Tầm quan trọng của việc thúc đẩy xuất khẩu thuỷ sản trong quá trình phát triển kinh tế Việt Nam

cung cÊp cho nu«i trång cµng ngµy ph¸t triÓn h¬n. Cïng nhê cã khoa häc kü thuËt mµ chóng ta t×m ra gièng c¸, t«m ng¾n ngµy h¬n, tèc ®é t¨ng tr­ëng cao h¬n, nu«i trång trong thêi gian ng¾n cho thu ho¹ch yÕu tè ®ã lµm s¶n l­îng thñy s¶n t¨ng. Ngoµi ra chóng ta cßn thùc hiÖn lång vµ cÊy ghÐp c¸c giãng c¸ gi¸ nhau, cïng nu«i ë mét khu vùc ®Ó tan¹ dông c¸c tÇng n­íc. ViÖc nu«i thÕ tr­íc tiªn lµ tËn dông thøc ¨n cho sinh vËt nu«, thø n÷a lµ t¹o ra n¨ng suÊt cao h¬n cho nu«i trång v× vËy ®ã lµ yÕu tè t¹o cho viÖc nu«i trång thñy s¶n cã n¨ng suÊt cao h¬n. Nh­ng nh×n chung nu«i trång thñy s¶n ViÖt Nam tuy ®· cã khëi s¾c ph¸t triÓn trong mÊy n¨m trë l¹i ®©y. Tuy vËy viÖc nu«i trång cña ViÖt Nam vÉn chñ yÕu lµ nu«i qu¶ng c¸ch vµ b¸n th©m canh (90%), n¨ng suÊt ch¨n nu«i nh×n chung thÊp h¬n nhiÒu so víi khu vùc vµ thÕ giíi. VÒ øng dông khoa häc kü thuËt vµo gièng vµ kü thuËt nu«i ®· cã b­íc ph¸t triÓn, nh­ng cßn rÊt chËm ch¹p, thµnh tùu ch­a ®­îc ®¸ng bao nhiªu. Nªn n¨ng suÊt vÉn cßn thÊp, vµ con gièng sau khi nu«i vÉn sÈy ra s©u bÖnh hoÆc chÕt. §©y còng lµ thùc tr¹ng cña nu«i trång thñy s¶n ViÖt Nam hiÖn nay, tuy s¶n l­îng t¨ng, nh­ng vÉn cßn rÊt nhiÒu bÊt cËp trong vÊn ®Ò nu«i trång, xuÊt khÈu nh÷ng mÆt hµng nu«i ®ã + KÕt qu¶ ®¸nh b¾t ph©n bè theo c¬ cÊu Do ®iÒu kiÖn tù nhiªn ë mçi vïng kh¸c nhau nªn viÖc nu«i trång vµ ®¸nh b¾t kh¸c nhau gi÷a c¸c vïng. Mçi vïng cã thÕ m¹nh riªng trong viÖc nu«i trång vµ ®¸nh b¾t . Vïng nµy cã thÓ nu«i lo¹i thñy s¶n nµy vïng kh¸c l¹i m¹nh vÒ nu«i lo¹i thñy s¶n kh¸c. Tæng s¶n l­îng h¶i s¶n khai th¸c trong 10 n¨m gÇn ®©y t¨ng liªn tôc (kho¶ng 6,6%/n¨m). Riªng giai ®o¹n 1991 - 1995 t¨ng víi tèc ®é 7,5%/n¨m; giai ®o¹n 1996 - 2000 t¨ng b×nh qu©n 9%/n¨m. Tæng s¶n l­îng khai th¸c 2000 khai th¸c ®¹t 1.200.000 tÊn. S¶n l­îng t¨ng theo ®Çu t­ vµ h¹n chÕ bëi møc ®é c¹n kiÖt. C¬ cÊu s¶n phÈm theo c¸c vïng l·nh thæ ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng d­íi ®©y B¶ng 8. C¬ cÊu s¶n l­îng khai th¸c h¶i s¶n theo c¸c vïng l·nh thæ n¨m 2000 Vïng S¶n l­îng (tÊn) % B¾c Bé 56.008 4,7 B¾c trung bé 108.488 9,1 Nam trung bé 345.558 28,8 T©y nam bé 566.608 47,1 §«ng, nam bé 123.338 10,3 C¶ n­íc 1.200.000 100 Nguån: Quy ho¹ch tæng thÓ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ngµnh thñy s¶n ®Õn n¨m 2010 BiÓu ®å: Qua biÓu ®å ta thÊy rÊt râ s¶n l­îng khai th¸c thñy s¶n nu«i vïng lµ kh¸c nhau. Nã ®¸nh gi¸ lîi thÕ nu«i vïng lµ kh¸c nhau nh­ng gi­êng nh­: chóng ta thÊy diÖn tÝch nu«i cã t¸c ®éng phÇn lín tíi s¶n l­îng khai th¸c h¶i s¶n cña ngµnh thñy s¶n lµ rÊt lín Vïng T©y Nam bé (§BSCL) cã diÖn tÝch nu«i lín nhÊt so víi toµn quèc nªn l­îng ®¸nh b¾t, nu«i trång rÊt lín, cheÝem gÇn mét phÇn hai c¶ n­íc lµ 47,1% nh­ng nã ®¸nh gi¸ lµ vïng ®ång b»ng S«ng Cöu Long cã tiÒm n¨ng rÊt lín cho viÖc khai th¸c thñy s¶n. Víi nhiÒu s«ng, ®Çm vµ bê biÓn, m«i tr­êng ë ®©y l¹i thuËn lîi cho nu«i trång thñy s¶n. V× vËy, vïng T©y nam bé lµ ®iÒu kiÖn cho viÖc khai th¸c, nguån tµi nguyªn nµy. Víi n¨m 2000 s¶n l­îng khai th¸c cña ta lµ 566.608 tÊn chiÕm 47,1% toµn quèc. TiÕp ®ã lµ vïng Nam trung bé s¶n l­îng 345.558 