So sánh 1 số giống lạc trong điều kiện vụ thu 2002 trên đất Gia Lâm - Hà Nội

CH¦¥NG 1 Më ®Çu . §Æt vÊn ®Ò N­íc ta ®ang b­íc vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cïng víi môc tiªu h­íng tíi ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp ®a d¹ng vµ bÒn v÷ng gãp phÇn cung cÊp nguån nguyªn liÖu chñ yÕu cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. Do ®ã, n­íc ta cÇn thiÕt chó träng t¨ng c­êng diÖn tÝch, n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng c¸c c©y trång c«ng nghiÖp trong ®ã cã c©y l¹c. C©y l¹c (arachis hypogaea L.) cßn cã tªn ®Þa ph­¬ng kh¸c lµ c©y ®Ëu phéng, ®Ëu phông, ®Ëu nô - lµ c©y th¶o hµng n¨m, thuéc hä §Ëu (Fabaceae). C©y l¹c cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, xÕp thø 13 trong sè c¸c lo¹i c©y thùc phÈm trªn thÕ giíi (Varrell vµ Mc Cloud, 1975). L¹c cã hµm l­îng lipid vµ protein cao, kh¶ n¨ng ®ång ho¸ cña lipid vµ protein l¹c rÊt cao, v× vËy l¹c ®· lµ nguån thùc phÈm giµu protein thùc vËt quan träng cho con ng­êi vµ thøc ¨n gia sóc ë n­íc ta. Ngoµi gi¸ trÞ sö dông nh­ lµ mét nguån thùc phÈm giµu dinh d­ìng vµ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, c©y l¹c cßn lµ mét c©y trång cã gi¸ trÞ båi d­ìng vµ c¶i t¹o ®Êt trong hÖ thèng lu©n canh, ®Æc biÖt lµ trªn ®Êt b¹c mµu nghÌo dinh d­ìng. Lµ c©y trång hä §Ëu, l¹c cã kh¶ n¨ng c¶i t¹o khu hÖ vi khuÈn ®Êt, nhÊt lµ lµm phong phó h¬n hÖ vi khuÈn h¶o khÝ, t¹o c¬ së cho viÖc t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. L¹c cã khèi l­îng sinh khèi cao, th©n l¸ l¹c lµ nguån ph©n xanh quan träng, cã thÓ cµy vïi ngay t¹i ruéng hoÆc ñ lµm ph©n. §iÒu ®Æc biÖt quan träng lµ ë rÔ l¹c cã nèt sÇn do vi khuÈn cè ®Þnh ®¹m Rhizobium vigna t¹o nªn, cã kh¶ n¨ng cè ®Þnh nit¬ khÝ quyÓn tæng hîp thµnh ®¹m cung cÊp cho c©y trång. Ngµy nay, l¹c ®­îc trång réng r·i trªn 100 n­íc trªn thÕ giíi tõ 400 vü B¾c ®Õn 400 vü Nam, thuéc vïng nhiÖt ®íi vµ c¸c vïng Êm ¸p trªn thÕ giíi. HiÖn nay do ¸p dông c¸c biÖn ph¸p kü thuËt tiªn tiÕn còng nh­ sö dông bé gièng cho n¨ng suÊt cao, s¶n l­îng l¹c trªn thÕ giíi kh«ng ngõng t¨ng lªn. N¨m 1994, diÖn tÝch trång l¹c trªn thÕ giíi kho¶ng 20 triÖu ha vµ s¶n l­îng 24 - 25 triÖu tÊn. Vïng trång l¹c trªn thÕ giíi tËp trung chñ yÕu ë c¸c n­íc ch©u ¸ (13,2 triÖu ha) vµ ch©u Phi (6,2 triÖu ha). ë ViÖt Nam, c©y l¹c ®­îc trång r¶i r¸c kh¾p trªn ph¹m vi c¶ n­íc tõ c¸c tØnh miÒn §«ng Nam Bé ®Õn c¸c tØnh vïng nói phÝa B¾c nh­ng tËp trung ë 4 vïng trång l¹c chÝnh lµ Trung du B¾c Bé, B¾c Trung Bé, Nam Trung Bé vµ §«ng Nam Bé chiÕm 3/4 diÖn tÝch vµ s¶n l­îng l¹c c¶ n­íc. Tuy nhiªn n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng ë c¸c vïng chªnh lÖch nhau mét c¸ch ®¸ng kÓ, c¸c tØnh phÝa B¾c víi diÖn tÝch kho¶ng 140.000 ha, n¨ng suÊt ®¹t 13,0 t¹/ha, c¸c tØnh phÝa Nam diÖn tÝch kho¶ng 132.600 ha, n¨ng suÊt xÊp xØ 16,1 t¹/ha. HiÖn nay, l¹c lµ mét trong sè c¸c mÆt hµng n«ng s¶n xuÊt khÈu quan träng, ®¹t kim ng¹ch xuÊt khÈu hµng n¨m kho¶ng 40 - 50 triÖu USD. Ngoµi ra, l¹c cßn ®­îc sö dông lµm thùc phÈm trong n­íc ë nhiÒu d¹ng kh¸c nhau. V× vËy, s¶n xuÊt l¹c ë n­íc ta ngµy cµng t¨ng. Tõ nh÷ng n¨m 80 trë vÒ tr­íc, diÖn tÝch vµ s¶n l­îng l¹c cña n­íc ta rÊt thÊp. Sau ®ã, trong vßng 10 n¨m tõ 1981 - 1990 diÖn tÝch trång t¨ng b×nh qu©n 7% mçi n¨m, s¶n l­îng t¨ng 9% mçi n¨m. Tõ 1990 - 1995, s¶n xuÊt l¹c cã xu thÕ t¨ng vÒ diÖn tÝch vµ s¶n l­îng song n¨ng suÊt cßn thÊp, chØ ®¹t trªn 10 t¹/ha. Trong 3 n¨m (1996 - 1998), diÖn tÝch vµ s¶n l­îng t¨ng râ rÖt, n¨ng suÊt ®· ®¹t 15 t¹/ha. Së dÜ s¶n l­îng vµ n¨ng suÊt l¹c t¨ng nhanh lµ do ViÖt Nam ®· më réng ®­îc thÞ tr­êng tiªu thô vµ ¸p dông mét sè tiÕn bé kü thuËt tiªn tiÕn. ViÖc s¶n xuÊt l¹c ë n­íc ta cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ ®Êt xÊu, nghÌo dinh d­ìng, diÖn tÝch ®­îc t­íi kh«ng nhiÒu. Ng­êi n«ng d©n cßn ch­a cã ®iÒu kiÖn ®Çu t­ nhiÒu cho s¶n xuÊt, h¬n n÷a gi¸ c¶, thÞ tr­êng th­êng kh«ng æn ®Þnh khiÕn thu nhËp bÊp bªnh. L¹c l¹i lµ c©y trång khã dù ®o¸n vÒ n¨ng suÊt v× bé phËn thu ho¹ch chÝnh - qu¶ l¹c - n»m ë d­íi mÆt ®Êt (P.S.Reddy, 1989). Do vËy, c«ng t¸c chän t¹o gièng cµng gÆp nhiÒu khã kh¨n. HiÖn nay môc tiªu chän gièng l¹c cña chóng ta tËp trung vµo c¸c môc tiªu: n¨ng suÊt cao, thÝch hîp víi tõng vïng sinh th¸i, thêi gian sinh tr­ëng kh¸c nhau phï hîp víi c¸c c«ng thøc lu©n canh trong ®ã chó träng tíi gièng cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n (100 - 120 ngµy), gièng cã kh¶ n¨ng kh¸ng/chèng chÞu s©u, bÖnh, gièng cã kh¶ n¨ng chÞu/tr¸nh h¹n, gièng cã tÝnh ngñ t­¬i cña h¹t, gièng cã chÊt l­îng h¹t phôc vô cho Ðp dÇu vµ xuÊt khÈu. §Ó gãp phÇn vµo c«ng t¸c chän gièng l¹c míi phôc vô cho s¶n xuÊt, chóng t«i tiÕn hµnh thùc hiÖn ®Ò tµi : “ So s¸nh mét sè gièng l¹c trong ®iÒu kiÖn vô thu 2002 trªn ®Êt Gia L©m - Hµ Néi ”. 1.2. Môc ®Ých - yªu cÇu Môc ®Ých cña ®Ò tµi §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng sinh tr­ëng, ph¸t triÓn, tÝnh chèng chÞu vµ n¨ng suÊt cña mét sè gièng nhËp néi, ®Ò xuÊt gièng cã triÓn väng ®Ó tiÕp tôc kh¶o nghiÖm ®­a vµo s¶n xuÊt. Yªu cÇu cña ®Ò tµi + Theo dâi vµ ®¸nh gi¸ mét sè ®Æc ®iÓm h×nh th¸i, sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña gièng l¹c tham gia thÝ nghiÖm + X¸c ®Þnh kh¶ n¨ng chèng chÞu vµ c¸c yÕu tè cÊu thµnh n¨ng suÊt cña c¸c gièng trong ®iÒu kiÖn vô thu n¨m 2002. cH¦¥NG 2 tæNG QUAN TµI LIÖU Theo Engen [14], l¹c ®­îc trång c¸ch ®©y kho¶ng 3800 n¨m ë Las Haldas, tõ thêi kú tiÒn ®å gèm. Nh÷ng b»ng chøng cæ nhÊt ®· kh¼ng ®Þnh Nam Mü (Braxin, Peru, Achentina) lµ c¸i n«i cña c©y l¹c vµ l¹c ®­îc ph©n bè réng r·i ë vïng nhiÖt ®íi, cËn nhiÖt ®íi tr­íc vµ cïng víi thêi gian kh¸m ph¸ ra ch©u Mü. Tõ vïng nguyªn s¶n l¹c ®­îc di thùc ®Õn ch©u ¢u, tíi vïng bê biÓn ch©u Phi, ¸ (Trung Quèc, Indonexia, Ên §é), tíi quÇn ®¶o Th¸i B×nh D­¬ng vµ cuèi cïng tíi vïng §«ng Nam Hoa Kú. Sau ®ã, l¹i cã sù di chuyÓn chÐo t¹o nªn c¸c trung t©m gièng thø cÊp. HÖ thèng ph©n lo¹i l¹c t­¬ng ®èi phøc t¹p, nh­ng phÇn lín c¸c t¸c gi¶ thèng nhÊt theo ph­¬ng ph¸p ph©n lo¹i cña Gregory (1980) vµ Krapovikas (1990) dùa vµo tËp tÝnh sinh tr­ëng, sù ngñ nghØ vµ chÝn. Theo ph­¬ng ph¸p nµy, ph©n lo¹i d­íi loµi cña l¹c nh­ sau: Ph©n lo¹i d­íi loµi cña l¹c trång Arachis hypogaea L Loµi phô  Thø  D¹ng thùc vËt  KiÓu ph©n cµnh  D¹ng c©y  Sè h¹t/qu¶   Hypogaea  Hypogaea  Virginia  Xen kÏ  Bß - ®øng  2 - 3    Hirsuta  Peruvian Runner  Xen kÏ  Bß  2 - 4   