Tài liệu thuyết minh xuyên Việt

Vieät Söû Kyù Toaøn Thö, muøa ñoâng thaùng Möôøi naêm Nhaâm Ngoï nieân hieäu Thieäu Phong thöù 4 ñôøi Traàn (1282), tröôùc tin caáp baùo nhaø Nguyeân laïi saép cöû ñaïi binh sang xaâm löôïc nöôùc ta, “vua Traàn Nhaân Toâng beøn ngöï ra Beán Bình Than, hoïp vöông haàu vaø traêm quan baøn keá saùch coâng thuû vaø chia nhau ñoùng giöõ nhöõng nôi hieåm yeáu”. Ñaây laø Hoäi nghò Bình Than noåi tieáng thöôøng ñöôïc nhaéc trong lòch söû. Ñòa ñieåm hoïp, theo nhieàu nhaø nghieân cöùu coù leõ ôû quaõng Luïc Ñaàu Giang môû roäng thaønh moät vuïng soâng, gaàn laøng Traàn Xaù thuoäc huyeän Chí Linh (Haûi Höng). Söû saùch coøn cho bieát khi ñoù Traàn Quoác Toaûn tuy ñaõ ñöôïc phong töôùc Hoaøi Vaên Haàu nhöng môùi 15 tuoåi neân khoâng ñöôïc döï hoäi nghò naøy, töùc quaù tay caàm quaû cam boùp naùt luùc naøo cuõng khoâng bieát, beøn quay veà chieâu moä gia binh ñöôïc hôn 1000 ngöôøi mua saém khí giôùi, ñoùng chieán thuyeàn, may laù côø lôùn ñeà 6 chöõ vaøng: “Phaù cöôøng ñòch, baùo hoaøng aân” (Ñaùnh giaëc maïnh, ñaùp ôn vua), ngaøy ñeâm luyeän taäp trôû thaønh moät ñoäi quaân tinh nhueä goùp phaàn laøm neân chieán thaéng. Nhöõng khi xung traän Hoaøi Vaên Haàu thöôøng xoâng leân tröôùc, giaëc thöôøng phaûi lui traùnh khoâng daùm ñoái ñòch. Khi maát, vua thöông tieác thaân laøm vaên teá laïi gia phong töôùc vöông. Tranh Ñoâng Hoà Ñaây laø moät laøng ngheà veõ tranh daân gian noåi tieáng cuûa Vieät Nam ôû laøng Ñoâng Hoà, huyeän Thuaän Thaønh, Baéc Ninh. Ngheà veõ tranh daân gian cuûa laøng Ñoâng Hoà ñaõ coù töø raát laâu ñôøi. Tröôùc ñaây hoï veõ tranh phuïc vuï Teát Nguyeân Ñaùn. Ngaøy nay hoï veõ tranh coøn ñeå baùn cho khaùch haøng coù nhu caàu baát cöù luùc naøo. Nguyeân lieäu veõ tranh laø giaáy doù (giaáy ñöôïc laøm töø caây doù giaõ nhoû, loïc vaø caùn moûng), maøu Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 347 veõ laáy töø chaát lieäu thieân nhieân nhö gaïch non, laù caây, reã caây, ñoát thaønh than maøi ra. Ñeå taïo ra maøu neàn laáp laùnh, hoï phaûi duøng voû con soø, ngheâu (coøn goïi laø ñieäp) nung leân thaønh voâi, giaõ nhoû, troän vôùi nhöïa caây, pheát leân giaáy doù ñeå taïo ra maøu neàn. Haàu heát tranh Ñoâng Hoà ñeàu phaûn aùnh öôùc nguyeän hoøa bình, haïnh phuùc, aám no. Coù moät soá tranh veà ñoäng vaät nhö boø, lôïn, choù, meøo laø nhöõng con vaät gaàn guõi vôùi ngöôøi noâng daân. Ñaëc bieät moät soá tranh vôùi maûng ñeà taøi “Höùng döøa”, “Ñaùm cöôùi chuoät”, “Ñaùnh ghen” raát haáp daãn khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc. Hieän nay laøng tranh Ñoâng Hoà coøn laøm theâm ñoà haøng maõ ñeå phuïc vuï cho vieäc teá leã. Haøng naêm, chôï tranh ñöôïc hoïp vaøo dòp Teát Nguyeân Ñaùn taïi ñình Ñoâng Hoà. Khaùch ôû quanh vuøng vaø ôû caùc tænh xa noâ nöùc veà chôï ñeå mua tranh. Hoäi thi ñoà maõ cuõng ñöôïc toå chöùc taïi ñình töø chieàu 14/3 ñeán 18/3 aâm lòch haøng naêm. Chôï tranh vaø Hoäi thi ñoà maõ ñöôïc toå chöùc haøng naêm phaàn naøo phaûn aùnh ñöôïc neùt ñaëc thuø trong hoaït ñoäng kinh teá - vaên hoùa cuûa ngöôøi daân laøng Ñoâng Hoà. Nôi phaùt tích nhaø Lyù Baéc Ninh laø moät caùi noâi vaên hoùa lôùn cuûa daân toäc Vieät Nam, nôi phaùt sinh cuûa moät trieàu ñaïi môû ñaàu cho thôøi kyø vaøng son cuûa daân toäc ta: nhaø Lyù. Taïi xaõ Coå Phaùp, huyeän Tieân Sôn, coù moät ngoâi mieáu mang teân laø Lyù Baùt Ñeá, töông truyeàn laø nôi phaùt tích cuûa nhaø Lyù. Lyù Baùt Ñeá nghóa laø 8 vò Hoaøng Ñeá ñôøi nhaø Lyù. Taùm vò ñoù goàm: Lyù Thaùi Toå (Lyù Coâng Uaån) :1010-1028 + Lyù Thaùi Toâng (Lyù Phaät Maõ) :1028-1054 + Lyù Thaùnh Toâng (Lyù Nhaät Toân) :1054-1072 +Lyù Nhaân Toâng (Lyù Caøn Ñöùc) :1072-1127 +Lyù Thaàn Toâng (Lyù Döông Hoaùn) :1128-1138 +Lyù Anh Toâng (Lyù Thieân Toä) :1138-1175 +Lyù Cao Toâng (Lyù Long Traùt) :1175-1210 +Lyù Hueä Toâng (Lyù Haïo Saûm) :1210-1224 Sôû dó chæ thôø Lyù Baùt Ñeá maø khoâng phaûi Lyù Cöûu Ñeá (nhaø Lyù coù taát caû 9 vò Hoaøng ñeá) vì Hoaøng ñeá cuoái cuøng laø Lyù Chieâu Hoaøng chæ ôû ngoâi moät naêm, sau ñoù trôû thaønh Hoaøng haäu cuûa Traàn Thaùi Toâng (1226-1258). Cuoái cuøng, bò ñem gaû cho Leâ Taàn (töùc Leâ Phuï Traàn), soáng cuoäc ñôøi raát bình dò. Lyù Coâng Uaån Vua nhaø Lyù, ngöôøi chaâu Coå Phaùp, loä Baéc Giang. Sinh ngaøy 12/2 Giaùp Tuaát (8/3/974). OÂng laø vua khai saùng nhaø Lyù, töùc Lyù Thaùi Toå luùc 35 tuoåi. Thaân maãu oâng hoï Phaïm, naêm leân 3 tuoåi oâng laøm con nuoâi sö Lyù Khaùnh Vaên, ñeán tuoåi tröôûng thaønh oâng thoâng minh, coù taøi vaên voõ. Laøm quan nhaø Tieàn Leâ ñeán chöùc Taû thaân veä ñieän tieàn chæ huy söù. Nhaø Tieàn Leâ suy vi vì Leâ Ngoïc Trieàu baïo ngöôïc, thieâu thaân laø Ñaøo Cam Moäc ngaàm möu vôùi Sö Nguyeãn Vaïn Haïnh thöôøng khuyeân oâng haõy saün saøng laät ñoå nhaø Leâ. Ñeán 1009, Leâ Ngoïc Trieàu maát, oâng cuøng Höõu ñieän tieàn chæ huy söù laø Nguyeãn Ñeà ñem 500 quaân Tuøy Long vaøo cung canh giöõ. Nhaân thôøi cô, Ñaøo Cam Moäc giuïc oâng haønh ñoäng. Cuoäc ñaûo chính thaønh coâng chôùp nhoaùng. OÂng leân ngoâi vua, saùng nghieäp nhaø Lyù, dôøi ñoâ ra thaønh Ñaïi La (sau ñoåi laø Thaêng Long – Haø Noäi). OÂng söûa sang chính trò, troïng duïng Ñaøo Cam Moäc, gaû em gaùi laø An Quoác cho phong töôùc Nghóa Tín Haàu. Maëc khaùc, oâng cuõng troïng ñaõi taêng só, chuù troïng vieäc ñuùc töôïng, xaây chuøa, thôøi kyø naøy xem ñaïo Phaät nhö Quoác giaùo. Ngaøy 3/3 Maäu Thìn (31/3/1028), oâng baêng haø höôûng döông 54 tuoåi, ôû ngoâi 19 naêm, nieân hieäu Thuaän Thieân. YÛ Lan Vôï Lyù Thaùnh Toâng, meï Lyù Nhaân Toâng. Baø xuaát thaân töø moät gia ñình noâng daân queâ ôû Thoå Loãi, Baéc Giang (sau ñoåi laø Sieâu Loaïi, Baéc Ninh). Veà hoï teân thaät cuûa baø, saùch thô vaên Lyù Traàn ghi laø Leâ Thò YÛ Lan. Nhöng theo Hoaøng Xuaân Haõn trong quyeån Lyù Thöôøng Kieät thì: “Moät hoïc giaû ñôøi Toáng laø Thaåm Hoaït ñaõ ghi teân baø laø Nguyeãn Thò Yeán Loan”. Tuy vaäy Hoaøng Xuaân Haõn cho raèng ñaây chæ laø ghi theo aâm, neân coù theå chöõ Yeán Loan laø Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 348 do chöõ YÛ Lan ghi cheäch ra, cuõng nhö