Tài liệu ôn thi cao học môn lý luận chung về nhà nước và pháp luật

quan hệ pháp luật khác nhau + Quyền và nghĩa vụ của các bên tham gia quan hệ pháp luật khác nhau + Các biện pháp đảm bảo viêc thực hiện các quyền và nghĩa vụ khác nhau Thoâng thöôøng, caùc phöông phaùp ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc chia thaønh hai loaïi ñaëc tröng laø phöông phaùp meänh leänh vaø phöông phaùp töï ñònh ñoaït (thoûa thuaän). Phöông phaùp meänh leänh duøng ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi maø trong ñoù coù moät beân tham gia laø nhaø nöôùc (cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn). Phöông phaùp töï ñònh ñoaït thöôøng duøng ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi maø caùc beân tham gia coù ñòa vò bình ñaúng vôùi nhau. d. Các giai đoạn của quá trình điều chỉnh pháp luật: Những giai đoạn cơ bản Quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät raát phöùc taïp dieãn ra vôùi nhieàu hoaït ñoäng, nhieàu giai ñoaïn khaùc nhau. Ôû ñaây chæ neâu moät soá giai ñoaïn cô baûn coù lieân quan tôùi quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät. Caàn chuù yù laø vieäc phaân chia naøy chæ mang tính chaát töông ñoái. Giai ñoaïn thöû nhaát: Xaùc ñònh nhieäm vuï, muïc ñích cuûa ñieàu chænh phaùp luaät ñeå laäp chöông trình xaây döïng phaùp luaät. Nhieäm vuï cuûa ñieàu chænh phaùp luaät caàn ñöôïc xaùc ñònh ôû nhieàu caáp ñoä khaùc nhau, coù nhieäm vuï cuûa toaøn boä hoaït ñoäng ñieàu chænh phaùp luaät, coù nhieäm vuï cuûa töøng lónh vöïc, töøng tröôøng hôïp noùi rieâng ... Sau khi ñaõ nghieân cöùu, xaùc ñònh ñöôïc muïc ñích, nhieäm vuï cuûa ñieàu chænh phaùp luaät caàn laäp chöông trình xaây döïng phaùp luaät, tìm kieám phöông aùn ñieàu chænh toát nhaát trong ñieàu kieän hieän taïi ñeå giaûi quyeát vaán ñeà vaø phaûi luoân chuù yù laø phaùp luaät khoâng phaûi laø coâng cuï vaïn naêng coù theå giaûi quyeát ñöôïc moïi vieäc maø noù cuõng coù nhöõng haïn cheá nhaát ñònh. Khi laäp phöông aùn giaûi quyeát caùc nhieäm vuï ñaõ xaùc ñònh ôû phaàn treân, caàn nghieân cöùu kinh nghieäm ñieàu chænh phaùp luaät ñaõ ñöôïc tích luõy ôû trong nöôùc vaø theá giôùi, tham khaûo yù kieán cuûa caùc chuyeân gia vaø nhöõng tö lieäu ñaõ nghieân cöùu veà vaán ñeà ñoù. Trong nhöõng tröôøng hôïp phöùc taïp, coøn nhieàu nghi ngôø, baøn caõi, neáu coù theå neân toå chöùc nhöõng thöïc nghieäm xaõ hoäi - phaùp lyù, laøm thí ñieåm tröôùc roài môùi tieán haønh treân quy moâ toaøn xaõ hoäi. - Giai ñoaïn thöù hai: Ban haønh phaùp luaät. Vieäc ban haønh phaùp luaät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn tieán haønh theo nhöõng hình thöùc, thuû tuïc, trình töï luaät ñònh nhö toå chöùc soaïn thaûo vaên baûn; thaåm ñònh, thaåm tra döï aùn, döï thaûo vaên baûn; xem xeùt, thoâng qua vaên baûn; coâng boá vaên baûn. Sau khi ban haønh caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, caùc cô quan nhaø nöôùc phaûi tieán haønh caùc hoaït ñoäng caàn thieát ñeå ñöa vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ñaõ ban haønh vaøo thöïc hieän nhö tuyeân truyeàn, phoå bieán cho caùc ñoái töôïng phaûi thöïc hieän bieát ñöôïc noäi dung vaên baûn... Trong moät soá tröôøng hôïp, caùc cô quan nhaø nöôùc coøn phaûi tieán haønh nhöõng coâng vieäc nhö ban haønh nhöõng vaên baûn chi tieát höôùng daãn vieäc thi haønh, cung caáp phöông tieän, ngaân saùch, boå sung, ñaøo taïo caùn boä, coâng chöùc... thì vaên baûn quy phaïm phaùp luaät ñaõ ban haønh môùi coù khaû naêng ñöôïc thöïc hieän bình thöôøng. - Giai ñoaïn thöù ba: Toå chöùc thöïc hieän caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät ñaõ coù hieäu löïc. Giai ñoaïn thöïc hieän phaùp luaät coù theå ñöôïc tieán haønh döôùi nhieàu hình thöùc nhö tuaân theo phaùp luaät thi haønh phaùp luaät, söû duïng phaùp luaät vaø aùp duïng phaùp - Giai ñoaïn thöù tö. Kieåm tra, giam saùt vieäc thöïc hieän phaùp luaät vaø ñaùnh giaù keát quaû taùc ñoäng cuûa phaùp luaät. Trong suoát quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät, caàn tieán haønh kieåm tra giaùm saùt thöôøng xuyeân vaø caàn coù nhöõng toång keát, ñaùnh giaù keát quaû taùc ñoäng cuûa phaùp luaät. Nhöõng thoâng tin, keát quaû thu ñöôïc trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät ôû töøng thôøi ñieåm coù theå raát khaùc nhau nhöng chuùng coù yù nghóa raát lôùn trong vieäc ñaùnh giaù hieäu quaû cuûa phaùp luaät vaø hoaøn thieän quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät. Trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät neáu xaûy ra hieän töôïng vi phaïm phaùp luaät thì xuaát hieän theâm giai ñoaïn truy cöùu traùch nhieäm phaùp lyù. Khi xaûy ra vi phaïm phaùp luaät thì caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn phaûi tieán haønh hoaït ñoäng truy cöùu traùch nhieäm phaùp lyù ñoái vôùi caùc chuû theå vi phaïm phaùp luaät, ñeå ñaûm baûo cho quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc tieán haønh bình thöôøng vaø coù hieäu quaû. 2. Cơ chế điều chỉnh pháp luật Ñieàu chænh phaùp luaät laø moät daïng cuûa ñieàu chænh xaõ hoäi coù toå chöùc, coù muïc ñích. Ñoù laø moät quaù trình thöïc hieän söï taùc ñoäng cuûa phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi. Söï taùc ñoäng ñoù ñöôïc thöïc hieän thoâng qua moät heä thoáng caùc phöông tieän, quy trình phaùp lyù (cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät). Cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø moät khaùi nieäm phöùc taïp, noù ñöôïc xem xeùt, nghieân cöùu ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau töø chöùc naêng, muïc ñích xaõ hoäi, taâm lyù, heä thoáng... Döôùi goùc ñoä heä thoáng thì cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc hieåu laø moät heä thoáng thoáng nhaát caùc phöông tieän, quy trình phaùp lyù, thoâng qua ñoù thöïc hieän söï taùc ñoäng cuûa phaùp luaät leân caùc quan heä xaõ hoäi nhaèm thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï vaø muïc ñích maø nhaø nöôùc ñaët ra. Cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù nhieàu yeáu toá hôïp thaønh nhö quy phaïm phaùp luaät, vaên baûn caù bieät, quan heä phaùp luaät, chuû theå, yù thöùc phaùp luaät, phaùp cheá, traùch nhieäm phaùp lyù... Giöõa caùc yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät luoân coù söï lieân heä maät thieát vôùi nhau, taùc ñoäng qua laïi laãn nhau vaø thoáng nhaát vôùi nhau. Moãi yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù nhöõng nhieäm vuï, vò trí, vai troø