Fastigiata  Fastigiata  Valencia  Liªn tôc  §øng  3 - 5    Vulgaris  Spanish  Liªn tôc  §øng  2   Theo nhËn ®Þnh cña nhiÒu t¸c gi¶, tiÒm n¨ng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng l¹c ë c¸c n­íc cßn rÊt lín do n¨ng suÊt thu ®­îc khi tiÕn hµnh trång trong nh÷ng diÖn tÝch nhá cao h¬n tõ 4 - 5 lÇn so víi n¨ng suÊt trång ®¹i trµ, v× vËy cÇn ph¶i khai th¸c. 2.1. T×nh h×nh nghiªn cøu trªn thÕ giíi Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ t¹i c¸c n­íc cã nÒn khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, viÖc nghiªn cøu vÒ c©y l¹c ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu trong ®ã riªng vÒ gièng l¹c ®· t¹o ra nhiÒu gièng míi cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, kh¶ n¨ng chèng chÞu kh¸...nhê ®ã mµ n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng l¹c t¨ng kh«ng ngõng. Varell vµ Mc Cloud (1976) ®· b¸o c¸o vÒ sè gièng l¹c trång trät hiÖn cã ë nh÷ng n­íc trång l¹c chÝnh trªn thÕ giíi, kh«ng kÓ tËp ®oµn ®Æc biÖt, c¸c dßng lai biÕn dÞ thÕ hÖ ®Çu, c¸c ®ét biÕn tù nhiªn vµ c¸c gièng ®Þa ph­¬ng, nhËp néi ®· cã kho¶ng 30.000 mÉu gièng [14]. Kinh nghiÖm cña Ên §é cho thÊy, nÕu sö dông gièng míi kÕt hîp víi kü thuËt canh t¸c tiÕn bé ®· t¨ng 50 - 63% n¨ng suÊt l¹c [2]. NhiÒu vïng s¶n xuÊt l¹c hiÖn nay ®Òu quan t©m tíi c¸c gièng l¹c chÝn sím ®Ó tËn dông l­îng m­a trong vô, phï hîp víi hÖ thèng lu©n canh nhÊt lµ thêi gian ng¾n gi÷a hai vô lóa. HiÖn t¹i ë AI CORPO (Ên §é), mét sè gièng cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n ®­îc giíi thiÖu trong s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ “ Chico ” cã ­u viÖt vÒ n¨ng suÊt, tû lÖ bãc vá, hµm l­îng dÇu. Tõ mét sè tæ hîp lai gi÷a “Chico, 91176” (Spanish/Valencia) víi “Robut 33 - 1 vµ Tifrun ” ®· chän ®­îc nh÷ng gièng l¹c chÝn sím h¬n kho¶ng 15 - 20 ngµy, t¨ng n¨ng suÊt qu¶ 18 - 30% [14]. Qua nghiªn cøu cña TS. Duan Shufen [13], ë Trung Quèc h¬n 200 gièng l¹c cã n¨ng suÊt cao ®· ®­îc ph¸t triÓn vµ phæ biÕn cho s¶n xuÊt tõ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû 50. KÕt qu¶ ghi nhËn lµ c¸c gièng l¹c ®­îc trång ë tÊt c¶ c¸c vïng ®Êt réng 38,46 triÖu ha, trong thêi gian nµy ®· bèn lÇn thay gièng. ë miÒn Nam Trung Quèc cho tíi nh÷ng n¨m 50 cßn trång c¸c gièng thuéc nhãm Virgina. Sau khi më réng vô l¹c thu vµ lu©n canh víi lóa, c¸c gièng thuéc lo¹i h×nh Spanish ®­îc sö dông ®Ó thay thÕ gièng cò. Gièng míi chÝn sím víi nh÷ng ®Æc tÝnh n«ng häc tèt nh­ San ­u 27, Yeuyou 116, Yeusuan 58, Yeuyou 92 ®· thay thÕ nh÷ng gièng ®­îc phæ biÕn trong thËp kû 80. §¸ng chó ý lµ c¸c gièng Longhua 3, Hoa 5, Yeuyou 92 chèng bÖnh chÕt Îo vµ gièng San ­u 27 chèng gØ s¾t l¹c ®· ®­îc phæ biÕn cho n«ng d©n sö dông trong nh÷ng n¨m 80 ®ãng vai trß quan träng trong viÖc phßng chèng c¸c bÖnh nµy. Theo Perdido (1996) [16], trong nh÷ng n¨m 1986 - 1990 c¸c gièng l¹c nh­ UPLPn6, UPLPn8, BPIPn2 ®· ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt ë Philippin. C¸c gièng l¹c nµy ®Òu cã kÝch th­íc h¹t lín, kh¸ng víi bÖnh gØ s¾t vµ bÖnh ®èm l¸ muén. ViÖc chän t¹o gièng l¹c ë Indonexia còng tËp trung vµo c¸c môc tiªu lµ n¨ng suÊt cao, phÈm chÊt tèt, chÝn sím vµ kh¸ng bÖnh. N¨m 1991, c¸c gièng cã triÓn väng nh­ Mahesa, Badak, Biawar vµ Komodo ®· ®­îc khuyÕn c¸o vµ ®­a vµo s¶n xuÊt [15]. T¹i Th¸i Lan tiÕn hµnh ®­a vµo s¶n xuÊt c¸c gièng l¹c cã ®Æc tÝnh n¨ng suÊt cao, chÝn sím, thêi gian sinh tr­ëng tõ 100 - 110 ngµy, kh¸ng bÖnh ®èm l¸, gØ s¾t, chÞu h¹n, kÝch th­íc h¹t lín nh­ Khon Kean 60-3, Khon Kean 60-2, Khon Kean 60-1 vµ Tainan 9 (Joglog vµ céng sù, 1992, 1996) [17]. Achentina còng lµ mét n­íc thµnh c«ng trong nghiªn cøu vµ øng dông c¸c kü thuËt tiÕn bé trong s¶n xuÊt l¹c. Trong suèt 50 n¨m (1932 - 1982), n¨ng suÊt l¹c cña Achentina chØ ë møc khiªm tèn, trªn d­íi 700 kg l¹c h¹t (t­¬ng ®­¬ng 1,0 tÊn l¹c vá/ha). Tõ n¨m 1982, nghiªn cøu vµ øng dông c¸c tiÕn bé kü thuËt vµo s¶n xuÊt ®· ®­îc t¨ng c­êng. §Õn n¨m 1991, n¨ng suÊt l¹c b×nh qu©n cña Achentina ®¹t 2,0 tÊn/ha, gÊp 2 lÇn n¨m 1980. C¸c gièng míi cã chÊt l­îng cao ®­îc gieo trång trªn 70% diÖn tÝch trång l¹c c¶ n­íc [2]. ë Mü cã ba ch­¬ng tr×nh nghiªn cøu sö dông mét sè loµi d¹i trong chi Arachis lai víi loµi l¹c trång Arachis hypogaea ®Ó t¨ng c­êng tÝnh chèng s©u bÖnh ë B¾c Carolina, Oklahoma vµ Texas [10]. Trong thêi gian 10 n¨m (1980 - 1990), ë Mü ®· ®­a vµo s¶n xuÊt 16 gièng l¹c míi bao gåm 9 gièng thuéc lo¹i h×nh Runner (Sunbelt Runner, Sun Runner, GK7, Langley, Okrun, Southern Runner, Tamrun 88, Georgia Runner, Marci), 5 gièng thuéc lo¹i h×nh Virgina (Va 81B, NC 8C, NC 9, NC 10C, NC - V11), 2 gièng thuéc lo¹i h×nh Spanish (Pronto, Spanco)[10]. 2.2. T×nh h×nh nghiªn cøu trong n­íc §iÒu kiÖn thêi tiÕt cã ¶nh h­ëng lín tíi sù sinh tr­ëng, ph¸t triÓn cña c©y l¹c nhÊt lµ c¸c yÕu tè nhiÖt ®é, ¸nh s¸ng vµ l­îng m­a. L¹c cÇn nhiÖt ®é trung b×nh cho suèt qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn kho¶ng 25 - 340C thay ®æi tuú theo yªu cÇu cña tõng giai ®o¹n. Lµ c©y C3, l¹c ph¶n øng tÝch cùc víi c­êng ®é ¸nh s¸ng ®Æc biÖt trong thêi kú ra hoa - lµm qu¶, ®ång thêi l¹c cho s¶n l­îng cao ë nh÷ng vïng cã l­îng m­a tõ 500 ®Õn 1250 mm ph©n phèi ®Òu. §iÒu kiÖn tù nhiªn ë n­íc ta hÇu nh­ kh¸ thÝch hîp cho c©y l¹c sinh tr­ëng, ph¸t triÓn. §ång thêi, l¹c lµ c©y trång cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n (kho¶ng 3 - 4 th¸ng), thuËn tiÖn bè trÝ vµo c¸c c«ng thøc lu©n canh t¨ng vô, phï hîp víi nÒn n«ng nghiÖp ®a canh ë n­íc ta, nh»m t¨ng thu nhËp trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch cho bµ con n«ng d©n. H¬n n÷a, l¹c l¹i lµ c©y c¶i t¹o, båi d­ìng ®Êt gãp phÇn b¶o vÖ vµ n©ng cao ®é ph× cña ®Êt. Víi ®iÒu kiÖn cña n­íc ta hiÖn nay, c¸c yÕu tè kinh tÕ, kü thuËt cÇn cho s¶n xuÊt l¹c cßn h¹n chÕ. Trong ®ã, s©u bÖnh lµ mét yÕu tè h¹n chÕ quan träng. §ång thêi nh÷ng biÕn ®éng thÊt th­êng cña thêi tiÕt vµ c¸c khã kh¨n vÒ kü thuËt, vèn ®Çu t­ s¶n xuÊt thÊp ... lµ nh÷ng nguyªn nh©n c¬ b¶n h¹n chÕ n¨ng suÊt l¹c ë n­íc ta. Nh­ng nh­ «ng cha ta nãi “ cè c«ng kh«ng b»ng gièng tèt ” th× nguyªn nh©n chñ yÕu h¹n chÕ n¨ng suÊt l¹c cã lÏ lµ vÊn ®Ò mét bé gièng tèt, thÝch øng víi ®iÒu kiÖn cña c¸c vïng s¶n xuÊt. C¸c gièng ®Þa ph­¬ng nh­ Cóc, Lú, §á B¾c Giang, Lôa Nam §Þnh ... Ýt gièng cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao, thiÕu gièng cã chÊt l­îng, c¸c gièng ®ang ®­îc gieo trång tho¸i ho¸ vµ lÉn t¹p nhiÒu, dÉn ®Õn n¨ng suÊt thÊp (n¨m 2001 n¨ng suÊt trung b×nh c¶ n­íc chØ ®¹t 15,0 t¹/ha), phÈm chÊt h¹t vµ kh¶ n¨ng chèng chÞu gi¶m. Trong c«ng t¸c chän gièng, ®iÒu quan träng lµ ph¶i cã ®­îc sù ®a d¹ng vÒ di truyÒn ®Ó cã thÓ cã sù lùa chän mang c¸c ®Æc tÝnh mong muèn. ViÖc thu thËp nguån gen trong n­íc vµ nhËp néi c¸c nguån gièng n­íc ngoµi, ®¸nh gi¸, b¶o qu¶n lµ hÕt søc cÇn thiÕt cho môc tiªu tr­íc m¾t vµ l©u dµi. Tõ nh÷ng n¨m 80, Trung t©m Nghiªn cøu gièng c©y trång ViÖt - X« (ViÖn KHKTNN ViÖt Nam) ®· tiÕn hµnh thu thËp vµ nhËp néi mét c¸ch hÖ thèng. Sè l­îng mÉu gièng trong tËp ®oµn l¹c lªn tíi 1271 (TrÇn §×nh Long vµ CTV,1991). 