Quản lý chất thải nông nghiệp trong xây dựng NTM

123 QUẢN L CHẤT THẢI NÔNG NGHIỆP TRONG XÂY DỰNG NTM TS. Trần Văn Thể47 1. Đặt vấn đề Chăn nuôi ngày càng có vai trò quan trọng trong tái cơ cấu ngành nông nghiệp và xây dựng nông thôn mới. Phát triển ngành chăn nuôi được thể hiện rõ trong các chính sách, chiến lược phát triển, quy hoạch tổng thể và đề án tái cơ cấu ngành. Cụ thể, Chính phủ đã phê duyệt chiến lược phát triển ngành chăn nuôi đến 2020 (theo Quyết định số 10/2008/QĐ-TTg ngày 16/1/2008 của Thủ tướng Chính phủ) và Quy hoạch tổng thể phát triển ngành nông nghiệp cả nước đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030 (theo Quyết định số 124/QĐ-TTG ngày 2/2/2012 của Thủ tướng Chính phủ) trong đó chăn nuôi có vai trò đặc biệt quan trọng đối với phát triển và chuyển dịch kinh tế nông thôn. Năm 2013, Chính phủ đã phê duyệt đề án tái cơ cấu ngành nông nghiệp nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững (theo Quyết định 899/QĐ-TTg ngày 10/6/2013 của Thủ tướng Chỉnh phủ), Bộ Nông nghiệp và PTNT đã xây dựng đề án tái cơ cấu ngành chăn nuôi theo hướng nâng cao giá trị gia tăng, phát triển bền vững (Quyết định 984/QĐ-BNN-CN ngày 22/11/2013) đã đưa ra nhiều mục tiêu và nội dung tái cơ cấu lại ngành chăn nuôi phù hợp với điều kiện sinh thái, khai thác lợi thế, đáp ứng nhu cầu tiêu dùng trong nước và xuất khẩu. Để thực hiện được các mục tiêu chiến lược, nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững, ngành chăn nuôi cần phải đặc biệt quan tâm đến vấn đề BVMT bởi hoạt động chăn nuôi gây phát sinh lớn chất thải có hàm lượng hữu cơ cao, khó xử lý và đang gây ô nhiễm môi trường quan trọng. Vấn đề quản lý chất thải chăn nuôi cũng đang đặt ra nhiều thách thức trong việc xây dựng, ban hành và thực thi văn bản pháp luật BVMT và trong thực tiễn ở các địa phương để vừa quản lý hiệu quả, vừa BVMT, đồng thời tạo ra các sản phẩm phân bón có giá trị dinh dưỡng cao hướng đến phát triển nền nông nghiệp hữu cơ, thân thiện với môi trường và hoàn thành các tiêu chí xây dựng nông thôn mới. Trong bài viết này, ngoài đề cập các vấn đề về định hướng chiến lược, hiện trạng phát sinh chất thải còn để cập đến các nội dung về xây dựng pháp luật BVMT, những khoảng trống về chính sách, thực tiễn quản lý chất thải chăn nuôi trong xây dựng nông thôn mới, từ đó đưa ra một số giải pháp về cơ chế chính sách, công nghệ nhằm quản lý, khai thác và tái sử dụng hiệu quả chất thải chăn nuôi. 2. Phát triển chăn nuôi Mục tiêu đến 2020, cơ cấu ngành chăn nuôi đạt 42% giá trị toàn ngành nông nghiệp tăng 1,56 lần so với năm 2010 (năm 2010 mới đat 26,9%) và sẽ tiếp tục tăng trong những giai đoạn tiếp theo để đáp ứng nhu cầu dinh dưỡng từ thực phẩm cho trên 120 triệu dân vào năm 2049 (Tổng cục Thống kê, 2016). Để đáp ứng được mục tiêu đề ra, Chính phủ và các cơ quan thuộc Chính phủ, các địa phương đã từng bước hoàn thiện chính sách, chiến lược phát triẻn ngành chăn nuôi: - Quy hoạch tổng thể phát triển sản