Sự hình thành và phát triển của nền kinh tế thị trường ở Việt Nam

ày làm giảm giá trị đồng tiền, gây ra khủng hoảng kinh tế. Vì vậy, ngày nay, nhà nước luôn kiểm soát giá trị của tiền để bình ổn nền kinh tế. + Chức năng là phương tiện cất trữ: - Tiền là vật ngang giá chung, nó có thể dùng để trao đổi mọi thứ. Vì vậy có thể nói rằng tiền là đại biểu cho của cải xã hội, nên nó có thể được cất trữ. Tuy nhiên không phải là tiền nào cũng có thể cất trữ mà chỉ có tiền đầy đủ giá trị như vàng mới thực hiện được chức năng này. Nếu hàng hoá nhiều thì tiền đã cất trữ sẽ được tung ra thị trường, nếu hàng hoá khan hiếm thì tiền lại được cất trữ. + Chức năng là phương tiện thanh toán: - Với chức năng thanh toán tiền dùng để trả lương, nộp thuế, mua bán hàng hoá. Do để thuận lợi trong kinh doanh, việc mua và bán được tách rời và chức năng thanh toán của tiền ở đây càng thể hiện rõ tầm quan trọng. Từ chức năng thanh toán của tiền và nhu cầu thanh toán làm xuất hiện một loại tiền mới là tín dụng dưới các hinh thức như giấy bạc ngân hàng, séc, trái phiếu... + Chức năng tiền tệ thế giới: - Do được toàn bộ thế giới công nhận về giá trị của tiền, nên thế giới trở thành một thị trường chung. Những nước khác nhau có thể mua bán những sản phẩm mà đất nước mình cần. Trong chức năng này vàng là phuơng tiện thanh toán quốc tế. Các chức năng của tiền tệ liên quan mật thiết với nhau. Sự phát triển của các chức năng này phản ánh sự phát triển của sản xuất hàng hoá và những mâu thuẫn của nó. c) Giá cả: - Giá cả thị trường là sự biểu hiện bằng triền của giá trị thị trường và giá cả sản xuất. Giá cả thị trường được hình thành thông qua sự cạnh tranh giữa các nhà kinh doanh, sản xuất trong cùng một nghành, cùng một loại hàng hoá, nhằm giành được điều kiện sản xuất và tiêu thụ hàng hoá có lợi nhất để thu được lợi nhuận tối đa. Song trên thị trường, mỗi loại hàng hoá đều phải bán theo một giá thống nhất. Bởi vì, giá cả thị trường dựa trên cơ sở giá trị thị trường của hàng hoá. Giá trị thị trường của hàng hoá là giá trị trung bình của những hàng hoá được sản xuất ra trong một khu vực nào đó hay là giá trị cá biệt của những hàng hoá được sản xuất ra trong điều kiện trung bình của khu vực đó và chiếm một khối lượng lớn trong tổng số sản phẩm của khu vực này. Nghĩa là, nếu đại bộ phận lượng hàng hoá được sản xuất ra trong những điều kiện xã hội trung bình, còn một bộ phận nhỏ được sản xuất trong điều kiện kém và một lượng nhỏ khác trong điều kiện tốt, thì giá trị thị trường của hàng hoá do giá trị của lượng hàng hoá ở khu vực điều kiện trung bình quyết định. Hay nều đại bộ phận hàng hoá được sản xuất ra trong điều kiện kém (hoặc điều kiện tốt) thì giá trị thị trường của hàng hóa lại do hàng hoá ở khu vực điều kiện kém (hoặc điều kiện tốt) quyết định. - Dù là hình thức biểu hiện bằng tiền của giá trị thị trường, nhưng không có nghĩa là hai đại lượng đó phải bằng nhau. Giá cả thị trường của hàng hoá luôn xoay quanh giá trị thị trường của nó. Bởi vì giá cả thị trường còn phụ thuộc vào quan hệ cung-cầu của hàng hoá trên thị trường: Cung là số lượng hàng hoá mà người cung sẵn sàngvà có khả năng đưa ra thị trường ở mỗi một mức giá khác nhau, tại mỗi một thời gian khác nhau. Cung được quyết định bởi khối lượng sản phẩm xã hội đã và sẽ sản xuất ra, tỷ suất hàng hoá và khối lượng hàng hoá xuất nhập khẩu. Cầu là khối lượng hàng hoá mà người tiêu dùng sẵn sàng và có khả năng mua trên thị trường ở mỗi mức giá khác nhau, trong mỗi một thời gian khác nhau. Khi số lượng cung của một hàng hoá phù hợp với nhu cầu xã hội thì tổng số giá trị thực của hàng hoá bằng tổng số giá trị thị trường của nó. Còn nếu số lượng hàng hoá cung mà lớn hơn nhu cầu của xã hội thì tổng số giá trị thực của hàng hoá lớn hơn tổng giá trị thị trường của nó. Ngược lại khi mà số lượng cung nhỏ hơn cầu thì tổng số giá trị thực của hàng hoá sẽ nhỏ hơn tổng giá trị thị trường d) Lợi nhuận: Giá trị thặng dư được quan niệm là con đẻ của toàn bộ tư bản ứng trước, được so sánh với toàn bộ tư bản ứng trước mang hònh thái chuyển hoá là lợi nhuận. Vậy lợi nhuận có nguồn gốc từ giá trị thặng dư. Vậy giá trị thặng dư từ đâu sinh ra? - Lợi nhuận là giá trị thặng dư được so với toàn bộ tư bản ứng trước được quan niệm là con đẻ của toàn bộ tư bản ứng trước sẽ mang hình thức chuyển hoá là lợi nhuận. - Lợi nhuận được đo bằng (g1) sự chênh lệch giữa giá trị hàng hoá và chi phí sản xuất tư bản chủ nghĩa nên sau khi bán hàng hoá tư bản không bù đắp được số tư bản ứng trước mà còn thu được lợi nhuận. - Lợi nhuận là mục tiêu quan trọng để phấn đấu của mỗi doanh nghiệp, là động lực để các nhà sản xuất nâng cao năng suất lao động, đổi mới khoa học công nghệ, thúc đẩy nền sản xuất phát triển. 4. Các quy luật kinh tế của nền kinh tế thị trường a) Quy luật giá trị: Quy luật giá trị là một quy luật kinh tế rất quan trọng của sản xuất và trao đổi hàng hoá. Quy luật giá trị quy định mặt chất và sự vận động về mặt lương của giá trị hàng hoá. Theo quy luật này, sản xuất và trao đỏi phải dựa trên cơ sở lượng giá trị hàng hoá hay thời gian lao động xã họi cần thiết. Nghĩa là: đối với sản xuất, nó yêu cầu hao phí lao động cá biệt để sản xuất ra hàng hoa phải phù hợp với hao phi lao động xã hội cần thiết, tức là phải phù hợp với mức hao phi mà xã hội có thể chấp nhận được. Còn trong trao đổi hàng hoá, nó yêu cầu là trao đổi phải theo nguyên tắc ngang giá. Quy luật giá rị biểu hiện sự vân động của nó thông qua sự biến đổi của giá cả hàng hoá. Giá cả là sự biểu hiện bằng tiền của giá trị. Giá cả phụ thuộc vào giá tri, vì giá trị là cơ sở của giá cả. Nhưng do tác động của quan hệ cung-cầu, tình trạng độc quyền, và một số tác động khác, giá cả thị trường có thể tách rời giá trị, lên xuống xoay quanh giá trị. Nhưng cuối cùng, tổng giá cả phù với tổng giá trị của chúng. Quy luật giá trị có những tác dụng sau: + Điều tiết sản xuất và lưu thông hàng hoá: Người sản xuất hàng hoá sản xuât cái gì, như thế nào, cho ai, là do họ quyết định. Mục đích duy nhất của họ là thu được nhiều lãi nhất. Dựa vào sự biến động của giá cả thị trường, người sản xuất biết được mặt hàng nào đang bán chạy và mặt hàng nào đang thừa. Người sản xuất sẽ mở rộng sản xuất những mặt hàng đang thiếu, bán chạy, giá cao và thu hẹp lại những mặt hàng nào ế thừa, giá thấp. Một số người sẽ chuyển sang sản xuất những mặt hàng đang thiếu vầ giá cao, bỏ những mặt hàng mang lại lợi nhuận thấp. Kêt