Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đối với công tác giảng dạy pháp luật tại Việt Nam

11Số 5(405) - T3/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Tác động của cuộc cách mạng công nghiệp lần Thứ Tư đối với công Tác giảng dạy pháp luậT Tại việT nam Chu Thị Hoa* * TS. Phó Viện trưởng, Viện Khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp. Thông tin bài viết: Từ khoá: Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, giảng dạy pháp luật. Lịch sử bài viết: Nhận bài : 02/01/2020 Biên tập : 16/01/2020 Duyệt bài : 06/02/2020 Article Infomation: Keywords: The fourth industrial revolution, law teaching. Article History: Received : 02 Jan. 2020 Edited : 16 Jan. 2020 Approved : 06 Feb. 2020 Tóm tắt: Cách mạng công nghiệp lần thứ tư (CMCN 4.0) đã và đang tác động toàn diện, sâu rộng và nhanh chóng trên tất cả lĩnh vực của đời sống xã hội, trong đó có công tác giảng dạy pháp luật. Nhiều vấn đề đang đặt ra đối với công tác giảng dạy trong các trường đại học. Sự xuất hiện của nhiều khái niệm mới như phòng học ảo, thầy giáo ảo, thiết bị ảo. Bối cảnh này đòi hỏi các trường phải có tầm nhìn chiến lược để chuẩn bị cho những thay đổi lớn, đáp ứng yêu cầu của tình hình mới. Ngày 30/9/2019, Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng đã ký ban hành Nghị quyết số 52-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc CMCN 4.0. Đây chính là cơ sở để tiến hành đổi mới toàn diện và triệt để công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực nói chung và nguồn nhân lực ngành tư pháp nói riêng. Bài viết chỉ ra những vấn đề đặt ra trong công tác giảng dạy pháp luật, đồng thời bước đầu đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác này. Abstract: The Fourth Industrial Revolution (IR 4.0) has been generating quick, deep and comprehensive impacts on all fields of the social activities, including teaching on legal aspects. A number of issues are posed for teaching in schools. The emergence of new concepts such as virtual classrooms, virtual teachers, virtual equipment. Under this circumtance, it is required the schools to have a strategic vision to prepare for major changes to meet the requirements of the new situation. On September 30, 2019, General Secretary and President Nguyen Phu Trong signed the Politburo’s Resolution No. 52-NQ/TW on guidelines and policies for active participation into the IR 4.0. This is the solid ground for conducting a comprehensive and thorough renovation of the training and capacity building of human resources in general and human resources in the justice sector in particular. This article is to name out the problems posed in the law teaching, and initial recommendations for further improvements of the quality and effectiveness of the law teaching. 1. Khái quát về cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và những thách thức pháp lý Mỗi một cuộc CMCN là một lần thay đổi căn bản. Sau mỗi cuộc CMCN, xã hội biến chuyển sâu sắc, trong đó có sự thay đổi lớn và rõ rệt trong giáo dục. Theo các chuyên gia, nhà khoa học, thế giới đã trải qua 3 cuộc CMCN. Cuộc CMCN 1.0 gắn với quá trình cơ giới hóa sản xuất (mechanization), diễn ra trong khoảng từ 1760 đến 1840 với sự khởi đầu bằng việc phát minh ra máy hơi nước. CMCN 2.0 gắn liền với quá trình điện khí hóa và áp dụng dây chuyền sản xuất, diễn ra từ cuối thế kỷ 19 đến nửa