xuất ngành nông nghiệp đến năm 2020 và tầm nhìn đến 2030 (theo Quyết định 124/QĐ-TTg ngày 2/2/2012) xác định: (i) Tập 47 Phó Viện trưởng Viện Môi trường nông nghiệp 124 trung phát triển đàn lợn đạt 34 triệu con, sản lượng thịt hơi khoảng 4,8 - 4,9 triệu tấn; (ii) phát triển gia súc chủ yếu để lấy thịt với mục tiêu 3 triệu con trâu, 12 triệu con bò, 500 ngàn con bò sữa; (iii) phát triển gia cầm nuôi tập trung quy mô phù hợp với mục tiêu 360-400 triệu con, cung ứng 2-2,5 triệu tấn thịt và 14 tỷ quả trứng. So với năm 2010, đến năm 2020 đàn bỏ tăng 102,83%, đàn lợn tăng 25,95%, đàn gia cầm tăng 19,37% (Bảng 1). Bảng 1. Các chỉ tiêu quy hoạch tổng thể ngành chăn nuôi đến 2020 và tầm nhìn 2030 TT Chỉ tiêu ĐVT 2010 2020 TĐ tăng (%) A. Đàn vật nuôi 1. Đàn trâu 1000 con 2.913,0 3.000,0 2,99 2. Đàn bò 1000 con 5.916,2 12.000,0 102,83 - Bò sữa 1000 con 128,6 500,0 288,80 3. Đàn lợn 1000 con 27.372,2 34.474,8 25,95 4. Đàn gia cầm Tr. Con 300,5 358,7 19,37 B Sản phầm chăn nuôi 1. Thịt trâu 1000 tấn 84,2 95,0 12,83 2. Thịt bò 1000 tấn 278,9 650,0 133,06 3. Sữa 1000 tấn 206,6 800,0 186,84 4. Thịt lợn 1000 tấn 3.036,3 4.850,0 59,73 5. Thịt gia cầm 1000 tấn 621,0 2.500,0 302,58 6. Trứng gia cầm Tr.quả 6.367,1 13.839,0 117,35 Nguồn: Quyết định 124/QĐ-TTg ngày 2/2/2012 về phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển ngành nông nghiệp cả nước - Bộ Nông nghiệp và PTNT đã phê duyệt đề án tái cơ cấu ngành chăn nuôi theo hướng nâng cao giá trị gia tăng và phát triển bền vững (Quyết định 984/BNN-CN ngày 9/5/2014 của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và PTNT). Các mục tiêu phát huy lợi thế về khả năng sản xuất một số loại vật nuôi nhằm nâng cao năng suất, chất lượng, khả năng cạnh tranh và giá trị gia tăng, phát triển bền vững góp phần đảm bảo an sinh xã hội và BVMT đã được đặt ra rõ trong đề án này, trong đó ưu tiên các mục tiêu: (i) tái cơ cấu ngành chăn nuôi theo vùng; (ii) tái cơ cấu vật nuôi tăng tỷ lệ lợn nái ngoại từ 19,8% năm 2013 lên 30-33% năm 2020, phát triển lợn thịt giống ngoại và lai trên 75% máu ngoại nuôi công nghiệp; (iii) tái cơ cấu về phương thức sản xuất chăn nuôi trong đó số lượng đầu con lợn tăng từ 30% lên 52% và sản lượng thịt lợn tăng từ 40% lên 60%; (iv) tái cơ cấu theo chuỗi giá trị, ngành hàng với mục tiêu phấn đấu xuất khẩu 1 triệu tấn thịt lợn hơi. Đề án tái cơ cấu là định hướng chính sách quan trọng cho phát triển chăn nuôi lợn. Theo đánh giá của Cục Chăn nuôi (2015), kết quả thực hiện đề án tái cơ 125 cấu ngành chăn nuôi đã góp phần chuyển biến ngành chăn nuôi nhưng chưa có sự chuyển biến rõ rệt đối với vùng chăn nuôi có mật độ cao như ĐBSH, trung du miền núi phía Bắc (MNPB), Đông Nam Bộ sang vùng Bắc Trung Bộ và Tây Nguyên. Sự chuyển dịch về cơ cấu thịt hơi từ thịt lợn vẫn còn nhiều hạn chế chưa đạt được mục tiêu của đề án vẫn ở 72,41 % trong khi đề án xác định giàm còn 62% vào năm 2020. Mặc dù, đã có sự quan tâm đến vấn để môi trường để phát triển chăn