100 gièng ®Þa ph­¬ng vµ 1171 mÉu gièng nhËp néi tõ 40 n­íc lµ kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ trong giai ®o¹n 1984 - 1990 cho tËp ®oµn l¹c ViÖt Nam. Tõ 1991 - 2000, Trung t©m Nghiªn cøu vµ Thùc nghiÖm §Ëu ®ç ®· nhËp néi trªn 1894 mÉu gièng tõ ICRISAT, Ên §é ®Ó tiÕn hµnh ®¸nh gi¸, chän läc. ViÖn Khoa häc N«ng nghiÖp MiÒn Nam ®· vµ ®ang nghiªn cøu 250 mÉu gièng [2]. Ph¸t triÓn c©y lÊy dÇu trong ®ã cã c©y l¹c ®· ®­îc Bé N«ng nghiÖp & Ph¸t triÓn N«ng th«n (NN & PTNT) x¸c ®Þnh lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng ®iÓm trong ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ n«ng th«n cña n­íc ta. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay, c«ng t¸c nghiªn cøu vµ chuyÓn giao tiÕn bé kü thuËt trång l¹c ë n­íc ta ®· ®­îc quan t©m h¬n tr­íc. Hîp t¸c quèc tÕ trong lÜnh vùc nghiªn cøu vµ ph¸t triÓn c©y l¹c ®­îc t¨ng c­êng th«ng qua ch­¬ng tr×nh hîp t¸c víi ViÖn ICRISAT Ên ®é vµ m¹ng l­íi §Ëu ®ç vµ C©y cèc ch©u ¸ (CLAN), chóng ta ®· chän t¹o ®­îc c¸c gièng l¹c míi cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao, chÊt l­îng tèt gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt l¹c c¶ n­íc tõ 10,0 t¹/ha (1990) lªn 14,3 t¹/ha (1998) vµ 18 t¹/ha (2000) [2]. V× l¹c ®­îc trång ë c¸c hÖ thèng lu©n canh c©y trång vµ ®iÒu kiÖn sinh th¸i kh¸c nhau do vËy môc tiªu cô thÓ cña c«ng t¸c chän gièng còng lu«n thay ®æi ®Ó phï hîp víi yªu cÇu thùc tiÔn ®Æt ra. Tõ n¨m 1974, Bé m«n C©y c«ng nghiÖp, Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp 1 Hµ Néi b¾t ®Çu nghiªn cøu chän t¹o gièng b»ng ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh vµ ph­¬ng ph¸p phãng x¹. KÕt qu¶ b»ng ph­¬ng ph¸p g©y ®ét biÕn gièng B¹ch sa (gièng nhËp néi tõ Trung Quèc) b»ng tia ( CO 60 víi bøc x¹ chiÕu 5000 R¬nghen ®· t¹o ra ®­îc dßng B.5000 cã n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh, phÈm chÊt tèt, vá máng, tû lÖ bãc vá ®¹t 70 - 72%, h¹t to, vá lôa mµu hång phï hîp víi thÞ hiÕu ng­êi tiªu dïng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. Theo ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh th× trong 24 tæ hîp lai thu ®­îc 4 dßng lai cã triÓn väng lµ 75/25, 75/20, 75/15, 75/16 xuÊt ph¸t tõ hai tæ hîp lai (Méc Ch©u tr¾ng x Tr¹m xuyªn) vµ (Méc Ch©u tr¾ng x Cóc NghÖ An). Gièng Sen lai 75/23 cã kh¶ n¨ng sinh tr­ëng khoÎ, n¶y mÇm cao, t­¬ng ®èi chÞu rÐt, n¨ng suÊt cao vµ æn ®Þnh, sè qu¶ nhiÒu, tû lÖ nh©n cao, h¹t to, vá lôa mµu hång, tû lÖ dÇu kh¸ (Lª Song Dù vµ céng sù, 1986) [3]. ë miÒn B¾c trong nh÷ng n¨m 1960 - 1970 ®· nhËp néi mét sè gièng tèt cña Trung Quèc vµ ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. C¸c gièng S­ tuyÓn 64, Tr¹m xuyªn, B¹ch sa ®­îc giíi thiÖu réng r·i ë c¸c vïng trång l¹c miÒn B¾c lµ kÕt qu¶ cña c«ng t¸c nhËp néi trong thêi gian nµy. §©y lµ nh÷ng gièng cã n¨ng suÊt cao, h¹t to, sinh tr­ëng khoÎ ®· thay thÕ mét phÇn gièng ®Þa ph­¬ng nh­ §á B¾c Giang, Nô Tuyªn Quang ... §Ò tµi chän t¹o gièng ®Ëu ®ç cÊp nhµ n­íc trong thêi gian 1986 - 1990 do ViÖn sÜ TrÇn §×nh Long chñ tr× [5], vÒ c©y l¹c ®· nghiªn cøu kh¶o s¸t 1216 l­ît mÉu gièng nhËp tõ 40 n­íc trªn thÕ giíi trong ®ã cã h¬n 100 mÉu gièng ®Þa ph­¬ng, rÊt ®a d¹ng vÓ kiÓu gen vµ kiÓu h×nh. Cã c¸c mÉu gièng cùc ng¾n nh­ Lú vµ Tainan (83 ngµy ë miÒn Nam), Cóc NghÖ An (90 - 95 ngµy ë miÒn B¾c), c¸c gièng cã kiÓu h×nh cã sè qu¶ trªn c©y cao lµ V4499, K1501 (27 - 29 qu¶), tû lÖ nh©n cao ë c¸c gièng U4502, U962 (26 g/c©y). Tõ 79 nguån gen ng¾n ngµy nhËp néi tõ ICRISAT, NguyÔn ThÞ Chinh (1996) [2] chän ®­îc 9 mÉu gièng cã thêi gian sinh tr­ëng tõ 105 - 110 ngµy trong ®iÒu kiÖn vô xu©n ë miÒn B¾c ViÖt Nam, nh­ ICGV 86055, ICGV 87883, sè cßn l¹i cã thêi gian sinh tr­ëng kho¶ng 120 ngµy. §©y thùc sù lµ nguån gen ng¾n ngµy cho c«ng t¸c lai t¹o gièng. C¸c gièng JL24 vµ L05 (ICGV 86143) ®­îc t¸c gi¶ chän t¹o cã thêi gian sinh tr­ëng ng¾n vµ n¨ng suÊt cao. Tõ 1989 - 1992, Trung t©m Nghiªn cøu vµ Thùc nghiÖm §Ëu ®ç tiÕn hµnh 19 tæ hîp lai theo h­íng ng¾n ngµy trong ®ã cã sö dông c¸c nguån gen nhËp néi. KÕt qu¶ ®· chän läc ®­îc mét sè dßng cã triÓn väng lµ ICGV 90014, ICGV 90068, ICGV 90016 [2]. Trung t©m Nghiªn cøu vµ Thùc nghiÖm §Ëu ®ç ®· tiÕn hµnh lai t¹o, nhËp néi bé gièng cã thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh cho n¨ng suÊt cao. Nh÷ng gièng nµy ®­îc chia ra lµm hai nhãm: nhãm cho vïng th©m canh vµ vïng kh«ng chñ ®éng n­íc t­íi. Tõ ®ã, chän ra ®­îc 12 gièng cã nhiÒu triÓn väng cho vïng th©m canh lµ TQ6, TQ3, Q§1, Q§2, Q§3, Q§4, Q§5, Q§6, Q§7, Q§8, Q§9, §L1 ®Òu lµ nh÷ng gièng cã nguån gèc tõ Trung Quèc. Cßn c¸c gièng cho vïng kh«ng t­íi lµ 9208.11 (L12), 9205b, X96, trong ®ã gièng L12 lµ gièng cã nhiÒu triÓn väng nhÊt, khèi l­îng 100 h¹t lín (52,8g), vá máng (76,5%), ®¹t n¨ng suÊt 38,7 t¹/ha t¹i NghÖ An. Gièng l¹c L03 lµ gièng ®­îc chän ra tõ tæ hîp lai gi÷a gièng ®Þa ph­¬ng Sen NghÖ An vµ gièng nhËp néi ICGV 87157 cho n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng cao trong s¶n xuÊt, hiÖn gièng L03 ®­îc Bé NN & PTNT cho phÐp khu vùc ho¸ trªn diÖn réng t¹i miÒn B¾c [2]. Gièng V79 do ViÖn KHKT N«ng nghiÖp vµ Tr­êng §¹i häc N«ng nghiÖp 1 Hµ Néi t¹o ra b»ng ph­¬ng ph¸p ®ét biÕn b»ng tia R¬ngen trªn gièng B¹ch sa - Trung Quèc. Gièng V79 thuéc lo¹i h×nh Spanish, sinh tr­ëng khoÎ, ra hoa, t¹o qu¶ tËp trung, thêi gian sinh tr­ëng 120 - 125 ngµy, khèi l­îng 100 qu¶ 130 - 135g, khèi l­îng 100 h¹t 48 - 52g, tû lÖ nh©n 74 - 76%, n¨ng suÊt 20 - 25 t¹/ha, vá qu¶ máng nh½n, vá h¹t mµu hång nh¹t, chÞu h¹n kh¸, nhiÔm trung b×nh c¸c bÖnh ®èm n©u, gØ s¾t, ®èm ®en, hÐo xanh vi khuÈn [12]. Hoµng TuyÕt Minh vµ CTV (1995) [2] ®· tiÕn hµnh g©y ®ét biÕn gièng l¹c Sen lai n¨m 1989 vµ chän ra ®­îc hai dßng D332 vµ D329 cã n¨ng suÊt cao (23 - 24 t¹/ha), æn ®Þnh, cã kh¶ n¨ng chèng chÞu tèt. Dßng D332 ®· ®­îc Bé NN & PTNT cho phÐp khu vùc ho¸ tõ n¨m 1995. §¸nh gi¸ 15 gièng ng¾n ngµy, ViÖn KHNN MiÒn Nam cho thÊy 3 gièng ICGV 87883, ICGV 87391, ICGV 90068 lµ nh÷ng gièng cã triÓn väng, thuéc d¹ng h×nh Spanish, thêi gian sinh tr­ëng 90 ngµy, khèi l­îng 100 h¹t lín nh­ng vá dµy h¬n c¸c gièng ®Þa ph­¬ng. Gièng HL25 (ICGS 56) nhËp néi tõ ICRISAT ®· ®­îc ViÖn chän läc vµ ®­a vµo s¶n xuÊt (Hoµng Kim 1987, 1990) [2]. KÕt qu¶ c¶i tiÕn gièng ®· ®­a ra c¸c gièng nh­ L02, LTV, 4329 cã khèi l­îng 100 h¹t tõ 50 - 60g cao h¬n so víi c¸c gièng cò nh­ Sen NghÖ An, Lú, Má KÐt (37 - 45g). Nh÷ng nguån gen cã kÝch th­íc h¹t lín còng ®­îc nhËp néi (76 dßng) vµ ®¸nh gi¸ tõ n¨m 1996. Cã 4 mÉu cã khèi l­îng 100 h¹t trªn 100g lµ ICGV 9564, ICGV 91089, ICGV 95173, ICGV 95152. Tuy nhiªn, chóng cã thêi gian sinh tr­ëng dµi vµ n¨ng suÊt thÊp nªn ®­îc sö dông trong ch­¬ng tr×nh lai t¹o theo h­íng c¶i tiÕn khèi l­îng h¹t (TrÇn NghÜa, 1996) [2]. Kh¶o nghiÖm mét sè gièng l¹c vô xu©n trªn ®Êt Gia L©m, Hµ Néi, Bïi Xu©n Söu [7] thÊy trong 6 dßng lai ®­îc kh¶o s¸t tÊt c¶ ®Òu cã khèi l­îng h¹t kh¸ lín (tõ 40 - 50g/100h¹t), vá h¹t mµu hång, phï hîp víi môc tiªu xuÊt khÈu l¹c nh©n, trong ®ã cã 2 dßng (C x H17) vµ (B.5000 x B) cho n¨ng suÊt cao, vá qu¶ máng, h¹t mµu s¾c ®Ñp, cã triÓn väng ®­a vµo c¸c vïng l¹c th©m canh. Tõ 1991 - 1995, t¹i ViÖn C©y cã dÇu b»ng ph­¬ng ph¸p chän läc c¸ thÓ, dßng l¹c VD1 ®· ®­îc chän ra tõ gièng ®Þa ph­¬ng Lú víi n¨ng suÊt b×nh qu©n trong ®iÒu kiÖn thÝ nghiÖm lµ 3493 kg/ha, cao h¬n gièng ®èi chøng Lú 19%, hµm l­îng dÇu cao h¬n 3%, thêi gian sinh tr­ëng tèi ®a 90 ngµy. HiÖn nay, gièng nµy ®· ®­îc Bé NN & PTNT cho phÐp khu vùc ho¸ ë phÝa Nam. C¸c gièng OPI 9422, OPI 9423 ®­îc chän ra tõ ph­¬ng ph¸p lai h÷u tÝnh cã n¨ng suÊt t­¬ng ®­¬ng víi gièng Lú nh­ng khèi l­îng 100 h¹t cao h¬n [2]. T¹i ViÖn C©y cã dÇu, Ng« ThÞ L©m Giang vµ céng sù [2] ®· ®¸nh gi¸ trªn 400 mÉu gièng nhËp néi, lai t¹o vµ chän läc ra mét sè gièng cã triÓn väng, cã thêi gian sinh tr­ëng trung b×nh lµ VD2, VD3, VD4, VD5 c¸c gièng nµy cã n¨ng suÊt cao, hµm l­îng dÇu vµ khèi l­îng 100 h¹t cao. Tõ 1996 - 1998, Trung t©m Nghiªn cøu vµ Thùc nghiÖm §Ëu ®ç ®· ®¸nh gi¸ bé gièng kh¸ng bÖnh ®èm l¸ nhËp néi tõ ICRISAT thÊy r»ng cã 6 gièng võa cho n¨ng suÊt kh¸ võa kh¸ng bÖnh lµ ICGV 91227, ICGV 87846, ICGV 91234, ICGV 98256, ICGV 91215, ICGV 91222. Hai gièng ICGV 86325 vµ ICGV 86699 tuy n¨ng suÊt kh«ng cao nh­ng kh¸ng bÖnh cao ®· ®­îc thö nghiÖm t¹i Trung t©m Nghiªn cøu N«ng nghiÖp B¾c Trung Bé. KÕt qu¶ cho thÊy gièng ICGV 91234 cho n¨ng suÊt kh¸ (28 t¹/ha) so víi ®èi chøng (21,4 t¹/ha) [2]. ë miÒn Nam, trong nh÷ng n¨m 1996 - 1999, 77 dßng l¹c kh¸ng hÐo xanh ®­îc nhËp néi tõ ICRISAT ®· ®­îc ®¸nh gi¸ trong ®ã 2 dßng VD9 (ICG 8666) vµ VD10 (ICG 8645) ®­îc x¸c ®Þnh lµ cã triÓn väng, cho n¨ng suÊt v­ît tréi gièng ®èi chøng tõ 22 - 26%, tû lÖ c©y chÕt t­¬ng øng lµ 0,1 vµ 1,6% trªn nÒn tù nhiªn ngoµi ®ång (Ng« ThÞ L©m Giang vµ céng sù, 1999) [2]. NguyÔn Xu©n Hång, NguyÔn V¨n LiÔu, NguyÔn ThÞ Yªn (1991 - 1999) [2] ®¸nh gi¸ 684 mÉu gièng l¹c nhËp néi tõ ICRISAT vµ Trung Quèc theo h­íng kh¸ng bÖnh hÐo xanh vi khuÈn. KÕt qu¶ chØ ra cã 5 mÉu gièng ph¶n øng kh¸ng bÖnh lµ Taishansanlirow, MD7, ICG1703 (KPS 5), ICG 7893 (KPS 6) vµ ICG 1704. HiÖn nay, gièng MD7 ®­îc Bé NN & PTNT c«ng nhËn gièng quèc gia. Gièng GiÐ Nho Quan lµ mét nguån gen quý vÒ tÝnh kh¸ng bÖnh hÐo xanh vi khuÈn ®· ®­îc ph¸t hiÖn khi ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh cña c¸c gièng ®Þa ph­¬ng. Tû lÖ sèng sãt sau 70 ngµy trång trong ®iÒu kiÖn tù nhiªn lµ 92,65% vµ trªn nÒn nhiÔm bÖnh nh©n t¹o lµ 82,5% so víi gièng ®èi chøng nhiÔm bÖnh (§á B¾c Giang) lµ 37,2% vµ 28,7% (NguyÔn V¨n LiÔu, NguyÔn Xu©n Hång, 1996) [2]. HiÖn nay, gièng GiÐ Nho Quan ®ang ®­îc Trung t©m Nghiªn cøu vµ Thùc nghiÖm §Ëu ®ç sö dông lµm nguån gene kh¸ng bÖnh trong c«ng t¸c lai t¹o gièng theo h­íng kh¸ng bÖnh hÐo xanh vi khuÈn. Trong 2 n¨m 1998 - 1999, NguyÔn Xu©n Hång vµ céng sù [2] ®· ®¸nh gi¸ 112 mÉu gièng thu thËp ®­îc trªn nÒn nh©n t¹o vÒ kh¶ n¨ng kh¸ng bÖnh mèc vµng thÊy r»ng chØ cã 5 mÉu kh«ng bÞ nhiÔm bÖnh lµ VAG 54-1, VAG 54-3, VAG 29, VAG 43-47. Trong sè c¸c gièng ®ang khuyÕn c¸o trång trong s¶n xuÊt th× BG78, BG51, V79 tá ra kh¸ng víi nÊm. C¸c gièng L02, L05, MD7 kh¸ng ë møc trung b×nh, gièng LVT vµ 4329 bÞ nhiÔm nÆng. §¸nh gi¸ 35 dßng l¹c kh¸ng mèc vµng nhËp tõ ICRISAT, TrÇn NghÜa (1996) [2] cho r»ng chØ cã 2 gièng cho n¨ng suÊt cao h¬n gièng ®Þa ph­¬ng (Mì Cam Ranh) lµ ICGV 91300 vµ ICGV 91279 trong ®iÒu kiÖn miÒn B¾c ViÖt Nam. Cßn ë phÝa Nam, Ng« ThÞ L©m Giang (1999) ®¸nh gi¸ ph¶n øng cña 9 dßng/gièng víi bÖnh thÊy hai gièng VD2 (OPI 9404) vµ VD7 cã tû lÖ nhiÔm nÊm thÊp 3,5 vµ 3,9% t­¬ng øng trong ®iÒu kiÖn nh©n t¹o. Gièng VD2 cã n¨ng suÊt vµ chÊt l­îng t­¬ng ®èi cao (n¨ng suÊt qu¶ 34,2 t¹/ha, khèi l­îng 100 h¹t trªn 48g), ®©y lµ gièng cã triÓn väng ®ang ®­îc nh©n nhanh ®Ó ®­a ra s¶n xuÊt. Mét sè dßng ®­îc x¸c ®Þnh lµ chÞu h¹n qua ®¸nh gi¸ t¹i ICRISAT ®· ®­îc thö nghiÖm ë n­íc ta vµ mét sè dßng cã triÓn väng ®· ®­îc giíi thiÖu lµ ICGV 95393, ICGV 93255, ICGV 94149 ë phÝa B¾c (TrÇn NghÜa 1996) vµ ID2, ID3, ID12, ID13, ID14 ë phÝa Nam (Ng« ThÞ L©m Giang 1999) [2]. Tr¶i qua nhiÒu n¨m, c«ng t¸c nghiªn cøu vµ chän t¹o gièng l¹c míi ë n­íc ta ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan, hiÖn nay cã nhiÒu gièng míi phôc vô cho s¶n xuÊt lËp thµnh bé gièng kh¸ ®Çy ®ñ: Gièng ng¾n ngµy: Chio JL24, L05, VD1. Gièng cho vïng n­íc trêi: V79, L12, L03. Gièng cho vïng th©m canh: LVT, L02 vµ mét sè gièng cã triÓn väng L04, L06, L14. Gièng cho phÈm chÊt h¹t cao: L08 (130 h¹t/100g). Gièng chèng bÖnh hÐo xanh vi khuÈn: MD7. C¸c c¬ quan nghiªn cøu chän t¹o ra gièng míi cã tiÒm n¨ng n¨ng suÊt cao nh­ng do thiÕu vèn, thiÕu c¬ së vËt chÊt ®Ó tæ chøc s¶n xuÊt vµ dÞch vô cung øng nªn tèc ®é ph¸t triÓn gièng míi cßn rÊt chËm so víi s¶n xuÊt yªu cÇu. ¦íc tÝnh ®Õn vô xu©n 1999, diÖn tÝch trång c¸c gièng l¹c míi cßn chiÕm tû lÖ thÊp, b×nh qu©n c¶ n­íc míi ®¹t kho¶ng 20%. V× vËy, bªn c¹nh viÖc tiÕp tôc nghiªn cøu vµ chän t¹o c¸c gièng míi th× cÇn n©ng cao hiÖu qu¶ thùc tÕ cña c¸c thµnh tùu vÒ gièng. CH¦¥NG 3 NéI DUNG Vµ PH¦¥NG PH¸P NGHI£N CøU 3.1. VËt liÖu vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1.1. VËt liÖu nghiªn cøu ThÝ nghiÖm gåm cã 4 gièng tham gia: TQ6: lµ gièng l¹c cã nguån gèc Trung Quèc. MD7: ViÖn Khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp tuyÓn chän tõ tËp ®oµn l¹c kh¸ng bÖnh hÐo xanh vi khuÈn quèc tÕ, nhËp néi tõ Trung Quèc. L14: ViÖn Khoa häc kü thuËt N«ng nghiÖp tuyÓn chän tõ tËp ®oµn l¹c kh¸ng s©u bÖnh cã nguån gèc Trung Quèc nhËp vµo ViÖt Nam n¨m 1996. HiÖn ®ang ®­îc gieo trång trªn diÖn réng ë tØnh B¾c Ninh vµ tØnh B¾c Giang (®èi chøng). MD9: ®­îc nhËp néi tõ Trung Quèc n¨m 1996, lµ gièng kh¸ng bÖnh kh« xanh t­¬ng ®èi tèt. 3.1.2. Ph­¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm - C«ng thøc thÝ nghiÖm : 1/ C«ng thøc 1: gièng TQ6. 