quả là các yếu tố sản xuất như sức lao động, tư liệu sản xuất, tiền vốn chuyển dịch từ ngành này sang ngành khác. Đây chính là sự điều tiết sản xuất của quy luật giá trị. Trong lưu thông hàng hoá, quy luật giá trị cũng tham gia vào quá trình vận động của hàng hóa từ nơi giá thấp đến nơi giá cao. Từ đó phân phối các nguồn hàng hoá một cách hợp lý hơn giữa các vùng, giữa cung và cầu đối với các loại hàng hoá trên thị trường. + Thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển.: Vì hàng hoá bán theo giá trị xã hội do hao phí lao động xã hội các thiết quyết định, nên ngưòi sản xuất có ít hao phí lao động cá biệt hơn lao động xã hội cần thiết thì sẽ thu được nhiều lợi hơn. Chính vì vậy muốn thu nhiều lợi hơn, chiến thắng và đứng vững trong thị trường cạnh tranh, mỗi nhà sản xuất đều phải không ngừng tìm cách rút xuống đến mức tối thiểu hao phí lao động cá biệt. Muốn vậy, họ phải không ngừng tim cách cải tiến lực lượng sản xuất. + Phân hoá người sản xuất thành kẻ giàu người nghèo, và làm nảy sinh quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa: trong cuộc chạy đua theo lợi nhuận, những nhà sản xuất nào làm tốt sẽ thu được nhiều lợi nhuận trở nên giàu có. Ngược lại, những nhà sản xuất khác làm kém hơn sẽ phải chịu sự thua lỗ và trở thành nghèo hơn. Từ đây, phát sinh ra quan hệ sản xuất TBCN, những ngưòi giàu trở thành ông chủ, những người nghèo trở thành những người làm thuê. Đây là quan hệ tư sản và vô sản, quan hệ giữa chủ và tớ, quan hệ đối kháng về lợi ích kinh tế. b) Quy luật cung cầu: + Quy luật này thể hiên mối quan hệ khách quan giữa cung cầu trên thị trường. Cung và cầu là sự khái quát hai lực lượng cơ bản của thị trường là: người mua và người bán. Vậy cung và cầu là gì? - Cung là khối lượng hàng hoá và dịch vụ mà các doanh nghiệp tung ra thị trường với giá cả nhất định,trong một thời kỳ nhất định. Cung chịu ảnh hưởng của hai nhân tố là giá cả và thu nhập. Với giá cả, cung chịu ảnh hưởng: khi các yếu tố sản xuất đã được tận dụng thì giá cả không ảnh hưởng tới cung là mấy. Nhưng trong trường hợp chưa tận dụng hết thì tăng giá có thể dẫn tới tăng cung.Với thu nhập, ảnh hưởng tới trường vốn hay đoản vốn của doanh nghiệp, điều này chi phôi cách ứng xủa của doanh nghiệp khi tung hàng ra tiêu thụ. - Cầu là khối lượng hàng hoá và dịch vụ mà ngưòi tiêu dùng, muốn mua trong một thời kỳ với mỗi một mức giá nhất định. Cầu phụ thuộc vào các nhân tố: nhu cầu mua sắm của xã hội, khả năng mua săm của dân cư(khả năng này lại phụ thuộc vào thu nhập của mỗi ngưòi và giá cả hàng hoá). + Cân bằng cung cầu trên thị trường: cung và cầu luôn tác động qua lại lẫn nhau. Cung xác định cầu và ngược lại cầu cũng xác định cung. Mối liên hệ mạt thiết này tạo ra quy luật cung cầu. Trên thị trường, người mua muốn giá của hàng hoá là thấp , trong khi đó người bán lại muốn giá cả cao. Tới một lúc nào đó thì giá giữa họ là bằng nhau, đó là giá cả thị trường hay giá cả trung bình. Giá cả thực tế trên thị trương xoay quanh điểm cân bằng này, tuỳ thuộc vào tương quan giữa cung và cầu. ậ điểm cân bằng này, lượng hàng hoá mà người bán sẵn sàng bán bằng với lượng hàng hoá ma người mua sẵn sàng mua.Quy luật cung cầu biểu hiện thông qua sự thay đổi của giá cả. Với số lượng cung cố định, cầu tăng sẽ làm tăng giá, nếu với một sức cầu cố định thì cung tăng sẽ làm giảm giá. c) Quy luật cạnh tranh: Cạnh tranh là sự ganh đua, sự đấu tẩnh về kinh tế giữa những người sản xuất với nhau, giữa những người sản xuất với người tiêu dùng, nhằm giành giật những điều kiện thuận lợi trong sản xuất, kinh doanh, tiêu thụ sản phẩm để thu được nhiều lợi nhuận nhật cho mình. Nội dung cạnh tranh bao gồm việc canh tranh chiếm lĩnh những nguồn nguyê liệu, gianh giật những nguồn lực sản xuất; cạnh tranh về khao học công nghệ. Cạnh tranh chiếm lĩnh thị trường, giành giật nơi đầu tư, các hợp đồng, các đơn đặt hàng. Cạnh tranh có thể bằng giá cẩ, bằng chất lượng, các dịch vụ kèm theo, phương thức thanh toán....Cạnh tranh có nhiều loại: cạnh tranh giữa nhưng người mua, giữa những người sản xuất, cạnh tranh trong nội bộ ngành, và cạnh tranh giữa các ngành. Cạnh tranh có vai trò tích cực trong nền sản xuất hàng hoá. Nó buộc người sản xuất hàng hoá phải không ngừng cải tiến kỹ thuật sản xuất, lực lượng lao động, nâng cao năng suất, tiết kiệm nhiên liệu....Hơn nữa,để bán được nhiều hàng hoá hơn thì nhà sản xuất phải không ngừng nghiên cứu thị truờng, thị hiếu, sở thích của người tiêu dùng, từ đó kích thích sự đa dạng của mẫu mã sản phẩm Như vậy có thể nói, quy luật cạnh tranh có tác dụng đào thải những cái cũ, lạc hậu, không phù hợp, binh ftuyển những cái mới, tiến bộ thuc đẩu sản xuất hàng hó phát triển. Tuy nhiên cùng với những tác dụng của nó, cạnh tranh cò gây ra những hậu quả: đầu cơ, lừa đảo, ô nhiễm môi trường, khai thác cạn kiệt tài nguyên ... d) Quy luật lưu thông tiền tệ: Khi tiền tệ xuất hiện, sự troa đỏi hàng hoá trực tiếp chuyển sang trao đổi một cách gián tiếp- trao đổi hàng hoá lấy tiền tệ làm môi giới. Sự vận động của tiên tệ lấy sự trao đổi hang hoá làm tiền đề gọi là lưu thông tiền tệ. Sự vân động của hàng hoá và tiền tệ là sự thông nhất giữa lưu thông tiền tệ và lưu thông hàng hoá. Tuy nhiên số tiền đưa vào lưu thông không phải là vô tận. Để thực hiện chức năng phương tiện lưu thông ở mỗi thời kỳ cần có một số lượng tiền nhất định. Số lượng tiền này được xác định bằng quy luật lưu thông tiền tệ. Quy luật này được xác định như sau: Số lượng tiền cần thiết trong lưu thông = Tổng số giá cả hàng hoá - Tổng số giá cả hàng hoá bán chịu + Tổng số giá cả hàng hoá khấu trừ cho nhau + Tổng số giá cả hàng hoá bán chịu đến kỳ thanh toán Số lần luân chuyển trung bình của tiền tệ Quy luật lưu thông tiền tệ nói trên là qui luật tiền vàng. II. Sự hình thành và phát triển của nền kinh tế thị trường ở Việt Nam 1.Tính tất yếu khách quan chuyển từ cơ chế kế hoạch hoá tập trung sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa: 1.1. Sự tồn tại của sản xuất hàng hoá ở nước ta: Trước đây, khi còn quan niệm không đúng: đối lập chủ nghĩa xã hội với sản xuất hàng hoá, kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường (vì cho rằng kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường gắn với chủ nghĩa tư bản), thì nhiều người nhận thức, và hiểu rằng dưới chủ nghĩa xã hội không còn sản xuất hàng hoá, kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường, mà nếu có tồn