nhaát ñònh trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät. 2.1. Quy phaïm phaùp luaät: Quy phaïm phaùp luaät laø quy taéc xöû söï chung, do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh theo trình töï thuû tuïc luaät ñònh. Nhieäm vuï cuûa quy phaïm phaùp luaät trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø: - Xaùc ñònh nhöõng toå chöùc, caù nhaân naøo chòu söï taùc ñoäng cuûa quy phaïm phaùp luaät; - Xaùc ñònh nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän maø trong ñoù caùc chuû theå caàn phaûi chæ ñaïo haønh vi cuûa mình theo quy ñònh cuûa nhaø nöôùc. - Neâu caùch (quy taéc) xöû söï baèng caùch chæ ra caùc quyeàn, nghóa vuï cuûa caùc chuû theå. Cuøng vôùi quy phaïm phaùp luaät caàn phaûi keå ñeán caùc vaên baûn giaûi thích phaùp luaät chính thöùc cuõng coù vai troø quan troïng trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät. Chuùng laø phöông tieän ñeå baûo ñaûm cho söï nhaän thöùc vaø thöïc hieän thoáng nhaát caùc quy phaïm phaùp luaät. 2.2. Vaên baûn caù bieät: Trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät, vaên baûn caù bieät coù vai troø cuï theå hoùa nhöõng quy taéc xöû söï chung thaønh nhöõng quy taéc xöû söï cuï theå cho nhöõng toå chöùc vaø caù nhaân xaùc ñònh, ghi nhaän caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuï theå cuûa hoï. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï maø vaên baûn caù bieät ñöa ra cho caùc chuû theå cuï theå khoâng theå khaùc bieät veà noäi dung so vôùi nhöõng quy ñònh trong quy phaïm phaùp luaät. Neáu nhö vaên baûn quy phaïm phaùp luaät chæ do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh thì vaên baûn caù bieät khoâng nhöõng do caùc cô quan nhaø nöôùc ban haønh maø chính baûn thaân caùc caù nhaân coâng daân cuõng coù theå taïo ra chuùng. Vaên baûn caù bieät do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn ban haønh laø vaõn baûn aùp duïng phaùp luaät mang tính quyeàn löïc nhaø nöôùc. Vaên baûn aùp duïng phaùp luaät laø phöông tieän ñeå caù bieät hoùa caùc quyeàn, nghóa vuï cho moãi toå chöùc, caù nhaân cuï theå hoaëc caùc bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc trong tröôøng hôïp truy cöùu traùch nhieäm phaùp lyù. Vaên baûn aùp duïng phaùp luaät coù theå tham gia vaøo cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät ôû hai giai ñoaïn khaùc nhau: - Giai ñoaïn ñaàu ñeå caù bieät hoaù quy taéc xöû söï chung thaønh quy taéc xöû söï caù bieät khi quy phaïm phaùp luaät quy ñònh (ñoøi hoûi) laø söï caù bieät hoaù caùc quyeàn vaø nghóa vuï ñoù phaûi do caùc cô quan nhaø nöôùc coù thaåm quyeàn (nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm, quyeàn haïn) tieán haønh chöù khoâng phaûi do nhöõng chuû theå tham gia quan heä xaõ hoäi ñoù tieán haønh. - Giai ñoaïn sau noù ñöôïc duøng ñeå caù bieät hoaù caùc bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc maø cheá taøi caùc quy phaïm phaùp luaät ñaõ quy ñònh ñoái vôùi caùc chuû theå coù haønh vi traùi vôùi phaùp luaät, vi phaïm phaùp luaät. Vaên baûn caù bieät do caùc caù nhaân coâng daân ñöa ra trong nhöõng tröôøng hôïp chæ lieân quan tôùi baûn thaân hoï nhö kyù keát caùc thoûa thuaän ñaëc bieät chæ lieân quan tôùi caùc caù nhaân coâng daân trong phaïm vi phaùp luaät cho pheùp. Tuy nhieân, caàn chuù yù laø trong moät soá tröôøng hôïp, söï caù bieät hoùa caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù khoâng nhaát thieát phaûi thöïc hieän baèng vaên baûn caù bieät. Chaúng haïn, moät soá quy ñònh trong Luaät hoân nhaân vaø gia ñình. Caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuûa chuû theå chæ phaùt sinh, thay ñoåi, chaám döùt khi trong thöïc teá cuoäc soáng xuaát hieän nhöõng hoaøn caûnh, ñieàu kieän, söï kieän cuï theå maø chuùng ñaõ ñöôïc neâu ra trong caùc quy phaïm phaùp luaät (ñoù laø caùc söï kieän phaùp lyù). Söï kieän phaùp lyù trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø chieác caàu noái giöõa yù chí nhaø nöôùc (theå hieän trong quy phaïm phaùp luaät) vaø quan heä xaõ hoäi. 2.3. Quan heä phaùp luaät: Duøng quy phaïm phaùp luaät ñeå ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi ñaõ laøm cho quan heä xaõ hoäi mang tính chaát phaùp lyù, nghóa laø, ñaõ taïo ra cho caùc beân tham gia quan heä xaõ hoäi ñoù caùc quyeàn chuû theå vaø nghóa vuï phaùp lyù nhaát ñònh. Quan heä phaùp luaät cuï theå laø moät yeáu toá caàn thieát cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät, nhôø ñoù maø quy phaïm 'phaùp luaät ñöôïc theå hieän trong cuoäc soáng. Quan heä phaùp luaät phaùt sinh vôùi noäi dung laø quyeàn chuû theå vaø nghóa vuï phaùp lyù cuï theå ñoái vôùi caùc chuû theå cuï theå ñaõ coù khaû naêng thöïc hieän ñöôïc. Tuy nhieân, quy phaïm phaùp luaät khoâng theå töï mình taùc ñoäng leân quan heä xaõ hoäi ñöôïc maø söï taùc ñoäng ñoù phaûi ñöôïc tieán haønh thoâng qua haønh vi thöïc teá thöïc hieän caùc quyeàn vaø nghóa vuï phaùp lyù cuûa caùc chuû theå phaùp luaät. Nhö vaäy, baèng haønh vi thöïc teá cuûa mình caùc chuû theå phaùp luaät ñaõ laøm cho caùc quy ñònh cuûa phaùp luaät ñi vaøo cuoäc soáng hieän thöïc. 2.4. YÙ thöùc phaùp luaät: YÙ thöùc phaùp luaät tham gia vaøo taát caû caùc giai ñoaïn cuûa quaù tanh ñieàu chænh phaùp luaät. Noù laø cô sôû tö töôûng chæ ñaïo toaøn boä quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät ñeå vieäc ñieàu chænh phaùp luaät ñöôïc tieán haønh ñuùng ñaén, coù sô sôû khoa hoïc vaø ñaït hieäu quaû cao. Trình ñoä vaên hoaù phaùp lyù vaø yù thöùc phaùp luaät cuûa nhaân daân vaø ñaëc bieät laø cuûa ñoäi nguõ caùn boä tröïc tieáp xaây döïng phaùp luaät, toå chöùc thöïc hieän phaùp luaät vaø baûo veä phaùp luaät coù aûnh höôûng raát lôùn tôùi hieäu quaû ñieàu chænh phaùp luaät. 