So sánh năng suất và khả năng chịu ngập của tám giống/dòng cao lương

ỦY BAN NHÂN DÂN TỈNH AN GIANG TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN LỮ THỊ KIM DUNG MSSV: DPN010699 SO SÁNH NĂNG SUẤT VÀ KHẢ NĂNG CHỊU NGẬP CỦA TÁM GIỐNG/DÒNG CAO LƯƠNG TRỒNG TRONG CHẬU LUẬN VĂN TỐT NGHIỆP KỸ SƯ NGÀNH PHÁT TRIỂN NÔNG THÔN GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ThS. NGUYỄN THỊ THANH XUÂN i Tháng 6 . 2005 SO SÁNH NĂNG SUẤT VÀ KHẢ NĂNG CHỊU NGẬP CỦA TÁM GIỐNG/DÒNG CAO LƯƠNG TRỒNGTRONG CHẬU Do sinh viên: LỮ THỊ KIM DUNG thực hiện và đệ nạp Kính trình Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp xét duyệt Long xuyên, ngày……tháng….năm ……..200… GIÁO VIÊN HƯỚNG DẪN ThS. NGUYỄN THỊ THANH XUÂN ii TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC AN GIANG KHOA NÔNG NGHIỆP - TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN Hội đồng chấm luận văn tốt nghiệp đã chấp thuận luận văn đính kèm với tên đề tài: SO SÁNH NĂNG SUẤT VÀ KHẢ NĂNG CHỊU NGẬP CỦA TÁM GIỐNG/DÒNGCAO LƯƠNG TRỒNG TRONG CHẬU Do sinh viên: LỮ THỊ KIM DUNG Thực hiện và bảo vệ trước Hội đồng ngày:…………………………… Luận văn đã được Hội đồng đánh giá ở mức:………………………… Ý kiến của Hội đồng:………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………… Long xuyên, ngày…..tháng…..năm 2005 DUYỆT Chủ Tịch Hội đồng BAN CHỦ NHIỆM KHOA NN-TNTN (Ký tên) iii TIỂU SỬ CÁ NHÂN Họ và tên: LỮ THỊ KIM DUNG Ngày tháng năm sinh: 1982 Nơi sinh: Phú hiệp – Phú Tân – An Giang Con Ông: LỮ VĂN NHÃ và Bà: HUỲNH THỊ NÊU Địa chỉ: Phú hiệp – Phú Tân – An Giang Đã tốt nghiệp phổ thông năm: 2001 Vào Trường Đại học An Giang năm: 2001 học lớp: DH2PN2 khoá: 2001 – 2005 thuộc Khoa Nông Nghiệp và Tài Nguyên Thiên Nhiên và đã tốt nghiệp kỹ sư ngành Phát Triển Nông Thôn năm: 2005 iv LỜI CẢM TẠ Tôi xin chân thành cảm tạ: Ban giám hiệu trường Đại học An Giang và Ban Chủ Nhiệm khoa NN-TNTN và các Thầy Cô bộ môn Cây Trồng đã tạo mọi điều kiện cho tôi hoàn thành tốt Luận văn Tốt nghiệp. Sự giúp đỡ nhiệt tình của giáo viên hướng dẫn: Cô Nguyễn Thị Thanh Xuân Giáo viên chủ nhiệm lớp DH2PN2 : Cô Nguyễn Thị Hạnh Chi, Nguyễn Thị Thu Hồng Các bạn sinh viên đã nhiệt tình giúp đỡ tôi trong quá trình làm thí nghiệm:Mai Xuân Thảo, Nguyễn Thị Khánh Ly, Nguyễn Thị Bích Ngọc, Trần Thanh Hùng, Nguyễn Bá Lộc, Lê Bá Phúc, Nguyễn Minh Trí v TÓM LƯỢC Cao lương là loại cây thức ăn có khả năng chịu hạn và chịu được ngập, năng suất thân lá cao và có giá trị dinh dưỡng, có thể dùng cung cấp thức ăn cho bò trong suốt mùa lũ. Cây cao lương là loại cây có nhiều giá trị sử dụng: thân lá làm thức ăn cho gia súc, trồng trên đất tốt cao lương cho 60- 70 tấn thân lá trên 4 lần cắt, năng suất xanh trung bình 40 tấn trên ha. Theo kế hoạch phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn AG trong giai đoạn (2005 - 2010) tỉnh dự kiến sẽ tăng số đàn bò toàn tỉnh khoảng 67796 con. Để có thể phát triển đàn bò tốt hơn cần được cung cấp nguồn thức ăn đầy đủ và đa dạng, nhất là vùng bị ảnh hưởng lũ. Từ sự cần thiết trên, chúng tôi thực hiện đề tài nghiên cứu “So sánh năng suất và khả năng chịu ngập của 8 giống/dòng cao lương trồng trong chậu”. Thí nghiệm bố trí theo thể thức hoàn toàn ngẫu nhiên. Tám nghiệm thức là 8 giống/dòng cao lương, bảy lần lặp lại, trong đó ba lần lặp lại bố trí so sánh khả năng chịu ngập, còn bốn lần lặp lại bố trí so sánh năng suất. So sánh khả năng chịu ngập được tiến hành ở thời điểm 70 ngày sau khi gieo, mỗi giống/dòng lấy 3 chậu (3 lặp lại), được đặt vào trong bồn có khả năng giữ nước, bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên, 3 lặp lại. So sánh năng suất được thực hiện với 4 lần lặp lại, các chỉ tiêu theo dõi: chiều cao, số chồi, sinh khối năng suất, hàm lượng protein và vật chất khô. Kết quả thí nghiệm: Các giống có năng suất thân lá tươi tương đương nhau ở giai đoạn 70 ngày. Nhưng lúc thu hoạch năng suất thân lá cao là giống No.48762, 2-1-6- 7 và giống đối chứng năng suất hạt cao. Giống 2-1-6-7, Cross 45/6 và EC21411 có hàm lượng vật chất khô cao Giống EC21411 có hàm lượng protein thân cao nhất, Giống S26B có hàm lượng protein lá cao nhất Khả năng chịu ngập cao gồm giống 2-1-6-7 và giống đối chứng vi MỤC LỤC Nội dung Trang CẢM TẠ i TÓM LƯỢC ii MỤC LỤC iii DANH SÁCH BẢNG v DANH SÁCH HÌNH vi Chương 1: ĐẶT VẤN ĐỀ 1 Chương 2: LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 3 2.1. Sơ lược về cây cao lương 3 2.1.1. Nguồn gốc 3 2.1.2. Đặc điểm sinh học của cây cao lương 3 2.1.3. Yêu cầu về sinh thái của cao lương 7 2.1.4. Phân loại thực vật 11 2.1.5. Khả năng sử dụng cao lương 12 2.2. Thành phần dinh dưỡng của thức ăn và nhu cầu dinh dưỡng của bò 14 2.2.1. Thành phần dinh dưỡng của thức ăn 14 2.2.2. Nhu cầu về thức ăn của bò 16 2.3. Hiện trạng nuôi bò ở đồng bằng sông Cửu Long 18 Chương3: PHƯƠNG TIỆN VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 20 3.1. Vật liệu nghiên cứu 20 3.2. Phương pháp nghiên cứu 20 3.2.1. Phương thức canh tác 20 3.2.1.1. Thí nghiệm so sánh năng suất 22 3.2.1.2. So sánh khả năng chịu ngập 22 3.2.2. Phân tích số liệu 25 Chương 4: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 26 4.1. Ghi nhận tổng quát 26 4.2. Đặc điểm nông học 28 4.2.1. Thời gian sinh trường của cây 28 4.2.2. Chiều cao cây 29 4.2.3. Số chồi 32 4.3. Hàm lượng protein và vật chất khô 34 4.3.1. Hàm lượng protein 34 4.3.2. Hàm lượng vật chất khô 35 4.4. Năng suất 36 4.4.1. Năng suất khô lúc70NSKG 36 4.4.2. Năng suất tươi 38 4.4.3. Năng suất lúc thu hoạch 39 4.5. Khả năng chịu ngập 41 4.5.1. Thời gian chịu ngập 41 4.5.2. Biến động chiều cao cây khi xử lý ngập 42 vii 4.5.3. Biến động số lá của các giống trong thời gian xử lý ngập nước 44 Chương 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 46 5.1. Kết luận 46 5.2. Kiến nghị 47 TÀI LIỆU THAM KHẢO 48 PHỤ CHƯƠNG 50 viii ix DANH SÁCH BẢNG Bảng số Tựa bảng Trang 1 Một vài dị thường sinh lý và những đặc điểm liên quan đến con đường C4 5 2 Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của cao lương 7 3 Hàm lượng protein trong thức ăn 17 4 Tiêu chuẩn khẩu phần ăn cho bò thịt 18 5 Danh sách các giống/dòng cao lương trồng trong thí nghiệm 20 6 Tình hình khi tương