2/ C«ng thøc 2: gièng MD7. 3/ C«ng thøc 3: gièng L14. 4/ C«ng thøc 4: gièng MD9. - DiÖn tÝch « thÝ nghiÖm : 3m x 4m = 12m2 . Tæng diÖn tÝch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm (« thÝ nghiÖm vµ d¶i b¶o vÖ): 155m2. - Ph­¬ng ph¸p bè trÝ thÝ nghiÖm: Ph­¬ng ph¸p ngÉu nhiªn. - Sè lÇn nh¾c: 3 lÇn. - §èi chøng: Gièng L14. S¬ ®å thÝ nghiÖm D¶i b¶o vÖ  D¶i b¶o vÖ  D¶i b¶o vÖ    4  2  1  3  2  1     2  3  4  1  4  3     D¶i b¶o vÖ    3.1.3. C¸c biÖn ph¸p canh t¸c (yÕu tè phi thÝ nghiÖm) Ngµy gieo: 07/08/2002. Mçi « chia lµm 5 hµng, r¹ch hµng, bãn lãt, gieo h¹t. MËt ®é gieo: 40 c©y/m2. Gieo hµng kÐp: Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 hµng réng : 45cm. Kho¶ng c¸ch gi÷a 2 hµng hÑp : 15cm. Kho¶ng c¸ch c©y : 8cm. - Bãn ph©n: + L­îng ph©n: Supe l©n: 350kg/ha (420g/«). Kali clorua: 100 - 150kg/ha (120 - 180g/«). ure: 40kg/ha (48g/«). V«i bét: 400kg/ha (480g/«). + C¸ch bãn: Bãn lãt : 100% Supe l©n vµ 50% v«i bét. Bãn thóc : 50% ure khi c©y cã 2 - 3 l¸ thËt. 50% ure vµ 50% v«i bét khi l¹c ra hoa. 100% Kali clorua tr­íc khi vun. Lµm cá vµ xíi vun: + LÇn 1: khi c©y cã 2 - 3 l¸ thËt, xíi nhÑ kÕt hîp víi bãn ph©n ure, kh«ng vun. + LÇn 2: tr­íc khi c©y ra hoa, sau lÇn 1 kho¶ng 10 - 15 ngµy, xíi réng, s©u, kh«ng vun. + LÇn 3: khi c©y ra hoa ré, vun cao ®Õn cÆp cµnh cÊp 1, t¹o ®iÒu kiÖn bãng tèi vµ ®iÒu kiÖn cä x¸t c¬ giíi cho l¹c ®©m tia, kÕt hîp bãn ph©n Kali clorua. - T­íi n­íc: t­íi ®Çu vô lóc gieo vµ thêi k× ra hoa. Phßng trõ s©u bÖnh: + §èi víi s©u: khi s©u xuÊt hiÖn cÇn phun thuèc kÞp thêi. + §èi víi bÖnh: cÇn phun phßng vµ ®Þnh k× khi c©y b¾t ®Çu xuÊt hiÖn bÖnh, ®Æc biÖt chó ý tíi bÖnh ®èm l¸. 3.2. C¸c chØ tiªu theo dâi 3.2.1. Theo dâi sinh tr­ëng - Thêi gian sinh tr­ëng: + Thêi gian vµ tû lÖ mäc mÇm: * Thêi gian tõ gieo ®Õn 10% sè c©y mäc. * Thêi gian tõ gieo ®Õn 50% sè c©y mäc. * Thêi gian tõ gieo ®Õn kÕt thóc mäc. Ph­¬ng ph¸p theo dâi: ®Õm tæng sè c©y mäc/hµng cã ®¸nh dÊu tr­íc, mçi ngµy mét lÇn vµo c¸c buæi s¸ng. Tû lÖ mäc mÇm = (Sè c©y mäc / Tæng sè h¹t gieo) x 100. + Thêi gian ph©n cµnh (theo dâi tõ mäc ®Õn cµnh cÊp 1 thø nhÊt): mçi lÇn nh¾c l¹i theo dâi 10 c©y, khi c©y ®Çu tiªn cã cÆp cµnh cÊp 1 thø nhÊt dµi 2 cm th× theo dâi 2 ngµy 1 lÇn ®Õn khi 80% sè c©y ph©n cµnh cÊp 1 thø nhÊt th× dõng l¹i. Ghi ngµy xuÊt hiÖn cÆp cµnh cÊp 1 thø nhÊt. + Thêi gian ra hoa vµ ®éng th¸i në hoa: * Thêi gian tõ mäc ®Õn 10% sè c©y ra hoa. * Thêi gian tõ mäc ®Õn 50% c©y ra hoa. * Thêi gian tõ mäc ®Õn 80% sè c©y ra hoa. * Thêi gian tõ mäc ®Õn khi t¾t hoa. Ph­¬ng ph¸p theo dâi: mçi lÇn nh¾c l¹i theo dâi 10 c©y, ®Õm sè hoa në hµng ngµy trªn c©y. + Thêi gian ®©m tia: * Thêi gian tõ mäc ®Õn 10% sè c©y ®©m tia. * Thêi gian tõ mäc ®Õn 80% sè c©y ®©m tia. Ph­¬ng ph¸p theo dâi: mçi lÇn nh¾c l¹i theo dâi 10 c©y, tiÕn hµnh 2 ngµy/lÇn. - Theo dâi mét sè chØ tiªu sinh tr­ëng: ChiÒu cao c©y, chiÒu dµi cµnh cÊp 1 vµ sè l¸ th©n chÝnh: mçi lÇn nh¾c l¹i theo dâi 10 c©y cã ®¸nh dÊu (®o tõ cÆp cµnh cÊp 1 ®Õn ®Ønh sinh tr­ëng ngän vµ ®Õm sè l¸ trªn th©n chÝnh). §o, ®Õm sau gieo 20 ngµy, sau ®ã 7 ngµy ®o mét lÇn ®Õn khi thu ho¹ch. 3.2.2. Theo dâi mét sè chØ tiªu sinh lý - §éng th¸i tÝch luü chÊt kh« c¸c bé phËn vµ toµn c©y: mçi c«ng thøc lÊy mÉu 3 c©y, c©n träng l­îng t­¬i vµ träng l­îng kh« kh«ng ®æi cña riªng tõng bé phËn: rÔ (tõ tö diÖp trë xuèng), c¬ quan sinh s¶n (hoa, tia qu¶, qu¶ non), l¸, th©n (cïng víi cµnh, cuèng l¸), tiÕn hµnh sau gieo 30 ngµy, ®Þnh kú 10 ngµy. - §éng th¸i diÖn tÝch l¸ vµ chØ sè diÖn tÝch l¸: tiÕn hµnh cïng víi theo dâi tÝch luü chÊt kh«, sö dông ph­¬ng ph¸p c©n nhanh. 3.2.3. C¸c chØ tiªu theo dâi kh¸c Sù h×nh thµnh nèt sÇn: tiÕn hµnh ®Õm vµ c©n träng l­îng c¸c nèt sÇn cïng víi theo dâi kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh«. Møc nhiÔm s©u bÖnh h¹i: theo dâi trªn mçi lÇn nh¾c theo ®­êng chÐo 5 ®iÓm. Thang ®iÓm bÖnh h¹i cña ICRISAT: §iÓm 1: tÊt c¶ c¸c c©y kh«ng bÞ h¹i. §iÓm 2: 1 - 5% c©y bÞ bÖnh. §iÓm 3: 6 - 10% c©y bÞ bÖnh. §iÓm 4: 11 - 20% c©y bÞ bÖnh. §iÓm 5: 21 - 30% c©y bÞ bÖnh. §iÓm 6: 31 - 50% c©y bÞ bÖnh. - Kh¶ n¨ng chèng ®æ: ®Õm sè c©y bÞ ®æ ë mçi lÇn nh¾c l¹i ë c¸c thêi kú ra hoa ré - h×nh thµnh qu¶ vµ qu¶ vµo ch¾c - qu¶ chÝn, tÝnh %. §Æc ®iÓm h×nh th¸i: + Mµu s¾c th©n, h×nh d¹ng, mµu s¾c l¸. + H×nh d¹ng qu¶, eo qu¶, má qu¶, g©n qu¶. + H×nh d¹ng h¹t, mµu s¾c vá h¹t. 3.2.4. C¸c yÕu tè t¹o thµnh n¨ng suÊt vµ n¨ng suÊt (Theo dâi 10 c©y/« khi thu ho¹ch): + C©n khèi l­îng chÊt kh« c¸c bé phËn lÇn cuèi. + C¸c chØ tiªu yÕu tè n¨ng suÊt: tæng sè qu¶ trªn c©y, tæng sè qu¶ ch¾c, sè qu¶ mét nh©n, hai nh©n, ba nh©n. + C©n khèi l­îng 100 qu¶, 100 h¹t: mçi lÇn nh¾c l¹i lÊy 100 qu¶, 100 h¹t ®em c©n, tÝnh trung b×nh gi÷a c¸c lÇn c©n. + TÝnh tû lÖ bãc vá: mçi lÇn nh¾c l¹i c©n khèi l­îng 100 qu¶, bãc vá, c©n khèi l­îng h¹t. Tû lÖ bãc vá (%) = P h¹t/qu¶ x 100. + TÝnh hÖ sè kinh tÕ: HSKT = N¨ng suÊt c¸ thÓ / P kh« toµn c©y. + N¨ng suÊt c¸ thÓ: c©n träng l­îng qu¶ kh« ch¾c cña 10 c©y theo dâi lÊy trung b×nh. + N¨ng suÊt lý thuyÕt = N¨ng suÊt c¸ thÓ x mËt ®é c©y (t¹/ha). + N¨ng suÊt thùc thu: n¨ng suÊt thùc tÕ thu ®­îc trªn « thÝ nghiÖm quy ®¬n vÞ t¹/ha. + N¨ng suÊt h¹t = N¨ng suÊt thùc thu x Tû lÖ bãc vá (t¹/ha). 