2.5. Traùch nhieäm phaùp lyù: Traùch nhieäm phaùp lyù theå hieän ôû söï aùp duïng nhöõng bieän phaùp cöôõng cheá nhaø nöôùc ñoái vôùi chuû theå vi phaïm phaùp luaät. Thöïc chaát thì traùch nhieäm phaùp lyù laø phöông tieän ñeå xoùa boû hieän töôïng vi phaïm phaùp luaät xaûy ra trong quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät, baûo ñaûm cho cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät hoaït ñoäng bình thöôøng vaø ngaên chaën nhöõng haønh vi töông töï nhö vaâïy trong töông lai. 2.6. Phaùp cheá: Phaùp cheá laø moät nguyeân taéc cô baûn cuûa quaù trình ñieàu chænh phaùp luaät. Noù ñoøi hoûi moïi hoaït ñoäng ñieàu chænh phaùp luaät phaûi phuø hôïp vôùi phaùp luaät. Chæ quaûn lyù xaõ hoäi baèng phaùp luaät vaø khoâng ngöøng taêng cöôøng phaùp cheá xaõ hoäi chuû nghóa môùi xoùa boû ñöôïc söï quaûn lyù döïa treân yù chí chuû quan, tuyø tieän, xoùa boû ñöôïc söï quaûn lyù tuøy thuoäc vaøo caùc tình tieát ngaãu nhieân, vaøo taâm traïng vaø tính caùch cuûa nhaø quaûn lyù, laøm cho caùc yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù theå lieân keát ñöôïc vôùi nhau trong moät theå thoáng nhaát, hoaït ñoäng nhòp nhaøng vaø ñoàng boä nhaèm ñaït ñöôïc caùc muïc ñích ñaët ra. 2.7. Chuû theå phaùp luaät: Chuû theå phaùp luaät laø moät yeáu toá khoâng theå thieáu cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät. Chuû theå trong cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät coù moät vai troø ñaëc bieät quan troïng bôûi chuû theå laø ngöôøi thöïc hieän ñieàu chænh phaùp luaät ñoàng thôøi haønh vi cuûa chuû theå laïi laø ñoái töôïng ñieàu chænh cuûa phaùp luaät. Toùm laïi, cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät laø moät heä thoáng phöùc taïp caùc phöông tieän, quy trình phaùp lyù raøng buoäc laãn nhau vaø aûnh höôûng qua laïi vôùi nhau. Do vaäy, hieäu quaû ñieàu chænh phaùp luaät phuï thuoäc vaøo taát caû moïi yeáu toá cuûa cô cheá ñieàu chænh phaùp luaät. CHUYÊN ĐỀ 14: HỆ THỐNG PHÁP LUẬT VIỆT NAM, THỰC TRẠNG, PHƯƠNG HƯỚNG, HOÀN THIỆN CÂU 28: KHÁI NIỆM, ĐẶC ĐIỂM VÀ CĂN CỨ PHÂN CHIA HỆ THỐNG PHÁP LUẬT XÃ HỘI CHỦ NGHĨA: Khái niệm hệ thống pháp luật: - Hệ thống nói chung được hiểu là một chỉnh thể bao gồm những ý tưởng, vấn đề hoặc bộ phận có liên hệ mật thiết với nhau, được sắp xếp theo một trình tự (trật tự) khách quan, lôgich và khoa học. Khi nói đến hệ thống là phải nói đến nội dung bên trong cấu trúc của hệ thống và hình thức biểu hiện bên ngoài của nó - Veà khaùi nieäm heä thoáng phaùp luaät, trong khoa hoïc phaùp lyù hieän coøn coù nhöõng quan ñieåm raát khaùc nhau: + Quan điểm truyền thống: Hệ thống pháp luật được hiểu là cấu trúc bên trong của pháp luật, hệ thống pháp luật được hình thành và phát triển phù hợp với cơ cấu quan hệ xã hội. Cần phân biệt hệ thống pháp luật với hệ thống pháp luật thực định (còn gọi là hệ thống văn bản quy định pháp luật) Hệ thống pháp luật thực định là biểu hiện bên ngoài cụ thể của pháp luật; hệ thống pháp luật thực định được hình thành trong quá trình ban hành các bộ luật, sắp xếp, tập hợp hóa các đạo luật và các văn bản pháp luật khác…về nội dung của hai khái niệm này được giới hạn như sau: => Hệ thống pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật có tính trống nhất nội tại bền vững đồng thời có tính độc lập nhất định được phân chia thành các chế định pháp luật và các ngành luật => Hệ thống pháp luật thực định là hệ thống các văn bản pháp luật của một quốc gia được sắp xếp theo trật tự thang bật giá trị khác nhau Việc xác định như vậy là loại trừ các yếu tố như các nguyên tắc chính trị, triết học, kỷ thuật pháp lý…) + Một loại quan điểm khác: Cho rằng chỉ có một khái niệm hệ thống pháp luật, không thể phân biệt được rõ được hai khái niệm hệ thống pháp luật và hệ thống pháp luật thực định. Hệ thống pháp luật bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật hiện hành và những nguồn khác của pháp luật tồn tại trong thực tế mà dựa trên cơ sở đó tính hiện thực của pháp luật được đảm bảo và pháp luật phát huy hiệu lực. Các nguồn đó là trào lưu (khuynh hướng) pháp lý, kỹ thuật lập pháp, các nguyên tắc chính rị, triết học cũng như các phương pháp hoạt động của nhà luật học – thực nghiệm… + Cả hai quan điểm trên còn có những điểm chưa hợp lý, bởi vì: . Quan điểm truyền thống: không xác định được thành tố nhỏ nhất (tế bào) của hệ thống pháp luật và hệ thống pháp luật thực định và chưa giải thích được mối liên hệ giữa nội dung và hình thức của hệ thống pháp luật . Quan điếm thứ hai: Dung hợp vào hệ thốn pháp luật cả những yếu tố bên ngoài mang tính kỷ thuật, rời rạc - Khái niệm được thừa nhận chung HTPL là tổng thể các QPPL có mối liên hệ nội tại thống nhất với nhau, được phân định thành các chế định pháp luật, các ngành luật và được thể hiện trong các văn bản QPPL do nhà nước ban hành theo những trình tự, thủ tục và hình thức nhất định. Theo ñònh nghóa naøy, heä thoáng phaùp luaät laø moät khaùi nieäm chung bao goàm hai maët trong moät chænh theå thoáng nhaát laø heä thoáng caáu truùc (beân trong) cuûa phaùp luaät vaø heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät (heä thoáng nguoàn cuûa phaùp luaät). * Hệ thống cấu trúc pháp luật Hệ thống cấu trúc của pháp luật là tổng thể các quy phạm pháp luật có mối liên hệ nội tại với nhau, được phân định thành các chế định pháp luật và các ngành luật. Hệ thống cấu trúc của pháp luật có ba thành tố cơ bản ở ba cấp độ khác nhau là: Quy phạm pháp luật, chế định pháp luật và ngành luật. Trong hệ thống pháp luật có các ngành luật. Trong mỗi ngành luật chia thành các phân ngành luật và các chế định pháp luật. Trong các phân ngành luật và các chế định pháp luật bao gồm các quy phạm pháp luật - Quy phạm pháp luật: Quy phaïm phaùp luaät laø thaønh toá nhoû nhaát (teá baøo) trong heä thoáng caáu truùc cuûa phaùp luaät, noù vöøa coù tính khaùi quaùt vöøa coù tính cuï theå. + QPPL coù tính khaùi quaùt: vì noù laø quy taéc xöû söï chung, duøng ñeå aùp duïng treân moät dieän roäng vaø trong moät thôøi gian daøi. + QPPL coù tính cuï theå, vì ñoù laø hình maãu, laø chuaån möïc ñeå ñieàu chænh quan heä xaõ hoäi trong tröôøng hôïp cuï theå ñaõ ñöôïc döï lieäu baèng phöông phaùp tröøu töôïng hoaù. Do tính chaát, ñaëc ñieåm ñoù, quy phaïm phaùp luaät luoân laø söï bieåu hieän ñaày ñuû, chính xaùc vaø cuï theå nhaát cuûa phaùp luaät trong phaïm vi heïp nhaát. Ở QPPL khoâng theå coù söï ñoái laäp giöõa noäi dung vaø hình thöùc maø ôû ñoù duø bieåu hieän ngaén goïn nhöng noäi dung cuûa noù luoân ñoøi hoûi phaûi roõ raøng, chính xaùc vaø moät nghóa. - Chế định pháp luật: Cheá ñònh phaùp luaät bao goàm moät soá quy phaïm coù nhöõng ñaëc ñieåm chung gioáng nhau nhaèm ñeå ñieàu chænh moät nhoùm quan heä xaõ hoäi töông öùng. Ví dụ: Chế định kết hôn, chế định đồng phạm… Vieäc xaùc ñònh ñuùng tính chaát chung cuûa moãi nhoùm quan heä xaõ hoäi, töø ñoù ñeà ra nhöõng quy phaïm phaùp luaät töông öùng laø vaán ñeà coù yù nghóa quan troïng. Ñoù laø cô sôû ñeå taïo ra cô caáu noäi taïi hôïp lyù cuûa moät ngaønh luaät Khoâng theå xaây döïng ñöôïc moät vaên baûn phaùp luaät toát, cuõng nhö moät ngaønh luaät hoaøn chænh neáu khoâng xaùc ñònh roõ giôùi haïn vaø noäi dung cuûa caùc cheá ñònh phaùp luaät. + Chế