tai TP Long Xuyên trong thời gian lam thi nghiêm 26 7 Mực nước lũ trung bình qua các tháng trong năm 27 8 Thành phần dinh dưỡng của đất thí nghiệm 27 9 Thời gian sinh trưởng của các giống 28 10 Động thái tăng trưởng chiều cao của các giống/dòng cao lương 30 11 Hàm lượng Protein trong thân lá Cao Lương 32 12 Hàm lượng vật chất khô trong thân lá Cao Lương 35 13 Năng suất Khô của thân lá cao lương ở giai đoạn 70 NSKG 37 14 Năng suất tươi thân lá ở giai đoạn 70 NSKG 38 15 Trọng lượng thân lá tươi và hạt khi thu hoạch 40 16 Chiều cao cây (cm) sau khi xử lý ngập 5 ngày 42 17 Chiều cao cây 90 NSKG không xử lý ngập và xử lý ngập (cm) 43 18 Biến đổi số lá trên cây trong thời gian xử lý ngập 44 x DANH SÁCH HÌNH Hình số Tựa hình Trang 1 Thành phần dinh dưỡng bên trong thức ăn 15 2 Cây cao lương trồng trong bồn có khả năng giữ nước (giai đoạn 70NSKG) 21 3 Sơ đồ bố trí thí nghiệm 23 4 Số chồi ở giai đoạn 30 NSKG 33 5 Thời gian chịu ngập của các giống 41 xi Chương 1: ĐẶT VẤN ĐỀ An Giang có tổng diện tích tự nhiên là 3424 km2 và tổng diện tích gieo trồng là 545684 ha. Có hai mùa mưa nắng rõ rệt, trung bình trong năm có 6 tháng mùa nắng và 6 tháng mùa mưa. An Giang còn đón nhận đợt triều cường từ hai con sông lớn là Sông Tiền và Sông Hậu nên hằng năm An Giang có khoảng 50% diện tích nông nghiệp bị ngập lũ. Năm 2004, hơn 335 ha diện tích đất nông nghiệp bị ngập. An Giang là tỉnh có truyền thống về ngành chăn nuôi bò, số lượng đàn bò trong tỉnh tăng khá nhanh từ 34886 con (1998) tăng lên 62080 con (2004) và diện tích trồng cỏ phục vụ cho chăn nuôi là 320,22 ha (2003). Tuy nhiên, số lượng bò chỉ tập trung chủ yếu ở hai huyện miền núi là Tri Tôn và Tịnh Biên (chiếm 2/3 đàn bò toàn tỉnh). Năm 2003 ở Tri Tôn là 19010 con, ở Tịnh Biên là 16630 con. Trong khi đó ở các huyện đồng bằng chỉ dao động từ 500 – 2500 con, riêng Chợ Mới do có đa phần diện tích nằm trong khu đê bao nên đàn bò của huyện năm 2003 đạt 7500 con. Có tình trạng này là do các huyện đồng bằng chịu ảnh hưởng của mùa lũ nên việc tìm thức ăn cho gia súc gặp nhiều khó khăn. Theo Ông Khổng Văn Đỉnh, trưởng phòng dinh dưỡng thức ăn gia súc thuộc Viện kỹ thuật nông nghiệp miền Nam, nước ta rất nhiều loại cỏ có khả năng làm thức ăn cho gia súc, trong đó có một số loại có khả năng chịu ngập như cỏ đuôi heo, cỏ lông tây,… việc trồng cố định một loại cỏ trong chăn nuôi chưa hẳn là tối ưu, mà theo ông nên trồng kết hợp nhiều loại cỏ. (Trung tâm khuyến nông tỉnh An Giang, 2005). Vả lại việc trồng kết hợp nhiều loại cỏ làm thay đổi thức ăn giúp gia súc ăn được nhiều hơn. Cao lương là loại cây thức ăn có khả năng chịu hạn và chịu được ngập, năng suất thân lá cao và có giá trị dinh dưỡng có thể dùng cung cấp thức ăn cho bò trong suốt mùa lũ. Cây cao lương là loại cây có nhiều giá trị sử dụng: thân lá làm thức ăn cho gia súc, trồng trên đất tốt cao lương cho 60-70 tấn thân lá trên 4 lần cắt, năng suất xanh trung bình 40 tấn trên ha. Hạt cao lương sau khi làm sạch vỏ và cám được dùng làm thức ăn cho 1 người thay gạo, từ hạt cao lương có thể sản xuất ra nhiều loại rượu hay nghiền thành bột làm bánh. Trong chăn nuôi hạt cao lương dùng thay thế một phần ngô để sản xuất thức ăn tinh cho gia súc. Do có tác dụng về nhiều mặt nên cao lương được trồng để lấy thân lá, lấy hạt, hay lấy đường (Nguyễn Văn Khôi và Dương Hữu Thời,1981) Kế hoạch phát triển kinh tế nông nghiệp nông thôn AG trong giai đoạn (2005 - 2010) là phấn đấu đạt tốc độ tăng trưởng GDP ngành nông nghiệp bình quân hàng năm từ 2 -3%. Riêng trong nội bộ ngành nông nghiệp thì sẽ tăng tỷ trọng chăn nuôi từ 8,2% (năm 2004) lên 11,5% (năm 2010). Hướng tới tỉnh dự kiến sẽ tăng số đàn bò toàn tỉnh khoảng 67.796 con. Để đạt được những chỉ tiêu nói trên góp phần vào việc phát triển được nền kinh tế ổn định, bền vững đặc biệt trong lĩnh vực nông nghiệp chúng ta cần đa dạng cơ cấu cây trồng vật nuôi. Hơn nữa, An Giang đang có định hướng phát triển đàn bò trong tỉnh nên nhu cầu về thức ăn cho bò cũng cần được cung cấp đầy đủ và đa dạng nhất là vùng bị ảnh hưởng lũ. Từ sự cần thiết trên, chúng tôi thực hiện đề tài nghiên cứu “So sánh năng suất và khả năng chịu ngập của 8 giống/dòng cao lương”. 2 Chương 2: LƯỢC KHẢO TÀI LIỆU 2.1. Sơ lược về cây cao lương 2.1.1. Nguồn gốc Cao lương có tên khoa học là Sorghum vulgare thuộc họ Graminac họ phụ là Panicoidae tông Andropogenae. Về nguồn gốc Cao lương được loài người sử dụng từ 3000 năm trước công nguyên và theo Snovden (1936) cho rằng giống S.verticlliforum, S.acthiopicum, S.arumdinaceun là giống đầu tiên của cao lương canh tác ngày nay. Cao lương đựơc trồng nhiều ở vùng Trung Phi, vùng Ethiopi từ hơn 5000 năm trước, có nhiều ý kiến khác cho rằng cao lương xuất hiện đầu tiên ở Trung Phi sau đó được chuyển sang Ai Cập, Arabia. Vào thế kỉ XIII, cao lương được tìm thấy ở Trung Quốc và Ấn Độ, mãi đến thế kỉ XIX, mới xuất hiện ở Hoa Kì (Vương Thị Nguyệt Ánh, 1978). Ngày nay cao lương được trồng ở hầu hết vùng trên thế giới. Cao lương đã được du nhập vào nước ta từ năm 1962, theo tài liệu của Nha Canh Nông diện tích trồng năm 1973-1974 là 10 000 ha năng suất là 1,5 tấn/ha, tỉnh trồng nhiều nhất là An Giang và Châu Đốc. (Lê Minh Công, 1979) 2.1.2. Đặc điểm sinh học của cây cao lương Theo Đào Duy Đông (1978), cao lương có rễ chùm, gồm rễ con và rễ thứ cấp mọc nhiều và sâu hơn rễ bắp. Thân đặc có cấu tạo bởi nhiều lóng và mắt, có nước hoặc không, có vị ngọt hoặc lạt, mắt mang lá và chồi ngầm, ở gốc thân lóng và chồi có thể phát triển thành gié. Lá ôm bọc xen dính vào thân bằng bẹ, có thể chồng lên nhau ở những giống thấp và lá có lớp trắng mốc do lớp sáp bao phủ giúp cây kháng hạn. Phát hoa là chùm tụ tán tận ngọn, xoè hoặc túm, có cuống cong hay thẳng đứng, chùm hoa mang nhiều gié, có nhiều gié hoa mọc thành 3 từng cặp. một gié có cuống và một gié không cuống, chỉ trừ ở ngọn có ba gié hoa. Gié không cuống lớn mang hoa lưỡng tính hữu thụ cho ra hạt, nó có dỉnh ngoài và dỉnh trong bao lấy các hoa. Gié hoa có chứa hai hoa, hoa trên hoàn toàn hữu thụ hoa dưới hữu thụ hoặc bất thụ chỉ còn lại một trấu mỏng. Gié hoa có cuống ốm và dài có dỉnh bao lấy hoa, chỉ chứa nhị đực