tÊn chiÕm 28,8% cña c¶ n­íc. Sau ®ã lµ §«ng nam bé, B¾c trung bé vµ B¾c bé Tuy nhiªn viÖc khai th¸c gi÷a c¸c vïng t¨ng nªn qua c¸c n¨m lµ còng do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. Chóng ta khai th¸c t¨ng lµ nhê cã sù t¨ng c­êng vµo ®Çu t­ ch­¬ng tr×nh khai th¸c xa bêi. N¨m 2000 ngµnh ®· ®Çu t­ duy tr× 79.017 tµu thuyÒn m¸y (t¨ng 10.517 chiÕc so víi n¨m 1996), víi tæng c«ng suÊt 3,1 triÖu CV (t¨ng 5,3 lÇn so víi 1996), sè l­îng tµu ®¸nh b¾t xa bê ®· cã 5.896 chiÕc víi c«ng suÊt kho¶n 1 triÖu CV, t¨ng 332 chiÕc so víi 1999, chøng tá xu h­íng ®Çu t­ cña ngµnh ®· chó träng ®ãng tµu cã c«ng suÊt lín ®Ó khai th¸c thñy s¶n ë ng­ tr­êng xa bê. Nh­ng s¶n l­îng thñy s¶n khai th¸c t¨ng trong thêi gian qua cßn do c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®· tÝch cùc tham gia vµo ch­¬ng tr×nh ®¸nh b¾t xa bê: ®Õn thêi ®iÓm nay cã 452 hîp t¸c x· khai th¸c thñy s¶n víi 15.650 x· viªn vµ 1875 tµu, cã 5542 tËp ®oµn vµ tæ hîp t¸c ®¸nh c¸. Ng­ d©n ®· dÇn n¾m b¾t ®­îc ng­ tr­êng, kü thuËt khai th¸c nªn tû lÖ s¶n phÈm ®­a vµo xuÊt khÈu t¨ng 15% so víi n¨m 1999. Ngoµi ra c«ng t¸c b¶o vÖ nguån lîi thñy s¶n cßn ®· ®­îc t¨ng c­êng, tÇu kiÓm ng­ ®· ®­îc ®Çu t­ trang thiÕt bÞ cho tÊt c¶ c¸c tØnh ven biÓn tõ TW tíi ®Þa ph­¬ng, c¬ së ®· triÓn khai manh mÏ viÖc thùc hiÖn ph¸p lÖnh b¶o vÖ nguån lîi thñy s¶n vµ chØ thÞ 01/1998/CT-TTg cña Thñ t­íng chÝnh phñ Trªn ®©y lµ thùc tr¹ng c¬ cÊu ®¸nh b¾t thñy s¶n theo vïng ë n­íc ta. Víi thùc tr¹ng tõng vïng lµ c¬ së ®Ó chóng ta nghiªn cøu ®Ó xem vïng nµo cã thÕ m¹nh ®Ó tËp trung ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ ®ã vÊn ®Ò ®Æt ra cho c¸c vïng hiÖn nay. 2.1.2. Ph©n bè ®Þa lý ®¸nh b¾t thñy s¶n vµ nu«i trång thñy s¶n Sù ph©n bè ®Þa lý mÊt c©n ®èi gi÷a miÒn nam vµ miÒn b¾c. MÆc dï hÇu hÕt c¸c tØnh ven biÓn ®Òu tham gia ho¹t ®éng ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n, song tæng ®¸nh b¾t cña c¸c tØnh miÒn b¾c Ttõ Qu¶ng TrÞ trë ra) chØ lµ 13% so víi ®¸nh b¾t h¶i s¶n cña c¶ n­íc n¨m 2000. §¸nh b¾t cña c¸c tØnh nam bé lµ 54% trong ®ã riªng 2 tØnh Kiªn Giang vµ Minh H¶i ®· khai th¸c tíi 27,5% s¶n l­îng khai th¸c h¶i s¶n cña c¶ n­íc, gÊp 2 lÇn khai th¸c cña c¸c tØnh phÝa b¾c VÒ t×nh h×nh nu«i trång, viÖc ph©n bè khu vùc nu«i trång còng cã nh÷ng mÊt c©n ®èi t­¬ng tù. Nu«i trång ë c¸c tØnh phÝa b¾c chiÕm 20% tæng s¶n l­îng thñy s¶n nu«i trång cña c¶ n­íc. Riªng vÒ, nu«i t«m tËp trung ë Nam bé tíi 73% tæng s¶n l­îng t«m c¶ n­íc n¨m 2000, cßn l¹i ë c¸c tØnh miÒn trung (7%) trong khi c¸c tØnh ë miÒn b¾c gåm Qu¶ng Ninh, Th¸i B×nh vµ Nam §Þnh chØ chiÕm ch­a ®Çy 2,5% s¶n l­îng t«m nu«i toµn quèc. Sù ph©n bè ®Þa lý kh«ng ®Òu trong ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n cã nguyªn nh©n kh¸c quan träng lµ do sù ph©n bè khoong ®Òu cña nguån tµi nguyªn biÓn nh­ ®· nªu trªn. · VÒ diÖn tÝch mÆt n­íc nu«i trång thñy s¶n 2.1.3. Nh÷ng nhËn xÐt chung vÒ ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n ViÖt Nam cã nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn phong phó, nguån tµi nguyªn ®ã ®· t¹o lîi thÕ so s¸nh cña ®¸nh b¾t vµ nu«i trång thñy s¶n. Tõ nh÷ng lîi thÕ ®ã lµ yÕu tè kh¸ch quan lµm t¨ng s¶n l­îng thñy s¶n thêi gian qua Tuy nhiªn, do nh÷ng h¹n chÕ vÒ tr×nh ®é qu¶n lý còng nh­ tr×nh ®é c«ng nghÖ mµ viÖc duy tr× nguån tµi nguyªn ven bê còng bÞ tµn ph¸ rõng ngËp mÆn ®Ó nu«i t«m, tµn ph¸ m«i tr­êng sinh th¸i vµ g©y ra nh÷ng hËu qu¶ cã thÓ rÊt nghiªm träng ®Õn viÖc duy tr× nguån tµi nguyªn thñy s¶n l©u dµi. 2.2. Ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n ViÖt Nam Sau khi chÝnh phñ ban hµnh NghÞ quyÕt 18/CP vÒ ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc (CNSH) ë ViÖt Nam, c¸c c¬ së nghiªn cøu vµ ®¬n vÞ s¶n xuÊt kinh doanh cã liªn quan ®Õn CNSH trong ngµnh thñy s¶n ®· x©y dùng ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng cô thÓ ®Ó thùc hiÖn nghÞ quyÕt ®ã. Trong qu¸ tr×nh triÓn khai, ®· coi träng viÖc qu¸n triÖt quan ®iÓm vµ môc tiªu ph¸t triÓn CNSH chung cña c¶ n­íc g¾n víi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô träng t©m cña c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ x· héi quan träng cña ngµnh nh»m ®­a nhanh tiÕn bé CNSH vµo s¶n xuÊt nghÒ c¸ ë n­íc ta. Ngoµi nh÷ng kÕt qu¶ vÒ t¨ng c­êng ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ n©ng cao n¨ng lùc nghiªn cøu cho c¸c c¬ së nghiªn cøu trong ngµnh tõ n¨m 1994 ®Õn nay, c¸c ViÖn, Trung t©m nghiªn cøu ®· triÓn khai thùc hiÖn rÊt nhiÒu ®Ò tµi nghiªn cøu øng dông CNSH trong c¸c lÜnh vùc gièng, s¶n xuÊt thøc ¨n phßng ngõa dÞch bÖnh, qu¶n lý m«i tr­êng, kiÓm tra chÊt l­îng vÖ sinh thñy s¶n trong chÕ biÕn thñy s¶n VÒ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong nghiªn cøu vÒ gièng. H¬n 20 ®Ò tµi nghiªn cøu vÒ giãng thñy s¶n trong thêi gian qua ®· øng dông c«ng nghÖ gen; lai t¹o vµ ®iÒu khiÓn giíi tÝnh nh»m n©ng cao phÈm gièng, cong nghÖ nuçi vç thuÇn thôc thñy s¶n bè mÑ; c«ng nghÖ ­¬ng, Êp vµ nu«i d­ìng trøng tõ giai ®o¹n sau thô tinh cña trøng ®Õn giai ®o¹n gièng; thøc ¨n c«ng nghiÖp cã liªn quan ®Õn qu¸ tr×nh nu«i d­ìng ®éng vËt thñy s¶n. Cho ®Õn nay ®· s¶n xuÊt thµnh c«ng nhiÒu ®èi t­îng thñy s¶n ë ViÖt Nam, cung cÊp gièng cho s¶n xuÊt víi khèi l­îng lín vµ chÊt l­îng ®­îc n©ng cao. Cã thÓ kÓ ®Õn: + Gièng t«m só (Penaeus monodon): C«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng t«m só ®· ®­îc ¸p dông réng r·i cho nhiÒu ®Þa ph­¬ng trong c¶ n­íc 11 th¸ng ®Çu n¨m 2002 ­íc s¶n xuÊt 16,5 tû gièng t«m só P15 + Gièng t«m r¶o (Metapenaeus ensis) ®· cho ®Î thµnh c«ng, x©y dùng quy tr×nh s¶n xuÊt gièng vµ nu«i t«m r¶o. HiÖn cã 12 tØnh ®ang ®­îc chuyÓn giao c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng vµ nu«i t«m r¶o. Ngoµi ra còng cã ®· cho ®Î thµnh c«ng t«m cµng xanh (Macrobaranchium rosenbergii), t«m n­¬ng (P.orientalis), t«m b¹c (P.merguiensis) + Cua biÓn (Scylla spp) vµ ghÑ xanh: ®· nghiªn cøu thµnh c«ng quy tr×nh s¶n xuÊt gièng vµ nu«i th­¬ng phÈm 2 ®èi t­îng nµy. §· s¶n xuÊt gièng vµ nu«i mét sè loµi ®éng vËt th©n mÒm nh­ èc h­¬ng, ®iÖp, trai biÓn, trai n­íc ngät, bµo ng­, hiÖn ®ang ®­îc ¸p dông vµo s¶n xuÊt t¹i nhiÒu n¬i. + Nhãm c¸ biÓn: §· nghiªn cøu quy tr×nh s¶n xuÊt gièng c¸ gß, c¸ v­îc, c¸ song. N¨m 2002, lÇn ®Çu tiªn ®· cho ®Î vµ ­¬ng ®¹t tû lÖ sèng cao gièng c¸ song, s¶n xuÊt ®­îc kho¶ng 20 v¹n c¸ song chÊm gièng vµ hµng v¹n c¸ giß cung cÊp cho khu vùc Qu¶ng Ninh, H¶i Phßng, NghÖ An, Vòng Tµu + Nhãm c¸ n­íc ngät: ®· l­u gi÷ vµ b¶o qu¶n quü gen c¸ n­íc ngät gåm 27 loµi, dßng vµ gièng gèc. øng dông c«ng nghÖ ®iÒu khiÓn sinh s¶n nh©n t¹o thµnh c«ng mét sè loµi c¸ n­íc ngät: chÐp, mÌ tr«i, tr¾m cá, mÌ vinh, basa, tra, bèng, qu¶, bèng t­îng, r« ®ång, c¸ chim tr¾ng. Hµng n¨m s¶n xuÊt trªn 10 tû c¸ bét mét sè loµi c¸ n­íc ngät chñ yÕu, cung cÊp ®ñ gièng cho s¶n xuÊt. KÕt qu¶ nghiªn cøu næi bËt trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y lµ øng dông c«ngng hÖ di truyÒn ®iÒu khiÓn giíi tÝnh t¹o ®µn c¸ r« phi siªu ®ùc, c¸ mÌ vinh toµn c¸i, gi¶i phÉu tuyÕn andrrogenic ®Ó ®iÒu khiÓn giíi tÝnh t«m cµng xanh, th«ng qua chäng gièng c¸ r« phi dßng GIFT ®· n©ng cao tèc ®é sinh tr­ëng 18% sau 2 thÕ hÖ gièng. C«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng c¸ r« phi siªu ®ùc dßng GIFT ®· s¶n xuÊt khaáng 75 v¹n c¸ gièng cung cÊp cho 25 tØnh. HiÖn nay gièng nµy rÊt ®­îc ­a chuéng vµ cã nhu cÇu cao ®Ó ph¸t triÓn nu«i c¸ r« phi siªu ®ùc xuÊt khÈu trong nh÷ng n¨m ®Õn. §· x©y dùng quy tr×nh b¶o qu¶n tinh mét sè loµi c¸ n­íc ngät, mét sè loµi vi t¶o, b­íc ®Çu nghiªn cøu c¸c marker ADN phôc vô chän gièng, n©ng cao tèc ®é sinh tr­ëng c¸ tra, t«m su vµ marker ADN liªn quan ®Õn mµu s¾c thÞt c¸ tra + Nhãm rong biÓn: ®· nghiªn cøu øng dông c«ng nghÖ s¶n xuÊt gièng mét sè loµi rong biÓn kinh tÕ nh­ s¶n xuÊt gièng dinh d­ìng rong c©u chØ vµng (Gracilaria asiatica) rong c©u c­íc (G.heteroclada) rong c©u th¾t (B.blodgettii), rong c©u sîi m¶nh (G.tenuistipitata) rong sôn (Kappaphycó alvarezii) VÒ øng dông CNSH trong nghiªn cøu thøc ¨n cho ®éng vËt thñy s¶n nu«i. §· øng dông c«ng nghÖ ®iÒu khiÓn m«i tr­êng n«i sinh khèi vi t¶o cung cÊp thøc ¨n cho qu¸ tr×nh ­¬ng mét sè loµi thñy s¶n nu«i, c«ng nghÖ s¶n xuÊt thøc ¨n c«ng nghiÖp trong nu«i trång thñy s¶n. * VÒ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong phßng ngõa dÞch bÖnh thñy s¶n. §· nghiªn cøu x©y dùng ®­îc quy tr×nh kü thuËt ph¸t hiÖn virus g©y bÖnh ®èm tr¾ng, ®Çu vµng ë t«m só b»ng ph­¬ng ph¸p PCR, hiÖn ®­îc ¸p dông më réng trong kiÓm dÞch bÖnh t«m só, gióp s¶n xuÊt kiÓm tra chÊt l­îng gièng t«m * VÒ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong qu¶n lý m«i tr­êng nu«i thñy s¶n. §· nghiªn cøu b­íc ®Çu xö lý chÊt th¶i bïn ao nu«i t«m, xö lý n­íc s¹ch cung cÊp cho ao nu«i t«m, n­íc th¶i cña c¸c ao nu«i t«m b»ng c«ng nghÖ vi sinh hoÆc sö dông c«ng nghÖ nu«i ghÐp rong c©u, nu«i hµu, vÑm xanh trong hÖ thèng nu«i tuÇn hoµn n­íc hoÆc ¸p dông ph­¬ng ph¸p nu«i sinh th¸i, nu«i s¹ch b»ng chÕ phÈm sinh häc. VÊn ®Ò nu«i sinh th¸i vµ nu«i s¹ch ®ang ®­îc khuyÕn khÝch ¸p dông trong nu«i trång thñy s¶n hiÖn nay nahõm b¶o ®¶m t¹o ra s¶n phÈm an toµn vÖ sinh thùc phÈm cho ng­êi tiªu dïng trong n­íc vµ xuÊt khÈu * VÒ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong kiÓm tra d­ l­îng kh¸ng sinh, thuèc trõ s©u, kim lo¹i nÆng vµ ®éc tè, t¹o ®éc trong ®éng vËt thñy s¶n. §· ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p míi nhÊt vÒ vi sinh vËt häc cña NMKL (B¾c ¢u), AOAC vµ FDA (Hoa Kú) ®Ó kiÓm tra chÊt l­îng hµng thñy s¶n. TriÓn khai ¸p dông thµnh c«ng kü thuËt ELISA (kü thuËt miÔn dÞch g¾n enzim ®Æc hiÖu) lµ kü thuËt tiªn tiÕn