định pháp luật mang tính chất nhóm, mỗi chế định có đặc điểm riêng nhưng chúng đều có mối liên hệ nội tại thống nhất với nhau, chúng không tồn tại biệt lập . Vieäc xaùc ñònh ranh giôùi giöõa caùc cheá ñònh nhaèm taïo ra khaû naêng ñeå xaây döïng heä thoáng quy phaïm phaùp luaät phuø hôïp vôùi thöïc tieãn ñôøi soáng xaõ hoäi. Nhöng vaán ñeà coù tính nguyeân taéc laø phaûi ñaët chuùng trong moái lieân heä qua laïi trong moät chính theå thoáng nhaát cuûa heä thoáng phaùp luaät noùi chung vaø cuûa moät ngaønh luaät noùi rieâng, khoâng theå aùp ñaët moät caùch chuû quan, tuøy tieän. Moãi cheá ñònh phaùp luaät duø mang trong mình nhöõng ñaëc ñieåm rieâng nhöng bao giôø cuõng theo quy luaät vaän ñoäng khaùch quan, chòu söï aûnh höôûng vaø taùc ñoäng cuûa caùc cheá ñònh khaùc trong heä thoáng phaùp luaät. - Ngành luật Ngaønh luaät bao goàm heä thoáng quy phaïm phaùp luaät coù ñaëc tính chung ñeå ñieàu chænh caùc quan heä cuøng loaïi trong moät lónh vöïc nhaát ñònh cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Noùi chung, ñeå xaùc ñònh tính chaát, noäi dung vaø phaïm vi cuûa moãi ngaønh luaät phaûi döïa treân hai caên cöù laø ñoái töôïng ñieàu chænh (nhöõng quan heä xaõ hoäi coù ñaëc ñieåm cuøng loaïi caàn ñieàu chænh) vaø phöông phaùp ñieàu chænh (caùch thöùc taùc ñoäng vaøo caùc quan heä ñoù). Tuy nhieân, treân thöïc teá, vieäc nhaän thöùc ñoái töôïng ñieàu chænh vaø xaùc ñònh phöông phaùp ñieàu chænh ñeå phaân ñònh caùc ngaønh luaät laø vaán ñeà raát phöùc taïp, vì khoâng phaûi luùc naøo cuõng coù theå tìm ra ñöôïc söï töông ñoàng giöõa ngaønh luaät vôùi töøng loaïi quan heä xaõ hoäi caàn ñieàu chænh. Sôû dó coù söï khoâng töông ñoàng ñoù laø do hai lyù do: Moät laø, khoâng phaûi moïi quan heä xaõ hoäi ñeàu caàn ñeán söï ñieàu chænh cuûa phaùp luaät, hôn theá nöõa söï ñieàu chænh cuõng khoâng caàn phaûi ôû nhöõng möùc ñoä gioáng nhau. Hai laø, do söï phaân coâng lao ñoäng xaõ hoäi maø lónh vöïc hoaït ñoäng cuûa con ngöôøi khoâng nhaát thieát ñoàng nhaát vôùi noäi dung vaät chaát cuûa hoaït ñoäng ñoù. Ví duï: lao ñoäng dieãn ra trong lónh vöïc vaät chaát nhöng cuõng dieãn ra trong lónh vöïc chính trò xaõ hoäi hoaëc ngöôïc laïi. Vì vaäy, moät lónh vöïc quan heä xaõ hoäi coù theå do moät soá ngaønh luaät ñieàu chænh hoaëc ngöôïc laïi moät ngaønh luaät coù theå ñieàu chænh moät 'luùc nhieàu lónh vöïc quan heä xaõ hoäi (coù theå moät soá nhoùm trong caùc lónh vöïc ñoù). Chính vì ñaëc ñieåm neâu treân cho neân vieäc phaân ñònh ranh giôùi caùc ngaønh luaät luoân laø vaán ñeà khoa hoïc phöùc taïp vaø do ñoù ñaõ coù nhieàu quan ñieåm khaùc nhan trong vieäc xaùc ñònh heä thoáng caùc ngaønh luaät. Moät trong nhöõng quan ñieåm phoå bieán laø xuaát phaùt töø tính chaát cuûa lónh vöïc quan heä xaõ hoäi (ôû goùc ñoä chung nhaát), ngöôøi ta chia chuùng thaønh caùc quan heä taøi saûn quan heä nhaân thaân phi taøi saûn töø ñoù chia heä thoáng luaät thaønh hai ngaønh chính: luaät coâng vaø luaät tö. Ñoàng thôøi cuõng coù quan ñieåm cho raèng, khoâng theå phaân thaønh luaät coâng vaø luaät tö vì phaùp luaät bao giôø cuõng mang tính nhaø nöôùc (yeáu toá coâng). Moät loaïi quan ñieåm khaùc laïi cho raèng chæ coù theå xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc moät soá ngaønh luaät chính coøn nhieàu ngaønh khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc, vì chuùng coù ñaëc ñieåm "löôõng tính" hoaëc "ña tính". è Tuy nhieân, baát cöù moät söï phaân ñònh naøo cuõng chæ mang tính chaát töông ñoái, bôûi vì caùc loaïi quan heä xaõ hoäi coù lieân quan maät thieát vôùi nhau vaø luoân thay ñoåi, khoâng coù nhöõng quan heä bieät laäp, baát bieán vaø vì vaäy, heä thoáng phaùp luaät ñöôïc xaùc laäp ñeå ñieàu chænh chuùng cuõng mang tính chaát ñoù. Vieäc xaùc ñònh cô caáu caùc ngaønh luaät laø yeâu caàu khaùch quan, caàn thieát. Khoâng xaùc ñònh cô caáu caùc ngaønh luaät thì khoù coù theå xaây döïng heä thoáng phaùp luaät thoáng nhaát vaø hoaøn chænh ñöôïc. ** Hệ thống văn bản quy phạm pháp luật Do tính heä thoáng cuûa phaùp luaät, caùc vaên baûn quy phaïm phaùp luaät duø raát phong phuù, ña daïng vaø ñöôïc ban haønh vaøo caùc thôøi ñieåm khaùc nhau nhöng ñeàu hôïp thaønh moät heä thoáng, nghóa laø giöõa caùc vaên baûn ñoù ñeàu coù moái lieân heä maät thieát vôùi nhau. Ñoái vôùi heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, khi nghieân cöùu caàn xem xeùt ôû hai goùc ñoä (höôùng) laø theo chieàu ngang vaø theo chieàu doïc. - Xeùt theo chieàu ngang, heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät phuø hôïp vôùi heä thoáng caáu truùc cuûa phaùp luaät. Nghóa laø caùc vaên baûn ñoù duø ñöôïc hình thaønh nhö theá naøo, thuoäc heä thoáng thang baäc giaù trò naøo thì suy cho cuøng cuõng ñeàu phaûi caên cöù vaøo ñoái töôïng ñieàu chænh (töøng loaïi quan heä phaùp luaät) cho neân chuùng hoaëc laø toaøn boä, hoaëc laø töøng boä phaän ñeàu hôïp thaønh caùc cheá ñònh, caùc ngaønh luaät. - Xeùt theo chieàu doïc, heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät mang tính thöù baäc. Tính chaát ñoù phuø hôïp vôùi thaåm quyeàn cuûa caùc cô quan ban haønh chuùng. Ví duï: Hieán phaùp laø ñaïo luaät cô baûn, coù giaù trò phaùp lyù cao nhaát vì chuùng do cô quan quyeàn löïc nhaø nöôùc cao nhaát ban haønh; phaùp leänh coù giaù trò phaùp lyù döôùi luaät nhöng cao hôn caùc vaên baûn döôùi luaät do Chính phuû ban haønh ... Tính thöù baäc cuûa caùc vaên baûn phaùp luaät coù yù nghóa raát quan troïng trong vieäc taïo ra tính thoáng nhaát cuûa toaøn boä heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp luaät, ñoàng thôøi laø ñieàu kieän quan troïng ñeå bieåu ñaït heä thoáng cô caáu cuûa phaùp luaät, thoaû maõn nhöõng tieâu chuaån veà tính toaøn dieän, tính ñoàng boä, tính phuø hôïp, tính chính xaùc... cuûa heä thoáng phaùp luaät noùi chung. è Vieäc xaùc ñònh heä thoáng phaùp luaät laø moät khaùi nieäm chung, bao goàm hai maët cuï theå coù quan heä maät thieát vôùi nhau trong moät theå thoáng nhaát nhö ñaõ phaân tích, seõ taïo ñieàu kieän thuaän lôïi cho vieäc hình thaønh quan ñieåm heä thoáng ñuùng ñaén trong lónh vöïc phaùp luaät ñoàng thôøi thuaän lôïi cho vieäc xem xeùt caùc vaán ñeà cuûa heä thoáng ñoù ôû nhieàu goùc ñoä khaùc nhau maø traùnh ñöôïc nhöõng maâu thuaãn hoaëc vöôùng maéc nhaát ñònh. è è Coù theå dieãn taû heä thoáng phaùp luaät nhö moät hình thaùp, + Chaân thaùp laø ñôøi soáng xaõ hoäi vôùi nhöõng quan heä heát söùc ña daïng, ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu loaïi, nhieàu nhoùm quy phaïm ñeå ñieàu chænh. Ñaùp öùng nhu caàu ñoù, moät heä thoáng phaùp luaät töông öùng ñöôïc hình thaønh. Phuø hôïp vôùi töøng nhoùm, töøng loaïi quan heä xaõ hoäi caàn ñieàu chænh coù caùc quy phaïm phaùp luaät, caùc cheá ñònh phaùp luaät vaø ngaønh luaät töông öùng, taïo thaønh cô caáu noäi dung cuûa phaùp luaät (traûi theo chieàu ngang). + Chieàu cao cuûa thaùp laø heä thoáng vaên baûn phaùp luaät vôùi nhöõng thang baäc giaù trò khaùc nhau: cao nhaát laø hieán phaùp, döôùi hieán phaùp laø boä luaät, ñaïo luaät, tieáp ñeán laø caùc vaên baûn coù giaù trò phaùp lyù thaáp hôn. Toaøn boä khoái thaùp ñoù ñeàu xuaát phaùt töø neàn taûng xaõ hoäi vaø ñeàu nhaèm muïc ñích trôû laïi ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi, ñeå thieát laäp moät traät töï phaùp luaät vôùi moät cô cheá ñieàu chænh phuø hôïp. 2 - Đặc điểm của hệ thống pháp luật xã hội chủ nghĩa: - Có tính thống nhất: + Các văn bản pháp luật phải phù hợp với điều kiện kinh tế xã hội cụ thể, phải cùng xuất phát từ điều kiện KT XH và phụ thuộc vào điều kiện KT XH ấy. + Các quy phạm pháp luật không mâu thuẩn với nhau. Thực tế hiện nay các nhà làm luật vẫn chưa có tính thống nhất trong quá trình ban hành các văn bản quy phạm pháp luật, trong một số lĩnh vực các quy phạm pháp luật có nhiều mâu thuẫn với nhau: ví dụ: xử phạt trong hành chính nặng hơn xử lý trong hình sự. + Các văn bản dưới luật không trái với văn bản luật và luôn luôn thống nhất với văn bản pháp luật, có nhiệm vụ cụ thể hóa các vấn đề mà luật quy định. + Sự phân chia hệ thống pháp luật thành những bộ phận cấu thành. - Có tính khách quan: Toàn bộ hệ thống pháp luật được hình thành trên cơ sở điều kiện KT XH nhất định, không phụ thuộc vào ý chí của một người cụ thể nào. Việc xây dựng hệ thống pháp luật phải xuất phát từ thực tế đời sống XH, nhằm điều chỉnh QHXH và hướng QHXH đến các quy tắc có tính chuẩn mực nhất định. * Tóm lại, thành tố nhỏ nhất của hệ thống pháp luật là quy phạm pháp luật, nhiều quy phạm pháp luật có cùng tính chất để điều chỉnh các nhóm quan hệ cùng loại và có mối quan hệ mật thiết với nhau tạo thành một chế định pháp luật, nhiều quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội trong từng lĩnh vực nhất định của đời sống và có phương pháp điều chỉnh đặc trưng tạo nên một ngành luật, nhiều ngành luật tạo nên một hệ thống pháp luật. 3. Căn cứ phân chia ngành luật: - Đối tượng điều chỉnh: tức là dựa vào những quan hệ xã hội mà pháp luật hướng tới, tác động tới. - Phương pháp điều chỉnh là cách thức mà nhà nước sử dụng trong pháp luật để tác động lên cách xử sự của những người tham gia các quan hệ xã hội là đối tượng điều chỉnh của pháp luật. 4. Nhöõng tieâu chuaån cô baûn ñeå xaùc ñònh möùc ñoä hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng phaùp luaät: Ñeå ñaùnh giaù veà moät heä thoáng phaùp luaät, xaùc ñònh möùc ñoä hoaøn thieän cuûa noù caàn phaûi döïa vaøo nhöõng tieâu chuaån ñöôïc xaùc ñònh veà maët lyù thuyeát, töø ñoù lieân heä vôùi ñieàu kieän vaø hoaøn caûnh thöïc teá trong moãi giai ñoaïn cuï theå, xem xeùt moät caùch khaùch quan vaø ruùt ra nhöõng keát luaän, laøm saùng roõ nhöõng öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa heä thoáng phaùp luaät. Coù nhieàu tieâu chuaån ñeå xaùc . ñònh möùc ñoä hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng phaùp luaät trong ñoù coù boán tieâu chuaån cô baûn laø: Tính toaøn dieän, tính ñoàng boä, tính phuø hôïp vaø trình ñoä kyõ thuaät phaùp lyù cuûa heä thoáng phaùp luaät. 2.1. Tính toaøn dieän: Tính toaøn dieän laø tieâu chuaån ñaàu tieân theå hieän möùc ñoä hoaøn thieän cuûa heä thoáng phaùp luaät. Coù theå noùi ñaây laø tieâu chuaån ñeå "ñònh löôïng" moät heä thoáng phaùp luaät nhöng laïi coù yù nghóa raát quan troïng, vì chæ khi naøo ñònh löôïng ñöôïc môùi coù theå tieáp tuïc nghieân cöùu ñeå "ñònh tính". Tính toaøn dieän cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän ôû hai caáp ñoä : - ÔÛ caáp ñoä chung ñoøi hoûi heä thoáng phaùp luaät phaûi coù ñuû caùc ngaønh luaät theo cô caáu noäi dung loâgíc vaø theå hieän thoáng nhaát trong heä thoáng vaên baûn quy phaïm phaùp. luaät töông öùng. - ÔÛ caáp ñoä cuï theå ñoøi hoûi moãi ngaønh luaät phaûi coù ñuû caùc cheá ñònh phaùp luaät vaø caùc quy phaïm phaùp luaät. 2.2. Tính ñoàng boä: Tính ñoàng boä cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän söï thoáng nhaát cuûa noù. Khi xem xeùt möùc ñoä hoaøn thieän cuûa moät heä thoáng phaùp luaät caàn phaûi chuù yù xem giöõa caùc boä phaän cuûa heä thoáng ñoù coù truøng laëp, choàng cheùo hay maâu thuaãn khoâng? Sau khi xem xeùt tieâu chuaån moät (tính toaøn dieän) caàn phaûi döïa theo tieâu chuaån hai ñeå ñi saâu phaân loaïi, ñaët caùc boä phaän cuûa heä thoáng phaùp luaät trong moái lieân heä qua laïi ñeå phaân tích, ñoái chieáu, xaùc ñònh roõ möùc ñoä thoáng nhaát (ñoàng boä) treân cô sôû ñoù tieáp tuïc xaùc ñònh tính chaát vaø trình ñoä cuûa moät heä thoáng phaùp luaät. Tính ñoàng boä cuûa heä thoáng phaùp luaät cuõng theå hieän ôû hai möùc ñoä: - Ôû caáp ñoä chung ñoù laø söï ñoàng boä giöõa caùc ngaønh luaät vôùi nhau. Ñeå ñaït tôùi muïc tieâu naøy, caàn giaûi quyeát toát hai vaán ñeà lôùn: Moät laø, phaûi xaùc ñònh roõ ranh giôùi giöõa caùc ngaønh luaät Hai laø, phaûi taïo ra ñöôïc moät heä thoáng quy phaïm phaùp luaät caên baûn (theå hieän trong caùc vaên baûn luaät) ñeå taïo cô sôû cuûng coá tính thoáng nhaát cuûa toaøn heä thoáng phaùp luaät. - Ôû caáp ñoä cuï theå, tính ñoàng boä theå hieän söï thoáng nhaát, khoâng maâu thuaãn, khoâng truøng laëp, choàng cheùo trong moãi ngaønh luaät, moãi cheá ñònh phaùp luaät vaø giöõa caùc quy phaïm phaùp luaät vôùi nhau. Nhö vaäy, xeùt theo cô caáu cuûa moãi ngaønh luaät vôùi ba thaønh toá cô baûn thì ngaønh luaät coù tính chaát loaïi, cheá ñònh phaùp luaät coù tính chaát nhoùm coøn quy phaïm phaùp luaät coù tính chaát teá baøo. Ñeå taïo ra tính ñoàng boä phaûi giaûi quyeát trieät ñeå, ñuùng ñaén moái quan heä loaïi - nhoùm - teá baøo. Ñieàu ñoù ñoøi hoûi moät maët phaûi coù quan ñieåm toång quaùt ñeå coù theå xaùc ñònh tính chaát chung cuûa moãi ngaønh luaät, cô caáu caùc cheá ñònh, maët khaùc phaûi coù quan ñieåm cuï theå ñeå döï kieán chính xaùc caùc tình huoáng vaø hoaøn caûnh cuï theå, töø ñoù ñeà ra caùc quy phaïm phuø hôïp. 2.3. Tính phuø hôïp: Tính phuø hôïp cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän söï töông quan giöõa trình ñoä cuûa heä thoáng phaùp luaät vôùi trình ñoä phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi. Heä thoáng phaùp luaät phaûi phaûn aùnh ñuùng trình ñoä phaùt trieån cuûa kinh teá xaõ hoäi, noù khoâng theå cao hôn hoaëc thaáp hôn trình ñoä phaùt trieån ñoù. Tính phuø hôïp cuûa heä thoáng phaùp luaät theå hieän nhieàu maët. Khi xem xeùt tieâu chuaån naøy caàn chuù yù ñeán caùc maët vaø giaûi quyeát teát moái quan heä giöõa phaùp luaät vôùi kinh teá, chính trò, ñaïo ñöùc, taäp quaùn, truyeàn thoáng vaø caùc quy phaïm xaõ hoäi khaùc. 