hoặc hoàn toàn bất thụ, hoa dưới còn một trấu, hoa trên còn một trấu và ba tiểu nhị, hoa cao lương thường trổ vào sáng sớm và trổ từ dưới lên hay từ trên xuống, thời gian trổ thường kéo dài 4-6 ngày (Đào Duy Đông, 1978). Cao lương là loại cây hữu thụ tuy nhiên nó khả năng giao phấn chéo với tỷ lệ 6-10%, hạt nhỏ hơn bắp có màu sắc khác nhau tuỳ giống, thường nó có màu trắng, vàng, đỏ, nâu,...và có nhiều dạng khác nhau. Trong thí nghiệm về việc tỉa chồi và không tỉa chồi của Đào Duy Đông (1978) trên lúa miến cho thấy kết quả là việc tỉa chồi không ảnh hưởng đến chiều cao và năng suất của cây, điều này cũng phù hợp với ý kiến của Stickler (1961)1 việc tỉa chồi của lúa miến không ảnh hưởng đến thân chính và ngược lại. Trong khoảng hơn mười năm qua người ta đặc biệt chú ý đến hai nhóm cỏ hòa thảo nhóm nhiệt đới và nhóm ôn đới. Con đường quang hợp của nhóm theo chu trình kinh điển của Calvin, nghĩa là sản phẩm đầu tiên là hợp chất C3 , còn nhóm hòa thảo nhiệt đới (trong đó có cả cao lương) sự cố định C của CO2 trong quá trình quang hợp được gắn vào những hợp chất C4. Những sản phẩm đầu tiên này được xác định bằng phóng xạ (Hatch M.D và cộng sự, 1967)2, Cho thấy (bảng 1). 1 Stickler (1961) trích dẫn bởi Đào Duy Đông, 1978, Tỉa chồi và không tỉa chồi đến năng suất của 4 giống lúa miến, luận văn tốt nghiệp kỹ sư NN, trường ĐH Cần Thơ. 2 Hatch M.D và cộng sự, (1967) trích dẫn bởi Dương Hữu Thời và Nguyễn Văn Khôi, 1981, Nghiên cứu về cây thức ăn gia súc Việt Nam, nhà xuất bản khoa học kỹ thuật, Hà Nội 4 Bảng1: Một vài dị thường sinh lý và những đặc điểm liên quan đến con đường C4. Đặc Điểm Quan hệ số lượng xấp xỉ so với chu trình Calvin 1. Nhiệt độ cao cực thích cho quang hợp 30-450C tương phản với 15-300C 2. Độ chiếu sáng cao cực thích cho quang hợp Ánh sáng mặt trời đầy đủ tương phản với 30% ánh sáng đầy đủ 3. Tỷ lệ quang hợp cho đơn vị diện tích lá Trung bình gần bằng hai lần trong điều kiện thích hợp 4. Tỷ lệ sinh trưởng cao điều kiện cực thích cho quang hợp Trung bình gần bằng hai lần trong điều kiện thích hợp 5. Sự sản xuất chất khô cao cho mỗi đơn vị Gấp từ hai đến ba lần nhiệt độ và ánh sáng cao Nguồn: Hatch (1972) Để có được đồng cỏ tốt ta cần chú ý các vấn đề sau: Thời gian và chu kỳ sống của mỗi loại cỏ phụ thuộc vào số năng lượng cần thiết nhận được trong thời gian ấy. Bón phân thích hợp cho cỏ với liều lượng nhất định, có thể nâng dần thành phần hóa học sinh – hóa, của cỏ hòa thảo trong môi trường đủ nước. Sự tăng trưởng của thực vật dựa vào quá trình quang hợp để sản xuất ra chất hữu cơ. Nó sử dụng năng lượng mặt trời cố định khí cacbonic. Theo Okubo và cộng tác viên (1969), nhiệt lượng tiêu thụ cho việc tổng hợp 1g vật chất khô vào khoảng 4.000 cal ở một số giống cây. Theo Đào Thế Tuấn (1970), lá là bộ phận chủ yếu để thực hiện quang hợp. Do đó diện tích lá và hiệu suất quang hợp thuần là nhân tố quyết định sự tích luỹ chất khô. Nghiên cứu về diện tích lá phải đứng trên quan điểm quần thể, vì sự quyết định năng suất không phải là diện tích lá của từng cây mà là diện tích lá của cả ruộng trồng, để biểu thị diện tích lá của quần thể tốt nhất ta dùng khái niệm chỉ số diện tích lá. Muốn sản lượng chất khô cao trước hết chỉ số diện tích lá cao và trong thời gian dài tức là có thể quang hợp cao. Tuy vậy, không phải diện tích lá càng cao càng tốt, đối 5 với mỗi loài, mỗi giống cây trồng có một chỉ số diện tích lá tối hảo vượt quá mức độ ấy làm giảm mức độ tích luỹ chất khô. Hoạt động quang hợp mạnh của lá như ở bắp, lúa miến, mía,… cao hơn lúa và lúa mì. Trong điều kiện nhiệt đới hiệu suất quang hợp là nhân tố hạn chế năng suất (Tanaka, 1972). Tốc độ tích luỹ chất khô và tổng só chất khô trên đơn vị diện tích lá là một trong những nhân tố quyết định năng suất. Theo Đào Thế Tuấn (1970) sản lượng sinh vật của cây trồng là lượng chất khô do ruộng cây trồng tích lũy được trên một đơn vị diện tích đất. Sản lượng chất khô của cây trồng chủ yếu là sản phẩm của quá trình quang hợp, vì 90-95% chất khô của cây trồng là chất hữu cơ tổng hợp được trong quá trình quang hợp. Quy luật tích luỹ vật chất khô: Ghegory (1917) đầu tiên phát hiện thấy lượng chất khô tích luỹ phụ thuộc vào diện tích lá lượng chất khô do một đợn vị diện tích lá tích luỹ được: AD = F x m AD: lượng chất khô tích luỹ mỗi ngày F: diện tích lá m: lượng chất khô do mỗi đợn vị diện tích lá tích luỹ mỗi ngày Bảng 2: Thành phần hóa học và giá trị dinh dưỡng của cao lương 6 Thân lá Tươi Hạt Vỏ hạt Tỷ lệ thức ăn (%) Chất khô Chất tiêu hóa Protein Lipit Gluxit Xenluloza Protein Lipit Gluxit Xenluloza 2,4 0,7 12,0 6,6 1,4 0,3 8,01 3,7 9,0 3,8 70,1 3,6 7,2 3,0 56,2 1,8 3,9 1,2 27,9 45,9 0,8 3,0 1,9 Giá trị thức ăn tương đương (số kg thóc tương đương số kg thức ăn) Đơn vị thức ăn (số kg thóc tương đương số kg thức ăn) Lượng Protein tiêu hóa trong một kg thức ăn (g) Lượng Lipit tiêu hóa trong một kg thức ăn (g) Lượng chất khô trong một kg thức ăn (g) 0,19 5,2 14 3 225 1,08 0,93 72 30 8,89 11,75 8 885 Nguồn: BH.DULOS, 1967 2.1.3. Yêu cầu về sinh thái của cao lương. Cao lương là loại cây có tính thích nghi rất rộng, có thể trồng từ đường xích đạo đến bắc vĩ tuyến 48, nhờ có bộ rễ rất mạnh, ăn sâu và rộng nên có khả năng hút nước mạnh và nhờ có thân lá được cấu tạo đặc biệt (hệ thống khí khổng có khả năng đóng mở tuỳ thuộc vào điều kiện ngoại cảnh, bề mặt thân và lá có lớp sáp và phấn trắng, hạn chế được sự thoát hơi nước) nên cao lương có thể trồng được ở vùng đất khô cằn, có tính chịu mặn, chịu úng khá, sống được ở pH = 4-8,5, đất có độ mặn từ 0,3-0,6% và có khả năng chịu ngập nước khi cây đã trưởng thành (gốc bị ngập 7 ngày vẫn không ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng). 