đầu thế kỷ 20). CMCN 3.0 gắn liền với việc điện tử hóa, số hóa quá trình sản xuất và phát minh ra Internet, diễn ra từ khoảng những năm 1960 đến thập niên đầu tiên của thế kỷ 21. Hiện nay, thế giới đang ở chặng đường đầu tiên bước vào cuộc CMCN 4.0 (còn gọi là cuộc CMCN lần thứ tư) với đặc trưng là tích hợp toàn bộ những thành tựu của 3 cuộc cách mạng trước đây nhưng nâng lên một bước phát triển mới về chất, gắn liền với các trụ cột về trí thông minh nhân tạo (artificial intelligence), người máy thông minh có thể tự học hỏi (learning machines), Internet vạn vật kết nối (Internet of things), công nghệ điện toán đám mây (cloud computing) và xử lý dữ liệu lớn (big data). Cuộc CMCN 4.0 chính là sự lên ngôi của những công nghệ sinh học, công nghệ vật liệu, trạng thái số hóa và thông minh hóa các ứng dụng công nghệ thông tin1. Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với việc ứng dụng ngày càng phổ biến hơn những công nghệ mới như chuỗi khối, trí thông minh nhân tạo, internet vạn vật, robot, điện toán đám mây, dữ liệu lớn (big data) cũng như các công nghệ khác đang liên tục được phát minh ra, mà cốt lõi là quá trình chuyển đổi số, đang làm thay đổi mọi mặt của đời sống kinh tế-xã hội. Với Việt Nam, có tới hơn 64 triệu người sử dụng Internet cùng trên một trăm triệu thuê bao thiết bị di động2, các mô hình kinh tế chia sẻ và thương mại điện tử đang bước vào giai đoạn phát triển bùng nổ. Vì thế, về nhiều mặt, Cách mạng công nghiệp 4.0 không còn xa lạ với Việt Nam mà đang tác động trực diện tới sinh hoạt thường nhật của người dân. Sự ứng dụng rộng rãi những thành tựu từ cuộc CMCN 4.0, nhất là sự gia tăng của nền kinh tế số, kinh tế sáng tạo, kinh tế chia sẻ, sự thông minh hóa quá trình sản xuất, phân phối, tiêu dùng sản phẩm, thông minh hóa quá trình quản trị xã hội, hình thành các mối quan hệ xã hội mới, những tương tác mới giữa doanh nghiệp với doanh nghiệp, giữa doanh nghiệp với người lao động và người tiêu dùng, giữa người dân và chính quyền đang thách thức những quan điểm pháp lý truyền thống, đòi hỏi hệ thống pháp luật cần phải có những điều chỉnh tương ứng. Có rất nhiều hiện tượng kinh tế - xã hội phát sinh từ CMCN 4.0 minh chứng cho những tác động to lớn của cuộc cách mạng này đến hệ thống pháp luật. Chẳng hạn: Sự phát triển của trí tuệ nhân tạo, sử dụng người máy thông minh thế hệ mới thách thức quan niệm truyền thống về chủ thể của các quan hệ pháp luật cũng như các quy tắc về trách nhiệm pháp lý của các chủ thể có liên quan, các quy tắc điều chỉnh quan hệ lao động và việc giải quyết vấn đề an sinh xã hội. Sự lưu hành của các loại tiền ảo (Bitcoin, Litecoin...) thách thức quan niệm truyền thống về việc chỉ có các quốc gia có chủ Số 5(405) - T3/202012 NGHIÊN CỨULẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT 1 https://ictnews.vn/cntt/cach-mang-40/nhin-lai-dinh-nghia-cong-nghiep-4-0-va-cach-viet-nam-don-nhan- xu-huong-nay-162188.ict. 2 Báo cáo Digital Marketing Việt Nam 2019. quyền mới được phát hành tiền tệ. Sự hình thành của các nền kinh tế chia sẻ (Uber, Grab, AirBnB...) thách thức quan niệm về kinh doanh vận tải, kinh doanh dịch vụ lưu trú, về cách thức áp dụng pháp luật cạnh tranh... Thêm vào đó, chưa bao giờ vấn đề tội phạm công nghệ cao và việc bảo vệ bí mật đời tư, bảo vệ dữ liệu cá nhân, duy trì an ninh mạng lại trở nên cấp thiết như hiện nay. Hệ thống pháp luật hiện