nuôi bền vững, song với định hướng tăng tổng đàn, chuyển đổi phương thức chăn nuôi cũng mang lại nhiều thách thức trong quản lý chất thải. 3. Phát sinh chất thải Dựa trên hệ số phát sinh chất thải từ vật nuôi, Bộ Công thương (2016) trong dự án Calculator 2050 đã ước tính lượng phát sinh từ các hoạt động kinh tế của nước ta rất lớn. Theo ước tính, năm 2010, tổng chất thải rắn phát sinh từ sinh hoạt, trồng trọt, chăn nuôi, lâm nghiệp, công nghiệp dịch vụ, thuỷ sản gần 200 triệu tấn, trong đó riêng chất thải chăn nuôi là 85 triệu tấn (chiếm 42,5% tổng lượng chất thải) chưa kể lượng nước thải phát sinh. Dựa trên quy hoạch ngành đến 2030 và ước tính theo chiến lược phát triển dân số đến 2049, tổng lượng chất thải phát sinh từ các hoạt động trên vào khoảng 370 triệu tấn, trong đó riêng chăn nuôi là 185,54 triệu tấn (49,2%, Hình 1). Hình 1. Dự báo phát sinh chất thải từ chăn nuôi đến 2050 Nguồn: Dự án Calculator 2050, Bộ Công thương (2016) Như vậy, có thể thấy rằng phát sinh chất thải rắn trong chăn nuôi là rất lớn, đặt ra nhiều thách thức đối với quản l môi trường và phát triển bền vững ở các vùng nông thôn, có nguy cơ ảnh hưởng nghiêm trọng đến các mục tiêu thực hiện các tiêu chí về BVMT trong xây dựng nông thôn mới. 4. Hiện trạng quản lý chất thải chăn nuôi 4.1. Hoàn thiện pháp luật về quản lý chất thải chăn nuôi Trước hết, Luật BVMT 2014 đã có những quy định cụ thể về BVMT liên quan đến lĩnh vực chăn nuôi như khuyến khích hoạt động chăn nuôi có lợi cho môi trường; đánh giá môi trường chiến lược và tác động môi trường; xây dựng kế hoạch BVMT. Trong đó, Luật BVMT yêu cầu khu chăn nuôi tập trung phải có phương án BVMT đáp ứng các yêu cầu về vệ sinh môi trường đối với khu dân cư; có giải pháp thu gom xử lý 85.00 105.79 121.49 134.32 147.15 157.30 168.15 176.12 185.54 - 50.00 100.00 150.00 200.00 250.00 300.00 350.00 400.00 450.00 2010 2015 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 tr iệ u t ấn Dự báo phát sinh chất thải đến 2049 Chất thải sinh hoạt Chất thải công nghiệp Chất thải trồng trọt Chất thải chăn nuôi Chất thải lâm nghiệp Chất thải thuỷ sản 126 nước thải, chất thải rắn theo quy định; chuồng trại phải vệ sinh định kỳ, đảm bảo phòng ngừa, ứng phó với dịch bệnh; xác vật nuôi bị chết do dịch bệnh phải được quản lý theo quy định. Luật thú y 2015 cũng nêu rõ nghiêm cấm vứt động vật mắc bệnh, chết và sản phẩm của chúng, xả nước thải, chất thải mang mầm bệnh ra môi trường; chất thải trong chăn nuôi phải được xử l theo quy định của pháp luật về BVMT. Luật chăn nuôi năm 2018, có hiệu lực từ 1/1/2020 quy định rõ về điều kiện chăn nuôi về quy mô chăn nuôi, đơn vị vật nuôi và mật độ chăn nuôi cho từng vùng; xử lý chất thải chăn nuôi đối với chăn nuôi trang trại, chăn nuôi nông hộ; xử lý tiếng ồn; quản lý sản phẩm xử lý chất thải chăn nuôi; quản l cơ sở sản xuất sản phẩm xử lý chất thải chăn nuôi. Các quy định cụ thể đang được Chính phủ xây dựng trong nghị định hướng dẫn thực hiện Luật chăn