7 Theo Nguyễn Danh Đạt (1977)3, cao lương cần các điều kiện ngoại cảnh như sau: Nhiệt độ: là loại cây có nguồn gốc từ vùng nhiệt đới nên cao lương thích hợp với vùng nhiệt độ cao và ẩm ướt, nhiệt độ nảy mầm từ 20 – 30oC, từ giai đoạn nảy mầm đến làm đồng nhiệt độ từ 25 – 30oC. Bộ rễ cao lương rất phát triển nên có khả năng chống chịu hạn cao, trong thời kỳ sinh trưởng nó cần cung cấp lương nước tối hảo là 1000 lít. Cao lương là loại cây ngắn ngày trong suốt thời kỳ sinh trưởng, thời kỳ phát dục đầu nó cần có đủ ánh sáng để cây con phát triển tốt và tích luỹ chất khô. Cao lương thích ứng với nhiều loại đất kể cả đất xấu. Cao lương có khả năng chịu đựng được nhiệt độ 7,8-27,80C (trung bình của 86 trường hợp = 20,1), pH 4,3-8,7 (trung bình của 69 trường hợp = 6,7), ngoài ra cao lương còn có khả năng thích nghi với vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới ẩm, với lượng mưa trung bình 25-125 cm mỗi năm, quan trọng hơn là những vùng ngập trũng. Cao lương còn có khả năng thích nghi với các loại trồng đất khác nhau kể cả đất sét nặng, ánh sáng cao, chịu được độ mặn vừa phải và thích nghi được với đất có pH dưới 5,7. Cao lương còn có khả năng chịu hạn cao và chịu được úng, nhất là trong giai đoạn cuối: thích ứng rộng rãi với nhiều loại đất, với nhiều vùng khí hậu khác nhau. Cao lương có nhiều giống khác nhau: như giống dài ngày, ngắn ngày, cao cây, thấp cây, giống địa phương và giống nhập nội. Như vậy ta đã thấy khả năng sử dụng của cao lương là rất lớn. Cao lương là loại cây ngắn ngày gốc ở vùng nhiệt đới, có yêu cầu về nhiệt độ gần giống như ngô: hạt cao lương không mọc ở 00C, mọc rất chậm ở 100C, sinh trưởng thích hợp ở 300C. Yêu cầu về nước ít hơn ngô, lúa (để sản xuất ra 1kg chất khô cao lương chỉ cần 270 kg nước, ngô 350kg, lúa 682kg), do lá có màng bóng dầy , khí khổng nhỏ, diện tích lá thấp rễ 3 Nguyễn Danh Đạt, 1977, trích dẫn bởi Vương Thị Nguyệt Ánh, 1978, So sánh bốn giống cao lương MTS1, MTS2, C-50, KIMMEN PELSAO, luận văn tốt nghiệp kỹ sư NN, trường ĐH Cần Thơ. 8 đâm sâu và rộng. Nhưng cao lương cần đất đủ ẩm để nảy nầm và đủ lượng nước để tạo hạt, cao lương chịu mặn hơn lúa (nước lợ có 0,3-0,6% muối trở xuống) năng suất cây nếu được chăm bón đúng và tưới nước tốt có thể đạt 6 tấn hạt/ha (Tự điển bách khoa nông nghiệp, 1991). Theo các nhà nghiên cứu Nhật Bản (Togari, 1964; Takeda, 1965) 4 thì ánh sáng và nhiệt độ là hai nhân tố làm giảm diện tích lá cao nhất nên nó làm giảm năng suất vùng nhiệt đới. Một trong những điều kiện ảnh hưởng đến chỉ số diện tích là chế độ ánh sáng của cây trồng. Chế độ ánh sáng của cây trồng quyết định sự quang hợp và hô hấp, do đó ảnh hưởng đến sự tích luỹ chất khô. Hiệu suất quang hợp (NAR) là lượng chất khô do 1m2 diện tích lá tích luỹ trong một ngày biểu diễn bằng g/m2/ngày. Thường hiệu suất quang hợp của cây trồng có giá trị khoảng 4-6g/m2/ngày, trong trường hợp không thuận lợi có thể xuống 2-3g/m2/ngày, có thể tăng lên đến 9-10 hay 12-14g/m2/ngày. Blackman và Black (1959)5, những cây ưa sáng càng nhiều thì cường độ quang hợp càng cao. Đối với cây họ hòa thảo nhiệt đới, ưa sáng đầy đủ, thấy rằng chúng sử dụng cường độ quang hợp tốt hơn đạt đến mức 42mg/CO2/dm2/giờ, ở cường độ ánh sáng 6130 lux và nhiệt độ không khí dưới 350C. Trái lại một số hòa thảo khác như ngô, mía, sorghum,… không có sự biểu hiện bảo hòa ánh sáng trong quang hợp. Những điều trên cho chúng ta thấy rằng sản lượng cỏ nhiệt đới là khá cao do nó vẫn có khả năng quang hợp được trong điều kiện ánh sáng mạnh vào giữa trưa từ 11-15 giờ. Cao lương là loại cây quang hợp theo con đường C4 nên dưới điều kiện ánh sáng cao và nhiệt độ nóng chúng có thể quang tổng hợp nhanh hơn và sản xuất nhiều sinh khối hơn cây C3. (Trần Văn Hoà, 2003). 4 Togari, 1964; Takeda, 1965, trích d n b i, Can M L , 1978, nh h ng m t đ vàẫ ở ỹ ệ Ả ưở ậ ộ phân đ m trên n ng su t lúa mi n MTSạ ă ấ ế 1, lu n v n t t nghi p k s NN, tr ng H C nậ ă ố ệ ỹ ư ườ Đ ầ Th .ơ 5 Blackman và Black (1959) trích dẫn bởi Trần Văn Hoà, 2003, sinh lý thực vật, ĐH Cần Thơ. 9 Theo Trần Xuân Ẩn (1997), chu kỳ vật chất giữ vai trò chính trong sự quyết định phẩm chất của cây cỏ cũng như sản phẩm của gia súc. Chu kỳ này có liên quan đến quy luật sinh lý dinh dưỡng. Không phải tất cả năng lượng mặt trời chiếu xuống lá cây là có thể sử dụng; một phần được phản chiếu, một phần bị dẫn truyền xuống dưới. Mức độ mất mát này tuỳ thuộc vào số lượng lá cây, khả năng hấp thu của từng loại cây cũng như các điều kiện môi trường như ánh sáng, nhiệt độ, dinh dưỡng đất,… Mức độ hấp thu năng lượng của cây cỏ thường phụ thuộc vào mức độ tươi tốt của cây. Watson (1947) đã mô tả độ dày tán cây bằng “chỉ số diện tích lá” (LAI): tổng số diện tích lá trên đơn vị diện tích đất, nó chính là số diện tích có khả năng quang hợp được của cây trên đơn vị diện tích đất. Khả năng quang hợp cao nhất khi cây đạt LAI tối hảo và khi LAI tối đa thì cây đạt cân bằng giữa quang hợp và hô hấp, nghĩa là cây không tạo thêm sinh khối. Thực tế điều này có ý nghĩa trong sản xuất; khi cây còn nhỏ thì lá càng nhiều khả năng quang hợp càng cao, nhưng chỉ đến một mức độ, nếu tàn cây rậm quá thì khả năng sản xuất giảm đi. Ngoài ra, lượng phân đạm bón vào cũng ảnh hưởng lên lá rõ ràng nhất (một trong những nguyên tố của diệp lục tố) nên có tương quan lớn với LAI. Lá của những giống khác nhau thì có đặc tính khác nhau và ngay trong cùng một giống bón N khác nhau ta cũng có đặc tính lá khác nhau. Có giống lá rủ dài ánh sáng không đến được mặt đất, có giống có ít lá hơn, lá ngắn hơn cho phép ánh sáng đến được mặt đất, nhưng ở mức độ N thì ngay cả quần thể lá thẳng đứng cũng bị rũ, dài và cong, tăng LAI nhưng đồng thời ánh sáng cũng bị ngăn chặn nhiều hơn ở mức độ N thấp. Mức độ N có tương quan giữa bề dày lá và LAI, giữa bề dày lá và kích thước lá. Giống có LAI lớn sẽ có khuynh hướng cho lá dài và mỏng, cũng có liên quan tương tự giữa bề dày lá và LAI trong những mức độ N khác nhau (Vonni,1885)6. Vũ văn Du (1976)7 cho biết ở cây cao lương từ giai đoạn 3 lá đến có cờ chất khô phân bố chủ yếu ở lá, từ giai đoạn trổ cờ chất khô tích luỹ 6 Vonni, 1885, trích dẫn bởi, Lê Thị Thu Hồng, 1978, Một số đặc tính sinh lý 3 giống lúa miến MTS1, MTS2, HEGARI, luận văn tốt nghiệp kỹ sư NN, trường ĐH Cần Thơ. 10 chậm dần, sản lượng chất khô của toàn thân tương đối cao, từ chín sữa trở về sau trọng lượng tăng nhanh kéo theo sự giảm chất khô trong thân. 2.1.4. Phân Loại thực vật Cao lương (tên khác: lúa miến, mộc mạch) thuộc nhóm cây họ hoà thảo (gramineae), phân họ Andropogonae, hình thái gần giống ngô, kê trồng lấy hạt cho gia súc ăn (cao lương hạt), lấy thân lá cho gia súc ăn (cao lương cỏ), hoặc vì những công dụng khác (như cao lương chổi). Trong họ hoà thảo chi cao lương là cây hằng năm hoặc lưu niên, có bông kết chặt hay rời, thân cao thấp khác nhau và được chia làm năm nhóm:  Cao lương hạt gồm các loài: S.dura, S.subglabrum, S.cafrorum.  