hành của các quốc gia, trên thực tế đều tỏ ra có những bất cập nhất định khi xử lý những vấn đề này. Đảm bảo sự thích ứng của pháp luật với những thay đổi từ quá trình tác động của cuộc CMCN 4.0 đang là yêu cầu cấp thiết mà Nhà nước cần phải thực hiện để bảo vệ tốt hơn nữa quyền con người, quyền công dân, quyền của các chủ thể kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy sự phát triển bền vững của nền kinh tế và đảm bảo công bằng xã hội, bảo vệ an ninh và chủ quyền quốc gia3. Theo nhận định bước đầu, có thể thấy, cuộc CMCN 4.0 tác động trực tiếp tới các lĩnh vực pháp luật quan trọng sau đây: Một là, tác động trực tiếp vào pháp luật về hợp đồng và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng: khi hợp đồng được giao kết nhiều hơn trên môi trường số hóa, các quy tắc truyền thống liên quan tới chứng cứ về giao kết hợp đồng, địa điểm giao kết hợp đồng, thẩm quyền tài phán liên quan tới giao kết hợp đồng có thể phải được tính toán lại. Pháp luật bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng cũng cần được điều chỉnh lại để xử lý những trường hợp quy trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người máy (robot) gây ra trong quá trình vận hành (sẽ do người sở hữu người máy chịu hay người thiết kế ra phần mềm điều khiển hoạt động của người máy phải chịu). Hai là, tác động trực tiếp tới pháp luật về sở hữu trí tuệ: ví dụ như pháp luật sẽ ứng xử thế nào trong việc xác định quyền tác giả hoặc xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ đối với những tác phẩm do robot hoặc ứng dụng trí thông minh nhân tạo tạo nên. Ba là, tác động trực tiếp tới lĩnh vực pháp luật về an sinh xã hội và pháp luật lao động: khi người máy được ứng dụng rộng rãi, hình thành nên các nhà máy sản xuất thông minh (smart factories), lượng công nhân lao động bị thất nghiệp nhiều (nhất là các loại lao động thủ công) thì ứng xử của Nhà nước đối với vấn đề này ra sao? Việc ứng dụng người máy thay cho nhân viên đang làm việc có được xem là căn cứ hợp lý để chấm dứt hợp đồng lao động với người làm công bị thay thế không? Nếu chấm dứt thì trách nhiệm của chủ sử dụng lao động thế nào (nhất là trong việc đào tạo hoặc hỗ trợ đào tạo chuyển đổi nghề nghiệp)? Bốn là, tác động trực tiếp tới lĩnh vực pháp luật về bảo hộ dữ liệu cá nhân, bảo đảm quyền riêng tư của mỗi người dân trên môi trường số/môi trường Internet cũng như trong đời thực. Tới đây, yêu cầu bảo đảm an ninh, an toàn thông tin cá nhân sẽ ngày càng lớn hơn. Năm là, tác động trực tiếp tới lĩnh vực pháp luật ngân hàng, tài chính, tiền tệ: việc phát minh ra các dạng tiền ảo được một bộ phận dân chúng sử dụng, đầu tư và đầu cơ đang đặt ra nhiều bài toán về chính sách tiền tệ và đảm bảo an ninh tiền tệ. Sáu là, tác động trực tiếp tới lĩnh vực pháp luật hình sự và tố tụng hình sự: khi số tội phạm thực hiện trên môi trường số càng 13Số 5(405) - T3/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT 3 Bộ Tư pháp, Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và những vấn đề pháp lý đặt ra cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, Kỷ yếu Hội thảo quốc gia, 6/2019. lớn, thách thức đặt ra đối với pháp luật hình sự và pháp luật tố tụng hình sự cũng rất lớn. Bảy là, tác động trực tiếp tới lĩnh vực quản trị công: xu hướng xây dựng Chính phủ điện tử (e-government), Chính phủ thông minh (smart-government) là tất yếu để đảm bảo