2.4. Moät heä thoáng phaùp luaät hoaøn thieän phaûi ñöôïc xaây döïng ôû trình ñoä kyõ thuaät phaùp lyù cao: Kyõ thuaät phaùp lyù laø moät vaán ñeà roäng lôùn, phöùc taïp trong ñoù coù ba ñieåm quan troïng, caàn thieát phaûi chuù yù khi xaây döïng vaø hoaøn thieän phaùp luaät laø: - Kyõ thuaät phaùp lyù theå hieän ôû nhöõng nguyeân taéc toái öu ñöôïc vaïch ra ñeå aùp duïng trong quaù trình xaây döïng vaø hoaøn thieän phaùp luaät. - Ttình ñoä kyõ thuaät phaùp lyù theå hieän ôû vieäc xaùc ñònh chính xaùc cô caáu cuûa phaùp luaät. - Caùch bieåu ñaït baèng ngoân ngöõ phaùp lyù phaûi ñaûm baûo tính coâ ñoïng, loâgíc, chính xaùc vaø moät nghóa. 5. Các ngành luật trong hệ thống pháp luật Việt Nam. Vaán ñeà xaây döïng moät heä thoáng phaùp luaät hoaøn chænh, ñoàng boä ñeå ñieàu chænh caùc quan heä xaõ hoäi laø moät tö töôûng nhaát quaùn cuûa Ñaûng vaø Nhaø nöôùc ta. Tuy möùc ñoä phaùt trieån cuûa caùc ngaønh luaät khaùc nhau, coâng taùc heä thoáng hoaù noùi chung vaø phaùp ñieån. hoaù noùi rieâng ñoái vôùi moät soá ngaønh luaät chöa ñöôïc quan taâm thöïc hieän ñuùng möùc nhöng nhìn chung heä thoáng phaùp luaät cuûa Vieät Nam hieän nay goàm caùc ngaønh luaät cô baûn sau: a. Luật nhà nước: Còn gọi là luật hiến pháp. - Khái niệm: Luật nhà nước là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ cơ bản về tổ chức quyền lực nhà nước, về chế độ chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội, chế độ bầu cử, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân, tổ chức bộ máy nhà nước. - Luật nhà nước điều chỉnh những quan hệ chủ đạo trong hệ trong hệ thống pháp luật. Điều chỉnh các quan hệ xã hội có tính chất hệ trọng, chung nhất, bao trùm nhất của quốc gia - Luật Nhà nước còn gọi là Luật Hiến pháp vì nội dung cơ bản của LNN bắt nguồn thừ Hiến pháp. b. Luật hành chính: - Là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan hệ xã hội hình thành trong quá trình tổ chức và thực hiện hoạt động chấp hành, điều hành của nhà nước trên các lĩnh vực hành chính – chính trị, kinh tế, văn hoá, xã hội. - LHC quy định những nguyên tắc, những hình thức và phương pháp quản lý nhà nước, xác đinh các duy chế pháp lý của các chủ thể quản lý nhà nước, điều chỉnh những hoạt động của công chức nhà nước, thủ tục hành và trách nhiệm hành chính - LHC còn bao gồm các quy phạm quy định các vấn đề cụ thể của quản lý nhà nước trên các lĩnh vực đời sống xã hội c. Luật dân sự:Ban gồm tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh các quan ệ xã hội dưới hình thức hàng hóa – tiền tệ và một số quan hệ nhân thân phi tài sản - Những chế định cơ bản của luật dân sự như: Quyền sở hữu, Hợp đồng dân sự, quyền thừa kế, quyếntac giả… - Đối tượng điều chỉnh: + Quan hệ tài sản mang tính chất hàng hoá và tiền tệ: + Quan hệ nhân thân liên quan đến tài sản hoặc không liên quan đến tài sản. - Phương pháp điều chỉnh: + Bình đẳng về địa vị pháp lý của các chủ thể. + Quyền tự định đoạt của các chủ thể. d.Luật tố tụng dân sự: Là tổng thể các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ giữa cơ quan xét xử, viện kiểm sát nhân dân các cấp, đương sự và những người tham gia khác trong quá trình điều tra và xét xử những vụ án dân sự. e. Luật hình sự: Là ngành luật bao gồm hệ thống các quy phạm pháp luật do nhà nước ban hành nhằm xác định những hành vi nguy hiểm cho xã hội nào là tội phạm, đồng thời quy định hình phạt đối với những tội phạm ấy. - Đối tượng điều chỉnh: Là quan hệ xã hội phát sinh giữa nhà nước và người phạm tội khi người ấy thực hiện một tội phạm. - Phương pháp điều chỉnh: phương pháp quyền uy g. Luật Tố tụng Hình Sự: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình điều tra, xét xử và kiểm sát việc điều tra, xét xử những vụ án hình sự h. Luật Tài Chính: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong lĩnh vực hoạt động tài chính của nhà nước, trong quá trình hình thành, phân phối và sử dụng các quỷ tiền tệ của các chủ thể hoạt động phân phối của cải dưới hình thức giá trị i. Luật ngân hành: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong hoạt động tiền tệ, tín dụng và ngân hàng k. Luật Đất Đai: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội hình thành trong lĩnh vực bảo vệ, quản lý và sử dụng đất, trong đó đất đai là tư liệu sản xuất thuộc sở hữu nhà nước, do nhà nước thống nhất quản lý theo quy hoạch và kế hoạch chung l. Luật Lao Động: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh giữa người lao động và người sử dụng lao động (cá nhân, tổ chức) trong đó có quan hệ gữa công nhân, viên chức với xí nghiệp, cơ quan nhà nước, những quan hệ giữa tổ chức công đoàn với ban quản lý xí nghiệp, với thủ ổng cơ quan nhà nước liên quan đến việc sử dụn lao động của công nhân, viên chức. m. Luật Hôn nhân và Gia Đình: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ nhân thân và quan hệ tài sản phát sinh do việc kết hôn giữa nam và nữ n. Luật Kinh Tế: Bao gồm các quy phạm pháp luật điều chỉnh những quan hệ xã hội phát sinh trong quá trình tổ chức và hoạt động sản xuất, kinh doanh giữa các doanh nghiệp với nhau và với cơ quan nhà nước q. Luật Quốc Tế: Luật quốc tế là hệ thống những nguyên tắc, quy phạm pháp luật được các quốc gia và các chủ thể khác tham gia quan hệ pháp lụật quốc tế xây dựng trên cơ sở tự nguyện và bình đẳng, thông qua đấu tranh và thương lượgn, chằm điều chỉnh quan hệ nhiều mặt (chủ yếu là quan hệ chính trị) giữa các chủ thể của luật quốc tế (trước tiên và chủ yếu là giữa các quốc gia) và trong những trường hợp cần thiết, được bảo đảm thực hiện bằng các biện pháp cưỡng chế riêng lẽ hoặc tập thể do chính các chủ thể của Luật quốc tế thi hành và bằng sự đấu tranh của nhân dân dư luận tiến bộ thế giới” Luaät phaùp quoác teá bao goàm hai boä phaän: coàng phaùp quoác teá vaø tö phaùp quoác teá. Coâng phaùp quoác teá 1aø toång hôïp nhöõng nguyeân taéc, nhöõng cheá ñònh, nhöõng quy phaïm ñöôïc caùc quoác gia vaø caùc chuû theå khaùc cuûa luaät quoác teá xaây döïng treân