Cao lương thức ăn chăn nuôi: S.vulgare, S.bicolor; cây cao thân nhiều nước ít chất ngọt.  Cao lương đường: S.dochna var, sacchararum; cây rất cao thân to nhiều nước ngọt.  Cao lương chổi: S.dochna var, technicum; có bông cọng dài dùng làm chổi.  Cao lương cỏ, hay cỏ Xuđăng (S.vulgare, sudanense): có những chủng lai với cao lương chăn nuôi. (theo Tự điển bách khoa nông nghiệp,1991) Còn theo Nguyễn Văn Khôi và Dương Hữu Thời (1981) chi Sorghum hackel có khoảng 35 loài và được phân bố ở các vùng nhiệt đới. Trong đó có Sorghum bicolor, Sorghum propinquum, Sorghum sudanenes. Một số loại được trồng lấy hạt để cung cấp thức ăn cho người và nhiều loài là cây thức ăn tốt cho gia súc. Sorghum bicolor là loại cỏ sống hằng năm gần giống như cây mía. Thân có kích thước to lớn đường kính 2cm cao tới 4-5 m, lá hình dãy dài 7 Vũ Văn Du, 1976, Trích dẫn bởi, Lê Minh Công, 1979, Ảnh hưởng các phương pháp gieo sạ cấy trên giống lúa miến KIMMEN PELSAO, luận văn tốt nghiệp kỹ sư NN, trường ĐH Cần Thơ. 11 50-70 cm, rộng 5-8 cm có gân ở to màu trắng, cụm hoa dạng chùy phân nhánh, thưa hay dày, dài từ 20-30 cm, hạt có màu sắc khác nhau tùy theo giống trồng (vàng nhạt, đỏ nâu hay đen, …). Cây cao lương có nguồn gốc ở Ethiopi, ngày nay được trồng phổ biến ở khắp các vùng nhiệt đới, á nhiệt đới và ôn đới nóng trên thế giới. 2.1.5 Khả năng sử dụng của cao lương Cao lương là một trong những loại ngũ cốc quan trọng trên thế giới, hạt cao lương được dùng làm bánh, lấy sáp, lấy dầu, làm hồ dán, chưng cất rượu, Dextrose, hạt còn được dùng làm thức ăn cho chăn nuôi, thân cao lương dùng chế biến alcool, sirop, lấy đường, làm đồng cỏ trong chăn nuôi, lá ủ lấy phân, phát hoa có thể dùng làm chổi. Theo Tự điển bách khoa nông nghiệp (1991), cao lương lấy thân lá làm thức ăn trong chăn nuôi bao gồm cao lương thức ăn chăn nuôi: S.vulgare, S.bicolor; cây cao thân nhiều nước ít chất ngọt, cao lương cỏ: S.vulgare, Sudanense; có những chủng lai với cao lương chăn nuôi và chủng lai của hai nhóm trên.Về mặt trồng trọt, cao lương có khả năng chịu hạn, năng suất cao có khả năng tái sinh sau khi chặt (cỏ Xudang và một số chủng lai khác), thường cao lương được trồng với khoảng cách 20-40cm giữa hàng để chăn thả hoặc trồng cách hàng khoảng 40-50cm để ăn xanh, có thể chặt xanh cho gia súc hay chặt khi bắt đầu ngậm sữa rồi ủ xanh hoặc thả cho gia súc ăn trực tiếp 2-3 lần năng suất khoảng 15 tấn chất khô/ha, trồng nơi có nước tưới có thể chặt 5 lần không tưới chặt được 2 lần. Thành phần và giá trị thức ăn chăn nuôi tuỳ thuộc vào mức độ sinh trưởng lúc thu hoạch (mỗi kg chất khô cho 0,65-0,8 đơn vị thức ăn, hay 0,55-0,75 đơn vị thức ăn thịt, với 40-140g protein dễ tiêu). Norton (1981) Cao lương được sử dụng phổ biến làm thức ăn cho gia súc ở mỹ và theo Bukantis (1980) nó rất quan trọng đối với thế giới với trên 300 triệu người sống phụ thuộc vào nó. Nó được trồng lấy hạt, làm thức ăn gia súc, làm xirô, lấy đường và sử dụng thân, sơ chế trong công 12 nghệ. Thân cao lương dùng làm thức ăn cho gia súc và nó còn là loại thức ăn quan trọng trong mùa khô khi mà lượng mưa không đủ để trồng các loại ngũ cốc khác. Quan trọng hơn cả là nó còn được dùng để ủ xilo, cỏ khô khi mà diện tích trồng bị khô hạn gia tăng. Trong thân cao lương có chứa hơn 10% lượng đường và có thể dùng để chế biến xiro, đường, hạt cao lương khi rang lên có thể dùng thay cafe. Tuy nhiên, cũng theo Norton (1981) trong thân lá cao lương có chứa axit xianhydric và ancobit, trạng thái nhiễm độc HCN thì rất khác đối với từng giống, sự nguy hiểm này rất ít khi hạt chưa trưởng thành, khi cây còn nhỏ thì rất độc và nhất là khi cây chịu hạn. HCN sẽ dễ dàng bị phá hủy khi phơi khô hay ủ, cắt để lâu sau 24 giờ. Chỉ có Xudang trồng chu kỳ đầu có thể cho ăn bất cứ giai đoạn nào, còn các loại cao lương khác ta cần phơi tái sau 24 giời mới cho ăn và tránh thả cho ăn vào buổi trưa (cây quang hợp mạnh sẽ tạo lượng durhin cao). Theo Nguyễn Văn Khôi và Dương Hữu Thời (1981), các bộ phận tươi của cao lương thường chứa một lượng glucozit xianodene đây là chất có thể gây ngộ độc cho gia súc. Hàm lượng glucozit xianodene rất thay đổi tuỳ theo loại, giống và thời kỳ thu hoạch, tuỳ theo điều kiện khí hậu, đất đai và phân bón, đặc biệt ở các loại Shorghum halepense và S.almum. Qua nghiên cứu, người ta thấy rằng chất độc chỉ tồn tại trong những tuần lễ sinh trưởng đầu tiên của cây (nó thường mất đi ở thân sau 1 tháng và ở lá sau 2 tháng), hoàn toàn vắng mặt khi cây ra hoa, nhưng chúng ta cần cảnh giác khi trồng ở điều kiện khô nóng và những đất nghèo mùn. Do đó, nếu cho gia súc ăn khi cây còn tươi thì chỉ nên cho gia súc ăn khi cây đã cao 50 – 60 cm trở lên. Nói chung để tránh mọi sự bất trắc có thể xảy ra, tốt nhất chỉ nên cho gia súc ăn cây cao lương dưới dạng ủ xanh vì như vậy cây đã qua hai tháng ủ hàm lượng glucozit xianodene đã bay hơi và cây được thu hoạch khi đã hình thành hạt non. Ta có thể cho ăn ngô hay thức ăn tinh có bột trước khi cho ăn cao lương, để chất glucozit giảm bớt tốc độ hình thành axit xianhydric trong dạ cỏ. 13 2.2. Thành phần dinh dưỡng của thức ăn và nhu cầu dinh dưỡng của bò. 2.2.1. Thành phần dinh dưỡng của thức ăn Theo Phùng Quốc Quảng và Nguyễn Xuân Trạch (2004), thành phần của thức ăn (hình 1) bao gồm nước, vật chất khô (VCK). Theo quy ước hàm lượng vật chất khô của một loại thức ăn được xác định bằng cách sấy khô thức ăn đó trong tủ sấy ở nhiệt độ 105oC cho đến khi nó có khối lượng không đổi và được biểu diễn bằng tỷ lệ phần trăm. khối lượng thức ăn sau khi sấy VCK (%) = x 100% khối lượng thức ăn trước khi sấy Trong các loại thức ăn cho bò, một số có hàm lượng VCK cao, một số khác có hàm lượng VCK thấp. Theo Pozy (1998)8, hàm lượng VCK thô xanh biến động từ 11% đến 20%, thức ăn ủ ướp từ 20% đến 40%, còn các loại thức ăn phơi khô và thức ăn tinh từ 85% đến 92%. THỨC ĂN LÀM KHÔ (sấy) Nước 8 Pozy,1998, trích dẫn bởi Phùng Quốc Quảng và Nguyễn Xuân Trạch, 2003, Thức ăn và nuôi dưỡng bò sữa: Hà Nội, nhà xuất bản nông nghiệp. 