Chính phủ thích ứng với một xã hội đang ứng dụng mạnh mẽ những thành tựu của trí thông minh nhân tạo, tự động hóa, số hóa để có thể nhận diện chính xác hơn vấn đề cần xử lý và phản ứng chính sách kịp thời, linh hoạt hơn. Tương tác giữa chính quyền với người dân ngày càng trực diện hơn và tăng tính dân chủ, trách nhiệm giải trình trong hoạt động của các cơ quan nhà nước. Ở cấp chính quyền địa phương, nhất là chính quyền các thành phố, cần nhận diện xu hướng xây dựng thành phố thông minh để có cơ chế quản trị thành phố thông minh. Tám là, với một đất nước mới tiệm cận với nền kinh tế thế giới và có trình độ phát triển kinh tế cũng như khoa học kỹ thuật ở mức trung bình thấp như Việt Nam thì những thách thức mà cuộc CMCN lần thứ 4 mang lại còn lớn hơn rất nhiều, ví dụ như nguồn lao động trẻ dồi dào vẫn được coi là một lợi thế của Việt Nam. Tuy nhiên, Cuộc CMCN 4.0 có thể sẽ biến nó thành bất lợi khi gây ra tình trạng dư thừa lao động, tạo ra nhiều hệ luỵ trong các khía cạnh của đời sống xã hội, đòi hỏi chính sách lao động và an sinh xã hội phù hợp. Sự phát triển thương mại điện tử cũng đe dọa đến sự phát triển của các ngành công nghiệp nội địa, đòi hỏi có những biện pháp tích cực để thích ứng4... 2. Những vấn đề đặt ra trong công tác giảng dạy pháp luật và một số đề xuất ban đầu Cuộc CMCN 4.0 đang tạo ra những biến chuyển mạnh mẽ trong đời sống kinh tế xã hội, làm nảy sinh những vấn đề mới về pháp lý. Trong bối cảnh đó, công tác đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực ngành tư pháp chắc chắn cần phải thay đổi toàn diện, cả nội dung lẫn hình thức. CMCN 4.0 đưa đến cả cơ hội và thách thức đan xen, để không bị tụt hậu thì bản thân các trường phải định hướng rõ để đào tạo, mỗi trường phải xác định sứ mệnh của mình, đào tạo phục vụ phân khúc nào trong xã hội, xác định rõ nhu cầu đào tạo. Đồng thời, phải khai thác được thế mạnh, ưu điểm của những công cụ lĩnh vực số, chuyển hóa số để ứng dụng trong quá trình dạy và học hiệu quả hơn. 2.1. Những vấn đề chung về công nghệ đào tạo, bồi dưỡng (phương pháp, kỹ năng,...) Giáo viên là người kết nối Học viên trong thế giới 4.0 đã đủ năng lực và phương tiện để tiếp nhận thông tin, có thể tự học, tự nghiên cứu và tham khảo từ nhiều nguồn khác nhau, đặc biệt là từ Internet. Trong bối cảnh đó, giáo viên không phải là người duy nhất có được kiến thức và thông tin giá trị. Thay vào đó, họ là người giúp học trò có khả năng hiểu ý nghĩa của thông tin, phân biệt sự khác biệt giữa những gì quan trọng và không quan trọng. Trên hết, đó là khả năng kết hợp thông tin thành một bức tranh rộng lớn về thế giới. Giảng viên dựa trên nhu cầu học hỏi của học viên để gợi mở và định hướng nhiều hơn là truyền đạt kiến thức. Tự học là yêu cầu bắt buộc: Xu hướng đào tạo trực tuyến - Lớp học ở mọi nơi, mọi lúc Với internet, các lớp học trong thời 4.0 có thể diễn ra ở bất cứ đâu, thời điểm nào. Số 5(405) - T3/202014 NGHIÊN CỨULẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT 4 Bộ Tư pháp, Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 và những vấn đề pháp lý đặt ra cho việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam, Kỷ yếu Hội thảo quốc gia, 6/2019. Thay cho trường lớp mang tính vật lý với giảng đường, thư viện và thời khóa biểu cố định, các trường trực tuyến đang phát triển và trở thành làn sóng giáo dục mới. Trường trực tuyến có thể sử dụng