trong ngµnh sinh häc ph©n tö ®Ó ph¸t hiÖn nhanh d­ l­îng chloramphenicol trong s¶n xuÊt thñy s¶n. Trong thêi gian tíi sÏ më réng c¸c chØ tiªu kiÓm tra d­ l­¬ng jchÊt kÝch thÝch sinh s¶n, sinh tr­ëng, histamin vµ mét sè kh¸ng sinh bÞ cÊm kh¸c. §· nghiªn cøu ¸p dông kü thuËt PCR ®Ó ph¸t hiÖn nhanh víi ®é chÝnh x¸c cao c¸c vi sinh vËt g©y bÖnh cã trong s¶n phÈm thñy s¶n nh­ Salmonella, Shigella. KÕt qu¶ b­íc ®Çu ®· gióp ngµnh s¶n xuÊt tõng b­íc kiÓm so¸t m«i tr­êng vµ gi¶m thiÓu d­ l­îng c¸c chÊt kÓ trªn trong ®éng vËt thñy s¶n nu«i. * VÒ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong chÕ biÕn thñy s¶n §· nghiªn cøu c«ng nghÖ chiÕt suÊt mét sè chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc: phycoerythrin, phycocyanin, carageenan tõ rong ®á, enzim proteinaza, astaxanthin t­ vá ®Çu t«m,. c«ng nghÖ sö dông chitosan n©ng cao hiÖu su©t thu håi agar trong rong ®á, mét sè chÊt cã ho¹t tÝnh sinh häc cao trong sam biÓn. §· ¸p dông c«ng nghÖ enzim trong s¶n xuÊt n­íc m¾m. §· nghiene cøu vµ sö dông quy tr×nh c«ng nghÖ lµm l¹nh n­íc biÓn b¶o qu¶n s¶n phÈm h¶i s¶n phôc vô cho c¸c tµu ®¸nh c¸ xa bê, gi¶m râ rÖt chi phÝ mua vµ vËn chuyÓn ®¸. Mét vÊn ®Ò quan träng trong lÜnhv ùc chÕ biÕn thñy s¶n hiÖn nay lµ n­íc th¶i cña nhiÒu xÝ nghiÖp chÕ biÕn thñy s¶n cã møc ®é « nhiÔm v­ît qu¸ nhiÒu lÇn so víi quy ®Þnh cho phÐp. §Ó b¶o vÖ m«i tr­êng chung, trong thêi gian qua ®· cã kho¶ng 50% sè nhµ m¸y chÕ biÕn thñy s¶n cña ViÖt Nam ®· ¸p dông c«ng nghÖ xö lý th¶i. NhiÒu c¬ së chÕ biÕn thñy s¶n ®· m¹nh d¹n ®Çu t­ nhËp c«ng nghÖ vµ x©y dùng hÖ thèng xö lý th¶i. VÒ mÆt qu¶n lý, trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn NghÞ quyÕt 18/CP, ngµnh thñy s¶n ®· nghiªn cøu vµ x©y dùng nhiÒu v¨n b¶n ph¸p quy, quy tr×nh, quy ph¹m vÒ qu¶n lý m«i tr­êng, gièng thuèc, chÕ phÈm sinh häc, thøc ¨n, x©y dùng nhiÒu tµi liÖu h­íng dÉn kü thuËt vÒ c¸c m« h×nh nu«i trång vµ chÕ biÕn thñy s¶n cã liªn quan ®Õn c«ng nghÖ sinh häc KÕt qu¶ øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt cña ngµnh thñy s¶n thêi gian qua ®· gãp phÇn quan träng t¹o ra c¸c kü thuËt b¶o vÖ s¶n xuÊt gièng, qu¶n lý m«i tr­êng, kiÓm so¸t bÖnh dÞch, ph¸t triÓn nu«i trång thñy s¶n, më réng chÕ biÕn, gãp pah¶m ®¶m b¶o kinh tÕ thñy s¶n t¨ng tr­ëng nhanh chãng. N¨m 2002, tæng s¶n l­îng thñy s¶n ®¹t 2,410 triÖu tÊn, gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu ®¹t 2,014 tû USD Thêi gian tíi, ngµnh thñy s¶n tiÕp tôc thùc hiÖn NghÞ quyÕt 18/CP cña chÝnh phñ, ®Èy m¹nh øng dông c«ng nghÖ sinh häc trong mäi lÜnh vùc nghiªn cøu vµ thùc tiÔn s¶n xuÊt cña ngµnh, th«ng qua chó träng c¸c gi¶i ph¸p vÒ ®µo t¹o bæ sung nguån nh©n lùc, ­u tiªn triÓn khai c¸c ®Ò tµi nghiªn cøu trong lÜnh vùc c«ng nghÖ sinh häc... nh»m môc tiªu ®­a nhanh c¸c tiÕn bé vÒ c«ng nghÖ sinh häc vµo s¶n xuÊt nghÒ c¸ n­íc ta, t¹o khèi l­îng lín s¶n phÈm thñy s¶n ®¸p øng nhu cÇu tiªu thô trong n­íc vµ xuÊt khÈu, ®ãng gãp tÝch cùc vµo t¨ng tr­ëng cña ngµnh vµ cña kinh tÕ ®Êt n­íc. II. Thùc tr¹ng xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. 