cô sôû thoûa thuaän töï nguyeän vaø bình ñaúng, nhaèm ñieàu chænh. caùc quan heä nhieàu maët giöõa chuùng. Tö phaùp quoác teá bao goàm nhöõng nguyeân taéc vaø nhöõng quy phaïm phaùp luaät ñieàu chænh nhöõng quan heä daân söï, hoân nhaân vaø gia ñình, lao ñoäng vaø toá tuïng daân söï naûy sinh giöõa caùc coâng daân, caùc toå chöùc cuûa caùc nöôùc khaùc nhau. s. Luật Môi Trường. t. Ngoài ra còn luật Hợp Tác Xã: 6. Xây dựng pháp luật và hệ thống hóa pháp luật. (Tự nghiên cứu) (trang 408 – Giáo trình). a. Xây dựng pháp luật - Xây dựng pháp luật (sáng tạo pháp luật): Là hoạt động soạn thảo và ban hành các đạo luật và các văn bản quy phạm pháp luật khác của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền (nhà chức trách), các tổ chức xã hội khi được nhà nước trao quyền - Để hoạt động xây dựng pháp luật có hiệu quả (Những văn bản quy phạm pháp luật có chất lượng), cần phải: + Nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc các quy luật, các hiện tượng xã hội, kinh tế, chính trị, tư tưởng của thực tiến khách quan để từ đó rút ra những giá trị chuẩn mực từ trong nhu cầu của xã hội; + Nghiên cứu động thái các hành vi pháp luật trong đó có cả hành vi hợp pháp và hành vi không hợp pháp để từ đó có thể dự kiến được diễn biến của các hành vi đó trong tương lai; + Phân tích và đánh giá đúng hiệu lực và hiệu quả của việc điều chỉnh các quan hệ xã hội bằng các quy phạm và chế định hiện hành; + Nghiên cứu kinh nghiệm điều chỉnh pháp luật các quan hệ xã hội cùng loại của các nước khác nhau trên thế giới; + Trên cơ sở những việc làm kể trên tiến hành kế hoạch hóa hoạt động xây dựng kế hoạch + Việc xây pháp luật thường trải qua các giai đoạn * Giai đoạn một: Đề xuất yêu cầu ban hành một văn bản quy phạm pháp luật hoặc sửa đổi một văn bản pháp luật hiện hành và thông qua quyết định về soạn thảo dự án liên quan đến yêu cầu đã đề xuất * Giai đoạn hai: Soạn thảo dự án văn bản pháp luật (soạn thảo, thảo luận sơ bộ và lấy ý kiến các cơ quan, cá nhân cần thiết…) * Giai đoạn ba: Thảo luận và thông qua dự án văn bản quy phạm pháp luật (Giai đoạn quan trọng nhất, có tính chất quyết định) * Giai đoạn thứ tư: Công bố văn bản pháp luật mới ban hành. - Nguyên tắc quan trọng của quá trình xây dựng pháp luật + Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng: Qua hoạt đọng xây dựng pháp luật, chủ trương và chính sách của Đảng được đưa vào cuộc sống + Khách quan: Phản ánh được nhu cầu, thực tế khách quan của sự phát triển xã hội + Dân chủ xã hội chủ nghiã: Thể hiện sư tham gia và đề cao vai trò của nhân dân lao động và các tổ chức xã hội vào trong hoạt động xây dựng pháp luật + Pháp chế xã hội chủ nghĩa: Khi thực hiện hoạt động xây dựng pháp luật phải tuân thủ nghiêm chỉnh thủ tục do pháp luật quy định. b. Hệ thống hóa pháp luật - Hệ thống hóa pháp luật là sắp xếp có trình tự, có hệ thống các quy phạm pháp luật. (động từ) - Tập hợp các văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến một ngành, một lĩnh vực và sắp xếp thành một hệ thống thuận tiện cho viêc tra cứu các quy định mà vẫn giữ nguyên giá trị pháp lý và hiệu lực. (danh từ, theo Từ điển luật học) - Ý nghĩa của việc hệ thống hóa pháp luật + Giúp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền có sự nhìn nhận tổng quát đối với pháp luật hiện hành pháp hiện những điểm không phù hợp, mâu thuẩn, chồng chéo để có biện pháp khắc phục, hoàn thiện. + Phục vụ trực tiếp cho việc giáo dục nâng cao ý thức pháp luật thực hiện nghiên pháp luật của mọi chủ thể. + Các cơ quan nhà nước có thẩm quyền dể dàng tìm kiếm những quy phạm cần thiết, làm sáng tỏ tư tưởng và nội dung của chúng để áp dụng một cách chính xác, đúng đắn. - Mục đích của hệ thống hóa: + Tạo ra một hệ thống văn bản quy phạm pháp luật cân đối, hoàn chỉnh, thống nhất trong đó vai trò của các đạo luật ngày càng quan trọng đối với sự điều chỉnh các quan hệ xã hội + Khắc phục tình trạng lỗi thời, mâu thuẩn và những lổ hỏng của hệ thống pháp luật + Làm cho nội dung của pháp luật phù hợp với đời sống, có hình tức rõ ràng, dễ hiểu, tiện lợi cho việc sử dụng - Hình thức hệ thống hóa: Tập hợp hóa và pháp điển hóa + Tập hợp hóa: Sắp xếp các văn bản quy phạm pháp luật, các quy phạm pháp luật riêng biệt theo một trình tự nhất định (theo cơ quan ban hành, theo thời gian ban hành, theo cấp độ hiệu lực pháp lý…). Hoạt động này nhằm loại bỏ những văn bản rõ ràng là hết hiệu lực hoặc mâu thuẫn với văn bản cấp trên (không làm thay đổi nội dung văn bản, không bổ sung những quy định mới) + Pháp điển hóa: Là hoạt động của các cơ quan nhà nước có thẩm quyền trong đó không những tập hợp những văn bản đã có theo một trình tự nhất định, loại bỏ những quy phạm lỗi thời, mâu thuẩn mà còn chế định thêm những quy định mới để thay thế cho những quy phạm đã bị loại bỏ và khắc phục những chỗ trống được phát hiện trong quá trình tập hợp văn bản, sửa đổi các quy định hiện hành, nâng cao hiệu lực pháp lý của chúng. Kết quả của pháp điển hóa là một văn bản quy phạm pháp luật mới ra đời. 7. Phương hướng hoàn thiện hệ thống pháp luật (xem lại). 1.Lý do hoàn thiện hệ thống PL: Về quy luật, PL luôn luôn lạc hậu so với thực tế, Đất nước ta đang bước vào thời kỳ công nghiệp hóa HDH hội nhập cho nên hệ thống PL chưa được sửa đổi bổ sung thì không còn phù hợp - Mục tiêu của nước ta là xây dựng CNXH dân giàu…văn minh, có nền KTTT định hướng XHCN với NNPQ của dân do dân và vì dân=>cần hoàn thiện hệ thống PL. - Đặc điểm thời đại với xu thế toàn cầu hóa đòi hỏi phải cải cách NN và PL để tăng cường hiệu quả qlý XH và giải quyết các vấn đề nảy sinh của NN. - PL là công cụ để tăng cường dân chủ, thực hiện mục tiêu xây dựng CNXH, tăng cường quyền làm chủ của nhân dân. - Xu hướng phát triển đất nước=> yêu cầu cải cách tư pháp, cải cách PL. Xuất phát từ đường lối đổi mới trên các lĩnh vực của đời sống xã hội, phương hướng đổi mới và hoàn thiện hệ thống PL Việt Nam cũng xuất phát từ nhu cầu nêu trên * Nhiệm vụ của NN trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL Việt Nam: - Hoàn thiện quy định về thẩm quyền, thủ tục ban hành hệ thống PL, đảm bảo Pl được ban hành đúng thẩm quyền, đúng thủ tục. - Hoàn thiện PL trong tổ chức và hoạt động của các cơ quan trong BMNN. - Xây dựng và hoàn thiện PL củng cố và phát triển quyền tự do, dân chủ của công dân. - PL phải nhằm vào mục tiêu tạo dựng môi trường kinh doanh phù hợp theo nền KTTT định hướng XHCN. * Cơ sở khoa học việc xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL Việt Nam: - Phải căn cứ vào kế hoạch phát triển KT XH và kế hoạch xây dựng PL. - Quán triệt các nguyên tắc xây dựng PL: + Nguyên tắc khách quan. + Nguyên tắc khoa học. + Nguyên tắc dân chủ. 2. Phương hướng hoàn thiện hệ thống PL ở VN: a. Quán triệt các nguyên tắc tất cả quyền lực NN thuộc về nhân dân, nguyên tắc dân chủ XHCN; nguyên tắc nhân đạo; nguyên tắc thống nhất quyền và nghĩa vụ; nguyên tắc công bằng trong xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL nước ta. b. Quy định rộng rãi hơn trong PL những thiết chế dân chủ và những hình thức dân chủ của đời sống xã hội, mở rộng các quyền tự do dân chủ của công dân, dân chủ hoá hoạt động tư pháp. Mở rộng dân chủ cho nhân dân. Bảo đảm cho nhân dân lao động có quyền lực thực sự; có thực quyền tự do, dân chủ mà Hiến pháp và PL đã quy định. c. Mở rộng sự điều chỉnh của PL đối với các quan hệ xã hội. - Xuất phát từ nhu cầu khách quan của điều kiện kinh tế xã hội ở Việt Nam để bổ sung ngành luật; để sửa đổi, bổ sung những quy phạm PL cho phù hợp với từng ngành luật đã ban hành. - Nghiên cứu quy định của PL quốc tế, của các nước trên thế giới, của các nước trong khu vực về những vấn đề có liên quan đến lĩnh vực xây dựng phát triển đất nước theo cơ chế thị trường ở nước ta. Cũng như các điều ước quốc tế mà Việt Nam tham gia ký kết hoặc thừa nhận để ban hành, sửa đổi và bổ sung cho phù hợp với đường lối đối ngoại và quá trình hội nhập kinh tế của đất nước. d. Xây dựng HTPL thể hiện tính nhân đạo, vì con người và bảo vệ con người. - PL chú trọng đến vấn đề bảo vệ các quyền và lợi ích hợp pháp của con người. - Xu hướng nhân đạo hoá, xây đựng các biện pháp giáo dục thay thế cho những biện pháp cứng rắn, mang tính trừng phạt. - Xu hướng phi tội phạm hoá và phi hình sự hoá đối với các vi phạm PL nhất định, nhưng kiên quyết xử lý, trừng trị những vi phạm nghiêm trọng xâm phạm các quyền của con người. e. Sự phát triển PL gắn liền với vần đề pháp điển hoá các ngành luật - Xây dựng hệ thống PL có cơ cấu hoàn chỉnh thống nhất và ổn định. Trong đó vai trò của các đạo luật được đề cao, điều chỉnh những quan hệ xã hội quan trọng trong đời sống xã hội. + Nghiên cứu một cách toàn diện, sâu sắc các quy luật, các hiện tượng xã hội, kinh tế, chính trị, tư tưởng của thực tiễn khách quan để từ đó rút ra những giá trị chuẩn mực từ trong nhu cầu của xã hội; + Nghiên cứu động thái các hành vi pl trong đó cả hành vi hợp pháp và hành vi không hợp pháp để từ đó có thể dự kiến được diễn biến của các hành vi đó trong tương lai; + Phân tích và đánh giá đúng hiệu lực và hiệu quả của việc điều chỉnh các quan hệ xã hội bằng các quy phạm và chế định hiện hành; + Nghiên cứu kinh nghiệm điều chỉnh PL các quan hệ xã hội cùng loại của các nước khác nhau trên thế giới; - + Trên cơ sở những việc làm kể trên tiến hành kế hoạch hoá hoạt động xây dựng pl. - Bảo đảm các văn bản quy phạm PL được xây dựng và ban hành thoả mãn đầy đủ yêu cầu hợp pháp, hợp lý và trình độ ban hành. + Tạo ra một hệ thống vbqp PL cân đối, hoàn chỉnh, thống nhất trong đó vai trò của các đạo luật ngày càng quan trọng đối với sự điều chỉnh các quan hệ xã hội; + Khắc phục tình trạng lỗi thời, mâu thuẫn và những lỗ hổng của hệ thống PL; + Làm cho nội dung PL phù hợp với những yêu cầu của đời sống, có hình thức rõ ràng, dễ hiểu, tiện lợi cho việc sử dụng. * Thực trạng và giải pháp nâng cao hệ thống PL VN; - Tình trạng “luật khung”: là thuật ngữ dùng để chỉ tình trạng hệ thống Pl VN mới chỉ có tính chất khung (nghĩa là mới chỉ quy định chung nhất…), cần có văn bản qppl hướng dẫn thi hành=> chưa áp dụng được ngay vào thực tiễn, tạo ra tình trạng hệ thống PL nhiều tầng lớp, cần nhiều văn bản, có tình trạng chồng chéo, có văn bản dưới luật phải có thêm quy định mới để thi hành văn bản Luật. - Tình trạng triệt tiêu PL: là tình trạng quy định PL này phủ định, thậm chí làm mất hiệu lực quy định PL khác (không phải là do văn bản lạc hậu cần thay thế để phát triển) làm ảnh hưởng đến vai trò là công cụ QLXH của PL đối với NN, giảm niềm tin vào hệ thống PL, gây vướng mắc khi áp dụng PL, tạo kẻ hở để các đối tượng lợi dụng… - Giải pháp xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL: PL là cơ sở của pháp chế, có PL mới có cơ sở để buộc mọi cơ quan, tổ chức và cá nhân tuân theo. Đồng thời, PL đó điều kiện kinh tế xã hội quy định, mà điều kiện kinh tế xã hội luôn thay đổi, phát triển cho nên phải không ngừng hoàn thiện. Mặt khác, trong hệ thống PL nước ta còn chưa hoàn thiện, nhiều quan hệ xã hội quan trọng chưa được PL điều chỉnh, trong khi đó có những quan hệ xã hội lại được nhiều văn bản quy phạm PL điều chỉnh, chồng chéo, mâu thuẫn, lỗi thời. Cho nên cần phải bổ sung, sửa đổi để hoàn thiện. + Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác xây dựng pháp luật,kịp thời đề ra quan điểm chỉ đạo, chủ trương, chính sách và định hướng xây dựng pháp luậ, kiểm tra hoạt động xây dựng pháp luật của cơ quan NN. + Đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học để xây dựng luận cứ khoa học cho việc xây dựng pháp luật. + Xây dựng chiến lược xây dựng pháp luật. + Tăng cường hoạt động lập pháp của quốc hội. + Đổi mới quy trình xây dựng luật, xóa bỏ tình trạng “khép kín, cắt khúc”, tăng tính chuyên nghiệp trong quá trình xây dựng dự án luật. + Xây dựng lại tiêu chí đạo luật, văn bản dưới luật và các hướng dẫn thi hành. + Tăng cường đội ngũ cán bộ soạn thảo PL. + Sửa đổi, bổ sung luật tổ chức và hoạt động của cơ quan trong BMNN, luật ban hành văn bản qppl. + Rà soát, kiểm tra kỹ hệ thống PL trước khi ban hành các văn bản PL, khắc phục tình trạng PL triệt tiêu. + Mở rộng dân trí, tăng cường dân chủ và góp ý toàn dân vào quá trình xây dựng và hoàn thiện hệ thống PL. - Trong xây dựng PL cần phải thực hiện các nội dung sau: + Nắm bắt những nhu cầu khách quan của xã hội cận phải điều chỉnh bằng PL, cũng như liều lượng điều chỉnh (mức độ) để kịp thời ban hành, thể chế hóa đường lối, chính sách của Đảng thành PL; + Có kế hoạch xây dựng PL phù hợp với mỗi giai đoạn cụ thể, đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học pháp lý, kỹ thuật xây dựng PL. + Thường xuyên tiến hành công tác hệ thống hóa PL. Tránh tư tưởng nóng vội, muốn có ngay hệ thống PL hoàn chỉnh nên chủ quan ban hành PL, dẫn đến tình trạng PL không phù hợp với nhu cầu khách quan của xã hội, trở nên xa lạ trong đời sống xã hội. Đồng thời tránh khuynh hướng bảo thủ, không thấy được những nhân tố mới, điều kiện mới để ban hành hoặc sửa.đổi, bổ sung PL cho phù hợp.