nuôi. Ngoài ra, còn có nhiều văn bản pháp luật khác có liên quan đến quản lý chất thải chăn nuôi như Nghị định số 154/2016/NĐ-CP ngày 16/11/2016 của Chính phủ về phí BVMT đối với nước thải, gồm cả nước thải chăn nuôi; Nghị định số 155/2016/NĐ-CP ngày 16/11/2016 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực BVMT; Nghị định số 18/2015/NĐ-CP ngày 14/02/2015 của Chính phủ quy định quy định về đánh giá môi trường chiến lược, đánh giá tác động môi trường và kế hoạch BVMT; Nghị định 66/2016/NĐ-CP ngày 01/7/2016 của Chính phủ quy định điều kiện đầu tư kinh doanh về bảo vệ và kiểm dịch thực vật; giống cây trồng; nuôi động vật rừng thông thường; chăn nuôi; thủy sản; thực phẩm. Trong hoàn thiện hệ thống pháp luật chuyên ngành, Bộ Nông nghiệp và PTNT cũng đã ra nhiều văn bản về quản lý chất thải như Thông tư số 48/2012/TT-BNNPTNT ngày 26/9/2012 về chứng nhận sản phẩm thủy sản, trồng trọt, chăn nuôi được sản xuất, sơ chế phù hợp với Quy trình thực hành sản xuất nông nghiệp tốt; Thông tư số 27/2011/TT-BNNPTNT ngày 13/4/2011 quy định tiêu chí và thủ tục cấp giấy chứng nhận kinh tế trang trại; Quyết định 2509/2016/QĐ-BNN-CN ngày 22/6/2016 về việc ban hành Quy chế chứng nhận và quy trình thực hành chăn nuôi tốt cho chăn nuôi lợn, gà an toàn trong nông hộ. Hệ thống tiêu chuẩn, quy chuẩn chuyên ngành cũng đã được ban hành phục vụ cho quản lý chất thải chăn nuôi như QCVN 01 - 15: 2010/BNNPTNT về điều kiện trại chăn nuôi gia cầm an toàn sinh học; QCVN 01 - 14: 2010/BNNPTNT về điều kiện trại chăn nuôi lợn an toàn sinh học; QCVN 01 - 79: 2011/BNNPTNT quy định cơ sở chăn nuôi gia súc, gia cầm; QCVN 38:2011/BTNMT về chất lượng nước mặt bảo vệ đời sống thủy sinh; QCVN62-MT:2016/BTNMT về nước thải chăn nuôi, TCVN6705:2009 về chất thải rắn thông thường: QCVN01- 14/BNNPTNT quy chuẩn kỹ thuật quốc gia điều kiện trại chăn nuôi lợn an toàn sinh học. Có thể nói rằng, hệ thống văn bản pháp luật BVMT và quản lý chất thải chăn nuôi tương đối hoàn thiện từ các quy định của luật, các thông tư hướng dẫn thực hiện Luật, các quy định chuyên ngành, các tiêu chuẩn, quy chuẩn quốc gia. Đây là cơ sở để tăng cường các hoạt động quản lý chất thải trong chăn nuôi. 4.2. Triển khai các hoạt động quản lý chất thải Kết quả điều tra đánh giá của Trần Văn Thể và cộng sự, 2017, đối với quản lý chất thải trong chăn nuôi tại Hà Nội, Nghệ An và Hồ Chí Minh cho thấy: - Chăn nuôi lợn: biogas là hình thức phổ biến trong xử lý chất thải chăn nuôi (69,52% số hộ áp dụng đối với chất lỏng dạng sệt và 64,76% hộ áp dụng đối với chất rắn). Các sản phẩm khi gas được sử dụng làm chất đốt và sản suất năng lượng. Tuy nhiên, kết quả khảo sát tại Nghệ An, Hà Nội và HCM cho thấy với quy mô chăn nuôi lợn lớn, lượng chất thải phát sinh lớn trong khi dung tích bể biogas không đủ lớn, các 127 chất thải không đủ thời gian lưu trong hầm để sinh khí đã thải ra môi trường, gây ô nhiễm nghiêm trọng. Kết quả điều tra cũng cho thấy tỷ lệ số hộ chăn nuôi lợn sử