công nghệ điện toán đám mây để phát triển các không gian học tập trên mạng. Tài liệu học tập, sách tham khảo đều lưu trữ trên mạng. Thông qua các thiết bị kết nối internet như smartphone, laptop... người học có thể tham gia vào các lớp học ảo bất cứ lúc nào. Những học viên 4.0 vì thế không nhất thiết phải tập trung điểm danh tại các giảng đường. Họ có thể làm các công việc khác và tận dụng thời gian rảnh rỗi để tham gia học qua chiếc điện thoại của mình. Trí tuệ nhân tạo sẽ giúp thông tin học tập được tổng hợp, phân tích và đưa ra các gợi ý hữu ích cho người học và người dạy. Đề xuất 1: Các trường luật cần sớm ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác đào tạo, bồi dưỡng: Xây dựng và triển khai áp dụng “phòng học ảo”; kết hợp đào tạo trực tuyến với đào tạo theo phương pháp truyền thống, Trước hết, các trường cần thay đổi tư duy dạy và học theo phương pháp mới để người học vừa lĩnh hội được kiến thức, vừa biết vận dụng sáng tạo vào thực tiễn. Kết hợp giữa các phương pháp truyền thống (thuyết trình, đàm thoại, luyện tập...) với các phương pháp mới (giải quyết vấn đề, dạy học tình huống, dạy học định hướng hành động...). Đồng thời, vận dụng các phương pháp gắn với công nghệ hiện đại như dạy học trực tuyến E-learning, phương pháp giáo dục tích hợp khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (Giáo dục STEM)... Bên cạnh đó, các trường đại học cũng cần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi số, đón đầu áp dụng công nghệ mới. Hiện nay, có rất nhiều công cụ cho chuyển đổi số như: công cụ hội nghị truyền hình Skype, GoToMeeting, Blue jeans; ứng dụng đàm thoại, chia sẻ tài nguyên Microsoft Teams; ứng dụng OneNote; Stream; ứng dụng phân tích người đọc Reader Analytics; tra từ điển Tflat; App hỗ trợ vẽ mindmap (Mindnode, Simplemind); dịch vụ trực tuyến Wolfram Alpha; công cụ Power BI và các Hệ thống quản lý học tập Blackboard, WebCT, Desire2Learn, ANGEL, Sakai, Moodle... Các trường đại học cần áp dụng công nghệ mới, sử dụng các công cụ đa năng như máy tính, máy chiếu, bài giảng điện tử, bảng điện tử thông minh, sách giáo khoa điện tử, nhất là các phần mềm dạy học (E-learning...). Theo đó, việc tổ chức lớp học, giao bài tập, giới hạn thời gian, kiểm tra bài, cung cấp tài liệu, nhận phản hồi, điều chỉnh hoạt động của sinh viên... đều được thao tác trên máy5. 2.2. Những vấn đề đặc thù trong giảng dạy pháp luật CMCN 4.0 đã làm thay đổi bức tranh của thị trường lao động: Lao động giản đơn đã có robot đảm nhiệm, thị trường chủ yếu chỉ cần những việc đòi hỏi lao động sáng tạo ở trình độ cao. Ví dụ, trong lĩnh vực luật sư, tư vấn pháp lý thì những vụ việc tư vấn luật đơn giản sẽ có “luật sư AI” thực hiện, các luật sư sẽ chỉ làm những vụ việc phức tạp. Vậy trong thời gian tới, những công ty luật top 2, top 3 có tồn tại được không? Cạnh tranh trong hành nghề luật tương lai chắc chắn sẽ rất khốc liệt. Cuộc cách mạng đã làm thay đổi mạnh mẽ nhu cầu về nguồn nhân lực, cơ cấu ngành nghề và các trình độ... CMCN 4.0 đang làm 15Số 5(405) - T3/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT 5 4-0-123652. Số 5(405) - T3/202016 NGHIÊN CỨULẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT giãn rộng khoảng cách giữa việc đào tạo của các trường đại học và những gì xã hội thực sự cần. Công tác đào tạo luật cũng cần kịp thời bắt kịp với những xu thế mới của phát triển công nghệ, bắt