maáy chöõ Lyù Thöôøng Kieät chính quyeàn saùch ñoù ghi thaønh Lyù Thöôïng Caùt. Töông truyeàn nhaân moät chuyeán vi haønh ñeán Thoå Loãi, Lyù Thaùnh Toâng baét gaëp baø ñang haùi daâu. Trong luùc moïi ngöôøi noâ nöùc ñi xem xa giaù nhaø vua. Rieâng baø vaãn ñöùng töïa goác lan ra veû thaûn nhieân. Ngaây ngaát tröôùc nhan saéc tuyeät traàn, Lyù Thaùnh Toâng cho tuyeån vaøo cung laäp laøm phu nhaân, ñaët hieäu laø YÛ Lan (döïa goác lan). Sau baø sinh Hoaøng töû Caøn Ñöùc (töùc Lyù Nhaân Toâng) vaø trôû thaønh Hoaøng Thaùi Haäu. Naêm 1069, Lyù Thaùnh Toâng thaân chinh ñaùnh Chieâm Thaønh, baø ôû laïi trieàu giaùm quoác. Ñaùnh maõi khoâng thaønh coâng, nhaø vua ngaõ loøng keùo quaân veà. Ñeán chaâu Cöï Lieân, nghe tin baø trò nöôùc coù keát quaû toát nhaø vua noùi: “Ñaøn baø coøn laøm ñöôïc vieäc, taøi trai haù chòu xoaøng”. Roài quay laïi ñaùnh baét ñöôïc vua Chieâm laø Cheá Cuû. Naêm 1073, baø ñöôïc phong laø Linh Nhaân Hoaøng Haäu. Baáy giôø, vì loøng ghen gheùt, baø ñaõ laøm cho Döông Hoaøng Haäu (Vôï caû Lyù Thaùnh Toâng) vaø 76 thò nöõ maéc toäi cheát oan. Söû goïi laø AÙn Thöôïng Döông cung. Naêm 1085, baø tuaàn du khaép nôi vôùi yù ñònh quan saùt tình hình sinh hoaït cuûa nhaân daân. Ñeán naêm 1087, baø xuaát tieàn trong phuû chuoäc nhöõng ngöôøi con gaùi nhaø ngheøo phaûi ñi ôû ñôï roài gaû cho nhöõng ngöôøi goùa vôï. Daân chuùng xöng tuïng baø laø “Quan AÂm”. Ngaøy 25/7/1117 Baø maát. Qua thaùng 8 laøm leã hoûa taùng roài thôø taïi Thoï Laêng. Thuïy hieäu laø Phuø Thaùnh Linh Nhaân Hoaøng thaùi haäu. Mieáu thôø baø ôû hai xaõ Caåm Ñoâi vaø Caåm Caàu thuoäc Gia Loäc, Haûi Döông (nay thuoäc Haûi Höng) goïi laø cung Quyønh Hoa. Chuøa Daâu Ngay töø nhöõng theá kyû ñaàu coâng nguyeân, vuøng Daâu (huyeän Thuaän Thaønh, Baéc Ninh) ñaõ laø moät trung taâm Phaät giaùo noåi tieáng trong, ngoaøi nöôùc. Chuøa Daâu voán laø ñeàn, töông truyeàn ñöôïc xaây döïng töø cuoái theá kyû thöù 2, vaø gaàn vôùi huyeàn tích Man Nöông: Man Nöông laø ngöôøi laøng Maõn Xaù, bôø Nam soâng Ñuoáng, ngay töø naêm 12 tuoåi ñaõ ñöôïc cha meï cho sang chuøa Linh Quang ôû bôø Baéc soâng Ñuoáng ñeå thuï giaùo Thieàn sö Khaâu Ñaø La, ngöôøi Thieân Truùc (AÁn Ñoä). Moät hoâm, Khaâu Ñaø La ñi haønh leã veà muoän, voâ yù böôùc qua ngöôøi Man Nöông ñang naèm nguû khieán naøng coù mang. Naøng ñaønh phaûi veà nhaø, ñöôïc moät naêm hai thaùng thì sinh moät gaùi (nhaèm giôø Ngoï ngaøy moàng Taùm thaùng Tö). Naøng boàng con sang chuøa traû cho Khaâu Ñaø La. Nhaø sö ñem ñöùa beù tôùi caây ña coå thuï ven soâng nieäm thaàn chuù roài duøng thieàn tröôïng goõ vaøo goác caây. Goác caây nöùt ra, Khaâu Ñaø La ñaët ñöùa beù vaøo ñoù. Veát nöùt kheùp kín laïi vaø caây toûa höông thôm ngaùt. Khaâu Ñaø La trao cho Man Nöông thieàn tröôïng vaø daën raèng: Khi naøo haïn haùn cöù caém gaäy xuoáng ñaát ñoïc lôøi caàu nguyeän thì seõ coù möa. Ít laâu sau trôøi ñaïi haïn, 3 naêm lieàn khoâng haït möa naøo, ruoäng ñoàng khoâ neû, daân tình ñoùi khoå. Nhôù lôøi daën, Man Nöông ñem caây thieàn tröôïng ra thöû pheùp maøu, quaû thaáy öùng nghieäm. Theá roài vaøo naêm Giaùp Tî noï, sau nhöõng ngaøy möa to gioù lôùn, caây coå thuï Khaâu Ñaø göûi con ñoå xuoáng soâng, troâi veà Daâu thì chöïng laïi. Ngöôøi laøng ra loâi caây leân bôø, nhöng loâi khoâng noåi. Man Nöông ra soâng giaët ruõ, thaáy caây raäp rình nhö vaãy goïi, lieàn tung daûi yeám ra maø daït vaøo bôø. Ñeâm hoâm aáy, thaàn nhaân baùo moäng khuyeân daân laøng neân ñem caây goã taïc töôïng maø thôø thì seõ ñöôïc höôûng phuùc lôùn. Daân laøng laøm theo lôøi thaàn, taïc ñöôïc moät pho töôïng Phaùp Vaân (töùc baø Daâu thôø ôû chuøa Thieàn Ñònh Vu), Phaùp Vuõ (töùc baø Ñaäu thôø ôû chuøa Thaønh Ñaïo), Phaùp Loâi (töùc baø Töôùng thôø ôû chuøa Phi Töông); Phaùp Ñieän (töùc baø Dan thôø ôû chuøa Phöông Quan). Man Nöông sau khi hieån thaønh ñöôïc thôø cuøng cha meï ôû neàn nhaø cuõ taïi laøng Maõn Xaù. Trong 5 ngoâi chuøa coå treân vuøng ñaát truø phuù ôû bôø Nam soâng Ñuoáng, noåi tieáng nhaát laø chuøa Thieàn Ñònh thôø Phaùp Vaân. Chuøa coøn coù teân laø Coå Chaâu Töï, Dieân ÖÙng töï, Phaùp Vaân töï, nhöng teân goïi noâm na phoå bieán hôn caû vaãn laø chuøa Daâu. Chuøa ñöôïc xaây döïng treân ñaát laøng Daâu xaõ Thanh Khöông huyeän Thuaän Thaønh tænh Haø Baéc, caùch Haø Noäi chöøng 30km. Töø Haø Noäi ñi theo QL5 ñeán ga Phuù Thuïy (caây soá 15) thì reõ traùi theo con ñöôøng nhoû qua chôï Keo, ñi theâm moät ñoaïn ñöôøng nöõa thì ñeán chuøa. Caûnh chuøa ngaøy nay chuùng ta coøn ñöôïc chieâm ngöôõng laø keát quaû cuûa ñôït xaây döïng laïi vaøo theá kyû XIV vaø nhieàu laàn truøng tu vaøo caùc theá kyû tieáp theo. Chuøa laøm theo kieåu “Noäi coâng ngoaïi quoác”. Cuïm kieán truùc chính bao goàm 3 toøa tieàn ñöôøng – thieâu höông – thöôïng ñieän vaø ngoïn thaùp Hoøa Phong Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 349 naèm loït vaøo giöõa 4 daõy nhaø daøi vaây quanh theo hình chöõ nhaät. Tröôùc chuøa laø baõi roäng, keùo daøi ra tôùi ven soâng Daâu, xöa kia laø soâng lôùn nay chæ coøn laø con ngoøi nhoû. Chuøa voán coù tam quan khaù ñoà soä, hai taàng maùi cong gaàn meù soâng nay khoâng coøn. Toøa thöôïng ñieän döïng treân neàn cao, 4 maùi vôùi ñaàu ñao cong, truøm leân haøng hieân roäng bao quanh töïa treân 16 coät lôùn vaø moät heä thoáng vì keøo chaéc chaén, thoâng thoaùng coù nhieàu boä phaän coøn löu giöõ ñöôïc boùng daùng ngheä thuaät chaïm khaéc thôøi Traàn, Leâ. Töôïng Phaùp Vaân baøy ôû gian giöõa, cao gaàn 2m ngoài treân toøa sen cuøng vôùi hai töôïng Ngoïc Nöõ vaø Kim Ñoàng, khuoân maët baàu bónh, daùng ngöôøi thanh tuù, ñöôïc coi laø nhöõng taùc phaåm raát coù giaù trò trong kho taøng ñieâu khaéc coå. Gian beân traùi coù töôïng Maïc Ñónh Chi, ngöôøi ñöùng ra höng coâng xaây döïng laïi chuøa vaøo theá kyû XIV vôùi quy moâ to lôùn: “Caàu chín nhòp, chuøa traêm gian, thaùp chín taàng”. Khuaát sau buïc cao ñaët töôïng Phaùp Vaân coù moät pho töôïng neùt maët vaø y phuïc khaùc laï ñaët treân beä ñaù khaù coå. Nguoàn goác vaø yù nghóa vieäc thôø pho töôïng naøy chöa ñöôïc laøm saùng toû. Noåi baät giöõa