14 VẬT CHẤT KHÔ Đốt cháy Chất Hữu Cơ: Protêin Đường,tinh bột Chất xơ Chất béo Vitamin TRO Hình 1: Thành phần dinh dưỡng bên trong thức ăn Nếu đem đốt hoàn toàn một loại thức ăn chỉ còn lại tro, tro này chính là hàm lượng chất khoáng có trong loại thức ăn đó. Thành phần bị tiêu cháy là vật chất hữu cơ (CHC) của thức ăn. Vật chất hữu cơ này được cấu thành từ hai phần: các chất có chứa nitơ (protêin)và các chất không chứa nitơ. Các chất không chứa nitơ bao gồm gluxit và mỡ. Gluxit có thể có loại hoà tan như đường, tinh bột… hoặc không hoà tan như xenluloza, ngoài ra trong thức ăn còn có các vitamin (như vitamin A,B,C,D,…) tuy hàm lượng vitamin trong thức ăn rất nhỏ nhưng nó là những yếu tố không thể thiếu trong thức ăn gia súc. Để tính toán giá trị dinh dưỡng của một loại thức ăn, cần phân tích loại thức ăn đó ra các thành phần đơn giản, sau đó đem cân từng chất dinh dưỡng và biểu diễn bằng tỷ lệ phần trăm đối với VCK. Ví dụ như khi người ta nói loại thức ăn có chứa 15% protêin so với vật chất khô thì có nghĩa là cứ 1000g VCK thì có 150g protein. Protein là những chất hoá học phức tạp có chứa nitơ. Hàm lượng của nó trong các loại thức ăn biến động rất lớn. Người ta có thể xác định sơ bộ hàm lượng protein trong từng loại thức ăn bằng cách xác định lượng nitơ trong đó, giá trị protein thô (viết tắt là CP) của một loại thức ăn được tính như sau: 15 CP = 6,25 x N Khi bò tiêu thụ thức ăn thì một phần protein không được tiêu hoá và thải ra ngoài qua phân. Phần protein còn lại được tiêu hoá và sử dụng gọi là protein tiêu hoá (DP). Tất cả protein của thức ăn bao gồm cả nitơ phi protein mà không được bài tiết qua phân đều được bò sử dụng. 2.2.2. Nhu cầu về thức ăn của bò. Theo Nguyễn Văn Thưởng (1999), thức ăn cho bò nói chung không cần cầu kỳ và khó tính như đối với thức ăn cho gia cầm, lợn, tuy nhiên vẫn phải đảm bảo đủ chất dinh dưỡng và năng lượng, protein, khoáng,.. Nguồn thức ăn chủ yếu của bò là cỏ tươi , cỏ khô, rơm rạ, và một vài loại thức ăn xanh thô khác như ngọn lá mía, bã dứa, thân ngô, cao lương,…Ngoài các loại thức ăn trên ta cần cho bò ăn thêm thức ăn tinh để bò chóng lớn. Lượng protein thô tính trong chất khô của cỏ hoà thảo ở nước ta trung bình 9,8% (75-145g/kg chất khô) tương tự với giá trị trung bình của cỏ hoà thảo ở nhiệt đới. Hàm lượng xơ khá cao (269 - 372 g/kg chất khô). Khoáng đa lượng và vi lượng ở cỏ hoà thảo đều thấp đặc biệt là nghèo canxi và phốt- pho. Trong 1kg chất khô, lượng khoáng trung bình ở cỏ hoà thảo là Ca: 4,7 – 0,4 g, P: 2,6 – 0,1 g, Mg: 2,0 – 0,1 g, K: 19,5 – 0,7 g, Zn: 24 – 1,8 mg, Mn: 110 – 9,9 mg, Cu:8,3 – 0,07 mg, Fe: 450 - 45 mg. Bảng 3: Hàm lượng protein trong thức ăn Giá trị protein % Tên thức ăn 75 – 90 75 - 80 60 – 70 Sữa nguyên, sữa rút bơ, bột cá, bột máu và thức ăn động vật khác. Cỏ khô, cỏ tươi, cỏ khô loại tốt, cỏ ủ chua, khoai, củ, quả. Thức ăn tinh, các loại hạt cám, khô dầu các loại. 16 Nguồn: Nguyễn Văn Thưởng (1999) Từ những đặc điểm trên khi sử dụng cỏ hoà thảo cần chú ý: Cỏ hoà thảo trong vụ xuân thường giá trị dinh dưỡng cao, nhiều nước cần cho ăn kết hợp thức ăn thô (rơm; cỏ khô). Trong mùa hè (mùa sinh trưởng nhanh) cần thu hoạch đúng lứa, không để cỏ già, nhiều xơ hiệu quả chăn nuôi giảm. Cỏ hoà thảo thường thiếu canxi và phốt-pho, cần cho ăn phối hợp với các loại lá cây, đặc biệt là cây bộ đậu. Để xác định khẩu phần duy trì đối với bò, ta dựa vào khối lượng. Nếu khối lượng bò 400 kg thì cứ 100 kg khối lượng có thể cần một đơn vị thức ăn để duy trì hoạt động cơ thể, nếu trên 400 kg không tới 1 đơn vị, dưới 400 kg phải cho hơn 1 đơn vị (Nguyễn Văn Thưởng, 2002) Thức ăn xanh thô, trứơc hết phải nói đến là cỏ tươi. Xét về giá trị protein một số thức ăn được trình bày trong bảng sau ta thấy rất rõ vị trí của thức ăn xanh thô trong chăn nuôi bò, do đó cần đặc biệt chú ý không để bò thiếu thức xanh thô. Bảng 4: Tiêu chuẩn về khẩu phần ăn cho bò Khối lượng (kg) Tiêu chuẩn Khẩu phần ĐVTĂ Protein tiêu hoá (g) Quy ra cỏ tươi (kg) TĂ hỗn hợp (kg) Cỏ tươi (kg) Cỏ khô (kg) Củ quả (kg) 100 125 2,10 2,60 210 260 14 18 0,4 - 10 10 1,0 1 2 17 150 175 200 230 260 290 320 3,20 2,80 4,40 5,10 5,70 6,40 7,05 320 380 396 455 514 574 632 22 25 30 35 38 42 47 - - - - 1 1 1 15 16 20 15 15 15 30 1,0 1,5 1,5 1,5 2 2 2 2 2 2 2 2 4 4 Nguồn: Nguyễn Văn Thưởng (1999) 2.3 Hiện trạng nuôi bò ở đồng bằng sông Cửu Long Anh Lê Văn Có, nông dân ấp 2, thị trấn Sa Rài, huyện Tân Hồng (Đồng Tháp), một trong nhiều người nuôi bò thịt thành công tâm đắc: “Ngoài lúa, thì vùng này không có nghề nào dễ và lời bằng trồng cỏ nuôi bò thịt. Tôi mua 27 bò cái lai sind đầu năm 2003, đến nay sinh thêm được 23 con. Nhiều người hỏi mua cả đàn với giá 400 triệu đồng nhưng tôi chưa bán”. Năm 2002, anh Có thuê xáng cạp làm đê bao rộng 2 hécta lập trang trại nuôi bò. Anh dành khoảng 400m2 xây chuồng, còn lại trồng cỏ mồm có khả năng chịu lũ. Các huyện vùng lũ như Tam Nông, Hồng Ngự, Thanh Bình, Cao Lãnh, Tháp Mười … cũng đang chú trọng phát triển nghề nuôi bò. Anh Lê Hoàng Nam, ở thị trấn Tràm Chim, huyện Tam Nông nói chắc nịch: “Trồng cỏ nuôi bò thịt ở vùng đất này hiệu quả gấp 4 lần lúa”. Theo Phòng Nông nghiệp - Địa chính huyện Tam Nông, mô hình nuôi bò sẽ được nhân rộng, bởi qua 3 năm thử nghiệm đã mang lại hiệu quả cao. Tại huyện đầu nguồn Hồng Ngự hiện có đàn bò 1.800 con, tập trung ở 5 xã cù lao, huyện xác định đây là nơi phát triển đàn bò lai sind tập trung. Mục tiêu đề ra đến cuối năm 2005 sẽ nâng đàn bò lên 2.500 con. Đồng Tháp đang áp dụng nhiều chính sách như gieo tinh nhân tạo, tiêm phòng miễn phí các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm đối với đàn bò lai sind. Hộ nuôi từ 10 con trở lên được hỗ trợ 500.000đ/con trong thời gian 3 năm để xây dựng chuồng trại, trồng cỏ. Tỉnh còn tập huấn kỹ thuật cho hơn 18 2.000 nông dân và tổ chức tham quan các mô hình nuôi bò thịt, đào tạo, tập huấn cho cán bộ kỹ thuật, mua sắm trang thiết bị. Thạc sĩ Dương Nghĩa