1.M¹ng l­íi xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. B¶ng 1.1 C¸c ®Çu mèi xuÊt khÈu thuû s¶n chñ yÕu ë ViÖt Nam. (§¬n vi:TriÖuUSD) STT Tªn MÆt hµng XK chÝnh Tû träng XK2001 ThÞ tr­êng -Tæng c«ng ty thuû s¶n ViÖt Nam(Seaprodex) T«m, Mùc, Cua, C¸ c¸c lo¹ivµ c¸c lo¹i h¶i s¶n th©n mÒm 124 NhËt B¶n, Trung Quèc, Singapo, Mü.. -C«ng ty XNK Minh H¶i T«m, C¸ ®«ng l¹nh, Mùc ®«ng < 14 NhËt, Singapo, NhËt, §µi Loan -C«ng ty CB§«ng l¹nh Nha Trang T«m §«ng L¹nh, Cua 20 NhËt, §µi Loan -C«ng ty XNK Tæng hîp Cµ Mau T«m ®«ng, NhuyÔn thÓ ®«ng, thuû s¶n kh« 36 NhËt , C¸c n­íc ASEAN -C«ng ty C¸ hép H¹ Long XK C¸ ®«ng l¹nh, C¸ hép 4,8 CHLB §øc, LiBi, Trung Quèc. Nguån : Bé thuû s¶n, Tæng côc thèng kª 9/2001. C¸c c«ng ty xuÊt khÈu thuû s¶n lín cña ViÖt Nam lµ Tæng c«ng ty thuû s¶n ViÖt Nam, C«ng ty xuÊt nhËp khÈu Thuû s¶n Minh H¶i, C«ng ty thuû s¶n xuÊt nhËp khÈu tæng hîp Sãc Tr¨ng, C«ng ty chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu Nha trang, C«ng ty xuÊt nhËp khÈu tæng hîp Cµ Mau.... dï cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i gi¶i quyÕt, nh­ng c¸c c«ng ty ®· cè g¾ng ®Ó thÝch øng dÇn víi m«i tr­êng kinh doanh quèc tÕ vµ ®¹t ®­îc vÞ trÝ nhÊt ®Þnh trªn thÞ tr­êng thuû s¶n quèc tÕ th«ng qua viÖc cung cÊp d¹ng s¶n phÈm xuÊt khÈu phong phó ( hÇu nh­ mäi d¹ng s¶n phÈm thuû s¶n) ra hÇu nh­ kh¾p thÞ tr­êng thuû s¶n lín cña thÕ giíi nh­ NhËt B¶n , Hoa Kú vµ liªn minh ch©u ¢u ( dï r»ng xuÊt khÈu sang NhËt B¶n vÉn lµ lín nhÊt). * C¬ cÊu thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña Tæng c«ng ty Thuû s¶n ViÖt Nam- (SEAPRODEX) : thÞ tr­êng träng ®iÓm cña c«ng ty lµ NhËt B¶n chiÕm 51% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu cña c«ng ty sau ®ã lµ c¸c n­íc ASEAN( 8%) vµ EU( 8%). XuÊt khÈu sang Mü chØ chiÕm 2% trÞ gi¸ xuÊt khÈu ra c¸c n­íc kh¸c. Nh­ vËy, xuÊt khÈu sang §«ng vµ §«ng Nam ¸ chiÕm kho¶ng 2/3 tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n cña SEAPRODEX, mét tû lÖ nhá kho¶ng 10% ®­îc xuÊt khÈu sang EU vµ Mü ....C¬ cÊu xuÊt khÈu cña SEAPRODEX cã thÓ ®¹i diÖn cho c¬ cÊu xuÊt khÈu thuû s¶n chung cña c¶ n­íc nh­ ®· ph©n tÝch ë phÇn trªn. C¬ cÊu nµy còng ph¶n ¸nh nh÷ng mÊt c©n ®èi vÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu ( tËp trung lín vµo thÞ tr­êng khu vùc Ch©u ¸) vµ gi¶i thÝch tr×nh ®é kü thuËt nghiÖp vô ch­a cao cña doanh nghiÖp thuû s¶n ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, mét sè c«ng ty xuÊt nhËp thuû s¶n kh¸c cña ViÖt Nam, th× thÞ tr­êng truyÒn thèng xuÊt khÈu cña hä còng lµ NhËt B¶n, c¸c n­íc ASEAN vµ c¸c n­íc kh¸c trong khu vùc , trong ®ã Singapo hoÆc §µi Loan hoÆc Hång K«ng lµ b¹n hµng lín thø hai sau NhËt B¶n. Ch¼ng h¹n c«ng ty chÕ biÕn thuû s¶n ®«ng l¹nh Nha Trang xuÊt khÈu hµng n¨m 20 triÖu ®«la hµng thuû s¶n, th× xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng NhËt lµ 13 trØÖu ®«la, xuÊt khÈu sang §µi Loan lµ 5 triÖu ®«la, C«ng ty xuÊt khÈu tæng hîp Cµ mau xuÊt khÈu hµng n¨m 36 triÖu ®«la hµng thuû s¶n th× riªng xuÊt sang thÞ tr­êng NhËt ®· lµ gÇn 30 triÖu ®«la, c¸c n­íc ASEAN 1,1 triÖu ®«la, hay C«ng ty xuÊt khÈu Minh H¶i xuÊt khÈu trªn 14 triÖu ®«la thuû s¶n th× cã tíi 13 triÖu lµ xuÊt sang thÞ tr­êng NhËt, c«ng ty cæ phÇn ngo¹i th­¬ng vµ ph¸t triÓn ®Çu t­ thµnh phè Hå ChÝ Minh-FIDECO xuÊt khÈu 10,9 triÖu ®«la hµng thuû s¶n n¨m 1996 th× riªng