caûnh chuøa laø thaùp Hoøa Phong, cao vöôït leân nhöõng lôùp maùi naâu saãm, thu huùt söï chuù yù cuûa du khaùch töø xa. Thaùp xaây baèng gaïch moäc to baûn voán coù 9 taàng, nay chæ coøn 3 taàng döôùi cao khoaûng 17m. Taàng chaân thaùp hình vuoâng moãi beà roäng 7m, nhö moät gian nhaø roäng töôøng raát daøy, troå 4 cöûa voøm cuoán. Hai cöûa chính (Taây vaø Ñoâng) cao gaàn 3m vaø roäng 2m, coù baäc caáp phía döôùi ñeå leân xuoáng; hai beân baäc caáp laø hai con soùc ñaù trong tö theá naèm boø töø theàm xuoáng saân. Maët tröôùc taàng hai coù gaén baûng ñaù khaéc chöõ: “Hoøa Phong thaùp – Hoaøng trieàu Vónh Höïu tam nieân tueá thöù Ñinh Tî. Troïng thu. Coác nhaät” (Thaùp Hoøa Phong ngaøy laønh giöõa thu naêm Vónh Höïu thöù 3 Ñinh Tî, töùc naêm 1373, thôøi Leâ). Ñaây chaéc laø ngaøy truøng tu, gaén baûng. Trong loøng thaùp coù treo chuoâng lôùn ñuùc döôùi trieàu Caûnh Thònh (1793); khaùnh lôùn baèng ñoàng ñuùc naêm Minh Maïng thöù 18 (1817). Neàn thaùp coù 4 beä gaïch ôû 4 goùc, treân moãi beä ñaët moät pho töôïng Hoä phaùp cao to. Thaùp Hoøa Phong vôùi chaát lieäu thoâ phaùt, kieåu thöùc ñoäc ñaùo, voùc daùng ñoà soä ñem laïi moät veû ñeïp giaûn dò, coå kính, noåi baät leân giöõa khung caûnh xung quanh ñoùn chôø du khaùch 4 phöông lui tôùi chieâm ngöôõng caûnh chuøa nhö caâu ca dao töø xa xöa truyeàn laïi: Duø ai ñi ñaâu veà ñaâu Heã troâng thaáy thaùp chuøa Daâu thì veà Haùt Quan Hoï Haùt Quan hoï trong dòp Hoäi chuøa Lim laø neùt ñoäc ñaùo khoâng rieâng cuûa Baéc Ninh. Ñoù laø nhöõng toáp ca haùt chuyeân veà laøn ñieäu daân ca. Toáp nam keát nghóa vôùi toáp nöõ, cö nguï ôû nhöõng ñòa phöông gaàn hoaëc xa. Ñaây laø vieäc trao ñoåi taøi naêng, phaùt trieån vaên hoùa. Muoán keát nghóa hoï duøng traàu cau, môøi aên tröôùc ñeå baøn baïc veà phong caùch haùt. Sau ñoù trình dieän vôùi vò tröôûng laõo cuûa laøng, laøm leã keát nghóa tröôùc saân ñình, aên uoáng roài haùt ñoái ñaùp. Buoåi haùt giöõa ñòa phöông naøy vôùi ñòa phöông kia dieãn ra ôû quanh chuøa ñình, coù theå choïn boái caûnh thô moäng cuûa baõi coû, söôøn ñoài, bôø ruoäng, khu vöïc coù caây coå thuï Vaøo ñaàu thaùng Gieâng aâm lòch, tieát trôøi thuaän lôïi, raûnh vieäc ñoàng aùng chaøo ñoùn dòp taùi sinh cuûa vaïn vaät muoân loaøi, vaän hoäi toát cho naêm môùi. Nhöõng ñoaïn keát nghóa ñeå thi taøi veà daân ca vaãn tuaân haønh theo quy taéc: Tröôùc tieân, phaàn haùt nghi leã ñeå hoûi thaêm tình hình sinh keá, hoaøn caûnh cha meï, chuùc möøng hoï haøng, laøng xoùm Keá ñeán laø haùt giao duyeân, vôùi noäi dung treâu choïc thaân maät nhöng khoâng dung tuïc trong lôøi leõ. Theâm nguyeân taéc “Nam toøng Nöõ”, trai tìm nôi keát nghóa tröôùc nhöng khi baét ñaàu haùt, thì beân gaùi caát tieáng tröôùc ñeå beân trai traû lôøi sau. Hoäi Lim Lim laø teân moät quaû ñoài ôû xaõ Taân Töông, huyeän Tieân Sôn, Baéc Ninh. Nôi ñaây khi xöa laø moät caùnh röøng Lim. Röøng Lim baây giôø khoâng coøn nöõa, nhöng teân Lim ñaõ bieán thaønh teân rieâng thì vaãn coøn gaén lieàn vôùi lôøi ca quan hoï, ñieäu haùt daân gian. Nhìn töø xa, ñoài Lim gioáng nhö moät caùi yeân ngöïa naèm doïc theo höôùng Ñoâng Baéc. Xa hôn veà phöông Nam laø ñænh nuùi cheø cao ngaát, nhöõng nöông cheø baùt ngaùt xanh ngaét moät maøu. Soâng Tieâu Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 350 Thöông – con soâng ñaõ laéng nghe tieáng saùo tuyeät vôøi cuûa chaøng Tröông Chi naêm xöa, nay ñaõ bò laáp daàn, chæ coøn nhö moät caùi hoà daøi uoán mình oâm laáy ñoài ôû phía Taây. Maët soâng nhö maët göông soi boùng ñoài Lim thô moäng. Treân ñænh ñoài coù moät ngoâi chuøa coå kính cuõng mang teân goïi chuøa Lim. Töø xöa, cöù ñeán ngaøy 13 thaùng Gieâng aâm lòch laø ngöôøi ta môû hoäi Quan hoï cuûa hôn 50 laøng naèm raûi raùc trong caùc huyeän Yeân Phong, Tieân Sôn, Vieät Yeân, thò xaõ Baéc Ninh, Ñoài Lim laø trung taâm cuûa hoäi. Hoäi Lim coù söùc haáp daãn ñaëc bieät ñoái vôùi ngöôøi daân Kinh Baéc. Nhöõng ngaøy hoäi Lim môû thaät vui, khaùch töù phöông vôùi quaàn aùo ñaày ñuû maøu saéc ñoå veà nhö nöôùc chaûy. Ñoài Lim chaät ních ngöôøi ñi traåy hoäi muøa xuaân. Ñuû moïi troø chôi vui töôi haáp daãn nhö: ñaáu vaät, choïi gaø, ñaùnh ñu, röôùc kieäu Ñaëc bieät laø nhöõng ñaùm haùt Quan hoï ñoái ñaùp nhau moät caùch roän raõ, neân thô. Lim chính laø queâ höông cuûa Quan hoï, nhöõng baøi haùt “Caây truùc xinh”, “Lyù caây ña”, “Caùi troáng côn”, “Beøo daït maây troâi”, cho ñeán nay vaãn chieám ñöôïc caûm tình cuûa moïi ngöôøi bôûi aâm ñieäu du döông, ñaèm thaém cuûa noù.  BẮC GIANG Baéc Giang laø tænh ôû mieàn trung du vaø giaùp vôùi chaâu thoå ñoàng baèng Baéc boä. Phía Baéc vaø Ñoâng Baéc giaùp tænh Laïng Sôn, phía Taây vaø Taây Baéc giaùp Haø Noäi, Thaùi Nguyeân; phía Nam vaø Ñoâng Nam giaùp tænh Baéc Ninh, Haûi Döông vaø Quaûng Ninh. Vôùi dieän tích 3816,7km 2 vaø daân soá 1.492.191 ngöôøi (1/4/1999), ñaây laø tænh coù maät ñoä daân soá thaáp nhaát trong vuøng chaâu thoå ñoàng baèng Baéc boä. Ñòa hình: ñoàng baèng, trung du vaø mieàn nuùi. Khí haäu chia laøm hai muøa: muøa ñoâng töø thaùng 10 ñeán thaùng 3 vaø muøa heø töø thaùng 4 ñeán thaùng 9. nhieät ñoä trung bình naêm laø 24 o C. Giao thoâng töông ñoái thuaän tieän: ñöôøng saét töø Baéc Giang coù theå veà thuû ñoâ Haø Noäi, leân Laïng Sôn, sang Thaùi Nguyeân vaø vuøng coâng nghieäp moû Quaûng Ninh; ñöôøng boä thuaän tieän bao goàm QL1A vaø nhieàu tuyeán tænh loä, huyeän lî; ñöôøng soâng: coù nhieàu soâng lôùn nhö soâng Caàu, soâng Thöông, soâng Luïc Nam chaûy qua tænh, thuaän tieän cho vaän taûi ñöôøng soâng goùp phaàn töôùi tieâu nöôùc phuïc vuï cho saûn xuaát noâng nghieäp vaø du lòch. Baéc Giang laø moät vuøng coù nhieàu thaéng caûnh ñeïp vaø di tích lòch söû. Nhieàu hoà chöùa nöôùc lôùn taïo neân phong caûnh kyø vó, phaùt trieån ñöôïc tieàm naêng du lòch nhö hoà Caåm Sôn, Khuoân Thaàn. Baéc Giang laø moät tænh vöøa coù truyeàn thoáng leã hoäi vaên hoùa cuûa ñaát Kinh Baéc vöøa coù hoäi xuaân cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi. Laø maûnh ñaát coù nhieàu daân toäc sinh soáng nhö Kinh, Taøy, Nuøng, Saùn Chay, Saùn Dìu, Hoa, Vì