tại thì chỉ là một nền kinh tế hàng hoá đặc biệt (chỉ có tư liệu tiêu dùng là hàng hoá, còn tư liệu sản xuất, sức lao động, vốn … không phải là hàng hóa). Nhưng sự tồn tại của nền sản xuất hàng hoá ở nước ta là không thể phủ nhận. Về điều kiện thứ nhất của sản xuất hàng hoá, đó là phân công lao động xã hội; chẳng những không mất đi, mà trái lại còn phát triển cả về bề rộng và chiều sâu. Phân công lao động trong từng khu vực, từng địa phương ngày càng phát triển. Sự phát triển của phân công lao động được thể hiện ở tính phong phú, đa dạng và chất lượng ngày càng cao của sản phẩm đưa ra trao đổi trên thị trường. Về điều kiện thứ hai, trong nền kinh tế nước ta, tồn tại nhiều hình thức sở hữu, đó là sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân (gồm sở hữu cá thể, sở hữu tiểu chủ, sở hữu tư bản tư nhân), sở hữu hỗn hợp. Do đó tồn tại nhiều chủ thể kinh tế độc lập, có lợi ích riêng, nên quan hệ kinh tế giữa họ chỉ có thể thực hiện bằng quan hệ hàng hoá - tiền tệ. Hơn nữa, nếu cho rằng, sự ra đời và tồn tại của sản xuất hàng hóa là chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất thì sẽ không giải thích được sự tồn tại của sản xuất, lưu thông hàng hóa trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Bởi vì nền sản xuất dựa trên chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất hàng ngày, hàng giờ đẻ ra chủ nghĩa tư bản. Vậy thì muốn tiến lên chủ nghĩa xã hội phải xoá bỏ chế độ tư hữu, thiết lập chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, có nghĩa là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội và trong chủ nghĩa xã hội không còn điều kiện thứ hai của sản xuất hàng hoá. Như vậy thì mâu thuẫn với thực tế khách quan: trong chủ nghĩa xã hội sẽ vẫn còn kinh tế hàng hoá, ngay cả khi nền kinh tế dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất. Còn trong chủ nghĩa xã hội thì kinh tế hàng hoá lại có thể tồn tại cả trong điều kiện hoàn toàn không có chế độ tư hữu về tư liệu sản xuất.Khi nghiên cứu nền nông nghiệp tư bản chủ nghĩa, Lênin viết: “Về mặt lý luận, nền sản xuất tư bản chủ nghĩa có thể hoàn toàn đi đôi với việc không có chế độ tư hữu về ruộng đất, với việc quốc hữu hoá ruộng đất…”. Hiện nay, tuy thành phần kinh tế Nhà nước và kinh tế tập thể, tuy cùng dựa trên chế độ công hữu về tư liệu sản xuất, nhưng các đơn vị kinh tế có sự khác biệt nhất định, có quyền tự chủ trong sản xuất kinh doanh, có lợi ích riêng. Mặt khác, các đơn vị kinh tế có sự khác nhau về trình độ kỹ thuật - công nghệ, về trình độ tổ chức quản lý, nên chi phí sản xuất và hiệu quả sản xuất cũng khác nhau. Trong quan hệ kinh tế đối ngoại, quan hệ hàng hoá - tiền tệ là chủ yếu, đặc biệt trong điều kiện phân công lao động quốc tế đang phát triển ngày càng sâu sắc, vì mỗi nước là một quốc gia riêng biệt, là người chủ sở hữu đối với các hàng hoá đưa ra trao đổi trên thị trường thế giới. Sự trao đổi ở đây là theo nguyên tắc ngang giá. Như vậy, chúng ta không thể dùng ý chí chủ quan của mình để xoá bỏ sự hiện hữu của kinh tế hàng hoá, nhất là trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Kinh tế hàng hoá, kinh tế thị trường là một tồn tại tất yếu, khách quan ở nước ta. 1.2. Phát triển kinh tế thị trường theo định hướng XHCN có tác dụng to lớn đưa nước ta ra khỏi khủng hoảng, nâng cao đời sống nhân dân và xây dựng cơ sở vật chất cho CNXH: Nền kinh tế nước ta bước vào thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội từ một điểm xuất phát rất thấp. Đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh, cơ sở vật chất kỹ thuật bị tàn phá nặng nề, dự trữ quốc gia gần như không có. Hơn nữa, nền kinh tế nước ta còn mang nặng tính chất tự cấp tự túc, lực lượng sản xuất chưa phát triển, quan hệ sản xuất tàn dư còn nặng nề, trong khi quan hệ sản xuất mới chưa thực sự hình thành và hoàn thiện. Do vậy, khi chúng ta theo đuổi một nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung bằng mệnh lệnh hành chính, quan liêu từ trung ương và cơ cấu hướng nội là chủ yếu, đã kìm hãm sự phát triển của đất nước, khiến cho nền kinh tế đã có lúc lâm vào tình trạng khủng hoảng trầm trọng. Ngọn gió “đổi mới” với sự phát triển của nền kinh tế hàng hoá ở nước ta đã tạo động lực thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển. Do cạnh tranh giữa những người sản xuất hàng hoá, buộc mỗi chủ thể sản xuất phải cải tiến kỹ thuật, áp dụng công nghệ mới vào sản xuất để giảm chi phí đến mức tối thiểu nhờ đó có thể cạnh tranh về giá cả, đứng vững trong cạnh tranh. Nhờ vậy mà khoa học kỹ thuật phát triển, năng suất lao động xã hội tăng lên, thúc đẩy lực lượng sản xuất phát triển mạnh. Kinh tế hàng hóa cũng thúc đẩy phân công lao động xã hội và chuyên môn hoá sản xuất. Nó sẽ phát huy được tiềm năng, lợi thế của từng vùng, cũng như lợi thế của đất nước, có tác dụng mở rộng kinh tế đối ngoại. Ngoài ra, để cạnh tranh được trong nền kinh tế hàng hoá, người sản xuất phải căn cứ vào nhu cầu của người tiêu dùng, của thị trường để quyết định sản xuất sản phẩm gì, với khối lượng bao nhiêu, chất lượng, mẫu mã như thế nào. Vì vậy, nó kích thích tính năng động, sáng tạo của chủ thể kinh tế, kích thích việc nâng cao chất lượng, cải tiến mẫu mã cũng như tăng khối lượng hàng hóa, dịch vụ. Nhờ đó mà người tiêu dùng sẽ có điều kiện được tiếp cận với nhiều loại hàng hoá hơn, giá rẻ hơn và chất lượng cao hơn. Đời sống nhân dân sẽ được nâng cao lên một bước, nền kinh tế sẽ có sức cạnh tranh cao hơn. Sự phát triển của kinh tế thị trường sẽ thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất, do đó tạo điều kiện ra đời của sản xuất lớn có xã hội hoá cao; đồng thời chọn lọc những người sản xuất kinh doanh giỏi, hình thành đội ngũ cán bộ quản lý có trình độ, lao động lành nghề đáp ứng nhu cầu phát triển của đất nước. Tóm lại, phát triển kinh tế thị trường là một nhiệm vụ kinh tế cấp bách để chuyển nền kinh tế lạc hậu của nước ta thành nền kinh tế hiện đại, hội nhập vào sự phân công lao động quốc tế. Đó là con đường đúng đắn để phát triển lực lượng sản xuất, khai thác hiệu quả tiềm năng của đất nước vào sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá. 2. Quá trình hình thành nền kinh tế thị trường ở nước ta: Sau khi giành độc lập, học tập theo nhưng nước Đông Âu và Liên Xô cũ, Việt Nam đã xây dựng một nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung. Trong thời gian này, mô hình nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung đã cung cấp phương tiện vật chất phục vụ cuộc kháng chiến cứu nước đồng thời khôi phục lại sản xuất sau chiến tranh. Tuy nhiên, sau một thời gian phát huy tác dụng thì mô hình kinh tế nay đã nảy sinh những hạn chế to lớn. Điều này thể hiện qua tình hình kinh tế Việt Nam trong thời kỳ trươc nhưng năm đổi mới: năng suất lao động giảm, phúc lợi xã hội giảm, lạm phát tăng, cơ chế điều hành quan liêu bao cấp gây cản trở cho việc phát triển kinh tế. Tại Đại hội Đảng lần thứ VI (1986), Đảng ta đã rút ra những bài học và quyết định xây dựng một nên kinh té thị trường có sự quản lý của nhà nước định hướng xã hội chủ nghĩa. Từ đó đến nay, chúng ta đã trải qua ba giai đoạn với những đặc trưng khác nhau của từng giai đoạn. Giai đoạn 1986-1990: Cơ chế thị trường bắt đầu được thực hiện, một số loại thị trường được hình thành, đã tạo ra động lực mới, nhất là trong sản xuất nông nghiệp và một số xí nghiệp quốc doanh. Do đó thị trường hàng tiêu dùng đã dồi dào hơn, đa dạng hơn, thị trường tư liệu sản xuất cũng nhuc nhích lên chút ít, lưu thông bắt đầu tương đối thuận lợi, thị trường xuất nhập khẩu bắt đầu được mổ rộng và phát triển khá mạnh mẽ. Tuy nhiên, tinh hình kinh tế nước ta còn trong khủng hoảng, phát triển chậm, phân phối và lưu thông còn rối ren, ngân sách nhà nước còn htiếu hụt lớn, nguồn vốn thiếu nghiêm trọng, tiền mặt thiếu thường xuyên, lạm phát tăng cao. Tốc độ tăng giá năm1986 là 87,2%, giá cả biến động, giá lương thực, thực phẩm có lúc tăng đột biến, nợ nước ngoài tăng thêm. Nhìn một cách tổng thể, thì ở giai đoạn này, nền kinh tế có sự mất cân đối lớn, tổng cầu quá lớn so với tổng cung. Nguyên nhân là do cơ chế thị trường và các nhân tó của nó là giá cả thị trường, canh tranh thị trường và cung-cầu hình thành từ sự vận hành của thị trường chưa được phát huy thuận lợi. Giai đoạn 1991-1995: Các chính sachs về cơ chế thị trường được thực hiện một cách mạnh mẽ, đã lay động các lĩnh vực của nền kinh tế-xã hội. Hệ thống chủ thể thị trường của các thành phần kinh tế đã thay thế các cơ sở kinh tế hoạt động dưới thời bao cấp. Các nhân tố thị trường hình thành và phát huy tác dụng thực sự thay thế cho các quyết đinh hành chính. Do đó, các loại hình thị trường phát triển một cách nhanh chóng, từ thị trường hàng hoá tiêu dùng thông thường, cho đến thị trường vất tư, nguyên liệu, thị trường các dịch vụ và thị trường xuất nhập khẩu. Thị truờng lao động, thị trường tiền tệ, thị trường bất động sản cũng bắt đầu hoạt động. Hệ thống cơ cấu thị trường đã được xác lập. Trên thực tế thj trường đã có sự biến đổi về chất. Tình trạng khan hiếm hàng hoá trong giai đoạn chiến tranh và bao cấp đã chấm dứt. Kết quả là thị trường nước ta lần đầu tiên có được sự câ đối giữa tổng cung và tổng cầu xã hội. Trong suốt 5 năm, lượng hàng hoá lưu thông tăng liên tục với tốc độ cao, mặt hàng ngày càng phong phú, chất lượng tăng cao, thị trường xuất nhập khẩu phát triển mạnh. Tuy nhiên, nhìn chung thị trường còn thô sơ, nhỏ hẹp, phân tán, manh mún, chất lượng chưa cao, chủng loại hàng hoá còn nghèo nàn, dịch vụ thương mại yếu kém, tính tự phát còn nghiêm trọng. Thị trường nông thôn, thị trường yếu tố sản xuát còn chưa phát triển, thị trường chứng khoán chưa có, tệ nạn buôn lậu, gian lận thương mại còn nhiều. Kết quả của giai đoạn này là nền kinh té nước ta đã ra khỏi khủng hoảng, thị trường phát triển ổn định, đảm bảo được cân bằng cung-cầu Giai đoạn 1996-nay: Tình hình thị trường nước ta có những đặc trưng mới. Đặc trung tổng quát của thị trường lúc này là tổng cung vượt xa tổng cầu trong tình hình tổng cung và tổng cầu đều giảm mạnh. Trên thị trương xuất hiện những cơn “sốt” lạnh trên diện rộng, kéo dài, nhiều mặt hàng công nghiệp có số lượng tồn kho lớn như giấy 16000 tấn, thép 400000tấn.... Thực trạng này còn nặng nề hơn nhiều vào năm 1999: lượng than tồn kho vào tháng 6/1999 lên tới gàn 5 triệu, tính tới tháng 10/1999 lượng giấy tồn kho là 15186 tấn, thép chỉ khai thác được 50-60% công suất thiết kế, Tổng công ty phân đạm và hoá chất Hà Bắc sản xuấ cả năm chỉ đạt 20-40% công suất, các dịch vụ về du lịch và khách sạn cũng cung thừa.Mặc dù cho tới những năm sau chính phủ đã có chủ trương kích cầu nhưgn mọi chuyện vẫn không được giải quyết. Tuy thị trường trong nước gặp nhiều khó khăn nhưng thị trường xuất nhập khẩu lại hoạt động rất sôi động, trong đó xuất khẩu thì tăng mạnh, nhập khẩu thì giảm. Trên thị trường đầu tư, sự tiến triển rất chậm chạp, nguyên nhân chủ yếu là do đầu tư nước ngoài liên tục giảm sút. Nếu trong những năm 1994-1997 FDI dạt bình quân 2 tỷ USD/năm, thì năm 1998 chỉ còn 800 triệu và năm 1999 là vào khoảng 600 triệu. Thị trường các yếu tố sản xuất khác như thị trường cốn còn sơ khai, thị trường lao động mới đang hình thành, thị trường bất động sản chưa đuợc khai thông, thị trường chứng khoán mới được thành lập, thị trường dịch vụ giảm sút. Trên từng địa bàn, thị trường cũng chưa thực sự thông suốt do vẫn còn các trạm kiểm soát thu phí bất hợp lý, thậm chí ở một số nơi còn bị chính quyền sở tại dùng biện pháp hành chính để bảo hộ các cơ sở sản xuất địa phương. Một đặc trưng thứ hai của thị trường nước ta trong thời gian này là lạm phát giảm mạnh, hơn nữa còn có hiện tượng giảm phát. Chỉ số lạm phát năm 1996 là 4,5%, năm 1997 là 3,6%, tính cung năm 1999 chỉ số lạm phát là 1%, nhưng trong suốt 8 tháng từ tháng 3 đé tháng 10/1999 chỉ có chỉ số giá âm. Trên thị trường hối đoái thì đồng tiền Việt Nam lên giá trong thời gian nổ ra cuộc khủng hoảng kinh tế. 3. Mục tiêu và đặc trưng bản chất của nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo đinh hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta: Kinh tế thị trường định hướng XHCN thực chất là kiểu tổ chức nền kinh tế vừa dựa trên những nguyển tắc và quy luật của kinh tế thị trường, vừa dựa trên những nguyên tắc và bản chất của chủ nghĩa xã hội. Do đó, kinh tế thị trường định hướng XHCN có hai nhóm nhân tố cơ bản tồn tại trong nhau, kết hợp với nhau và bổ sung cho nhau. Đó là nhóm nhân tố của kinh tế thị trường và nhóm nhân tố của xã hội đang định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong đó, nhóm thứ nhất đóng vai trò như động lực thúc đẩy sản xuất xã hội phát triển nhanh, nhóm thứ hai đóng vai trò hướng dẫn, chế định sự vận động của nền kinh tế theo những mục tiêu đã được xác định. Như vậy, nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta có những mục