xuÊt sangthÞ tr­êng NhËt ®· lµ 9,4% triÖu ®«la cßn l¹i lµ xuÊt khÈu sang Singapo 0,67 triÖu vµ Hång K«ng 0,53 triÖu ®«la.. §iÒu nµy hoµn toµn cã thÓ gi¶i thÝch ®­îc, ngay c¶ khi chóng ta so s¸nh xuÊt khÈu víi c¸c n­íc trong khu vùc nh­ In®«nªxia ch¼ng h¹n, NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu thuû s¶n lín thø nhÊt thÕ giíi, NhËt B¶n ë gÇn ViÖt Nam h¬n, h¬n n÷a NhËt B¶n còng quan t©m khai th¸c nguån hµng tõ c¸c n­íc trong vïng, sù gÇn gòi vÒ ®Þa lý do kinh tÕ , kü thuËt kh¸c. C«ng ty c¸ hép H¹ Long, xuÊt khÈu 4,8 triÖu ®«la c¸ ®«ng l¹nh vµ c¸ hép xuÊt khÈu chñ yÕu ®i CHLB §øc vµ LiBi( nh÷ng thÞ tr­êng kh«ng truyÒn thèng cña ViÖt Nam ) -3,8 triÖu ®«la cßn l¹i 1 triÖu ®«la lµ xuÊt khÈu sang Trung Quèc. XuÊt khÈu chñ yÕu sang NhËt B¶n vµ c¸c n­íc ASEAN, ngoµi nh÷ng thuËn lîi trªn, c¸c c«ng ty xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam còng ph¶i ®­¬ng ®Çu víi nh÷ng khã kh¨n lín. +Thø nhÊt, ®ã lµ viÖc c¶m thÊy cã thÞ tr­êng tiªu thô dÔ tÝnh h¬n sÏ lµm gi¶m tÝnh n¨ng ®éng vµ nh÷ng nç lùc cña c¸c c«ng ty trong viÖc thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ thÞ tr­êng xuÊt khÈu. +Thø hai, xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam tuy chñ yÕu lµ sang c¸c thÞ tr­êng nªu trªn nh­ng c¸c n­íc kh¸c trong vïng còng xuÊt khÈu lín vµo thÞ tr­êng lín vµo thÞ tr­êng nµy vµ hä th­êng lµ nh÷ng nhµ xuÊt khÈu hµng ®Çu sang c¸c thÞ tr­êng ®ã ch¼ng h¹n nh­ In®«nexi, Th¸i Lan, Ên ®é, Trung quèc lµ nh÷ng lµ xuÊt khÈu t«m lín nhÊt kh«ng nh÷ng sang NhËt B¶n mµ cßn sang mäi thÞ tr­êng kh¸c cña thÕ giíi. ViÖt Nam hiÖn nay ®ang lµ lùc l­îng th¸ch thøc, tuyc¸c ®èi thñ ph¶i ®Ì chõng nh­ng nh÷ng n­íc trªn vÉn gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh trªn thÞ tr­êng, vµ nÕu hä gÆp khã kh¨n ë trªn thÞ tr­êng kh¸c th× hä còng dÔ dµng h¬n nhiÒu trong viÖc cñng cè thÞ phÇn ë thÞ tr­êng do hä ®øng ®Çu vµ nh­ vËy ViÖt Nam sÏ rÊt khã kh¨n trong viÖc t¨ng thÞ phÇn hay thùc hiÖn mét ý ®å th­¬ng m¹i nµo ®ã( vÊn ®Ò gi¸ c¶, t×m b¹n hµng míi hay ®­a s¶n phÈm míi vµo th©m nhËp thÞ tr­êng...) VÝ dô: In®«nªxia lµ n­íc xuÊt khÈu t«m lín nhÊt sang thÞ tr­êng NhËt b¶n nh÷ng n¨m qua vµ cã nh÷ng lîi thÕ c¬ b¶n cña n­íc ®øng ®Çu nh­ sau: * quan hÖ truyÒn thèng víi c¸c nhµ ®Çu t­ vµ nhËp khÈu , NhËt B¶n ®· gióp cho s¶n phÈm cña In®«nªxia cã vÞ trÝ v÷ng vµng trªn thÞ tr­êng NhËt b¶n..... ChÝnh c¸c nhµ nhËp khÈu NhËt B¶n chø kh«ng ph¶i c¸c nhµ xuÊt khÈu In®«nªxia ®· lµm cho ng­êi tiªu dïng NhËt B¶n quªn thuéc víi nh÷ng lo¹i t«m cña In®«nªxia ngay c¶ t«m só nu«i cña In®«nªxia còng ®­îc chÊp nhËn réng r·i ë NhËtB¶n v× chÊt l­îng tèt thËm chÝ gi¸ cã cao h¬n tõ c¸c nguån cung cÊp kh¸c. * V× cã quan hÖ truyÒn thèng rÊt g¾n bã víi c¸c nhµ nhËp khÈu NhËt B¶n, c¸c nhµ chÕ biÕn vµ xuÊt khÈu In®«nexia coi thÞ tr­êng NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng lín nhÊt vµ lµ sù lùa chän ®Çu tiªn cña hä. V× NhËt B¶n lµ thÞ tr­êng tr¶ gi¸ cao nhÊt so víi c¸c thÞ tr­êng kh¸c trong khi còng ®ßi hái rÊt cao vÒ chÊt l­îng, c¸c vÊn ®Ò trong bu«n b¸n còng nh­ c¸c vÊn ®Ò kh¸c nhiÒu khi ®­îc gi¶i quyÕt kh«ng chÝnh thøc ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých cña c¶ hai bªn. LiÖu