Quốc - Phó GĐ Sở NN&PTNT Đồng Tháp khẳng định: “Phụ phẩm nông nghiệp dồi dào, nhiều vùng đã kiểm soát được lũ, vấn đề quan trọng đặt ra hiện nay là các địa phương cần quan tâm đến qui hoạch vùng trồng cỏ và cần nguồn vốn vay trung hạn, dài hạn để phát triển nghề nuôi bò. Đây chính là mô hình xóa nghèo hiệu quả, giúp bà con vươn lên làm giàu”. (Vô danh) Chương 3: VẬT LIỆU VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 3.1Vật liệu nghiên cứu Giống: 8 giống/dòng cao lương, hạt chắc khô tốt, có độ nảy mầm cao, bộ giống được nhận từ ICRISAT. Bảng 5: Danh sách các giống/dòng cao lương trồng trong thí nghiệm Giống/dòng Thứ tự Tên Giống/dòng/ Ký hiệu Nguồn gốc Ghi chú 1 2-1-6-7 Cameroom Sweet stalk 19 2 Cross 45/6 Sudan Sweet stalk 3 EC21411 Ugarda High Lysine 4 “ 4” USA High Lysine 5 No.48762 Kerya Sweet stalk 6 S26B Sudan High Lysine 7 20/3 Lebanon High Lysine 8 Đối chứng (địa phương) Phú Tân-AG-VN Số 4 còn thiếu tên, đang đợi trả lời từ cơ quan cho giống Dụng cụ: Chậu trồng cây đường kính 32 cm, dao, nước sơn, thước dây, thùng tưới nước, … Phân bón: ure 106,59g, kali đỏ 40,8g, lân long thành 307,45g. Thuốc trừ sâu đục thân Basudin. Dụng cụ trong phòng thí nghiệm: Bình cầu, bình tam giác, bình Kjeldahl,… 3.2Phương pháp nghiên cứu 3.2.1 Phương thức canh tác Sửa soạn đất: đất được chặt nhỏ và phơi, sau đó trộn với phân hữu cơ với tỉ lệ 3:1, cho đất trộn xong vào đầy chậu. Gieo hạt: mỗi chậu gieo bốn hạt, dùng cọc tre rạch hàng cho hạt vào và lấp đất lại, sau 7 ngày tỉa bỏ cây chừa lại mỗi chậu hai cây. Phân bón: bón phân theo công thức 120-60-60. Bón lót: ½ lân Bón lần 2 (15NSKG): 1/3đạm + 1/2lân + 1/2kali Bón lần 3 (30NSKG): 1/3đạm + 1/2kali Bón lần 4 (45NSKG): 1/3đạm Chăm sóc: tưới nước mỗi ngày một lần. Làm cỏ trong suốt quá trình thí nghiệm. Vun gốc khi cây còn nhỏ. 3.2.2. Bố trí thí nghiệm Thí nghiệm bố trí theo thể thức hoàn toàn ngẫu nhiên. Tám nghiệm thức là 8 giống/dòng Cao Lương, bảy lần lặp lại, trong đó ba lần lặp lại bố trí so sánh khả năng chịu ngập, còn bốn lần lặp lại bố trí so sánh năng suất 20 8 8 6 3 3 8 2 5 2 8 5 4 1 3 7 4 4 6 1 6 8 5 7 4 5 8 1 3 1 4 2 6 1 7 1 4 8 3 6 5 1 3 6 2 2 5 5 2 2 6 4 Hình 2: Sơ đồ bố trí thí nghiệm 3.2.1.1. Thí nghiệm so sánh năng suất: gồm 4 lần lặp lại Các chỉ tiêu và phương thức theo dõi Đo chiều cao : khi chưa có bông đo từ gốc cây đến chóp lá cao nhất của cây, khi cây ra hoa đo từ gốc cây đến chóp hoa, 15 ngày đo một lần. Số chồi : đếm tất cả các chồi của hai cây trên chậu, 15 ngày đếm một lần. Sinh khối: Cân trọng lượng thân, lá sau khi thu mẫu thu hai lần: - Cây đạt 70 ngày sau khi gieo. - Khi thu hoạch. Năng suất : Hạt cao lương được thu hoạch phơi khô, làm sạch và đo độ ẩm ngay trước khi cân hạt. Trọng lượng hạt sẽ được quy về độ ẩm chuẩn bằng công thức: Wcân x (100 - ẩm độ đo lúc cân) W (ẩm độ chuẩn (14%)) = 86 21 W(ẩm độ chuẩn) : Trọng lượng qui về ẩm độ chuẩn Wcân : Trọng lượng lúc cân 3.2.1.2 So sánh khả năng chịu ngập 70 ngày sau khi gieo, mỗi giống/dòng lấy 3 chậu (3 lặp lại), được đặt vào trong bồn có khả năng giữ nước, bố trí hoàn toàn ngẫu nhiên, 3 lặp lại. Mỗi ngày cho ngập lên 10cm, ngập cao1,2 m. Theo dõi các chỉ tiêu: Chiều cao Số lá Thời gian cây chết Hình 3: Xử lý ngập giai đoạn 70NSKG Hàm lượng vật chất khô: phân tích hàm lượng chất khô trong thân lá cao lương ở hai thời điểm 70 ngày sau khi gieo và khi thu hoạch. Phương pháp xác định hàm lượng nước ở trạng thái gần khô.  Sấy khô cốc đựng mẫu trong tủ sấy khoảng 3 phút ở năng lượng cao.  Cân mẫu có trọng lượng khoảng 3g vào cốc ghi chính xác trọng lượng mẩu trước khi sấy. 22  Sấy ở 1050C trong thời gian ít nhất 24 giờ  Đặt cốc vào bình hút ẩm và cân ta có được trọng P’1.  Sấy tiếp ở nhiệt độ 1050C trong 30 phút.  Đặt cốc vào bình hút ẩm và cân ta có được trọng P’2.  Nếu P’1- P’2 < 0,0025g ta có trọng lượng P’2 của cốc và mẫu ở trạng thái khô hoàn toàn. Công thức tính: Trọng lượng mẫu sau khi sấy %VCK = x 100% Trọng lượng mẫu ướt ban đầu Hàm lượng protein : phân tích hàm lượng protein trong thân lá cao lương ở hai thời điểm 70 ngày sau khi gieo và sau khi thu hoạch. Theo phương pháp Kjeldahl: 1. Cân khoảng 1g mẫu cho vào ống nghiệm, chuyển vào bình Kjeldahl 50ml hoặc bình tam giác. Hiệu số giữa trọng lượng ống nghiệm có chứa mẫuvà ống nghiệm rổng là trọng lượng của mẫu (W). 2. Cho vào lần lượt 0,3g hỗn hợp chất xúc tác 0,7ml H2O2 để 3 – 4 phút. Rót tiếp 5 – 7ml H2SO4 đậm đặc, nếu mẫu chứa nhiều béo thêm 1ml cồn tuyệt đối để tránh sôi trào. 3. Công phá: đặc bình Kjeldahl hoặc bình tam giác chứa mẫu lên bếp điện lên lò công phá có bộ điều nhiệt, điều chỉnh ở nhiệt độ trung bình (medium) hoặc có thể dùng bếp điện 220V, đặt phểu nghiêng nếu dùng bình tam giác. Khi đun thấy có khối trắng bay lên, mẫu chuyển sang màu đen và sôi đều thì tăng nhiệt độ đến sôi mẫu. Đun đến khi mẫu trắng ra (45 phút đến 2 giờ tuỳ mẫu) việc công phá tiến hành trong tủ hút khí độc. 4. Chưng cất: đối với bộ chưng cất đạm cải tiến. 23 o Rửa sạch hệ thống sinh hơi bằng nước cất, hút 10ml axit boric 2% (có thuốc thử Methyl red + Bromocresol green) vào bình tam giác 50ml. Đặt bình nhận này sao cho đầu mút của ống ngưng ngập trong axit boric. o Chuyển mẫu từ bình công phá vào bình Kjeldahl 250ml (trán sạch phểu vào bình tam giác, nếu dùng nước trước khi chuyển mẫu). Rửa sạch vài lần bằng nước cất vào bình Kjeldahl. o Cho 20ml NaOH 33% vào bình Kjeldahl nhận mẫu chưng cất. o Mở khoá bình sinh hơi (nước cất đã được đun đến sôi). Chưng cất khoảng 10 phút kể từ khi axit boric chuyển màu. Dung dịch trong bình ngập xấp xỉ 50ml. o Hạ bình tam giác để hứng tiếp bằng cách rứa sạch đầu ống. Thử không còn NH3 bằng giấy rượu quỳ đỏ. o Lấy bình tam giác ra. Chờ nước ở ống bắt khí vừa xong hết, lấy bình Kjedahl chứa mẫu ra. Định phân: chuẩn độ đến khi màu xanh chuyển sang màu hồng thì dừng. Dùng dịch nhận là H2SO4 0,1N thì dùng NaOH 0,1N. Công thức tính: (Vt - Vm) x K x 0,14 x 6,25 % Protein thô = x 100% m Vt : Thể tích mẫu trắng Vm: Thể tích mẫu m : Trọng lượng mẫu ban đầu K : H sệ ố 3.2.2 Phân tích số liệu 24 Số liệu được nhập vào máy tính dùng chương trình phần Microsoft Excel và IRRISTAT xử lý