3.2.5. TÝnh to¸n thèng kª c¸c sè liÖu thu ®­îc Sö dông ch­¬ng tr×nh xö lý sè liÖu cña IRRISTAT. CH¦¥NG 4 KÕT QU¶ NGHI£N CøU Vµ TH¶O LUËN Mét sè ®Æc ®iÓm thùc vËt cña c¸c gièng thÝ nghiÖm Mçi gièng ®Òu cã ®Æc ®iÓm h×nh th¸i riªng, nã thÓ hiÖn qua c¸c bé phËn th©n, l¸, qu¶. Nhê ®ã mµ c«ng t¸c chän t¹o vµ ph©n lo¹i ®­îc thuËn tiÖn. B¶ng 1: Mét sè ®Æc ®iÓm thùc vËt cña c¸c gièng §Æc tr­ng  Gièng TQ6  Gièng MD7  Gièng L14  Gièng MD9   D¹ng c©y KiÓu ph©n cµnh Mµu s¾c th©n Mµu s¾c l¸ H×nh d¹ng l¸ (tû lÖ dµi/réng) Eo qu¶ Má qu¶ G©n qu¶ H×nh d¹ng h¹t Mµu s¾c vá lôa  §øng Liªn tôc Xanh Xanh 1,92 Trung b×nh Trung b×nh Râ BÇu dôc Hång nh¹t  §øng Liªn tôc Xanh Xanh ®Ëm 1,87 N«ng Trung b×nh Râ BÇu dôc Hång nh¹t  §øng Liªn tôc Xanh Xanh ®Ëm 2,12 Trung b×nh - s©u Trung b×nh Râ BÇu dôc Hång nh¹t  §øng Liªn tôc Xanh Xanh ®Ëm 2,01 N«ng Trung b×nh Râ BÇu dôc Hång nh¹t   ThÕ c©y Lµ yÕu tè quan träng cña mét gièng ®­îc ®­a vµo s¶n xuÊt, c¸c gièng cã thÕ c©y ®øng th¼ng, gän th× dÔ t¨ng ®­îc sè c©y trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch, mÆt kh¸c c©y gän sö dông ¸nh s¸ng tèt h¬n, Ýt s©u bÖnh. §©y lµ ®Æc ®iÓm cã liªn quan tíi sù ph©n bè hoa, qu¶ trªn c©y. C©y l¹c cã thÓ ®øng hay bß. ThÕ c©y ®øng cã h×nh th¸i c©y gän, do vËy kh¶ n¨ng t¨ng mËt ®é trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch dÔ h¬n, ®Æc biÖt hoa tËp trung ë phÝa s¸t gèc v× vËy tû lÖ qu¶ ch¾c cao. ThÕ c©y bß cã cµnh bß lan trªn mÆt ®Êt, hoa kh«ng tËp trung, qu¶ chÝn kh«ng ®Òu, tû lÖ qu¶ lÐp cao. Qua theo dâi, chóng t«i thÊy tÊt c¶ c¸c gièng thÝ nghiÖm ®Òu cã thÕ c©y ®øng. KiÓu ph©n cµnh C¸c gièng thuéc c¸c loµi phô kh¸c nhau th× cã kiÓu ph©n cµnh kh¸c nhau. Theo Bunting, dùa vµo quy luËt ra hoa, «ng chia lµm 2 nhãm: Nhãm ph©n cµnh liªn tôc: ®Æc ®iÓm nhãm nµy lµ hoa xuÊt hiÖn nhiÒu ®èt trªn cµnh, th©n mäc ®øng, Ýt cµnh cÊp cao, hoa ra tËp trung ë phÝa d­íi gèc. Nhãm ph©n cµnh xen kÏ: ®Æc ®iÓm nhãm nµy lµ cµnh dinh d­ìng vµ sinh s¶n ra xen kÏ nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh, hoa ra r¶i r¸c trªn c©y. ThÝ nghiÖm cho thÊy tÊt c¶ c¸c gièng ®Òu thuéc lo¹i nhãm ph©n cµnh liªn tôc. Th©n vµ l¸ Th©n l¹c mäc ®øng, cã tõ 15 - 25 ®èt, c¸c ®èt gèc ng¾n h¬n phÝa ngän. ChiÒu cao th©n chÝnh tuú thuéc vµo gièng vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. L¸ l¹c thuéc lo¹i l¸ kÐp l«ng chim lÎ cã hai ®«i l¸ chÐt, h×nh d¹ng l¸ chÐt th­êng lµ h×nh bÇu dôc dµi, bÇu dôc vµ h×nh trøng. H×nh d¹ng l¸ ®Æc tr­ng cho tõng gièng, mµu s¾c l¸ thay ®æi tïy thuéc vµo ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, gièng. Mµu s¾c th©n vµ l¸ còng lµ mét ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n biÖt c¸c gièng, biÓu hiÖn râ nhÊt khi l¹c ra hoa. TÊt c¶ c¸c gièng ®Òu cã th©n mµu xanh, l¸ cã mµu xanh ®Ëm trõ gièng TQ6 cã mµu xanh th­êng, tû lÖ gi÷a chiÒu dµi/réng c¸c gièng dao ®éng tõ 1,87 - 2,12. §é lín cña l¸ gi÷a c¸c gièng kh«ng chªnh lÖch nhiÒu. Qu¶ - Vá qu¶: ®é dµy vá qu¶ lµ chØ tiªu liªn quan chÆt chÏ tíi tû lÖ nh©n. NÕu vá qu¶ dµy, tû lÖ nh©n thÊp cßn ng­îc l¹i th× tû lÖ nh©n cao nh­ng dÔ dËp n¸t, nÊm bÖnh ph¸t triÓn v× trong khi thu ho¹ch vµ ph¬i dÔ bÞ va ch¹m c¬ giíi. V× vËy c¸c gièng chØ nªn cã ®é dµy vá qu¶ võa ph¶i. - G©n qu¶: lµ chØ tiªu ph©n lo¹i c¸c gièng v× ®Æc ®iÓm nµy thay ®æi tuú theo tõng gièng. - Eo qu¶: còng lµ chØ tiªu ph©n lo¹i gièng, nÕu eo th¾t s©u sÏ ¶nh h­ëng tíi viÖc bãc vá vµ xuÊt khÈu. Qua theo dâi, tÊt c¶ c¸c gièng ®Òu cã má qu¶ trung b×nh, g©n qu¶ râ, eo qu¶ cña gièng MD7 vµ MD9 n«ng, gièng TQ6 eo trung b×nh, cßn gièng L14 cã eo trung b×nh ®Õn s©u. H¹t - D¹ng h¹t: ®Ó ®¸nh gi¸ chØ tiªu nµy chóng ta ph¶i dùa vµo tû lÖ gi÷a chiÒu dµi vµ chiÒu réng h¹t. + D¹ng h¹t trßn cã tû lÖ chiÒu dµi /®­êng kÝnh h¹t <1,7. + D¹ng h¹t bÇu dôc cã tû lÖ chiÒu dµi /®­êng kÝnh h¹t >1,7 vµ < 2,5. - Mµu s¾c h¹t: cïng víi khèi l­îng 100 h¹t th× ®©y lµ chØ tiªu quan träng liªn quan tíi gi¸ trÞ th­¬ng phÈm. Quan s¸t thÊy tÊt c¶ c¸c gièng ®Òu cã h¹t h×nh bÇu dôc, vá lôa mµu hång nh¹t. Thêi gian sinh tr­ëng Thêi gian vµ tû lÖ mäc Sù n¶y mÇm cña h¹t lµ giai ®o¹n ®Çu tiªn cña chu kú sinh tr­ëng cña l¹c. §©y lµ qu¸ tr×nh h¹t chuyÓn tõ tr¹ng th¸i tiÒm sinh sang tr¹ng th¸i sèng. H¹t l¹c mµ thµnh phÇn chñ yÕu lµ lipit vµ protein ë d¹ng dù tr÷, trong qu¸ tr×nh n¶y mÇm ®· tr¶i qua mét lo¹t c¸c biÕn ®æi sinh ho¸ s©u s¾c d­íi ¶nh h­ëng cña c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng ®Ó chuyÓn ho¸ c¸c chÊt dù tr÷ thµnh c¸c cÊu t¹o cña c©y con. C©y con chØ nhËn ®­îc mét phÇn dinh d­ìng nhá tõ ®Êt cßn l¹i chñ yÕu lµ tõ dinh d­ìng cña c¸c chÊt dù tr÷, do ®ã, chÊt l­îng h¹t gièng lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quyÕt ®Þnh søc n¶y mÇm vµ tû lÖ n¶y mÇm. Trong ®iÒu kiÖn chÊt l­îng h¹t gièng tèt, ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thÝch hîp sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho h¹t mäc mÇm nhanh, c©y con sau khi mäc mÇm cã søc sèng cao t¹o tiÒn ®Ò tèt cho c¸c giai ®o¹n tiÕp sau. §ång thêi tû lÖ mäc mÇm vµ søc n¶y mÇm cao sÏ ®¶m b¶o ®­îc mËt ®é ®Þnh tr­íc, t¹o tiÒn ®Ò cho n¨ng suÊt. Qu¸ tr×nh n¶y mÇm cña h¹t ®­îc b¾t ®Çu tõ khi h¹t hót ®Éy n­íc trong ®Êt, sù ho¹t ®éng cña c¸c men, c¸c chÊt dù tr÷ ®Ó t¹o thµnh nh÷ng nguyªn liÖu cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh c©y míi. H¹t gièng muèn n¶y mÇm tèt ngoµi chÊt l­îng tèt th× còng cÇn cã ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh phï hîp. NhiÖt ®é lµ mét yÕu tè quan träng cã ¶nh h­ëng lín ®èi víi sù n¶y mÇm cña h¹t, ngoi lªn mÆt ®Êt cña c©y con vµ sinh tr­ëng ban ®Çu cña c©y. Trong vô thu, l¹c n¶y mÇm trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é tõ 28 - 300C nªn sù n¶y mÇm th­êng ®­îc xóc tiÕn nhanh h¬n trong vô xu©n. V× thÕ cã thÓ kÕt luËn r»ng tû lÖ mäc mÇm vµ søc mäc mÇm phô thuéc hoµn toµn vµo chÊt l­îng h¹t gièng, ®Æc ®iÓm di truyÒn cña gièng vµ c¸c yÕu tè ngo¹i c¶nh thêi kú mäc mÇm. Ngµy gieo lµ 07/08/2002, giai ®o¹n nµy nhiÖt ®é kh«ng khÝ cao, ®é Èm kh«ng khÝ kh¸, cã l­îng m­a nhá nªn rÊt thuËn lîi cho cho qu¸ tr×nh mäc. B¶ng 2: Thêi gian (ngµy) vµ tû lÖ mäc (%) Gièng  Thêi gian (ngµy) tõ gieo ®Õn  Tû lÖ mäc (%)    10% c©y mäc  50% c©y mäc  KÕt thóc mäc    TQ6 MD7 L14 MD9  4 6 5 5  6 7 7 7  10 12 11 11  96,8 88,5 91,7 90,9   Qua b¶ng 1, chóng t«i cã mét sè nhËn xÐt: Sau gieo tõ 4 - 6 ngµy, tÊt c¶ c¸c gièng ®Òu ®¹t tû lÖ mäc 10%, kh«ng chªnh lÖch nhau nhiÒu, dµi nhÊt lµ gièng MD7 (6 ngµy), ng¾n nhÊt lµ gièng TQ6 (4 ngµy) cßn gièng MD9 ngang b»ng víi gièng ®èi chøng (5 ngµy). §Õn giai ®o¹n 50% c©y mäc th× c¸c gièng MD9, MD7 b»ng víi gièng ®èi chøng (7 ngµy), cßn gièng TQ6 th× sím h¬n 1 ngµy. TÊt c¶ c¸c gièng ®Òu cã thêi gian kÕt thóc mäc tõ 10 - 12 ngµy. Gièng cã thêi gian mäc ng¾n nhÊt lµ TQ6 (10 ngµy), gièng cã thêi gian mäc dµi nhÊt lµ MD7 (12 ngµy). Gièng MD9 cã thêi gian mäc b»ng víi gièng ®èi chøng (11 ngµy). Nãi chung, c¸c gièng ®Òu cã tû lÖ mäc cao, biÕn ®éng tõ 88,5% - 96,8%. Trong ®ã, gièng ®èi chøng cã tû lÖ mäc ®¹t 91,7% cao h¬n c¸c gièng MD7 vµ MD9. Gièng TQ6 cã tû lÖ mäc cao nhÊt lµ 96,8%, gièng MD7 cã tû lÖ mäc thÊp nhÊt lµ 88,5%. Nh­ vËy, tÊt c¶ c¸c gièng ®Òu cã chÊt l­îng h¹t gièng tèt, søc mäc mÇm kh¸. Thêi gian ph©n cµnh Kh¶ n¨ng ph©n cµnh cña l¹c rÊt lín, nhÊt lµ c¸c gièng thuéc loµi phô Hypogaea, nh÷ng gièng nµy cã thÓ cã tíi 4 - 7 cÊp cµnh víi tæng sè cµnh cã thÓ ®¹t 20 - 30 cµnh. C¸c gièng thÝ nghiÖm thuéc loµi phô Fastigiata, thø Spanish, th©n ®øng, sè cµnh cÊp 1 biÕn ®éng tõ 4 - 6 cµnh, cµnh cÊp 2 th­êng chØ xuÊt hiÖn ë cÆp cµnh cÊp 1 ®Çu tiªn, cµnh cÊp 2 th­êng xuÊt hiÖn khi l¹c cã 5, 6 l¸ thËt. Sè hoa vµ sè qu¶ ë tÇng cµnh thø nhÊt (gåm cµnh 1, 2 vµ c¸c cµnh cÊp 2 cña nã) chiÕm kho¶ng 50 - 70% tæng sè hoa, qu¶ cña c©y. C¸c cµnh nµy th­êng cã hoa xuÊt hiÖn sím nhÊt vµ th­êng lµ nh÷ng hoa h÷u hiÖu, quyÕt ®Þnh sè qu¶/c©y. Theo dâi tèc ®é xuÊt hiÖn cÆp cµnh cÊp 1 thø nhÊt cña c¸c gièng ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng 3. B¶ng 3: Thêi gian h×nh thµnh cÆp cµnh cÊp 1 ®Çu tiªn (ngµy) Gièng  Thêi gian (ngµy) tõ gieo ®Õn    10% c©y cã cµnh cÊp 1  50% c©y cã cµnh cÊp 1  100% c©y cã cµnh cÊp 1   TQ6 MD7 L14 MD9  7 8 8 7  8 9 9 9  12 13 12 12   Nh­ vËy, sau gieo 7 ngµy, gièng TQ6 vµ MD9 ®· ®¹t tû lÖ ph©n cµnh trªn 10%, cßn c¸c gièng MD7 vµ ®èi chøng th× ®¹t tû lÖ nµy sau gieo 8 ngµy. Gièng TQ6 ®¹t tû lÖ ph©n cµnh trªn 50% sau gieo 8 ngµy, c¸c gièng kh¸c ®¹t tû lÖ nµy sau gieo 9 ngµy. Gièng ®èi chøng ®¹t tû lÖ ph©n cµnh muén h¬n 1 ngµy so víi c¸c gièng kh¸c (12 ngµy). Nh×n chung, c¸c gièng ®Òu cã kh¶ n¨ng ph©n cµnh sím, thuËn lîi cho viÖc sím ra hoa. Thêi gian ra hoa vµ ®éng th¸i në hoa MÇm hoa h×nh thµnh vµo ngµy thø 14 sau gieo, tõ lóc b¾t ®Çu h×nh thµnh mÇm ®Õn khi hoa në kho¶ng 18 - 21 ngµy. Khi l¹c ra hoa lµ b­íc vµo thêi kú sinh tr­ëng sinh thùc. L¹c sinh tr­ëng v« h¹n vµ b¾t ®Çu ra hoa kho¶ng 20 - 30 ngµy sau khi n¶y mÇm, tuú theo gièng, m«i tr­êng vµ ®Æc biÖt chÞu ¶nh h­ëng cña nhiÖt ®é do l¹c lµ c©y ph¶n øng gÇn trung tÝnh víi quang chu kú, cho nªn thêi kú tr­íc në hoa (thêi kú c©y con) phô thuéc chñ yÕu vµo nhiÖt ®é trung b×nh trong ngµy. NÕu nhiÖt ®é trung b×nh t¨ng tõ 20 - 300C th× sè ngµy cÇn thiÕt cho sù në hoa ®Çu tiªn gi¶m. Sè hoa në gi¶m khi qu¸ tr×nh h×nh thµnh tia vµ qu¶ b¾t ®Çu, tuy nhiªn ngay c¶ khi qu¶ giµ, trªn c©y vÉn në hoa ë nh÷ng ®èt trªn cao. Møc ®é h÷u hiÖu h×nh thµnh qu¶ phô thuéc vµo kiÓu ra hoa (sè hoa ë c¸c thêi kú në hoa kh¸c nhau), tû lÖ hoa cã Ých quan träng h¬n tæng sè hoa trªn mét c©y. C¸c hoa në sím th­êng lµ hoa cã kh¶ n¨ng cho qu¶ h÷u hiÖu do cã ®ñ thêi gian tÝch luü chÊt dinh d­ìng cßn nh÷ng hoa ra muén th­êng lµ hoa v« hiÖu nÕu cho qu¶ th× còng chØ lµ qu¶ non kh«ng ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ. Do ®ã, thêi gian ra hoa kÐo dµi kh«ng cã lîi cho n¨ng suÊt. Hoa ra tËp trung, gän lµ mét yªu cÇu cña gièng còng nh­ kü thuËt. B¶ng 4: Thêi gian ra hoa cña c¸c gièng (ngµy) Gièng  Thêi gian ra hoa sau gieo (ngµy)  Tæng thêi gian ra hoa (ngµy)    10% c©y ra hoa  50% c©y ra hoa  80% c©y ra hoa    TQ6 MD7 L14 MD9  22 24 23 23  24 25 25 26  27 27 26 28  24 22 24 24   Trong ®iÒu kiÖn vô thu, tÝch «n tæng sè tr­íc khi ra hoa cña c©y ®¹t 679,00C, nhiÖt ®é trung b×nh ngµy 28,30C nªn c¸c gièng ®Òu ra hoa sím, kho¶ng trªn 20 ngµy. Gièng TQ6 ®¹t tû lÖ 10% c©y në hoa sau gieo 22 ngµy, gièng MD9 ®¹t tû lÖ 10% c©y në hoa ngang b»ng víi gièng ®èi chøng (23 ngµy) cßn gièng MD7 lµ muén nhÊt (24 ngµy). Khi 50% sè c©y në hoa lµ c©y chÝnh thøc b­íc vµo thêi kú hoa ré. Gièng TQ6 ®¹t tû lÖ 50% c©y në hoa sím nhÊt lµ 24 ngµy, c¸c gièng kh¸c ®¹t tû lÖ nµy ngang b»ng hay muén h¬n gièng ®èi chøng (25 ngµy). C¸c gièng ®¹t tû lÖ 80% c©y në hoa trong kho¶ng tõ 26 - 28 ngµy sau gieo. Ngoµi ra thêi gian vµ tæng sè hoa phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh, nÕu ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh thuËn lîi th× hoa në tËp trung, thêi gian në hoa ng¾n, tæng sè hoa në nhiÒu, tû lÖ ®Ëu qu¶ cao. B¶ng 5: §éng th¸i në hoa cña c¸c gièng (hoa/c©y/ngµy) Ngµy  Gièng TQ6  Gièng MD7  Gièng L14  Gièng MD9   24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48  1,0 2,4 3,9 4,0 5,4 4,8 3,7 3,1 1,9 2,3 1,7 1,8 0,4 0,5 0,4 0,2 0,3 0,4 0,1 0,0 0,2 0,1 0,1 0,0 0,0  0,2 1,0 2,3 2,5 4,2 4,1 4,1 3,0 2,5 2,6 1,8 1,3 0,4 0,4 0,6 0,2 0,3 0,6 0,4 0,1 0,1 0,7 0,0 0,0 0,0  0,9 1,4 2,9 3,3 4,2 4,2 3,5 3,3 2,3 2,0 2,2 1,4 0,7 0,4 0,6 0,2 0,4 0,3 0,4 0,2 0,1 0,1 0,1 0,1 0,0  0,5 1,1 1,7 2,3 3,2 3,3 3,0 3,1 2,5 2,2 2,3 1,2 1,1 0,3 0,6 0,2 0,4 0,5 0,2 0,2 0,2 0,1 0,0 0,1 0,0   Tæng sè hoa/c©y  38,7  33,4  35,2  30,4   Thêi gian ra hoa liªn tôc cña c¸c gièng l¹c thÝ nghiÖm lµ kho¶ng 25 ngµy trong ®iÒu kiÖn vô thu. Tæng sè hoa në trªn c©y cña c¸c gièng biÕn ®éng tõ 30,4 - 38,7 hoa/c©y, trong ®ã gièng në hoa nhiÒu nhÊt lµ TQ6 (38,7 hoa/c©y), c¸c gièng kh¸c ®Òu thÊp h¬n gièng ®èi chøng (35,2 hoa/c©y). Thêi gian ®©m tia Sù thô tinh th­êng ®­îc tiÕn hµnh vµo buæi s¸ng, sau ®ã hoa rñ xuèng, trµng hoa khÐp l¹i, hoa hÐo. Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ph«i, no·n ®­îc kÝch thÝch sinh tr­ëng bëi 1 m« ph©n sinh phÝa d­íi no·n ®­îc ho¹t ho¸. No·n ph¸t triÓn xuyªn qua hoa, lé tia qu¶ dµi. Tia mang tÕ bµo trøng ®· ®­îc thô tinh ë ®Çu, ®©m xuèng ®Êt theo tÝnh h­íng ®Þa. Khi ®· ®©m s©u 4 - 7 cm th× tia ®©m ngang. §iÒu kiÖn ®Çu tiªn vµ chñ yÕu ®Ó tia h×nh thµnh qu¶ lµ bãng tèi vµ ®é Èm. Ngoµi ra, tia muèn thµnh qu¶ ph¶i cã ®ñ oxy ®Ó h« hÊp vµ ®ñ chÊt dinh d­ìng. Tia qu¶ cã thÓ hÊp thô trùc tiÕp mét sè nguyªn tè dinh d­ìng, ®Æc biÖt lµ canxi. Kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c tia qu¶ ®­îc h×nh thµnh ®ñ chiÒu dµi ®©m vµo ®Êt ®Òu ph¸t triÓn thµnh qu¶ vµ qu¶ chÝn. Khi tia qu¶ ®· dµi 15 cm mµ ch­a ®©m ®­îc vµo ®Êt th× sÏ hÐo ngay, do ®ã, c¸c tia ®­îc h×nh thµnh tõ nh÷ng hoa në muén ë trªn cao khã h×nh thµnh qu¶. C¸c gièng kh¸c nhau th× tû lÖ h×nh thµnh qu¶ kh¸c nhau. B¶ng 6: Thêi gian ®©m tia (ngµy) vµ tû lÖ hoa cã Ých (%) Gièng  Thêi gian (ngµy) sau gieo ®Õn  Tû lÖ hoa cã Ých (%)    10% c©y ®©m tia  80% c©y ®©m tia    TQ6 MD7 L14 MD9  30 32 31 31  35 35 34 34  21,7 24,3 24,4 31,3   Sau khi gieo tõ 30 - 32 ngµy tÊt c¶ c¸c gièng ®¹t 10% c©y ®©m tia, trong ®ã sím nhÊt lµ gièng TQ6 (30 ngµy), c¸c gièng kh¸c ®Òu ®¹t tû lÖ nµy ngang b»ng hay muén h¬n gièng ®èi chøng (31 ngµy). C¸c gièng ®· ®©m tia hÕt sau khi gieo tõ 34 - 35 ngµy, chªnh lÖch gi÷a c¸c gièng kh«ng nhiÒu. Gièng TQ6 vµ MD7 kÕt thóc ®©m tia muén h¬n gièng MD9 vµ gièng ®èi chøng 1 ngµy. Tuy gièng TQ6 ®©m tia sím nhÊt nh­ng tû lÖ hoa cã Ých l¹i thÊp nhÊt (21,7%) trong tÊt c¶ c¸c gièng. Gièng MD7 ®¹t tû lÖ hoa cã Ých xÊp xØ víi gièng ®èi chøng (24,4%). Gièng MD9 cã sè hoa në trªn c©y thÊp nhÊt l¹i cã tû lÖ hoa cã Ých cao nhÊt (31,3%). Nh­ vËy, qua theo dâi mét sè chØ tiªu chóng t«i thÊy r»ng gi÷a c¸c gièng thÝ nghiÖm kh«ng cã chªnh lÖch lín vÒ thêi gian qua c¸c giai ®o¹n cña qu¸ tr×nh sinh tr­ëng, ph¸t triÓn. 