tiêu, dặc trưng bản chất khác biệt cơ bản về nguyên tắc so với nền kinh tế thị trường TBCN. Điều đó được thể hiện như sau: 3.1. Mục tiêu phát triển kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta: Mục tiêu hàng đầu phát triển kinh tế thị trường ở nước ta được xác định là: Giải phóng và phát triển lực lượng sản xuất, phát triển nền kinh tế, động viên mọi nguồn lực trong nước và ngoài nước để xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật của CNXH, tạo ra sự phát triển năng động, hiệu quả cao của nền kinh tế; trên cơ sở đó, cải thiện từng bước đời sống của nhân dân, từng bước thực hiện sự công bằng, bình đẳng và lành mạnh các quan hệ xã hội. Phát triển kinh tế thị trường sẽ khắc phục được tình trạng tự túc tự cấp của nền kinh tế, thúc đẩy phân công lao động xã hội phát triển, mở rộng ngành nghề, tạo việc làm cho người lao động; áp dụng khoa học, kỹ thuật, công nghệ mới vào sản xuất nhằm tăng năng suất lao động xã hội, tăng số lượng, chất lượng và chủng loại hàng hoá dịch vụ; thúc đẩy tích tụ, tập trung sản xuất, mở rộng giao lưu kinh tế giữa các địa phương, các vùng lãnh thổ, với các nước trên thế giới, động viên mọi nguồn lực trong nước và tranh thủ các nguồn lực bên ngoài; thúc đẩy việc phát huy tinh thần năng động, sáng tạo của mỗi người lao động, mỗi đơn vị kinh tế, tạo ra tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, đưa nước ta thoát khỏi tình trạng một nước nghèo và kém phát triển, thực hiện được mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng dân chủ văn minh theo con đường XHCN. Sự thành công của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN không chỉ dừng lại ở tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, mà còn phải không ngừng nâng cao đời sống nhân dân, đảm bảo tốt các vấn đề xã hội và công bằng, bình đẳng trong xã hội. Đảng ta đã chủ trương tăng trưởng kinh tế gắn liền với đảm bảo tiến bộ và công bằng xã hội ngay trong từng bước phát triển. Tóm lại, phát triển kinh tế thị trường ở nước ta là phương tiện khách quan để xã hội hoá XHCN nền sản xuất, để công nghiệp hoá, hiện đại hoá nền kinh tế quốc dân, xây dựng cơ sở vật chất kỹ thuật cho CNXH. 3.2. Nền kinh tế thị trường gồm nhiều thành phần cùng tồn tại và phát triển nhưng kinh tế Nhà nước phải luôn giữ vai trò chủ đạo: Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta là nền kinh tế cơ sở cơ cấu đa dạng về hình thức sở hữu, trong đó sở hữu Nhà nước làm chủ đạo. Do đó nền kinh tế gồm nhiều thành phần, trong đó nền kinh tế Nhà nước giữu vai trò chủ đạo. Trong nền kinh tế thị trường ở nước ta, tồn tại ba loại hình sở hữu cơ bản: sở hữu toàn dân, sở hữu tập thể, sở hữu tư nhân. Từ ba loại hình sở hữu cơ bản đó hình thành nhiều thành phần kinh tế, nhiều hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh. Các thành phần kinh tế đó là kinh tế nhà nước, kinh tế tập thể, kinh tế cá thể, tiểu chủ, kinh tế tư bản tư nhân, kinh tế tư bản nhà nước, kinh tế có vốn đầu tư nước ngoài. Do đó không chỉ ra sức phát triển các thành phần kinh tế thuộc chế độ công hữu, mà còn phải khuyến khích phát triển các thành phần kinh tế thuộc sở hữu tư nhân để hình thành nền kinh tế thị trường rộng lớn bao gồm các đơn vị kinh tế thuộc chế độ công hữu, các đơn vị kinh tế tư doanh, các hình thức hợp tác liên doanh giữa trong và ngoài nước, các hình thức đan xen và thâm nhập vào nhau giữa các thành phần kinh tế đều có thể tham gia thị trường với tư cách chủ thể thị trường bình đẳng. Trong cơ cấu kinh tế nhiều thành phần ở nước ta, kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo. Việc xác định kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo là sự khác biệt có tính chất bản chất giữa kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta với kinh tế thị trường của các nước khác.Tính định hướng xã hội chủ nghĩa của nền kinh tế thị trường ở nước ta đã quy định kinh tế nhà nước phải giữ vai trò chủ đạo trong cơ cấu kinh tế nhiều thành phần. Bởi lẽ, mỗi một chế độ xã hội đều có một cơ sở kinh tế tương ứng với nó, kinh tế nhà nước, nói đúng ra kinh tế dựa trên chế độ công hữu bao gồm kinh tế nhà nước và kinh tế hợp tác, tạo cơ sở kinh tế cho chế độ xã hội mới - xã hội chủ nghĩa. Việc vin vào tình trạng kém hiệu quả của kinh tế nhà nước trong thời gian qua để phủ định kinh tế nhà nước giữ vai trò chủ đạo là sai lầm về lý luận. Vấn đề chủ yếu không phải là phủ định vai trò của kinh tế nhà nước, mà là cơ cấu lại khu vực kinh tế nhà nước và đổi mới cơ bản cơ chế quản lý doanh nghiệp nhà nước để chúng hoạt động có hiệu quả. 3.3. Trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập, trong đó lấy phân phối theo lao động là chủ yếu. Mỗi chế độ xã hội có chế độ phân phối tương ứng với nó. Chế độ phân phối do quan hệ sản xuất thống trị, trước hết là quan hệ sở hữu quyết định. Phân phối có liên quan đến chế độ xã hội, đến chính trị. Dưới chủ nghĩa tư bản, phân phối theo nguyên tắc giá trị: đối với người lao động theo giá trị sức lao động, còn đối với nhà tư bản theo giá trị tư bản. Như vậy, thu nhập người lao động chỉ giới hạn ở sức lao động mà thôi. Chủ nghĩa xã hội có đặc trưng riêng về sở hữu, do đó chế độ phân phối cũng có đặc trưng riêng; phân phối theo lao động là đặc trưng của chủ nghĩa xã hội. Thu nhập của người lao động không chỉ giới hạn ở giá trị sức lao động, mà nó phải vượt qua đại lượng đó, nó phụ thuộc chủ yếu vào kết quả lao động và hiệu quả kinh tế. Tuy nhiên việc đo lường trực tiếp lao động là một vấn đề phức tạp và khó khăn, nhưng trong nền kinh tế thị trường, có thể thông qua thị trường để đánh giá kết quả lao động, sự cống hiến thực tế và dựa vào đó để phân phối. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN ở nước ta gồm nhiều thành phần kinh tế. Vì vậy cần thực hiện nhiều hình thức phân phối thu nhập: phân phối theo kết quả lao động và hiệu quả kinh tế, phân phối dựa trên mức đóng góp các nguồn lực vào sản xuất kinh doanh, và phân phối thông qua các quỹ phúc lợi xã hội, trong đó phân phối theo kết quả lao động giữ vai trò nòng cốt, đi đôi với chính sách điều tiết thu nhập một cách hợp lý. Chúng ta không coi bất bình đẳng xã hội như là một trật tự tự nhiên, là điều kiện của sự tăng trưởng kinh tế, mà thực hiện mỗi bước tăng trưởng kinh tế gắn liền với cải thiện đời sống nhân dân, với tiến bộ và công bằng xã hội. Chỉ có như vậy mới khai thác được khả năng của cơ cấu kinh tế nhiều thành phần, huy động được mọi nguồn lực của đất nước vào phát triển kinh tế, đồng thời vẫn đảm bảo giữ vững con đường tiến lên chủ nghĩa xã hội. 3.4. Cơ chế vận hành nền kinh tế là cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước XHCN: Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng vận động theo yêu cầu của những quy luật vốn có của kinh tế thị trường, như quy luật giá trị, quy luật cung-cầu, cạnh tranh,…; giá cả do thị trường quyết định, thị trường có vai trò quyết định đối với việc phân phối các nguồn lực kinh tế vào các ngành, các lĩnh vực của nền kinh tế. Nền kinh tế thị trường tư bản chủ nghĩa đã đưa đến những hậu quả nghiêm trọng về mặt xã hội. Ngay từ năm 1848, trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, C.Mác và F.