số liệu, phân tích phương sai so sánh trung bình nghiệm thức. Chương 4 KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN 4.1. Ghi nhận tổng quát Khí hậu trong thời gian làm thí nghiệm nhiệt độ, độ ẩm, lượng mưa và số giờ nắng trong ngày là yếu tố ảnh hưởng đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây trồng. Trong quá trình thực hiện thí nghiệm nhiệt độ trung bình 28,10C rất thích hợp cho cây, nhiệt độ trung bình trong các tháng chênh lệch không cao. Nhiệt độ thấp nhất ở tháng 6 (27,5 0C) và cao nhất là tháng 4 (29,5 0C). Cũng như nhiệt độ, lượng mưa, độ ẩm và số giờ nắng trong ngày giữa các tháng chênh lệch nhau không cao. Bang 6: Tình hình khi tương tai TP Long Xuyên trong thời gian nơi lam thi nghiêm 25 Thời gian Nhiêt đô không khi Âm đô không khi (%) Bôc hơi (mm) Mưa (mm) Năng (giờ/tháng) Gio m/s Trung bình Max Min 4/2004 29,5 37,6 24,2 75 27,9 90 212,8 12 5/2004 28,6 36,2 23,2 79 144,1 200,7 177,0 14 6/2004 27,5 34,6 23,3 81 108,0 189,5 153,7 14 7/2004 27,8 35,0 23,7 80 103,8 55,9 142,2 12 8/2004 27,8 34,5 23,8 81 124,1 85,9 171,6 14 9/2004 28 34,4 23,3 82 96,6 241,5 116,3 12 10/2004 27,6 32,9 23,4 81 90,1 375,1 198,4 10 TB 28,1 35,4 23,5 79,9 99,2 176,9 167,4 12,6 Nguồn: Taa i liêê u cu a Trung tâm dư baa o khii tương thuu y văn An Giang. Nhìn chung mực nước lũ trung bình hằng năm qua các tháng cao nhất là tháng 10, chỉ riêng năm 1994 đỉnh lũ cao nhất vào tháng 9 (354,3cm) và năm 1994 có trung bình mực nước lũ qua các tháng cao nhất (265,983cm). Bảng 7: Mực nước lũ trung bình qua các tháng trong năm (cm) Năm Tháng 1994 1995 1996 1997 2002 TB 6 137 110,8 90,6 77,6 85,5 100,3 7 216,2 160,6 12,5 137 143,9 156,54 8 294,9 214,5 220,2 264,1 223,9 243,52 9 354,3 301,4 275,3 308 308,7 309,54 10 353,8 320,7 352,4 312 310,6 329,90 11 239,7 253,3 302,6 225,1 266,5 257,44 TB 265,9 226,9 227,7 220,6 223,2 232,9 Nguồn: Chi cục thủy lợi An Giang Đất sử dụng trong thí nghiệm có các thành phần dinh dưỡng thấp, đất bị chua pH thấp: 4,17 và hàm lượng đạm dễ tiêu trong đất cũng thấp: 6,92 mg/100g. 26 Bảng 8: Thành phần dinh dưỡng của đất thí nghiệm Chỉ tiêu Giá trị Đánh giá pH-H2O 4,17 Rất chua OM:Chất hữu cơ 4,04 % Trung bình N(dễ tiêu) 6,92 mg/100g Thấp K(trao đổi) 1,48 meq/100g Rất cao Ca(trao đổi) 5,67 meq/100g Giàu P(dễ tiêu) 9,15 ppm Giàu Nguồn: phòng thí nghiệm khoa Nông Nghiệp Tài Nguyên Thiên Nhiên, trường Đại học An Giang Điều kiện sâu bệnh: Nhìn chung trong giai đoạn 30 ngày sau khi gieo (NSKG) hầu hết các giống đều không bị sâu bệnh tấn công, trong giai đoạn này cào cào cắn phá ở giống S26B nhiều nhất, nhưng nó không ảnh hưởng mạnh đến quá trình sinh trưởng của các giống. Trong giai đoạn 55 NSKG giống “4” và giống 20/3 bị rệp phấn trắng, chỉ sau vài ngày rệp lây qua các giống khác, do thí nghiệm thực hiện trên ít cây nên công việc tiêu diệt rệp được thực hiện thủ công. Trong giai đoạn trổ bông hầu hết các giống đều bị bệnh cháy lá (trừ giống “4” và giống 20/3). 4.2. Đặc điểm nông học 4.2.1. Thời gian sinh trường của cây Thời điểm bắt đầu nhú bông, tung phấn và thời gian sinh trưởng ở các giống rất khác nhau. Bảng 9: Thời gian sinh trưởng của các giống STT Giống/dòng Thời điểm bắt đầu nhú bông (NSKG) Thời gian tung phấn (ngày) Thời gian sinh trưởng (NSKG) 1 2-1-6-7 70 c 9 b 116 c 2 Cross 45/6 69 c 9 bc 105 d 3 EC21411 111a 15a 180a 4 “4” 56 e 10 b 89 f 5 No.48762 96 b 9 bc 130 b 6 S26B >150 7 20/3 59 d 8 c 101 e 8 Đối chứng 57 e 7 d 88 f TB 74 9 115 27 Khác biệt ** ** ** CV (%) 1,3 8,1 0,6 Chú thích: **: Khác biệt ý nghĩa 1% Trong cùng một cột các số theo sau cùng một ký tự thì không khác biệt mức 5% trong phép thử Duncan Giống “4” (56 NSKG) có thời điểm bắt đầu nhú bông sớm tương đương với giống đối chứng (57 NSKG) và có khác biệt ý nghĩa so với các giống khác, giống có thời gian bắt đầu nhú bông muộn nhất là giống EC21411 (111 NSKG) và khác biệt ý nghĩa so với các giống còn lại, sau thời gian 111 ngày giống S26B vẫn chưa có dấu hiệu nhú bông. Giống EC21411 cũng là giống có thời gian tung phấn dài nhất: 15 ngày, có sự khác biệt ý nghĩa so với các giống khác. Giống có thời gian tung phấn ngắn nhất là giống đối chứng (7 ngày) và có khác biệt thống kê với các giống khác. Giống 2-1-6-7, Cross 45/6, “4”, No.48762, 20/3 (8- 10ngày) có thời gian tung phấn tương đương nhau. Thời gian sinh trưởng của giống đối chứng (88 NSKG) và giống “4” (89 NSKG) ngắn tương đương nhau và có sự khác biệt ý nghĩa so với các giống khác. Giống có thời gian sinh trưởng dài nhất là giống EC21411 (180 NSKG), có sự khác biệt ý nghĩa thống kê so với các giống còn lại. Giống S26B có đến hơn 150 ngày vẫn chưa nhú bông. Sự sinh trưởng của thực vật phụ thuộc vào yếu tố di truyền và ngoại cảnh: Thực vật thường sinh trưởng kém ở nhiệt độ cố định hơn là với sự thay đổi chu kỳ về nhiệt độ, ví như sự tương đối mát về đêm và tương đối ấm vào ban ngày. Nhiệt độ có thể gây hại đến thực vật, ảnh hưởng của nhiệt độ lên sự sinh trưởng của cây là sự chênh lệch nhiệt độ ngày và đêm. Ban ngày nhiệt độ cao thích hợp cho quang hợp. nên tăng sự tích luỹ chất khô. Ban đêm nhiệt độ thấp giảm sự thoát hơi nước và hô hấpcho nên cây sinh trưởng mạnh hơn. Sự thích nghi và chịu đựng ở các mức nhiệt độ khác nhau của cây trồng trải qua quá trình tiến hoá và thích nghi lâu dài. Ánh sáng rất cần thiết cho sự sinh trưởng và phát triển của cây, ánh sáng ảnh hưởng lên thực vật chủ yếu do cường độ ánh sáng, phẩm chất 28 và thời gian chiếu sáng. Ảnh hưởng cường độ ánh sáng cũng cho thấy các biểu hiện như cây trồng ngoài sáng chiều dài lóng ngắn hơn cây trồng trong mát, nhưng lượng chất khô nhiều hơn. Nước ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của thực vật rất lớn. Trước hết là ảnh hưởng của sự hấp thu và thoát hơi nước đến sự vận chuyển các chất tan trong cây, sự dãn dài tế bào,… Cho nên tất cả các biểu hiện bên ngoài của quá trình sinh trưởng đều có liên hệ với nước. Thực vật thiếu nước sẽ không thể phát triển theo chiều cao. (Trần Văn Hoà, 2003) 4.2.2. Chiều cao cây Chiều cao cây ở các giống rất khác biệt trong suốt quá trình sinh trưởng, được thể hiện rõ qua bảng 10 Bảng 10: Động thái tăng trưởng chiều cao