vaäy truyeàn thoáng ngheä thuaät vaên hoùa ôû ñaây cuõng khaù phong phuù. Ngoaøi caùc laøn ñieäu daân ca: haùt xaåm, aû ñaøo, cheøo, quan hoï, coøn coù haùt soong hao cuûa caùc daân toäc ít ngöôøi sinh soáng ôû ñaây. Di tích thaønh Xöông Giang Thaønh naèm ôû xaõ Thoï Xöông caùch thò xaõ Baéc Giang 4km, beân caïnh QL1A ñi Laïng Sôn. Thaønh naøy do nhaø Minh xaây döïng vaøo theá kyû XV ñeå traán giöõ nôi cöûa ngoõ ñöôøng ruùt quaân phía Baéc. Nghóa quaân Lam Sôn cuûa Leâ Lôïi do töôùng Traàn Nguyeân Haõn chæ huy sau gaàn moät naêm vaây haõm; ñaùnh chieám thaønh Xöông Giang tröôùc khi vieän binh cuûa quaân Minh qua ngaõ bieân giôùi Laïng Sôn keùo xuoáng nöôùc ta. Chính taïi ñaây ñaõ dieãn ra traän ñaùnh lòch söû thaéng 10 vaïn quaân Minh. Heä thoáng thaønh coå Xöông Giang hieän nay vaãn coøn daøi 600m, coù 4 coång chính, dieän tích khoaûng 27ha. Tröông Vaên Thaùm Anh huøng khaùng Phaùp, töùc Hoaøng Hoa Thaùm. Thuôû treû coøn coù teân laø Tröông Vaên Nghóa, con Tröông Vaên Thaân vaø Löông Thò Minh, queâ Dò Chieán, Tieân Löõ, Höng Yeân (nay thuoäc Haûi Höng). OÂng laäp chieán khu ôû vuøng Yeân Theá, thuoäc Baéc Giang (nay laø Haø Baéc), nghieãm nhieân laø vò Ñeà lónh kieät trong phong traøo Caàn Vöông, neân tuïc goïi laø Ñeà Thaùm vôùi hoãn danh laø Huøm xaùm Yeân Theá. Töø naêm 1886, oâng trôû thaønh laõnh tuï nghóa quaân Yeân Theá vôùi chieán khu vaø ñòa baøn hoaït ñoäng quanh vuøng Baéc Giang – Thaùi Nguyeân – Höng Hoùa, khieán giaëc Phaùp kinh hoaøng. Giaëc Phaùp phoái hôïp vôùi Toång ñoác Tay sai Leâ Hoan moät maët ñaøn aùp moät maët chieâu haøng, nhöng chuùng vaãn khoâng deïp ñöôïc oâng. Ñeán naêm 1894, chuùng chòu ñieàu ñình vaø caét nhöôïng cho oâng 6 toång goàm 22 laøng ôû Phoàn Xöông ñeå oâng laäp ñoàn ñieàn, laäp khu töï trò ñöa ñeán giaûi tröø quaân bò. Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 351 Nhöng thaät söï oâng chæ traù haøng chöù khoâng buoâng vuõ khí. Naêm 1905, sau khi tieáp xuùc vôùi Phan Boäi Chaâu, Phan Chaâu Trinh, Phaïm Vaên Ngoân (Tuù Ngheä), oâng laïi vuøng leân khaùng chieán choáng Phaùp quyeát lieät hôn tröôùc, ñòa baøn hoaït ñoäng cuõng môû roäng hôn vôùi toå chöùc “Ñaûng Nghóa Höng” vaø “Trung Chaân ÖÙng Nghóa ñaïo” do oâng laøm laõnh tuï, töø ñaáy suoát 8 naêm oâng tieáp tuïc chieán ñaáu, gaây toån thaát naëng cho quaân Phaùp vaø toaùn quaân tay sai do Leâ Hoan caàm ñaàu. Cuoái cuøng, ñeâm 18/3/1915, oâng bò thuoäc haï laø Löông Tam Kì phaûn boäi aùm saùt oâng taïi moät nôi caùch chôï Goà hai caây soá, höôûng döông 55 tuoåi. Phan Boäi Chaâu coù thô ñieáu oâng: Dò chuûng saøi lang maùn ñòa tinh Ñoäc töông chích thuû döõ cöøu tranh Traáp nieân thöông kieám sôn haø khí Baùch chieán phong vaân phuï töû binh. Quoác theá dó traûm quaân thöôïng phaán Töôùng ñaàu vò ñoaïn taëc do kinh Anh huøng baûn saéc chung naêng kieän Vaïn lyù thôøi vaên hoå khieáu thanh Dòch laø: Cuøng ñòch ra tay quyeát ñaáu tranh Non nöôùc bao naêm ngôøi baûo kieám Cha con traêm traän noåi huøng binh. Nöôùc nhaø duø ñaém thaân coøn daán Ñaàu töôùng chöa lìa giaëc vaãn kinh Cuoäc choùt anh huøng cuøng toâ neùt Vaúng nghe hoå theùt doäi muoân trình. Saøi lang cheát ñaát gioáng hoâi tanh Tín ngöôõng thôø Maãu Bieåu hieän cuï theå cuûa toång keát kinh nghieäm troàng caây luùa nöôùc “Nhaát thì nhì thuïc” laø: tröôùc caû kyõ thuaät vaø caây gioáng chính laø yeáu toá thôøi tieát. Maø hieän töôïng tröïc quan laø Maây – Möa – Saám – Chôùp ñöôïc xem laø caùc vò Thaàn – baø ñôõ cuûa ngheà noâng, maø ngöôøi ta thöôøng goïi laø caùc Baø trong tín ngöôõng veà Maãu. Roài khi Phaät giaùo du nhaäp vaøo ta, trong phöông thöùc toàn taïi, noù coäng sinh ngay vôùi tín ngöôõng baûn ñòa, thì caùc Baø Maây – Möa – Saám – Chôùp ñöôïc xem laø con Phaät ñaày pheùp huyeàn nhieäm vôùi teân Haùn Vieät laø Phaùp Vaân – Phaùp Vuõ – Phaùp Loâi – Phaùp Ñieän maø moïi ngöôøi goïi chung laø Töù Phaùp. Vôùi huyeàn thoaïi vaø nguoàn goác Töù Phaùp, ngöôøi meï Vieät Nam – Man Nöông trôû thaønh Phaät Maãu vaø ngaøy hoäi caùc chuøa naøy ñöôïc aán ñònh theo ngaøy Phaät Ñaûn (Quan nieäm tröôùc ñaây laø ngaøy moàng 8 thaùng Tö aâm lòch). Cuõng töø tín ngöôõng Maãu naøy, thaàn ñieän Phaät giaùo voán goác AÂn Ñoä toaøn nam thì sang ta ñöùc Phaät laïi mang daùng nöõ, vaø Quan Theá AÂm Boà taùt ñöôïc chæ ñònh laø Baø roõ raøng. Tín ngöôõng thôø Maãu naøy, maõi nhöõng theá kyû gaàn ñaây, khi Thieân Chuùa giaùo vaøo Vieät Nam, cuõng khai thaùc ñeå nhaân vaät Maria coù theå hoùa thaân vaøo maø thu huùt tín ñoà. Ngaøy nay haàu heát caùc chuøa ñeàu coù ñieän Maãu. Nôi thôø rieâng Maãu sau truyeàn thuyeát hoùa vôùi nhaân vaät Lieãu Haïnh, trôû thaønh Phuû Giaày vaøo dòp xuaân ñöôïc moïi ngöôøi traåy hoäi nhö cuoäc haønh höông veà Thaùnh Ñòa vôùi taâm thöùc “Thaùng Ba gioã Meï”. Treân cô sôû tín ngöôõng Maãu aáy, daân toäc ta ñaõ coù nhöõng anh huøng cöùu nöôùc ñích thöïc ñaàu tieân laø Hai Baø Tröng, Baø Trieäu vôùi raát nhieàu nöõ töôùng taøi ba. Caùc Baø Meï Daân Toäc ñaõ sinh ra nhöõng ñöùa con laø anh huøng huyeàn thoaïi vaø anh huøng lòch söû, maø caû khi sinh vaø luùc döôõng cöù laáp laùnh haøo quang. Töø nguoàn maïch aáy, daân toäc ta tin vaøo trieát lyù “Phuùc ñöùc taïi Maãu” vaø moïi ngöôøi ñeàu xaùc ñònh “Nghóa Meï nhö nöôùc trong nguoàn chaûy ra”, ñeå roài töø ñoù phaûi soáng sao cho xöùng vôùi ngöôøi Meï trong nhaø vaø môû roäng vôùi Baø Meï Toå Quoác.  Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 352 LẠNG SƠN Laø moät tænh naèm ôû phía Baéc coù ñöôøng bieân giôùi vôùi Trung Quoác daøi 253km. Phía Baéc giaùp tænh Cao Baèng, phía Nam giaùp tænh Baéc Giang, phía Ñoâng giaùp tænh Quaûng Taây (Trung Quoác)., phía Ñoâng Nam giaùp tænh Quaûng Ninh, phía Taây Nam giaùp tænh Baéc Kaïn. Vôùi dieän tích 8178,25km 2 vaø daân soá laø 706.643 ngöôøi (1/4/1999). Thuû phuû laø thò xaõ Laïng Sôn naèm ôû ñoä cao 500m so vôùi maët nöôùc bieån laø moät trong nhöõng thò traán coå cuûa Vieät Nam. Laø moät tænh coù neàn vaên hoùa ñaëc saéc cuûa nhöõng nhoùm ngöôøi: Vieät, Taøy, Nuøng, Dao, Moâng, Saùn Chay, Ngaùi Ñòa hình chuû yeáu laø röøng nuùi, heä thoáng soâng suoái töông ñoái daøy ñaëc ñaõ taïo neân nhöõng caùnh ñoàng thung luõng maøu môõ thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån noâng nghieäp. Laïng Sôn coù tieàm naêng veà khoaùng saûn, noâng laâm saûn, du lòch vaø thöông maïi. Khí haäu oân ñôùi maùt meû, nhieät ñoä trung bình naêm 21,5 o C. Giao thoâng ñöôøng boä, ñöôøng saét ñeàu thuaän lôïi. QL1A noái lieàn Haø Noäi - thò xaõ Laïng Sôn daøi 154km, Haø Noäi - Laïng Sôn - Ñoàng Ñaêng daøi 170km. Laø ñòa ñaàu Toå quoác, Laïng Sôn laø tænh coù nhieàu danh lam thaéng caûnh, non nöôùc höõu tình, coù nhieàu di tích lòch söû vôùi neàn vaên hoùa ñaäm ñaø baûn saéc daân toäc, nôi coù di tích vaên hoùa Baéc Sôn, Mai Pha. Caùc danh lam thaéng caûnh cuøng nhieàu di tích lòch söû, vaên hoùa laø nhöõng tieàm naêng to lôùn cho vieäc phaùt trieån du lòch cuûa tænh Laïng Sôn, laøm cho Laïng Sôn coù söùc huùt laï kyø vôùi du khaùch. Con ñöôøng Haø Noäi – Laïng Sôn Coù leõ khoâng coù con ñöôøng naøo gôïi ta nhieàu caûm höùng lòch söû nhö con ñöôøng naøy. Ñaây laø con ñöôøng ghi daáu nhieàu ñau khoå nhöng cuõng laø vinh quang cuûa daân toäc. Ñaây laø nôi maø Nguyeãn Traõi gaït leä tieãn cha roài quay veà nuoâi chí lôùn phuïc thuø. Laø con ñöôøng maø bao söù thaàn cuûa ta ra ñi roài khoâng bao giôø trôû veà, thaø raèng bò cheùm ñaàu chöù khoâng ñeå boïn “Thieân Trieàu” laøm nhuïc quoác theå. Ta ñi ngang qua vuøng Kinh Baéc xöa - ñaát döïng nghieäp cuûa nhaø Lyù xöa traûi roäng nhöõng caùnh ñoàng luùa möôït maø xanh maùt nhö nhöõng laøn ñieäu daân ca quyeán ruõ. Vöôït qua doøng soâng Nhö Nguyeät vang doäi chieán coâng maø loøng boài hoài xuùc ñoäng nhö coøn nghe vang voïng ñaâu ñaây lôøi thô haøo saûng: “Nam quoác sôn haø Nam ñeá cö” cuûa danh töôùng Lyù Thöôøng Kieät. Kia laø aûi Chi Laêng vôùi ngoïn nuùi Maõ Yeân trô gan cuøng tueá nguyeät, nôi töôùng giaëc Lieãu Thaêng bò cheùm ruïng ñaàu. Ñaây laø ñöôøng soá 4 vôùi nhöõng caùi teân lòch söû Thích Kheâ, Na Saàm gôïi ta nhôù nhöõng traän thaéng veû vang nhöõng binh ñoaøn thieän chieán cuûa quaân xaâm löôïc Phaùp trong chieán dòch bieân giôùi 1950. Nhöõng röøng lau xaøo xaïc treân ñoài Ñoâng Kheâ nhö thì thaàm keå laïi vôùi ta hình aûnh Baùc Hoà kính yeâu ngoài ñaây theo doõi traän ñòa. Nhöõng teân soâng teân nuùi ôû cöûa ngoõ toå quoác naøy khoâng chæ ghi chöùng tích maø coøn noùi leân taám loøng chung thuûy cuûa con ngöôøi: Naøng Toâ Thò moät daï ñôïi choàng, ngaøy ngaøy leo leân nuùi ngoùng troâng maõi cho ñeán khi hoùa ñaù. Ñaõ töø laâu maûnh ñaát xanh töôi truø phuù vaø phong caûnh nuùi soâng xinh ñeïp höõu tình ôû ñaây ñaõ thoâi thuùc con ngöôøi mieàn xuoâi leân laäp nghieäp nhö nhöõng caâu ca dao: Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh Ai leân xöù Laïng cuøng anh Boõ coâng baùc meï sinh thaønh neân em Tuyeán lieân vaän Vieät Nam – Trung Quoác Töø 13/2/1996, Lieân hieäp ñöôøng saét Khu vöïc 1 thöôøng xuyeân toå chöùc caùc ñoaøn taøu Lieân vaän töø Haø Noäi ñeán Baéc Ki nh vaøo thöù tö ñeán thöù saùu haøng tuaàn. Moãi ñaàu taøu Tieäp Khaéc cuõ keùo moät ñoaøn goàm 4 toa keøm moät kíp laùi taøu, phuïc vuï, nhöng chæ chôû 6 - 15 khaùch/chuyeán, coøn haøng hoùa Trung Quoác sang Vieät Nam chuû yeáu qua caùc cöûa khaåu tieåu ngaïch, neân chæ chieám khoaûng hai toa. Khaùch ñi taøu Haø Noäi – Laïng Sôn khoâng ñi taøu lieân vaän vì hoï khoâng ñi thaúng moät maïch ñeán Ñoàng Ñaêng laøm gì, neân hoï chæ ñi taøu chôï, coøn caùn boä ñi coâng taùc laïi khoâng thích phaûi ñi ñeâm. Vieäc thoâng taøu lieân vaän vì theá coù yù nghóa chính trò hôn laø yù nghóa kinh teá, ñang laø noãi lo cuûa ngaønh ñöôøng saét. Khaû naêng taêng soá khaùch ñi töø Haø Noäi – Baéc Kinh gaëp nhieàu khoù khaên. Lieân hieäp ñöôøng saét Khu vöïc I ñaõ höôùng hoaït ñoäng cuûa Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 353 mình veà phía Taây nhaèm khai thaùc tuyeán ñöôøng saét Haûi Phoøng - Laøo Cai - Sôn Yeân - Coân Minh, hieän nay ñang chôû haøng hoùa theo Hieäp ñònh ñöôøng saét giöõa hai nöôùc. Vuøng Taây Nam Trung Quoác coù 230 trieäu daân, raát caàn con ñöôøng ngaén nhaát ñeå ra bieån. Yeâu caàu vaän chuyeån haøng quaù caûnh qua caûng Haûi Phoøng ñeå ñeán moät nöôùc thöù 3 laø raát lôùn. Taøu roäng 1m laïi coù theå chaïy thaúng töø Coân Minh ñeán Haø Khaåu (486km) roài chaïy tieáp Haø Khaåu – Haûi Phoøng (400km) khi qua bieân giôùi chæ caàn thay ñaàu maùy, thay tröôûng taøu an ninh. Tuy nhieân naêng löïc vaän chuyeån cuûa ngaønh ñöôøng saét Vieät Nam ôû tuyeán ñöôøng naøy chæ khai thaùc toái ña moät trieäu taán/naêm, rieâng vieäc vaän chuyeån apatit töø Laøo Cai ñaõ chieám 600.000 taán/naêm, neân tuyeán ñöôøng chæ coù theå ñaûm nhaän 400.000 taán/naêm trong khi phía Trung Quoác yeâu caàu töø 3-4 trieäu taán/naêm. Trong hoaït ñoäng giao thoâng vaän taûi quoác teá baèng ñöôøng saét, 21h30 ngaøy 18/4/1997, ñoaøn taøu Lieân vaän quoác teá Haø Noäi – Coân Minh (Trung Quoác) ñaõ khôûi haønh taïi ga Haø Noäi, chính thöùc khai thoâng theâm moät tuyeán taøu treân ñöôøng saét Vieät – Trung. Beân caïnh ñoù coøn coù hai tuyeán ñöôøng saét Vieät Nam – Trung Quoác khaùc laø Ñoàng Ñaêng (Vieät Nam) – Baèng Töôøng (Trung Quoác) vaø Laøo Cai (Vieät Nam) – Sôn Yeân (Trung Quoác). Taøu khaùch chaïy tuyeán Haø Noäi – Coân Minh seõ coù hai ñoâi taøu/tuaàn. Ñaây laø chuyeán taøu khaùch ñaàu tieân cuûa ñöôøng saét Vieät Nam ñi thaúng qua Coân Minh, khoâng phaûi chuyeån khaùch qua caùc ga bieân giôùi. Caùc ga ñoã coù nhaän khaùch laø Laøo Cai (Vieät Nam), Haø Khaåu, Khai Vieãn, Nghò Löông vôùi chieàu daøi tuyeán ñöôøng 765km. Ngaønh ñöôøng saét hai nöôùc laáy ñoàng France Thuïy Só laøm trung gian ñeå thanh toaùn. Haønh trình Haø Noäi – Coân Minh seõ thu huùt nhieàu du khaùch tham quan, du lòch ñeán vuøng ñaát phía Taây Nam Trung Quoác ñaày ñieån tích. AÛi Chi Laêng Cuõng nhö soâng Baïch Ñaèng, aûi Chi Laêng töøng vang doäi chieán coâng cuûa toå tieân ta ñaõ nhieàu laàn chieán thaéng quaân xaâm löôïc phöông Baéc. Chính taïi nôi ñaây, nôi aûi Chi Laêng lòch söû naøy naêm 981, Leâ Hoaøn phaù Toáng gieát cheát boïn töôùng Haàu Nhaân Baûo vaø Toân Hoaøng Haân. Naêm 1076, phoø maõ Thaân Caûnh Phuùc: ngöôøi tuø tröôûng Taøy ñaõ chaën ñaùnh vaïn quaân Toáng do Quaùch Quyø thoáng lónh buoäc haén phaûi môû ñöôøng voøng sang phía Taây môùi tieán ñöôïc bôø baéc soâng Nhö Nguyeät. Naêm 1285, Nguyeãn Ñòa Loâ ñaõ baén cheát teân Vieät gian Traàn Kieän taïi traïi Ma Laït trong cuoác khaùng chieán choáng quaân Nguyeân – Moâng laàn thöù hai. Nhaân chieán thaéng Chi Laêng, löøng laãy nhaát laø chieán thaéng cuûa nghóa quaân Lam Sôn naêm 1427: cheùm töôùng Lieãu Thaêng toùm coå Hoaøng Phuùc dieät 10 vaïn quaân ñaùnh tan yù chí xaâm löôïc cuûa nhaø Minh. Vaøo naêm aáy, cuoäc khôûi nghóa Lam Sôn do Leâ Lôïi vaø Nguyeãn Traõi laõnh ñaïo keùo daøi 10 naêm saép ñeán giai ñoaïn keát thuùc thaéng lôïi. Boïn Vöông Thoâng bò quaân ta vaây khoán ôû thaønh Ñoâng Quan hoaûng hoát caáp toác phaùi sang hai ñaïo vieân binh. Ñaïo thöù nhaát goàm 10 vaïn quaân, hai vaïn ngöïa do Thaùi töû Thaùi Phoù A Vieãn Haàu Lieãu Thaêng thoáng lónh qua ñöôøng Quaûng Taây keùo vaøo Laïng Sôn. Caùnh quaân thöù hai do Moäc Thaïnh chæ huy theo ñöôøng Vaân Nam thaúng tieán. Vua Minh laïi coøn saéc sai Vöông Thoâng phaûi quyeát taâm giöõ vöõng thaønh Ñoâng Quan ñeå chôø quaân cöùu vieän. Phaûi ñaùnh tan caùnh quaân lôùn do Lieãu Thaêng thoáng lónh tröïc chæ keùo vaøo Laïng Sôn vaø aûi Chi Laêng ñöôïc choïn laøm chieán ñòa ñeå vuøi xaùc quaân thuø. AÛi Chi Laêng coù caùc teân goïi cuõ laø Giaùp Khaåu, Laõo Thöù, Keâ Kinh nay thuoäc xaõ Chi Laêng, huyeän Chi Laêng, Laïng Sôn. Ñaây laø nôi maø tröôùc ñaây boïn xaâm löôïc phöông Baéc goïi laø “Yeát haàu ñaát Giao Chæ”. Naèm aùn ngöõ treân con ñöôøng ñoäc ñaïo vaø ngaén nhaát töø Quaûng Taây sang Ñoâng Ñoâ. Treân con ñöôøng naøy ñaõ töøng chöùng kieán söï qua laïi cuûa söù thaàn hai nöôùc. AÛi Chi Laêng laø moät thung luõng heïp hình baàu duïc, chieàu daøi Baéc Nam khoaûng 4km. Chung quanh 4 beà bao boïc nuùi ñaù loâ nhoâ, coù con soâng Thöông baét nguoàn töø Saøi Hoà len loûi qua nhöõng daõy nuùi ñaù voâi Cai Kinh chaûy veà ñeán Chi Laêng loøng soâng vaãn coøn heïp nhö moät con haøo lôùn. ÔÛ phía Taây thung luõng laø daõy nuùi ñaù Cai Kinh döïng ñöùng hình vaùch thaønh. ÔÛ phía Ñoâng caùc daõy nuùi ñaát, nuùi Phöôïng Hoaøng, Quyû Moân, Chi Laêng, Thaùi Hoøa Taïo thaønh moät voøng cung bao boïc. Trong loøng aûi hai beân soâng Thöông caét ñoâi thung luõng noåi leân 5 hoøn nuùi ñaù: Haøm Quyû, Naø Noâng, Ma Saên, Kyø Laân, Maõ Yeân. Cöûa Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 354 aûi phía Baéc naèm giöõa hai vaùch nuùi Haøm Quyû vaø Cai Kinh. Cöûa aûi phía Nam naèm giöõa nuùi Cai Kinh vaø Chi Laêng. Vôùi nuùi cao röøng daøy naèm bao quanh, soâng Thöông vaø nuùi ñaù loâ nhoâ chia caét ñòa hình AÛi Chi Laêng nhö moät traän ñoà hieåm kín haïn cheá quaân ñòch haønh quaân theo ñoäi hình lôùn, chi phoái loái ñaùnh traän ñòa sôû tröôøng. Ngöôïc laïi, ñòa theá naøy raát lôïi cho quaân phuïc kích bí maät taïo ra theá aùp ñaûo taïi choã, chia caét bao vaây, tieâu dieät ñòch khi chuùng töø ñöôøng ñoäc ñaïo tieán vaøo. AÛi Chi Laêng coù hai cöûa, cöûa phía baéc goïi laø Quyû Moân quan, cöûa phía Nam goïi laø Ngoû Theà. Goïi laø Quyû Moân quan vì boïn xaâm löôïc keùo quaân töø bieân giôùi sang, vöøa ñeán AÛi Chi Laêng khoâng neùn ñöôïc lo sôï khi ngöôùc nhìn nhöõng ngoïn nuùi ñaù hình thuø kyø dò: Quyû Moân quan, Quyû Moân quan Möôøi ngöôøi ñi, chín ngöôøi khoâng trôû veà Traän ñaùnh ñöôïc dieãn tieán nhö sau: Khi caùnh quaân cöùu vieän cuûa Lieãu Thaêng huøng hoå töø Pha Luõy (teân cuõ cuûa Höõu Nghò quan) keùo sang bieân giôùi nöôùc ta thì gaëp ngay danh töôùng Traàn Löïu chaën ñaùnh. Suoát gaàn 60km ñöôøng röøng daãn veà con ñöôøng ñoäc ñaïo AÛi Chi Laêng, oâng cöù chôït ñaùnh, chôït ruùt lui laøm cho Lieãu Thaêng noä khí xung thieân, haén yû theá ñoâng quaân xua leân traøn khaép AÛi Chi Laêng. Ñeán ñaây thaáy theá ñaát hieåm, boïn phuï taù ngoû yù khuyeân Lieãu Thaêng thaän troïng, nhöng Lieãu Thaêng kieâu ngaïo caû quyeát moät mình daãn ñaàu 100 kî binh tieán vaøo chaân nuùi Maõ Yeân vaø bò quaân ta mai phuïc. Moät vaïn quaân phía sau chöa kòp leân öùng cöùu cho chuû töôùng thì ñaõ bò ñaùnh tan taùc. Theá laø Thaùi Töû Thaùi Phoù An Vieãn Haàu Lieãu Thaêng – teân töôùng vang danh ñaùnh Nam deïp Baéc maáy chuïc naêm lieàn ñaõ bò vua Leâ Thaùi Toå cheùm bay ñaàu. Ngaøy nay, caùch Quyû Moân quan vaøi daëm giöõa ñoàn Quang Lang vaø ñeàn Hoå Lao coù 5-6 taûng ñaù naèm choång chô ôû hai beân ñöôøng. Coù moät taûng ñaù gioáng hình ngöôøi khoâng ñaàu song thaân theå vaø töù chi ñaày ñuû, töông truyeàn raèng ñaây laø xaùc cuûa Lieãu Thaêng. Khi ñi ngang qua AÛi Chi Laêng, du khaùch vaãn döôøng nhö nghe ñöôïc khí theá choáng quaân Minh thuôû naøo: Hoa Chi Laêng khoâng ngöïa hí vang trôøi Chó raàm raäp taêng tröôøn leân caïnh giaëc Hoa gaïo nôû gioù reo côø leäch phaát Ñaõ thaáy ñaàu maáy vaïn Lieãu Thaêng rôi (Xuaân Khieâm) Saøi Hoà Saøi Hoà laø ñoaïn ñeøo cheo leo, vaét veûo töø chaân nuùi leân ñænh nuùi, cao 362m, treân QL 1A, caùch thò xaõ Laïng Sôn hôn 20km veà phía Nam, nay thuoäc huyeän Chi Laêng, tænh Laïng Sôn. Coù caûm giaùc ñaây laø con ñöôøng ñoäc ñaïo quanh co, noái hai vuøng Nam Baéc cuûa tænh. Vöôït qua ñeøo naøy, khí haäu hai vuøng khaùc nhau roõ reät. Phaûi trôû veà tieáng Nuøng, môùi hieåu ñöôïc hai chöõ Saøi Hoà. Tieáng Nuøng ñoïc laø Slai Hoâ, ngöôøi ta phieân aâm thaønh chöõ Haùn Vieät: Saøi Hoà. Saøi Hoà tieáng Nuøng laø coå hoïng, cuõng chæ vaøo sôïi daây chaèng ôû coå. Coù theå do thöïc teá ñòa hình, ngöôøi daân nhaän ra con ñöôøng quanh co, voøng veøo, boù thít laïi, neân töôûng töôïng ra nhö coå hoïng bò boùp cheït, maø ñaët cho caùi teân laø ñeøo Coå Hoïng. Coù ngöôøi, vaãn laø baø con daân toäc Nuøng, muoán gaén ñòa phöông naøy vôùi söï nghieäp choáng giaëc ngoaïi xaâm döôùi thôøi Leâ Lôïi. Boïn quaân xaâm löôïc nhaø Minh keùo vaøo ñaây, loanh quanh, luùng tuùng, vaøo ra leân xuoáng gì thì cuõng sa vaøo traän ñòa Chi Laêng, bò cheïn coå ôû vuøng ñaát coå hoïng naøy. Sau chieán thaéng naøy, baø con nôi ñaây ñaët luoân teân ñaát laø ñaát Coå Hoïng (Slai Hoâ - Saøi Hoà) ñeå ghi laïi nhöõng chieán thaéng ñaõ ñöôïc ghi vaøo lòch söû. Caây Hoài Laïng Sôn Caây Hoài laø caây thaân goã to cao. Ngöôøi ta troàng Hoài treân caùc ñoài thuoäc huyeän Chi Laêng. Haøng naêm, caây Hoài cho hai vuï thu hoaïch quaû, nhöng vuï muøa coù quaû sai hôn, coù chaát löôïng toát hôn so vôùi Hoài vuï chieâm. Quaû Hoài coù hình sao 6 caùnh, 8 caùnh, 10 caùnh, neân ngöôøi ta hay nhaàm laø hoa Hoài. Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 355 Treân thò tröôøng theá giôùi, höông Hoài laø moät maët haøng coù giaù. Moät yeán quaû Hoài coù giaù töø 400 –500 ngaøn ñoàng. Tinh daàu Hoài cuõng hieám treân thò tröôøng theá giôùi vì caây Hoài raát khoù troàng. ÔÛ Laïng Sôn, caây Hoài moïc thaønh röøng ôû phía Baéc huyeän Chi Laêng. ÔÛ phía Nam huyeän, caây Hoài vaãn moïc töôi toát nhöng laïi khoâng ra hoa, quaû. Caùc huyeän khaùc trong tænh cuõng raát khoù troàng caây Hoài. Trong thôøi kyø thöïc daân Phaùp ñoâ hoä nöôùc ta, boïn chuùng ra söùc vô veùt, khai thaùc maët haøng naøy vaø haøng naêm vaän chuyeån veà nöôùc Phaùp tôùi haøng traêm taán tinh daàu Hoài vaø quaû Hoài. Töø sau ngaøy giaûi phoùng mieàn Baéc, ta chuù troïng phaùt trieån caây Hoài. Naêm 1998, ta thu khoaûng 10.000 taán quaû Hoài khoâ ñem xuaát khaåu thu ñöôïc khoaûng 25 trieäu USD. Soâng Kyø Cuøng Theo tuïc truyeàn, ngaøy xöa coù moät oâng quan ñöôïc phaùi leân khai khaån vuøng aûi Baéc naøy, thaáy ñaây laø con soâng ôû taän cuøng neân ñaët cho noù caùi teân ñoù. Khoâng bieát lai lòch caùi teân ñoù coù ñuùng khoâng, nhöng maëc nhieân ai cuõng phaûi coâng nhaän laø moät doøng soâng ñeïp. Tröôùc khi caàu Kyø Cuøng bò mìn giaëc phaù saäp, ñaây laø nôi ñeâm ñeâm hoø heïn cuûa nhöõng ñoâi trai gaùi. Ngaøy nay caàu Kyø Cuøng ñaõ ñöôïc xaây döïng moät caùch vöõng chaéc, giöõa trung taâm thò xaõ Laïng Sôn noái lieàn hai beân thò xaõ. Con soâng Kyø Cuøng naøy chia ñoâi thò xaõ Laïng Sôn thaønh hai phaàn caân ñoái. Coøn lòch söû hình thaønh con soâng naøy vaãn coøn laø moät vaán ñeà gaây nhieàu tranh caõi cuûa caùc nhaø khoa hoïc vôùi nhöõng giaû thuyeát ñeå giaûi thích: Taïi sao con soâng naøy laïi chaûy ngöôïc leân bieân giôùi phía Baéc, ñoå vaøo soâng Taây Giang cuûa Trung Quoác? Nhöng nhöõng chieán só Laïng Sôn trong thôøi kyø chieán tranh thì raát caùm ôn thieân nhieân ñaõ taïo neân doøng soâng chaûy ngöôïc naøy! Vì noù ñaåy ñi nhöõng xaùc giaëc hoâi tanh traû veà phöông Baéc. Ñoäng Tam Thanh Nhaéc ñeán Ñoäng Tam Thanh khoâng theå khoâng nhôù caâu ca dao coå: Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa Coù naøng Toâ Thò coù chuøa Tam Thanh Ñoàng Ñaêng, Kyø Löøa, nuùi Voïng Phu, ñoäng Tam Thanh ñeàu laø nhöõng thaéng caûnh vaø choán ñoâng vui cuûa Laïng Sôn, coù vò trí quan troïng veà caùc maët quaân söï, chính trò, kinh teá, vaên hoùa, khí haäu trong laønh vaø nhieàu phong caûnh ñeïp. Ñoàng Ñaêng caùch thò xaõ Laïng Sôn 14km, voán laø moät huyeän mieàn nuùi vôùi nhöõng phieân chôï ñaày laâm thuûy saûn vaø traùi caây quyù cuûa xöù Laïng nhö leâ, maän, hoàng, haït deû, ñoàng baøo daân toäc ít ngöôøi y phuïc ñuû maøu saéc saëc sôû, ñi laïi mua baùn taáp naäp. Kyø Löøa laø daõy phoá beân soâng Kyø Cuøng nöôùc trong xanh, caùch thò xaõ Laïng Sôn khoaûng 2km, töø thôøi nhaø Leâ ñaõ laø cöûa khaåu buoân baùn trao ñoåi haøng hoùa quan troïng ôû vuøng bieân giôùi sau khi trieàu ñình coù leänh caám caùc khaùch thöông khoâng ñöôïc töï do ñi laïi saâu trong noäi ñòa. Nuùi Voïng Phu gaén vôùi ngöôøi thieáu phuï hoï Toâ (Toâ Thò) ngoùng troâng choàng laâu ngaøy hoùa ñaù vaø ñoäng chuøa Tam Thanh ñeàu naèm trong daõy nuùi ñaù voâi phaân Kyø Löøa vaø thò xaõ Laïng Sôn. Veà caûnh hang ñoäng kyø thuù Laïng Sôn, ngöôøi ta thöôøng nhaéc ñeán boä ba Nhaát Thanh – Nhò Thanh – Tam Thanh, döôøng nhö caû 3 hang ñoäng aáy ñaõ coù saün töø laâu ñôøi vaø thöôøng coi Tam Thanh ñöôïc phaùt hieän cuoái cuøng. Thöïc ra ñoäng Tam Thanh voán ñöôïc bieát ñeán tröôùc tieân. Theo Phan Huy Chuù (1782- 1840) thì: “Ñoäng Tam Thanh vaùch ñaù lôûm chôûm, troâng xuoáng beán soâng. Tröôùc ñoäng coù hoà, chuøa ôû löng chöøng nuùi, caûnh trí aâm u vaéng veû. Beân höõu ñoäng laø nuùi Voïng Phu, treân ñænh coù moûm ñaù nhö hình ngöôøi ñaøn baø ñöùng ngoùng ra (troâng choàng)”. Cöûa ñoäng cao hôn maët ñaát khoaûng 8m, loái leân laø 30 baäc ñaù ñuïc vaøo söôøn nuùi. Cöûa ñoäng nhoû heïp, caây coái um tuøm che khuaát aùnh saùng. Vaùch ñoäng beân phaûi coù khaéc baøi thô cuûa Ngoâ Thì Só (1726 – 1780) khi oâng laøm ñoác traán Laïng Sôn ca tuïng veû ñeïp cuûa ñoäng, trong ñoù coù nhöõng caâu: Thanh truyeàn baùch thaïch giai naêng ngöõ Boái laäp tieàn phong kieán voïng phu (Suoái trong tuoân chaûy treân haøng traêm moûm ñaù nhö ñang troø chuyeän Quay löng laïi nhìn sang ngoïn nuùi phía tröôùc thaáy hoøn Voïng Phu) Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 356 Hang chính cuûa ñoäng coù töôïng A Di Ñaø, coù nhieàu nhuõ ñaù hình thuø ngoaïn muïc, maøu saéc oùng aùnh. Phía beân phaûi ñoäng luoàn laùch giöõa nhöõng ñoáng ñaù ngoån ngang laø moät loái ñi nhoû heïp aên thoâng ra ngoaøi. Ñoäng Nhò Thanh ôû gaàn Tam Thanh, ñöôïc Ngoâ Thì Só phaùt hieän, söûa sang thaønh moät nôi danh thaéng. Coâng trình tu taïo naøy hoaøn thaønh vaøo muøa thu naêm Canh Tyù nieân hieäu Caûnh Höng (1780). Nhìn töø xa, nuùi coù ñoäng nhö moät toøa kieán truùc baèng ñaù coù hai cöûa thaønh, moãi cöûa daãn vaøo moät ñoäng. Ñoäng thöù nhaát ñòa theá cao nhieàu nhuõ ñaù hai beân vaùch ñoäng phía treân ñeàu coù loã hoång lôùn, aùnh saùng beân ngoaøi qua ñoù luøa vaøo laøm cho ñoäng theâm saùng suûa. ÔÛ ñaây, Ngoâ Thì Só ñaõ cho khaéc chöõ, taïc töôïng, thôø Tam Giaùo: Khoång Giaùo, Phaät Giaùo, Laõo Giaùo, ngoaøi ra coøn coù töôïng Long Thieân hoä phaùp; Tam Theá Toân; Di Ñaø, Thieân Phuû; Long Thaàn. Phía treân coù khaéc 3 chöõ “Tam Giaùo Töï”. Ñoäng thöù nhì thaáp hôn, coù khe saâu, coù suoái daøi, coù vuõng nöôùc trong, coù hoác ñaù lôùn nhö khaùm thôø. Ngoài thuyeàn nhoû theo suoái ñi ra khoûi ñoäng theo cöûa phía sau nuùi thì nhìn thaáy ñoäng Tam