dụng chất thải chăn nuôi rất thấp, chỉ có 6,67% số hộ ủ compost đối với CTR, dưới 6% số hộ sử dụng chất thải chăn nuôi lợn cho nuôi cá, trong khi đó 17,14% số hộ thải trực tiếp chất thải lỏng chưa qua xử l ra môi trường. Hình 1. Hiện trạng xử lý và quản lý chất thải trong chăn nuôi lợn Nguồn: Trần Văn Thể và cộng sự, 2016 - Chăn nuôi bò sữa: 44,23% hộ chăn nuôi bò sữa đưa các chất thải lỏng xuống hầm biogas trong khi chỉ có 25% hộ chăn nuôi bò sữa ứng dụng biogas cho chất thải rắn. Do chuồng trại nuôi bò sữa gần với diện tích trồng cỏ nên có đến 32,69% hộ sử dụng chất thải lỏng và 40,38% hộ sử dụng chất thải rắn bón trực tiếp cho đồng cỏ. Hình 2. Hiện trạng xử lý và quản lý chất thải trong chăn nuôi bò sữa Kết quả điều tra còn cho thấy tỷ lệ số hộ dùng chất thải rắn từ bò sữa để ủ phân, nuôi trùn quế hoặc bán phân sau ủ không đáng kể. Như vậy, có thể khẳng định việc sử dụng chất thải từ chăn nuôi bò sữa đã được cải thiện, tuy nhiên, rất kém ổn định đối với hộ chăn nuôi bò sữa có diện tích đồng cỏ tháp, thiếu xử l trước khi sử dụng. 69.52 0.00 1.90 17.14 7.62 5.71 0.00 0.00 Chất thải lỏng từ chăn nuôi lợn Biogas Ủ compost Thu gom Thải xung quanh Bón ruộng Nuôi cá Bán Các hình thức khác 64.76 6.67 11.43 2.86 12.38 6.67 2.86 1.90 Chất thải rắn từ chăn nuôi lợn Biogas Ủ compost Thu gom Thải xung quanh Bón ruộng Nuôi cá Bán Các hình thức khác 44.23 0.00 11.543.85 32.69 0.00 0.00 1.92 Chất thải lỏng từ chăn nuôi bò sữa Biogas Ủ compost Thu gom Thải xung quanh Bón ruộng Nuôi cá Bán Các hình thức khác 25.00 1.92 17.31 0.00 40.38 0.00 19.23 3.85 Chất thải rắn từ chăn nuôi bò sữa Biogas Ủ compost Thu gom Thải xung quanh Bón ruộng Nuôi cá Bán Các hình thức khác 128 - Chăn nuôi bò thịt: 39,06% hộ chăn nuôi bò thịt thải trực tiếp các chất thải lỏng từ chăn nuôi bò thịt ra môi trường và chỉ có 15,63% hộ thực hiện đưa chất thải lỏng vào công trình biogas, 21,88% đưa chất thải lỏng vào các bể chứa thủ công và chỉ có 14,06% (chủ yếu ở Củ Chi và Nghệ An) đưa chất thải lỏng từ chăn nuôi bò thịt vào hệ thống đồng cỏ, ruộng rau màu xung quanh khu vực chăn nuôi. Hình 3. Hiện trạng xử lý và quản lý chất thải trong chăn nuôi bò thịt Đối với chất thải rắn trong chăn nuôi bò thịt, có khoảng 11% số hộ chăn nuôi bò thịt đã bán chất thải rắn cho các cá nhân có nhu cầu để sản xuất phân bón và tận dụng phân bò nuôi trùn quế, trên 40% hộ cũng đã tiến hành thu gom chất thải rắn vào bể tự tạo để ủ mục tự nhiên và chỉ có 18,75% số hộ có sử dụng biện pháp ủ compost. Như vậy, có thể thấy rằng biện pháp xử lý chất thải rắn trong chăn nuôi bò thị chưa được tận dụng triệt để, đòi hỏi phải có giải pháp phù hợp xử lý loại chất thải này phục vụ mục tiêu sản xuất nông sản, giảm phát thải KNK từ chăn nuôi bò thịt. 4.3. Một số tồn tại, hạn chế trong quản lý chất thải chăn nuôi - Cách tiếp cận vấn đề quản lý chất thải chăn nuôi: chất thải chăn nuôi có hàm lượng hữu cơ cao, khả năng tái chế, sử dụng chất thải chăn nuôi cho nhiều mục đích