Ăng-ghen đã chỉ ra rằng: xã hội tư bản “không để lại giữa người với người một mối quan hệ nào khác, ngoài mối lợi lạnh lùng và lối “trả tiền ngay” không tình nghĩa”. Ngày nay, chính một nhà nghiên cứu phương Tây Ê-gát Mo-ring đã đưa ra nhận xét chua chát: “Trong nền văn minh được gọi là phát triển của chúng ta, tồn tại một tình trạng kém phát triển thảm hại về văn hoá, trí não, đạo đức và tình người”. Vì vậy, nền kinh tế thị trường ở nước ta không phải là kinh tế thị trường tự do, thả nổi mà là nền kinh tế có định hướng mục tiêu xã hội - xã hội chủ nghĩa. Sự phát triển kinh tế thị trường được xem là phương thức, con đường thực hiện mục tiêu chủ nghĩa xã hội: dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh. Trong điều kiện ngày nay, hầu như tất cả các nền kinh tế của các nước trên thế giới đều có sự quản lý của nhà nước để sửa chữa một mức độ nào đó “những thất bại của thị trường”. Tức là cơ chế vận hành nền kinh tế của tất cả các nước đều là cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước. Nhưng điều khác biệt trong cơ chế vận hành nền kinh tế của nước ta là ở chỗ Nhà nước quản lý nền kinh tế không phải là nhà nước tư sản, mà là nhà nước xã hội chủ nghĩa, nhà nước của dân, do dân và vì dân đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam. Vai trò quản lý của nhà nước xã hội chủ nghĩa là hết sức quan trọng. Nó đảm bảo cho nền kinh tế tăng trưởng ổn định, đạt hiệu quả cao, đặc biệt là đảm bảo công bằng xã hội. Không ai ngoài nhà nước có thể giảm bớt được dự chênh lệch giữa giàu và nghèo, giữa thành thị và nông thôn, giữa các vùng của đất nước trong điều kiện kinh tế thị trường. Nhà nước quản lý nền kinh tế thị trường định hướng XHCN theo nguyên tắc kết hợp kế hoạch với thị trường. Thị trường là một bộ phận cấu thành của nền kinh tế, nó tồn tại khách quan, tự vận động theo những quy luật vốn có của nó. Còn kế hoạch hoá là hình thức thực hiện của tính kế hoạch, nó là sản phẩm chủ quan của chủ thể quản lý. Kế hoạch và cơ chế thị trường là hai phương tiện khác nhau để phát triển và điều tiết nền kinh tế. Kế hoạch là sự điều chỉnh có ý thức của chủ thể quản lý đối với nền kinh tế, còn cơ chế thị trường là sự tự điều tiết của bản thân nền kinh tế. Sự kết hợp kế hoạch với thị trường được thực hiện cả ở tầm vi mô lẫn vĩ mô. ở tầm vi mô, thị trường là căn cứ xây dựng kế hoạch sản xuất kinh doanh. Thông qua sự biến động của quan hệ cung-cầu và giá cả thị trường, các doanh nghiệp lựa chọn được phương án sản xuất. Cũng nhờ đó mà doanh nghiệp lựa chọn được cơ cấu sản xuất, cơ cấu đầu tư cho mình. Thoát ly yêu cầu của thị trường, các mục tiêu của kế hoạch sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp sẽ không thực hiện được. ở tầm vĩ mô, mặc dù thị trường không phải là căn cứ duy nhất có tính chất quyết định, song kế hoạch Nhà nước cũng không thể thoát ly khỏi tình hình biến động của thị trường. Thoát ly thị trường, kế hoạch vĩ mô trở thành duy ý chí. Kế hoạch hoá vĩ mô nhằm đảm bảo cân đối lớn, tổng thể của nền kinh tế như tổng cung - tổng cầu, sản xuất tiêu dùng, hàng hoá - tiền tệ. Kế hoạch hoá vĩ mô có thể tác động đến cung, cầu, giá cả để uốn nắn những lệch lạc của sự phát triển do sự tác động tự phát của thị trường gây ra, thông qua đó mà hướng hoạt động của thị trường theo hướng của kế hoạch. 3.5. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng là nền kinh tế mở, hội nhập: Nền kinh tế thị trường ở nước ta là nền kinh tế mở, hội nhập với kinh tế thế giới và khu vực, thị trường trong nước gắn với thị trường thế giới, thực hiện những thông lệ trong quan hệ kinh tế quốc tế, nhưng vẫn giữ được độc lập chủ quyền và bảo vệ được lợi ích quốc gia, dân tộc trong quan hệ kinh tế đối ngoại. Thực ra, đây không phải là đặc trưng riêng của nền kinh tế thị trường định hướng XHCN, mà là xu hướng chung của các nền kinh tế trên thế giới hiện nay. (ở đây muốn nhấn mạnh sự khác biệt so với nền kinh tế đóng, khép kín trước đây). Do sự tác động của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, đang diễn ra quá trình quốc tế hoá đời sống kinh tế, sự phát triển của mỗi quốc gia trong sự phụ thuộc lẫn nhau. Vì vậy, mở cửa kinh tế, hội nhập vào kinh tế khu vực và thế giới là tất yếu đối với nước ta. Chỉ có như vậy mới thu hút được vốn, kỹ thuật công nghệ hiện đại, kinh nghiệm quản lý kinh tế tiên tiến của các nước để khai thác tiềm năng và thế mạnh của nước ta, thực hiện phát huy nội lực, tranh thủ ngoại lực để xây dựng và phát triển kinh tế thị trường hiện đại theo kiểu rút ngắn. Trong thời gian tới, cần tiếp tục mở rộng đa phương hoá, đa dạng hoá quan hệ kinh tế đối ngoại; có bước đi thích hợp hội nhập với kinh tế khu vực và thế giới; phải đẩy mạnh xuất khẩu, coi xuất khẩu là hướng ưu tiên và là trọng điểm của kinh tế đối ngoại, chủ động và tích cực thâm nhập thị trường thế giới, chú trọng thị trường các trung tâm kinh tế thế giới, mở rộng thị phần trên các thị trường quen thuộc, tranh thủ mọi cơ hội để mở ra thị trường mới; cải thiện môi trường đầu tư và bằng nhiều hình thức thu hút vốn đầu tư nước ngoài. 