Thanh, Hoøn Voïng Phu ôû ngay phía tröôùc maët. Ngoâ Thì Só cho söûa sang ñoäng naøy laøm nôi du ngoaïn, ñaët teân laø ñoäng Nhò Thanh (oâng sinh ra ôû laøng Taû Thanh Oai, Haø Sôn Bình, neân laáy hieäu laø Nhò Thanh cö só, nhaân ñoù laáy hai chöõ Nhò Thanh ñaët teân cho ñoäng naøy). Cöûa ñoäng coù ao Bích Trì, ñình Duyeät Quaân, am Thaïch Mieân; hieân Thuïy Tuyeàn ñeàu laø nhöõng ñòa ñieåm gaén lieàn vôùi caùc hoaït ñoäng cuûa Ngoâ Thì Só khi oâng laøm ñoác traán ôû Laïng Sôn. Trong ñoäng coù töôïng truyeàn thaàn Ngoâ Thì Só taïc vaøo vaùch ñaù. Qua chieán tranh, caùc di tích trong ñoäng Nhò Thanh vaø ñeàn “Tam Giaùo” phaàn lôùn ñeàu bò hö haïi, rieâng töôïng chaân dung Ngoâ Thì Só vaø buùt tích cuûa oâng thì vaãn coøn. Veà ñoäng Nhaát Thanh, xöa nay ít thaáy nhaéc ñeán vaø ñích thöïc laø caùi ñoäng naøo thì cuõng coù nhieàu thuyeát khaùc naøo. Coù thuyeát cho raèng ñoäng Nhaát Thanh laø moät ñoäng nhoû trong daõy nuùi coù nhieàu hang ñoäng vaây quanh vuøng Laïng Sôn – Kyø Löøa, khoâng coù gì ñaëc saéc noåi baät nhöng ñöôïc neâu teân coát cho ñuû boä 3: Ñaõ coù Tam Thanh, Nhò Thanh aét phaûi coù Nhaát Thanh (?). Cuõng coù thuyeát cho raèng Nhaát Thanh chính laø ñoäng Ngoâ Thì Só cho söûa thaønh “Ñeàn Tam Giaùo” ñaõ noùi ôû treân. Nuùi Maãu Sôn Caùch thò xaõ Laïng Sôn 30km veà phía ñoâng laø ñænh nuùi Maãu Sôn naèm ôû ñoä cao 1514m so vôùi maët nöôùc bieån, khí haäu oân hoøa thích hôïp cho nghæ döôõng. Nuùi Maãu Sôn ñöôïc bao boïc bôûi haøng traêm quaû nuùi nhoû, muøa ñoâng ñænh nuùi luoân bò söông muø bao phuû. Veà muøa heø, trong saéc naéng vaøng röïc rôõ, ñænh nuùi Maãu Sôn hieän ra söøng söûng, cao ngaát troâng thaät ngoaïn muïc. Vaøo muøa xuaân, caû vuøng Maãu Sôn ñoû röïc saéc hoa ñaøo. Ñaøo traùi cuûa Maãu Sôn vöøa to vöøa ngoït. Moät ñaëc saûn cuûa Maãu Sôn nöõa laø cheø Maãu Sôn, vò cheø thôm ngoït, uoáng moät laàn nhôù maõi. Ngöôøi ta ñem so saùnh Maãu Sôn cuûa Laïng Sôn ñeïp chaúng keùm gì Sapa cuûa Laøo Cai. Trong töông lai Maãu Sôn coù theå ñöôïc xaây döïng thaønh khu nghæ döôõng vaø phaùt trieån loaïi hình du lòch leo nuùi. Chôï Kyø Löøa Chôï ñaõ coù töø haøng traêm naêm nay, naèm ôû trung taâm thò xaõ Laïng Sôn, laø moät trung taâm mua baùn saàm uaát cuûa nhaân daân trong vuøng cuõng nhö khaùch ngoaøi tænh vaø caùc vuøng laân caän. Chôï Kyø Löøa cuõng laø nôi giao löu vaên hoùa cuûa caùc daân toäc Taøy, Nuøng, Dao noâ nöùc veà ñaây ñeå mua saém haøng hoùa, ñeå tìm baïn gaëp gôõ, trao ñoåi taâm tình. Chôï Kyø Löøa noåi tieáng töø xöa ñeán nay, vì vaäy du khaùch ñeán Laïng Sôn ai cuõng reõ vaøo Chôï Kyø Löøa vöøa ñeå bieát, ñeå chieâm ngöôõng vaø mua vaøi moùn quaø kyû nieäm cho chuyeán ñi. “Ñoàng Ñaêng coù phoá Kyø Löøa” – caâu ca dao quen thuoäc naøy cuõng nhaéc ñeán moät ñòa danh, chæ vaøo trung taâm thò xaõ Laïng Sôn, maïn baéc soâng Kyø Cuøng. Nhieàu caùch giaûi thích veà hai chöõ Kyø Löøa, ñeán nay vaãn coøn ñang ñöôïc trao ñoåi. Coù leõ phaûi tìm trong ngoân ngöõ Taøy, Nuøng môùi coù khaû naêng giaûi thích ñöôïc töông ñoái chính xaùc. Thò xaõ Laïng Sôn xöa laø ñòa baøn sinh soáng cuûa ngöôøi Taøy – Nuøng. Tieáng Taøy – Nuøng: Löøa (hoaëc Löø) nghóa laø beø, maûng, thuyeàn. Soâng coù nhieàu beø, maûng ñöôïc goïi laø Taû Löøa. Ñua thuyeàn goïi laø Böa Löøa. Bieát cheøo thuyeàn, beø kheùo leùo goïi laø Phuø Löøa. Soâng Kyø Cuøng thuyeàn beø ñi laïi taáp naäp, laïi coù chôï buùa. Vieäc giao löu buoân baùn doïc soâng, hoaëc töø bôø beân naøy sang bôø beân kia ñeàu baèng beø maûng, neân chöõ Löøa ñöôïc duøng ñeå chæ ñòa danh. Taøi lieäu thuyeát minh xuyeân Vieät – Group “Hỗ trợ hướng dẫn viên du lịch” https://www.facebook.com/groups/huongdanvietnam Trang: 357 Coøn chöõ Kyø, daân ñòa phöông vaãn goïi laø Khau. “Paây haùng khau Löøa” nghóa laø Ñi chôï Kyø Löøa. Khau laø chæ quaû ñoài. Caùc nhaø Nho sau naøy môùi chuyeån ra thaønh Kyø, vaãn ñeå chæ ñoài nuùi. Kyø Löøa hay Khau Löøa coù nghóa laø “Treân nuùi döôùi thuyeàn”. Daàn daàn trôû thaønh caùi teân quen thuoäc Kyø Löøa. Cuõng coù caùch giaûi thích döïa vaøo giai thoaïi. OÂng ñoác traán Thaân Coâng Taøi (theá kyû XVII) coù hai con löøa chaên treân quaû ñoài naøy. Khi ñoài trôû thaønh phoá xaù, löøa khoâng coù coû aên ñaõ boû ñi. OÂng ñoác traán raát tieác neân ñaõ goïi quaû ñoài naøy laø Khau Löøa. Caùch giaûi thích naøy nghe coù phaàn göôïng eùp, song cuõng coù yù vò phaàn naøo, neân cuõng ñöôïc nhieàu ngöôøi nhaéc ñeán. Chôï Ñoâng Kinh Ñaây laø chôï lôùn nhaát thò xaõ Laïng Sôn. Tröôùc ñaây laø moät baõi ñaát troáng duøng ñeå hoïp chôï phieân giöõa ngöôøi daân toäc thieåu soá vaø ngöôøi Vieät. Ñeán naêm 1980, chôï ñöôïc xaây döïng vôùi quy moâ khaù nhoû khoaûng 500m 2 . Ñeán naêm 1998, trong quy hoaïch phaùt trieån chung cuûa thò xaõ, chôï ñaõ ñöôïc xaây döïng taàm voùc lôùn nhö baây giôø. Chôï hieän nay coù moät taàng treät vaø hai taàng laàu vôùi heä thoáng thang cuoán hieän ñaïi. Nôi ñaây laø trung taâm thöông maïi lôùn nhaát tænh Laïng Sôn chuyeân mua baùn sæ leû caùc maët haøng Trung Quoác, noâng saûn Vieät Nam – Trung Quoác, ñaëc bieät laø caùc loaïi döôïc thaûo. Coù theå noùi ñaây laø thieân ñöôøng mua saém cho khaùch du lòch ñeán thaêm Laïng Sôn: chuûng loaïi phong phuù, giaù caû raát reû, roäng raõi, cô sôû vaät chaát khaù toát. Höõu Nghò Quan Naèm caùch thò traán Ñoàng Ñaêng 4km veà phía Ñoâng Baéc, ñaây laø moät trong nhöõng cöûa khaåu quan troïng giöõa nöôùc ta vaø Trung Quoác chuyeân daønh cho xuaát khaåu haøng hoùa, ñaëc bieät laø noâng saûn giöõa hai nöôùc vaø du lòch. Tuy so vôùi caùc cöûa khaåu khaùc nhö Moùng Caùi, Haø Khaåu taàm voùc Höõu Nghò Quan laø khaù nhoû, nhöng ñaây laø cöûa khaåu chính ñöa khaùch Vieät Nam sang Trung Quoác du lòch. Hieän nay muoán sang Trung Quoác raát deã daøng, chæ caàn laø giaáy thoâng haønh coù theå hoaøn taát trong ngaøy, ta coù theå sang Trung Quoác du lòch. Neáu ñi trong ngaøy, phí laøm giaáy thoâng haønh laø 65.000 ñoàng, neáu vaøo saâu trong noäi ñòa Trung Quoác töø 10 ñeán 15 ngaøy, leä phía khoaûng 300.000 ñoàng. Tieàn Trung Quoác laø Nhaân daân teä trò giaù khoaûng 1700 ñeán 1800 VNÑ. 