khác nhau (phân bón, thức ăn, năng lượng) cao. Cần làm rõ đó là vấn đề “chất thải” hay đơn giản là phụ phẩm có thể tái chế, khi đó chất thải chăn nuôi sẽ là nguồn tài nguyên có giá trị. Quản lý chất thải nuôi chưa tiếp cận giải quyết tận gốc vấn đề, bắt đầu từ thiết kế chuồng trại, phương thức và công nghệ chăn nuôi, quản l chăn nuôi, cuối cùng mới đến vấn đề quản lý chất thải chăn nuôi (Trần Văn Thể và cộng sự, 2018). - Về cơ chế chính sách: Có thể nói rằng mặc dù có nhiều quy định pháp luật và chính sách về quản lý chất chăn nuôi đã được ban hành và thực thi, tuy nhiên cần phải nhấn mạnh rằng còn rất thiếu các quy định đặc thù đối với quản lý chất thải chăn nuôi cho từng đối tượng, thiếu các hướng dẫn cho các đối tượng cụ thể trong những điều kiện đặc thù, thiếu cơ chế thực thi chính sách, còn hạn chế về các giải pháp triển khai, nhất là về công nghệ xử lý, thiếu định hướng xử lý chất thải chăn nuôi theo hướng tái sử dụng. Mặt khác, việc quản lý chất thải chăn nuôi phụ thuộc nhiều vào công nghệ chăn nuôi nhưng các chính sách pháp luật về quản lý công nghệ, phương thức chăn nuôi còn rất hạn chế. - Về công nghệ: Có nhiều loại công nghệ phục vụ cho quản lý chất thải chăn nuôi như ủ phân compost, khí sinh học, công nghệ phục vụ chế biến thức ăn cho thuỷ sản, sản xuất nhiên liệu (Đặng Kim Chi, 2011), nhưng việc triển khai ứng dụng công nghệ chưa phù hợp, thiếu các mô chăn nuôi đặt vấn đề ưu tiên quản lý chất thải như các công 6.25 18.75 40.63 9.38 20.31 0.00 10.94 1.56 Chất thải rắn từ chăn nuôi bò thịt Biogas Ủ compost Thu gom Thải xung quanh Bón ruộng Nuôi cá Bán Các hình thức khác 15.63 3.13 21.88 39.06 14.06 3.13 0.00 0.00 Chất thải lỏng từ chăn nuôi bò thịt Biogas Ủ compost Thu gom Thải xung quanh Bón ruộng Nuôi cá Bán Các hình thức khác 129 nghệ chăn nuôi tiết kiệm nước, cải tiến chuồng trại cho mục đích quản lý và tái sử dụng chất thải. - Về tổ chức quản lý: Chất thải chăn nuôi có hàm lượng hữu cơ lớn, có tiềm năng sản xuất năng lượng và phân bón hữu cơ cao nhưng việc thu gom và phân loại các chất thải còn rất hạn chế cả về biện pháp thu gom, kỹ thuật thu gom và quản lý sau thu gom và cách tiếp cận xử lý chất thải, đặt nặng vấn đề xử l hơn vấn đề tái sử dụng, gây lãng phí chất hữu cơ, làm gia tăng ô nhiễm. Công tác quản l môi trường nông thôn còn đan xen, thiếu đơn vị đầu mối, trách nhiệm quản lý thiếu triệt để gây nhiều khó khăn cho việc thực hiện các hoạt động thu gom, xử lý và tái sử dụng chất thải chăn nuôi (Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2011). - Phát triển kinh tế chất thải: Chi phí chuyển đổi năng lượng từ chất thải, sản xuất phân bón chưa được tính toán đầy đủ, các chi phí tính toán chủ yếu chỉ dựa trên các chi phí thu gom, xử l sơ bộ, thiếu các nghiên cứu về hỗ trợ tài chính linh hoạt cho các hoạt động xử lý và tái sử dụng. Khi phát triển chăn nuôi lớn, đa số người chăn nuôi không có nhu cầu tái sử dụng chất thải trong khi lại thiếu các khuyến khích tư nhân