4. Thực trạng nền kinh tế thị trường ở nước ta: 4.1 Trình độ phát triển nền kinh tế thị trường ở nước ta còn rất thấp, mới chỉ ở giai đoạn sơ khai: Nền kinh tế thị trường ở nước ta mới ở giai đoạn sơ khai, ở trình độ thấp và kém phát triển. Biểu hiện ở số lượng mặt hàng và chủng loại hàng hoá nghèo nàn, khối lượng hàng hoá lưu thông trên thị trường và kim ngạch xuất nhập khẩu còn nhỏ, chi phí sản xuất và giá cả hàng hoá cao, chất lượng hàng hoá thấp, quy mô, dung lượng thị trường hạn hẹp; mức cạnh tranh của các doanh nghiệp và hàng hoá trên thị trường trong nước cũng như thị trường ngoài nước còn rất yếu; đội ngũ các nhà quản lý doanh nghiệp giỏi còn ít; thu nhập của người lao động còn thấp do đó sức mua hạn chế. Nguyên nhân của tình trạng này là: Cơ sở vật chất kỹ thuật còn ở trình độ thấp, bên cạnh một số lĩnh vực, một số cơ sở kinh tế đã được trang bị kỹ thuật và công nghệ hiện đại, trong nhiều ngành kinh tế, máy móc cũ kỹ, công nghệ lạc hậu. Theo UNDP, Việt Nam đang ở trình độ công nghệ lạc hậu 2/7 của thế giới, máy móc thiết bị lạc hậu 2-3 thế hệ (có lĩnh vực 4-5 thế hệ). Lao động thủ công vẫn chiếm tỷ trọng lớn trong tổng số lao động xã hội. Do đó, năng suất, chất lượng, hiệu quả sản xuất của nước ta còn rất thấp so với khu vực và thế giới (năng suất lao động của nước ta chỉ bằng 30% mức trung bình của thế giới). Kết cấu hạ tầng như hệ thống đường giao thông, bến cảng, hệ thống thông tin liên lạc…còn lạc hậu, kém phát triển. Hệ thống giao thông kém phát triển làm cho các địa phương, các vùng bị chia cắt, tách biệt nhau, do đó làm cho nhiều tiềm năng của các địa phương không thể được khai thác, các địa phương không thể chuyên môn hoá sản xuất để phát huy thế mạnh. Do cơ sở vật chất kỹ thuật còn ở trình độ thấp làm cho phân công lao động kém phát triển, sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế chậm. Nền kinh tế nước ta chưa thoát khỏi nền kinh tế nông nghiệp sản xuất nhỏ. Nông nghiệp vẫn sử dụng khoảng 70% lực lượng lao động, nhưng chỉ sản xuất khoảng 26% GDP, các ngành kinh tế công nghệ cao chiếm tỷ trọng thấp. Khả năng cạnh tranh của các doanh nghiệp trên thị trường trong và ngoài nước là rất kém. Do cơ sở vật chất kỹ thuật lạc hậu, năng suất lao động thấp dẫn đến khối lượng hàng hoá nhỏ bé, chủng loại nghèo nàn, chất lượng thấp mà giá thành lại quá cao. 4.2. Các loại thị trường trong nước đang trong quá trình hình thành nhưng chưa đồng bộ: Thị trường hàng hoá - dịch vụ đã hình thành nhưng còn hạn hẹp và còn nhiều tiêu cực (hàng giả, hàng nhập lậu, hàng nhái nhãn hiệu vẫn làm rối loạn thị trường). Thị trường sức lao động mới manh nha, một số trung tâm giới thiệu việc làm và xuất khẩu lao động mới xuất hiện nhưng nảy sinh nhiều hiện tượng tiêu cực. Nét nổi bật của tinh trạng này là thừa lao động giản đơn, trình độ thấp; nhưng lại thiếu lao động lành nghề, lao động có hàm lượng chất xám cao. Do vậy dẫn đến tình trạng thừa lao động giản đơn, nhiều người có sức lao động không tìm được việc làm; nhưng nhiều ngành nghề lại không có lao động đủ trình độ đáp ứng. Ngoài ra, cơ cấu đào tạo bất hợp lý cũng đã dẫn đến tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ”, khiến cho một lượng lớn sinh viên được đào tạo ra trường không thể tìm được việc làm. Thị trường tiền tệ, thị trường vốn đã có nhiều tiến bộ nhưng vẫn còn rất nhiều bất cập, như nhiều doanh nghiệp, nhất là doanh nghiệp tư nhân rất thiếu vốn để sản xuất kinh doanh nhưng không vay được vì vướng mắc thủ tục, trong khi đó nhiều ngân hàng thương mại huy động được tiền gửi mà không thể cho vay để ứ đọng vốn. Trong hoạt động của các ngân hàng vẫn còn nhiều tiêu cực và gian lận. Thị trường chứng khoán đã ra đời nhưng gần như luôn ở trong tình trạng “đóng băng”, các giao dịch diễn ra rất ít và các doanh nghiệp vẫn còn rất xa lạ với thị trường này trong khi đây chính là một nơi huy động vốn rất có hiệu quả. 4.3 Nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường, nhưng trong đó, sản xuất hàng hoá nhỏ, phân tán còn phổ biến: Trong nền kinh tế thị trường ở nước ta hiện nay, có nhiều thành phần kinh tế tham gia thị trường, do vậy nền kinh tế nước ta có nhiều loại hình sản xuất hàng hoá cùng tồn tại, đan xen, vừa đấu tranh vừa hợp tác. Nhưng trong nền kinh tế, sản xuất hàng hoá nhỏ, phân tán vẫn con phổ biến. Điều này xuất phát từ trình độ của lực lượng sản xuất còn thấp, tiềm lực kinh tế của quốc gia chưa cao, xã hội hoá sản xuất chưa phát triển, quá trình tích tụ, tập trung sản xuất chưa được đẩy mạnh, tư duy kiểu cũ vẫn con tồn tại nặng nề. 4.4 Kinh tế nước ta hội nhập vào thị trường khu vực và quốc tế trong hoàn cảnh trình độ phát triển kinh tế - kỹ thuật còn thấp xa so với các nước khác và khả năng cạnh tranh rất yếu: Toàn cầu hoá và hội nhập kinh tế quốc tế đem lại cho chúng ta rất nhiều cơ hội để phát triển nhưng đồng thời cũng có không ít những khó khăn và thách thức hết sức gay gắt. Nhưng hội nhập là xu thế tất yếu và khách quan, nên không thể đặt vấn đề tham gia hay không tham gia mà chỉ có thể là tham gia như thế nào để có thể tận dụng được thời cơ, đẩy lùi được nguy cơ. Trình độ phát triển kinh tế - kỹ thuật cũng như quản lý của nước ta hiện còn kém xa các nước trong khu vực và trên thế giới, điều đó gây cho chúng ta những bất lợi to lớn trong quá trình hội nhập, trong việc cạnh tranh với nước ngoài. Nhưng nói như vậy không có nghĩa là chúng ta không có những lợi thế riêng, không có những điểm mạnh so với các nước khác. Vấn đề là chúng ta phải chủ động hội nhập, chuẩn bị thật tốt, bám sát lộ trình hội nhập, hạn chế, khắc phục điểm yếu, tìm ra và tận dụng tốt nhất “cái mạnh tương đối” của nước ta trong cạnh tranh trên thị trường trong nước và quốc tế 4.5 Quản lý nhà nước về xã hội còn yếu kém: Trước tiên hãy nhìn vào hệ thống pháp luật, chúng ta không có được một bộ luật đồng bộ, còn chồng chéo nhau. Sự phối hợp giữa nhưng xó quan chính quyền còn khôn gthật nhuần nhuyễn. Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát và thi hành pháp luật còn nhiều bất cập. Tình trạng khôn gchấp hành luật lệ còn khá phổ biến. Một vấn đề nữa, do nghiệp vụ hành chính của các công chức nhà nước không cao nên có nhiều công đoạn, rườm rà, không hiệu quả. 6. Các giải pháp phát triển nền kinh tế thị trường ở Việt Nam: a) Vấn đề sở hữu: Trước đây, khi chúng ta xây dựng một nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, xoá bỏ nền kinh tế thị trường, chúng ta thiết lập một cơ cấu sở hữu đơn giản với hai hình thức là sở hữu toàn dân, và sở hữu tập thể. Vì vậy khi đổi mới sang nền kinh tế thị trường chúng ta phải đổi mới cơ cấu sở hữu. Điều này được thực hiện bằng cách đa dạng hoá sở hữu, nó sẽ dẫn đến hình thành những chủ thể kinh tế đọc lập, có lợi ích riêng, tức là khôi phục một trong những cơ sở của kinh tế hàng hoá. Trên cơ sỏ đa dạng hoá các hình thức sở hữu, thực hiện nhất quán, lâu dài chính sách phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần. Lấy việc phát triển sưc sản xuất, nâng cao hiệu quả kinh tế-xã hội, cải thiện đời