kịp với tốc độ phát triển kinh tế - xã hội, bắt kịp với các xu hướng pháp luật mới trên thế giới. Về cơ bản, nguồn nhân lực đang công tác trong các lĩnh vực xây dựng và thực thi pháp luật cần phải đáp ứng những yêu cầu về: Kiến thức pháp lý, Phải thay đổi về tư duy pháp lý, Có kiến thức kinh tế, Có kiến thức và kỹ năng công nghệ thông tin. Đối với nhân lực ngành tư pháp, chưa bao giờ đội ngũ cán bộ tư pháp cần tăng cường chất lượng như hiện nay và cần được đào tạo bài bản, với các phương pháp hiện đại, sử dụng được các phần mềm, cơ sở dữ liệu hiện đại; hiểu biết về những công nghệ mới và biết cách sử dụng những công nghệ mới có thể sẽ trở thành những tiền đề quan trọng đối với những người làm công tác tư pháp hiện nay. Đề xuất 2: Chương trình đào tạo cần phải được thiết kế để đạt chuẩn kiến thức và kỹ năng hành nghề trong thời kỳ CMCN 4.0, đáp ứng đủ 04 yêu cầu về kiến thức pháp lý, tư duy pháp lý, kiến thức kinh tế và kiến thức/kỹ năng công nghệ thông tin. Đề xuất 3: Tài liệu về đào tạo, bồi dưỡng cần phải có một số nội dung liên quan đến ứng dụng công nghệ trong chính quá trình xây dựng, hoàn thiện, tổ chức thực thi hệ thống pháp luật, trong phát hiện, xử lý vi phạm, giải quyết tranh chấp. Chẳng hạn, trong thời gian gần đây, sự phổ biến của công nghệ pháp lý mới (legal tech, law tech, regtech, v.v..) cho thấy các cán bộ pháp lý cần được đào tạo/bồi dưỡng những công nghệ mới này. Viêc̣ Trung Quôć vừa thiết lập 3 Tòa án Internet cũng là ví dụ cụ thể. Ở nước ta, những khải niệm như “legal tech”, “law tech” hoặc “regtech” xem ra vẫn còn khá xa lạ. Vì vậy, cần đưa những kiến thức mới này vào trong tài liệu đào tạo, bồi dưỡng cho cán bộ ngành tư pháp. Đề xuất 4: Đưa vào chương trình đào tạo luật nội dung về ứng duṇg tri ́thông minh nhân tạo trong hành nghề luật và kiến thức/nội dung về giải quyết tranh chấp online, nội dung về chứng cứ số, hợp đồng thông minh,... Tác động rõ ràng nhất của CMCN 4.0 là trí tuệ nhân tạo và sự xuất hiện của robot có thể thay thế con người về khả năng tính toán, ghi nhớ, phân tích cùng hiệu suất công việc cao. Vì vậy, một số công việc mà AI có thể làm thay con người trong một số hoạt động nghề nghiệp cụ thể thuộc lĩnh vực tư pháp, đưa ra các phán xử - tự xử lý thông tin và đưa ra phán quyết của mình. Thế giới ngày càng trở nên phẳng hơn và công nghệ đang làm thay đổi mạnh mẽ hoạt động truyền thống của mọi ngành, lĩnh vực trong đời sống xã hội. Thế giới đã xuất hiện những hãng taxi không sở hữu bất kỳ một chiếc taxi nào hay công ty cho thuê khách sạn lớn nhất cũng không sở hữu bất kỳ một khách sạn nào, các công ty cung cấp dịch vụ thanh toán (VNPAY, MOCA, MOMO,) mà không phải là ngân hàng và dĩ nhiên, cũng sẽ xuất hiện công ty tư vấn luật không cần thiết phải có luật sư, trung tâm giải quyết tranh chấp ngoài tòa án không cần thiết phải có trọng tài viên/hòa giải viên. CMCN 4.0 tạo ra những bước tiến mới trong thay đổi cách giao tiếp và xử lý nghiệp vụ thông qua tương tác và giao tiếp điện tử. Vai trò của công nghệ là yếu tố quan trọng, then chốt trong định hướng phát triển, mô hình trung tâm tư vấn pháp luật hoặc trung tâm giải quyết tranh chấp số hoạt động dựa trên nền tảng công nghệ thông qua các thiết bị số kết nối với các phần mềm máy tính trên 17Số 5(405) - T3/2020 NGHIÊN CỨU LẬP PHÁP NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT môi trường mạng