phát triển thị trường, các mô hình kinh tế chất thải, biến chất thải chăn nuôi thành nguồn lợi kinh tế. 5. Một số giải pháp quản lý chất thải chăn nuôi trong xây dựng nông thôn mới - Trước hết, Bộ Nông nghiệp và PTNT, các Bộ Ngành cần đẩy mạnh công tác thông tin tuyên truyền, thay đổi cách tiếp cận giải quyết vấn đề chất thải chăn nuôi trong xây dựng nông thôn mới từ quan niệm về chất thải chăn nuôi theo hướng coi đó tài nguyên để định hướng cho các hoat động tái sử dụng, đến vấn đề quy hoạch, quản lý quy hoạch, mật độ chăn nuôi, đơn vị chăn nuôi, phương thức chăn nuôi, công nghệ chăn nuôi, công nghệ xử lý chất thải và cuối cùng là phát triển thị trường chất thải. - Chính phủ và các Bộ Ngành cần hoàn thiện thể chế về tổ chức quản lý chất thải chăn nuôi trên cơ sở tăng cường năng lực, cơ chế chính sách, văn bản kỹ thuật từ quản lý mật độ chăn nuôi, công nghệ chăn nuôi, quy chuẩn về chất thải rắn, nước thải và nguồn tiếp nhận nước thải chăn nuôi đến các hoạt động chính sách hỗ trợ, khuyến khích đầu tư cho quản lý, tái sử dụng chất thải chăn nuôi, hướng đến phát triển kinh tế chất thải. - Xem xét bổ sung, làm rõ các quy chuẩn quốc gia về chăn nuôi trong đó khái niệm rõ về nguồn tiếp nhận phù hợp đối với việc xả thải, nếu nguồn tiếp nhận không phải là hệ thống hạ tầng cơ sở về môi trường (ruộng, đồi, nương, QCVN62:2016), xây dựng các hướng dẫn và quy chuẩn cụ thể cho từng đối tượng chăn nuôi (QCVN01:14), chất thải rắn chăn nuôi theo hướng tái sử dụng (TCVN6705:2009) và hướng dẫn thi hành luật chăn nuôi trong đó đặt trọng tâm là vấn đề tái sử dụng chất thải chăn nuôi. - Bộ Nông nghiêp và PTNT cần tăng cường các hoạt động nghiên cứu phát triển các mô hình chăn nuôi khép kín từ khâu chăn nuôi đến xử lý chất thải, công nghệ xử lý và tái sử dụng chất thải cho từng đối tượng chăn nuôi đặt trọng tâm là vấn đề quản lý chất thải chăn nuôi theo đặc thù từng vùng sinh thái. - Chương trình mục tiêu quốc gia về xây dựng NTM và chương trình khoa học công nghệ phục vụ xây dựng NTM cần xem xét điều chỉnh tiêu chí xây dựng nông thôn mới về môi trường dựa trên cách tiếp cận kết hợp giải quyết tận gốc vấn đề chất thải chăn nuôi như tỷ hộ có chuồng trại và công nghệ chăn nuôi đảm bảo vệ sinh môi trường (tiêu chí 17.7), tỷ lệ chất thải chăn nuôi được tái sử dụng (tiêu chí 17.5), ưu tiên 130 cho các đề tài nghiên cứu khoa học và dự án về phát triển các mô hình tổng hợp chăn nuôi ít phát thải, các mô hình kinh tế từ chất thải chăn nuôi. - Chính phủ cần ưu tiên thực hiện cơ chế tài chính linh hoạt, ưu đãi đầu tư ngân sách nhà nước cho các hoạt động xử lý chất thải nông nghiệp, nông thôn trên cơ sở ràng buộc về công nghệ, quy mô xử l , định hướng sản phẩm theo hướng thị trường, tổ chức và phát triển thị trường cho các sản phẩm sau xử lý. 6. Kết luận và kiến nghị - Chăn nuôi có vai trò quan trọng, quy mô ngày càng mở rộng, tỷ trọng trong cơ cấu kinh tế nông thôn ngày càng cao, đồng thời phát sinh chất thải ngày càng