sống nhân dân làm mục tieu quan trọng để khuyến khích phát triển các thành phần kinh tế và các hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh. Theo tinh thần đó tất cả các thành phần kinh doanh đều bình đẳng trước pháp luật, đều được khuyến khích phát triển. Tuy nhiên, chúng ta cần phải phát huy vai trò chủ đạo của kinh tế nhà nước. Muốn vậy cần tập trung nguồn lực để phát triển kinh tế nhà nước trong những nghành trọng điểm, xắp xếp lại khu vự doanh nghiệp nhà nước, thực hiện tốt chủ trương cổ phần hoá các doanh nghiệp nhà nước. Xây dựn các tập đoàn kinh tế nhà nước nắm giữ vị trí mạnh trong nhưng nền kinh tế trọng điểm. Phát triển kinh tế tập thể dưới nhiều hình thức đa dạng, trong đó hợp tác xã là nòng cốt. Khuyến khích các thành phần kinh tế cá thể, tiểu chủ phát triển ở cả thành thị lẫn nông thôn. Phát triển hình thức kinh tế tư bản bằng các hình thức liên doanh. b)Đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, ứng dụng nhanh tiến bộ khoa học kỹ thuật, trên cơ sở đó đẩy mạnh phân công lao động xã hội. Phân công lao động xã hội là cơ sở chung của sản xuât sản xuất và troan đổi. Vì vậy,để phát triển kinh tế hàng hoá cần phải đẩy mạnh phân công lao động xã hội. Nhưng sự phát triển của phân công lao động xã hội lại do trình độ của lực lượng sản xuất quyết định. Cho nên, muốn phát triển phân công lao động xã hội cần phải chú trọng công nghiệp hoá hiện đại hoá. Con đường công nghiệp hoá, hiện đại hoá, của nước ta là con đường ngắn nhất để phát triển đuổi kịp thế giới. Cùng với việc trang bị kỹ thuật cho các nghành, các lĩnh vực của nền kinh tế trong quá trình công nghiệp hoá hiện đại hoá, tiến hành phân bố lại lao động và dân cư để hình thành một cơ cấu kinh tế hợp lý. c) Hình thành và phát triển đồng bộ các loại thị trường Trong nền kinh tế thị trường, hầu hết các nguồn lực kinh tế đều phân bổ thông qua thị trường đến các nghành, các lĩnh vực của nền kinh tế một cách tối ưu. Vì vậy, để xây dựng nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, chúng ta phải hình thành và phát triển đồng bộ các loại thị trường. Trong những năm tới thì chúgn ta phải: + Phát triể thị trường hàng hoá và dịch vụ thông qua việc đẩy mạnh sản xuất, thúc đẩy chuyển diach cơ cấu kinh tế, phát triển giao thông và phương tiên vận tải để mở rộng thị trường. Hình thành thị trương sức lao động có tổ chức để tạo điều kiện cho sự di chuyển lao động theo yêu cầu phát triển kinh tế và sử dụng có hiệu quả nguồn nhân lực. + Xây dựng thị trường vốn, từng bước hình thành và phát triển thị trường chứng khoán để huy động các nguồn vốn vào sản xuất. + Quản lý chặt chẽ đất đai và thị trường bất động sản. Xây dựng và phát triển thị trường thôn tin và khoa học kỹ thuật. e) Mở rộng và nâng cao hiệu quả kinh tế đối ngoại: Trong điều kiện hiện nay, chỉ có mở cửa kinh tế và hội nhập vào kinh tế khu vực và thế giới, mới thu hút được vốn khoa học kỹ thuật hiện đại để khai thác tiềm năng và thế mạnh của đất nước nhăm phát triển kinh tế. Khi mở rộng quan hệ kinh tế đối ngoại phải quán triệt nguyên tắc bình đẳng hại bên cùng có lợi, không can thiệp vào nội bộ của nhau. Mở rộng kinh tế đối ngoại theo hướng đa phương hoá, đa dạng hoá các hình thức kinh tế đối ngoại. Hiện nay cần đẩy mạnh xuất khẩu, coi xuất khẩu là trọng điểm của kinh tế đối ngoại. Bằng mọi khả năng, chúng ta phải thu hút vốn đầu tư nước ngoài trực tiếp. Việc thu hút vốn đầu tư nước ngoài cần tập trung vào các nghành, lĩnh vực, sản phẩm có công nghệ cao, tỷ trọng xuấtkhẩu cao.Chủ động tham gia các tổ chức kinh tế, thương mại quốc tế, các diễn đàn, các tổ chức, các định chế quốc tế một cách có chọn lọc, với bước đi thích hợp. f)Phát huy nguồn lực con người: Đây là một nhân tố có một vai trò cực kỳ quan trọng trong nền kinh tế. Con người vừa là lực lượng sản xuất ra của cải vật chất, vừa là nơi tiêu thụ những sản phẩm đó và nó cũng là nhân tố quyết định ba vấn đề cơ bản của kinh tế: sản xuất cái gì, như thế nào và cho ai. Để phát triển nguồn lực con người, chúng ta phải không ngừng xây dựng và phát triển giáo dục. Chúgn ta cần có một hệ thống giáo dục hợp lý hơn để có thể truyền tải những tri thức khoa học một cách tốt nhất cho lớp ngươi đi sau. Một vấn đế nữa khi phát huy nhân tố con người là làm sao để họ có thể hoạt động hết mình cho xã hội.Đầu tiên chúng ta phải xây dựng một môi trường tốt nhất cho sự cống hiến và hưởng thụ của con nguời, Xã hội cần có một một chính sách đãi ngộ tốt và cần thực hiện chúng một cách tốt nhất. g) Giữ vững sự ỏn định chính trị, hoàn thiện hệ thống luât pháp: Sự ổn định chính trị bâo giờ cũng là một nhân tố quan trọng đầu tiên để phát triển. Nó là điều kiện để các nhà sản xuất, nhà đầu tư trong nước và ngoài nước yên tâm đầu tư. Muốn giữ vững sự ỏn định chính trị ở nước ta hiện nay cần phải giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của Đảng công sản Việt Nam, nâng cao hiệu lực quản lý của nhà nước, phat huy quyền làm chủ của nhân dân. Hệ thống pháp luật đồng bộ là công cụ quan trọng nhất để quản lý nề kinh tế nhiều thành phần. Nó tạo hành lang luật pháp cho hoạt động kinh tế, buộc các doanh nghiệp nhận sự điều tiết của nhà nước. h) Xoá bỏ trịêt để cơ chế quan liêu bao cấp, hàon thiện cơ chế quản lý của Nhà nước: Việc xoá bỏ triệt đẻ cơ chế tập trung, quan liêu, bao cấp, hình thành đồng bộ và vận hành có hiệu qủa cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước rất có ý nghĩa đối vói nước ta. Để nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý của nhà nước, năng lự của các cơ quan chức năng, luật pháp, hành pháp, tư pháp. Nhà nước thực hiện định hướng phát triển kinh tế; hệ thống chính sách nhất quản để tạo môi trường ổn định và lâu dai cho các nhà đầu tư; hạn chế, khắc phục nhưng mặt tiêu cực của nền kinh tế thị trường. Kết luận Sau chiến tranh Việt Nam đã xây dựng một nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung, nhưng sau đó chúng ta lại quay lại xây dựng một nền kinh tế thị trường trái ngược hẳn với trước đây. Thông qua bài viết trên chúng ta thấy, bước chuyển đổi này là một bước đi đúng đắn. Vậy nên kinh tế thị trường mà nước ta lựa chọn để xây dựng là một nền kinh tế hàng hó nhiều thành phần hoạt động theo cơ chế thị truờng có sự điều tiết của nhà nước theo sự định hướng xã hội chủ nghĩa. Hiện nay chúng ta đang là những sinh viên, nhiệm vụ đó là học tạp và nghiên cứu tích luỹ tri thức để có thể góp sức xây dựng đất nước.