4.3. ChiÒu cao c©y - chiÒu dµi cµnh cÊp 1 - sè l¸ trªn th©n chÝnh 4.3.1. ChiÒu cao c©y (cm) vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng (cm/ngµy) ChiÒu cao c©y lµ mét chØ tiªu gi÷ vai trß quan träng, quyÕt ®Þnh tíi kh¶ n¨ng vµ tèc ®é ph©n cµnh. ChiÒu cao c©y còng ph¶n ¸nh kh¶ n¨ng tÝch luü chÊt kh«, ®Æc ®iÓm di truyÒn cña gièng. Tèc ®é v­¬n cao biÓu hiÖn mèi t­¬ng quan gi÷a qu¸ tr×nh sinh tr­ëng sinh d­ìng vµ sinh tr­ëng sinh thùc trong c©y l¹c, nã ¶nh h­ëng tíi n¨ng suÊt. Do ®ã, tèc ®é v­¬n cao cña c©y trong tõng giai ®o¹n sinh tr­ëng, ph¸t triÓn sÏ ¶nh h­ëng lín tíi n¨ng suÊt sau nµy. Th©n l¹c t­¬ng ®èi cao vµ phô thuéc chñ yÕu vµo ®Æc ®iÓm di truyÒn gièng. Tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu cao th©n t¨ng dÇn trong thêi kú sinh tr­ëng sinh d­ìng (thêi kú c©y con) vµ ®¹t cao nhÊt vµo thêi kú hoa ré (kho¶ng 10 - 15 ngµy), tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu cao th©n trong thêi kú ®Çu sinh tr­ëng (2 - 3 l¸) ®¹t 0,1 - 0,3 cm/ngµy. Thêi kú tr­íc ra hoa (5 - 8 l¸) ®¹t 0,3 - 0,6 cm/ngµy. Tèc ®é nµy t¨ng nhanh trong suèt thêi kú ra hoa vµ cuèi thêi kú ra hoa ré, ®¹t tèc ®é cao nhÊt, kho¶ng 0,7 - 1,5 cm/ngµy. Ngay sau ®ã, khi c©y chuyÓn sang giai ®o¹n ®©m tia, h×nh thµnh qu¶ ré, tèc ®é t¨ng chiÒu cao th©n gi¶m râ rÖt, chØ cßn kho¶ng 0,2 - 0,5 cm/ngµy. Trong thêi kú chÝn, nÕu gÆp ®iÒu kiÖn thuËn lîi tèc ®é t¨ng chiÒu cao th©n l¹i t¨ng cã thÓ ®¹t 0,3 - 0,7 cm/ngµy trong thêi kú thu ho¹ch. ë c¸c tØnh phÝa B¾c trong vô thu c©y gÇn nh­ kh«ng t¨ng chiÒu cao th©n trong thêi kú chÝn. Víi tèc ®é t¨ng tr­ëng nh­ vËy, khi l¹c ra hoa, chiÒu cao c©y chØ ®¹t tõ 30 - 40% chiÒu cao cuèi cïng. Kho¶ng 2/3 chiÒu cao c©y ®¹t ®­îc trong thêi kú sinh tr­ëng sinh thùc. V× vËy, viÖc theo dâi vµ ®¸nh gi¸ chØ tiªu t¨ng tr­ëng chiÒu cao c©y qua c¸c giai ®o¹n sinh tr­ëng, ph¸t triÓn lµ rÊt cÇn thiÕt, phôc vô cho c«ng t¸c chän gièng míi. B¶ng 7: ChiÒu cao th©n chÝnh (cm) vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng (cm/ngµy) cña c¸c gièng Thêi kú \ Gièng  TQ6  MD7  L14  MD9   C©y con - ra hoa Ra hoa - hoa ré Hoa ré - h×nh thµnh qu¶ H×nh thµnh qu¶ - qu¶ vµo ch¾c Qu¶ vµo ch¾c - qu¶ chÝn  0,34 0,73 1,03 0,17 0,01  0,29 0,55 1,00 0,23 0,05  0,29 0,56 0,97 0,19 0,04  0,32 0,56 1,03 0,29 0,03   ChiÒu cao th©n chÝnh (cm)  44,5  43,2  41,5  45,5   CV%  8,0   Tõ khi h×nh thµnh c©y ®Õn lóc b¾t ®Çu ra hoa, chiÒu cao th©n cña c¸c gièng t¨ng chËm kho¶ng 0,29 - 0,34 cm/ngµy. T¨ng nhanh nhÊt lµ gièng MD9 (0,34 cm/ngµy). Gièng ®èi chøng ®¹t tèc ®é t¨ng tr­ëng kh¸, kho¶ng 0,29 cm/ngµy. §Õn khi b¾t ®Çu ra hoa ré, chiÒu cao th©n cña c¸c gièng t¨ng nhanh râ rÖt, nhanh nhÊt lµ gièng TQ6 (trung b×nh t¨ng kho¶ng 0,73 cm/ngµy), cßn c¸c gièng kh¸c ®Òu cã tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu cao th©n b»ng hoÆc thÊp h¬n gièng ®èi chøng (0,56 cm/ngµy). Tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu cao th©n chÝnh t¨ng nhanh nhÊt trong thêi kú ra hoa ré ®Õn h×nh thµnh qu¶ kho¶ng 0,97 - 1,03 cm/ngµy. Gièng ®èi chøng cã tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm nhÊt (0,97 cm/ngµy). TiÕp theo, ®Õn thêi kú qu¶ vµo ch¾c, tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu cao th©n chÝnh cña c¸c gièng gi¶m râ rÖt, biÕn ®éng tõ 0,17 - 0,29 cm/ngµy. Vµo thêi kú qu¶ vµo ch¾c - qu¶ chÝn do trêi m­a nhiÒu, ®­îc cung cÊp nhiÒu ®¹m nªn c¸c gièng tiÕp tôc ph¸t triÓn chiÒu cao th©n, trong ®ã gièng MD7 cã tèc ®é t¨ng chiÒu cao th©n nhanh nhÊt (0,05 cm/ngµy). Qua c¸c thêi kú sinh tr­ëng, gièng TQ6 cã tèc ®é t¨ng tr­ëng m¹nh nhÊt vµo thêi kú ®Çu (tõ c©y con ®Õn b¾t ®Çu ra hoa ré), gièng MD7 cã tèc ®é t¨ng tr­ëng m¹nh nhÊt vµo thêi kú cuèi, ®iÒu nµy bÊt lîi ®èi víi qu¸ tr×nh sinh tr­ëng sinh thùc. ChiÒu cao cuèi cïng cña c¸c gièng biÕn ®éng tõ 41,5 - 45,5 cm/c©y, trong ®ã gièng ®èi chøng ®¹t chiÒu cao th©n cuèi cïng thÊp nhÊt (41,5 cm/c©y), cßn gièng MD9 ®¹t chiÒu cao th©n cuèi cïng cao nhÊt (45,5 cm). ChiÒu dµi cµnh cÊp 1 (cm) vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng (cm/ngµy) Tèc ®é t¨ng tr­ëng cµnh cã liªn quan chÆt chÏ víi sinh tr­ëng cña c©y. NÕu th©n chÝnh sinh tr­ëng ph¸t triÓn m¹nh sÏ øc chÕ qu¸ tr×nh ph©n cµnh vµ sù ph¸t triÓn cña cµnh. Ng­îc l¹i, th©n chÝnh sinh tr­ëng chËm, yÕu th× cµnh xuÊt hiÖn muén. V× thÕ, ra hoa muén dÉn ®Õn sè hoa h÷u hiÖu thÊp, trùc tiÕp ¶nh h­ëng xÊu tíi n¨ng suÊt. Mèi liªn quan nµy phô thuéc vµo ®Æc ®iÓm di truyÒn cña gièng vµ ®iÒu kiÖn ngo¹i c¶nh. MÆt kh¸c, khi c©y ®©m tia h×nh thµnh qu¶ th× chÊt dinh d­ìng do l¸ nµo tæng hîp ®­îc sÏ chuyÓn tíi nu«i qu¶ h×nh thµnh ë ®èt l¸ ®ã mµ cµnh cÊp 1 l¹i lµ n¬i tËp trung nhiÒu qu¶ nhÊt cña c©y l¹c. V× thÕ, cµnh cÊp 1 cã tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh cïng víi viÖc duy tr× l©u bé l¸ cã t¸c dông gi¸n tiÕp ®Õn viÖc t¨ng n¨ng suÊt. B¶ng 8: ChiÒu dµi cµnh cÊp 1 (cm) vµ tèc ®é t¨ng tr­ëng (cm/ngµy) cña c¸c gièng Thêi kú \ Gièng  TQ6  MD7  L14  MD9   C©y con - ra hoa Ra hoa - hoa ré Hoa ré - h×nh thµnh qu¶ H×nh thµnh qu¶ - qu¶ vµo ch¾c Qu¶ vµo ch¾c - qu¶ chÝn  0,32 0,88 1,00 0,21 0,02  0,29 0,68 1,15 0,06 0,05  0,28 0,69 0,98 0,22 0,03  0,32 0,67 0,99 0,35 0,04   ChiÒu dµi cµnh cÊp 1 (cm)  45,4  44,5  43,0  46,6   CV%  7,4   Tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu dµi cµnh cÊp 1 cña c¸c gièng cã sù chªnh lÖch kh¸ râ qua c¸c thêi kú. ë thêi kú tõ c©y con ®Õn b¾t ®Çu ra hoa, c¸c gièng cã tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm, kho¶ng tõ 0,28 - 0,32 cm/ngµy. Gièng ®èi chøng lµ gièng cã tèc ®é t¨ng tr­ëng chËm nhÊt (0,28 cm/ngµy), gièng TQ6 vµ MD9 cã tèc ®é t¨ng tr­ëng cao nhÊt kho¶ng 0,32 cm/ngµy. Sang ®Õn thêi kú ra hoa ré, gièng TQ6 lµ gièng cã tèc ®é t¨ng tr­ëng chiÒu dµi cµnh cÊp 1 nhanh nhÊt (0,88 cm/ngµy), c¸c gièng cßn l¹i ®Òu cã tèc ®é t¨ng tr­ëng thÊp h¬n gièng ®èi chøng (0,69 cm/ngµy).