lớn, nguy cơ gây ô nhiễm môi trường nông thôn ngày càng nghiêm trọng. - Quản lý chất thải chăn nuôi là vấn đề quan trọng và là nhu cầu lớn trong xây dựng nông thôn mới, việc quản lý chất thải mới chủ yếu dựa trên biện pháp xử lý chất thải qua hệ thống biogas (44,23% đên 69,52%), tỷ lệ chất thải được tái sử dụng, phát triển thành các sản phẩm phân bón hữư cơ còn rất hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu. - Quản lý chất thải nông thôn còn nhiều vấn đề tồn tại về cách tiếp cận, cơ chế chính sách, công nghệ chăn nuôi và xử lý chất thải, tổ chức quản l đến phát triển kinh tế từ chất thải chăn nuôi, đòi hỏi phải có những giải pháp căn cơ về quản lý chất thải trong xây dựng nông thôn mới. - Các giải pháp quản lý chất thải trong xây dựng nông thôn mới cần tập trung vào công tác thông tin, tuyên truyền, tăng cường năng lực; hoàn thiện về thể chế tổ chức quản lý; bổ sung các quy chuẩn, văn bản hướng dẫn chuyên ngành; tăng cường các hoạt động nghiên cứu phát triển các công nghệ chăn nuôi và xử lý chất thải; điều chỉnh kết hợp các tiêu chí xây dựng nông thôn mới từ vấn đề quản lý chất thải chăn nuôi và đẩy mạnh cơ chế tài chính phát triển kinh tế chất thải từ chăn nuôi. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Bộ Công thương, 2015. Báo cáo kết quả tính toán các kịch bản sử dụng chất thải cho mục tiêu năng lượng thuộc Dự án Xây dựng công cụ hỗ trợ hoạch định chính sách về quản lý năng lượng và phát thải KNK (Calculator 2050) do Bộ Công Thương hợp tác với Bộ Năng lượng và Biến đổi khí hậu Vương quốc Anh. 2. Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2011. Báo cáo hiện trạng môi trường quốc gia. Hà Nội, Việt Nam. 3. Cục Chăn nuôi (2015), Báo cáo đánh giá tình hình thực hiện đề án tái cơ cấu ngành chăn nuôi và triển khai các nhiệm vụ cấp bách 6 tháng cuối năm 2015. 4. Đặng Kim Chi, 2011. Chất thải rắn nông thôn, nông nghiệp và làng nghề: Thực trạng và giải pháp. Báo cáo trình bày tại Hội thảo của Tổng cục Môi trường tại TP. HCM tháng 7/2011) 5. Tổng cục Thống kê, 2016. Dự báo dân số Việt Nam 2014-2049. Nhà xuất bản Thông tấn. Hà Nội. 6. Trần Văn Thẻ, Nguyễn Khắc Quỳnh, Lê Hoàng Anh, Phạm Thị Thanh Huyền và Hàn Anh Tuấn. 2018. Hiệu qủa kinh tế thực thi thực hiện đóng góp do quốc gia tự quyết định (NDCs) trong chăn nuôi. Tr. 94-100. Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam số 6(91)/2018. 131 7. Tran Van The, Nguyen Khac Quynh, Vu Thi Khanh Van and Han Anh Tuan. 2017. Feasibility assessment of a livestock-ifes nama program to support implementation of the nationally determined contribution (ndc) in vietnam. The report of the study under UNDP/VIE/54/UNJ: Enhancing NAMAs Readiness: Building Capacity in Integrated Food and Energy System (IFES) in Viet Nam. FAO-MARD. Hanoi, Vietnam 8. Trần Văn Thể. 2018. Phát triển kinh tế từ phụ phẩm và chất thải nông nghiệp, nông thôn: Tiềm năng và giải pháp. Tr89-94. Tạp chí Khoa học Công nghệ Nông nghiệp Việt Nam số 6(91)/2018.