Internet. Chẳng hạn: Công chứng viên không cần phải kiểm tra, soi xét để xác định tính xác thực, hợp pháp của hợp đồng, mà chỉ cần thông qua bộ xử lý dữ liệu đã có thể kiểm tra được. Luật sư trong một số vụ việc đơn giản, không cần phải nghiên cứu từng tình tiết của vụ án, tìm các điều luật liên quan để bào chữa cho thân chủ của mình mà chỉ cần đưa thông tin vụ án vào bộ xử lý dữ liệu để cho ra kết quả giải quyết. Vừa qua, 20 luật sư từ các hãng luật hàng đầu Hoa Kỳ đã bị robot đánh bại trong cuộc thi rà soát các lỗi của 5 hợp đồng về bảo mật thông tin. Trong khi các luật sư mất thời gian trung bình là 92 phút và độ chính xác là 84% thì robot chỉ mất 26 giây và độ chính xác là 94%6. Tương tự, Thẩm phán tham gia phiên tòa để phán xử vụ việc cũng dựa vào trí tuệ nhân tạo để phân tích vụ việc, thậm chí đối với những vụ việc đơn giản, dựa trên cơ sở dữ liệu án lệ sẵn có thì “thẩm phán AI” có thể giúp đưa ra phán quyết cuối cùng. Hiện nay, trên thế giới đã xuất hiện nhiều phương thức giải quyết tranh chấp trực tuyến. Phổ biến nhất là tòa án trực tuyến hay được gọi là tòa án ảo hoặc tòa án trên mạng, bao gồm các thủ tục tương tự như ở tòa án truyền thống. Tại nhiều nước như Mỹ, Australia, Canada, Singapore, luật pháp cho phép các bên giải quyết vụ việc tranh chấp thông qua việc thực hiện thủ tục khởi kiện và tố tụng qua Internet. So với tòa án truyền thống, thủ tục tòa án trực tuyến linh hoạt hơn, được thực hiện nhanh chóng nhờ áp dụng công nghệ thông tin. Ngoài ra, hòa giải và trọng tài trực tuyến cũng được sử dụng khá phổ biến. Một thí dụ về hòa giải trực tuyến là Internet Neutral, cho phép các bên tùy chọn trực tuyến, bao gồm email, tin nhắn tức thời, phòng trò chuyện và hội nghị trực tuyến. Internet Neutral sử dụng phần mềm hội nghị trực tuyến cho phép các hòa giải viên giao tiếp với các bên qua một kênh được chỉ định và truy cập bảo mật bằng mật khẩu. Hoặc có thể trọng tài trực tuyến tái tạo lại mô hình trọng tài truyền thống trong môi trường không gian mạng. Quá trình thông tin liên lạc, xem xét và quyết định của hội đồng trọng tài trực tuyến giống với trọng tài truyền thống, chỉ khác là nó dựa trên công nghệ thông tin7. Phương thức hành nghề thay đổi dẫn đến đào tạo nghề phải thay đổi theo. Cụ thể, phương thức hành nghề thay đổi như: xét xử online; tư vấn trực tuyến sử dụng AI; giải quyết tranh chấp theo phương thức trọng tài, hòa giải online, Điều này dẫn đến trong chương trình đào tạo/bồi dưỡng dành cho luật sư, thẩm phán, trọng tài viên, hòa giải viên, cần phải có kiến thức/nội dung về giải quyết tranh chấp online, nội dung về chứng cứ số, hợp đồng thông minh,... và đặc biệt là có nội dung giới thiệu về AI có thể thay thế hành nghề luật như thế nào. Đề xuất 5: Đào tạo lại đội ngũ giảng viên luật. Để có thể đào tạo cho cán bộ ngành tư pháp kiến thức về “legal tech”, “law tech” hoặc “regtech” thì trước hết đội ngũ giảng viên luật phải được cử ra nước ngoài để học về các công nghệ này, hoặc các trường có thể cân nhắc mời các chuyên gia quốc tế đến Việt Nam để đào tạo cho đội ngũ giảng viên, cập nhật kiến thức và công nghệ mới n 6 https://fossbytes.com/lawgeex-ai-beats-us-lawyers-nda-high-accuracy/. 7 LS. Trần Anh Huy, Trưởng phòng pháp chế cấp cao Samsung Việt Nam, Lúng túng giải quyết tranh chấp trực tuyến, https://saigondautu.com.vn/tai-chinh/lung-tung-giai-quyet-tranh-chap-truc-tuyen-69021.html