ViÖt Nam cã thÓ ®­îc ­u ¸i nh­ vËy cña thÞ tr­êng NhËt B¶n hay kh«ng? Dï r»ng ®Ó ®æi l¹i c¸c nhµ s¶n xuÊt vµ chÕ biÕn In®«nexia lu«n bµy tá thiÖn chÝ ®èi víi thÞ tr­êng NhËt B¶n vµ ®¶m b¶o gi÷ v÷ng thÞ phÇn ë thÞ tr­êng nµy. Khi s¶n l­îng gi¶m sót, In®«nªxia cã thÓ gi¶m xuÊt khÈu sang c¸c thÞ tr­êng kh¸c còng vÉn cè g¾ng duy tr× xuÊt khÈu sang NhËt B¶n .... Ngoµi ra, khi nh÷ng thÞ tr­êng nµy cã khã kh¨n hay tr× trÖ, ch¼ng h¹n nh÷ng khã kh¨n vÒ kinh tÕ tµi chÝnh ë c¸c n­íc §«ng vµ §«ng Nam ¸ hiÖn nay, víi sù tr× trÖ nhËp khÈu cña c¸c thÞ tr­ßng NhËtB¶n , Hµn Quèc... sÏ g©y khã kh¨n lín h¬n cho c¸c nhµ xuÊt khÈu thuû s¶n, ViÖt Nam khi kh«ng cã ®­îc c¸c thÞ tr­êng thay thÕ vµ hä kh«ng ®ñ m¹nh so víi c¸c ®èi thñ c¹nh tranh kh¸c. XÐt vÒ c¬ cÊu d¹ng s¶n phÈm xuÊt khÈu, hµng thuû s¶n ®«ng l¹nh chiÕm gÇn 70% tæng gi¸ trÞ hµng thuû s¶n xuÊt khÈu cña tæng c«ng ty ( T«m ®«ng lµ 39%, Mùc ®«ng lµ 17%, C¸ ®«ng lµ 10%, Cua ®«ng gÇn 1%, NhuyÔn thÓ ®«ng lµ 1%, thuû s¶n kh« chiÕm 5% cßn l¹i lµ c¸c lo¹i s¶n phÈm kh¸c. C¬ cÊu nµy mang tÝnh ®iÓn h×nh cña xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam vµ cã thÓ ®¹i diÖncho c¬ cÊu xuÊt khÈu cña c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i vÒ hµng thuû s¶n ë ViÖt Nam nh­ C«ng ty xuÊt nhËp tæng hîp Cµ Mau, C«ng ty FIDECO, C«ng ty thuû s¶n xuÊt nhËp khÈu tæng hîp Sãc Tr¨ng- STAPIMEX... Tuy nhiªn c¬ cÊu trªn kh«ng ®¹i diÖn cho c¸c ®¬n vÞ chÕ biÕn hµng thuû s¶n xuÊt khÈuchuyªn m«n ho¸ nh­ C«ng ty ®å hép H¹ long s¶nphÈm xuÊt khÈu chñ yÕul¹i lµ C¸ hép ( 79%) , C¸ ®«ng l¹nh ( 21%) hay C«ng ty chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu Nha Trang xuÊt khÈu chñ yÕu hµng thuû s¶n ®«ng l¹nh ( trªn 95%, riªng t«m ®«ng 93%), XÝ nghiÖp cÇu tre xuÊt khÈu 100% hµng thuû s¶n ®«ng l¹nh gåm c¸c lo¹i c¸, cua, mùc vµ c¸c lo¹i nhuyÔn thÓ kh¸c... §iÒu còng cÇn ph¶i nãi thªm lµ, ngoµi sù mÊt c©n ®èi vÒ tû lÖ gi÷a c¸ vµ c¸c lo¹i gi¸p x¸c, nhuyÔn thÓ ®«ng l¹nh ( ViÖt Nam 10% c¸ vµ 60%-70% gi¸p x¸c vµ nhuyÔn thÓ /100% xuÊt khÈu thuû s¶n, thÕ giíi 40%c¸, 33% gi¸p x¸c vµ nhuyÔn thÓ / 100% xuÊt khÈu thñy s¶n) th× thèng kª vÒ xuÊt khÈu cña thÕ giíi cßn bao gåm c¶ d¹ng c¸ vµ gi¸p x¸c, nhuyÔn thÓ t­¬i sèng hay ­íp ®¸ n÷a cßn cña ViÖt Nam tû lÖ trªn hÇu hÕt lµ ®«ng l¹nh s¬ chÕ vµ chÝnh d¹ng s¶n phÈm thuû s¶n sèng ®­îc xem nh­ mét d¹ng thuû s¶n bu«n b¸n quèc tÕ cã gi¸ trÞ gia t¨ng cao, v× vËy xuÊt khÈu thuû s¶n cña ViÖt Nam cßn vÊn ®Ò lín ph¶i gi¶i quyÕt lµ c¬ cÊu d¹ng s¶n phÈm xuÊt khÈu. 2.ThÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. H¬n 10 n¨m víi sù nç lùc trong viÖc t¨ng c­êng vµ më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n. Tõ chç chØ xuÊt khÈu qia 2 thÞ tr­êng trung gian lµ hång c«ng vµ Singapo, th× ngµy nay s¶n phÈm cña ViÖt Nam ®· cã mÆt ë 62 quèc gia trªn kh¾p thÕ giíi vµ ®­îc nhiÒu quèc gia ­a chuéng. §Æc biÖt vµo n¨m2001 ViÖt Nam ®· cã 49 doanh nghiÖp ®­îc EU c«ng nhËn vµo danh s¸ch xuÊt khÈu thuû s¶n vµ nhuyÔn thÓ hai m¶nh vá, 60 doanh nghiÖp ®­îc c«ng nh©n vµo thÞ tr­êng B¾c Mü ®· gãp phÇn lµm t¨ng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. HiÖn nay chóng ta cã 5 thÞ tr­êng xuÊt khÈu chÝnh NhËt B¶n, Mü, EU, Trung Quèc vµ khu vùc §«ng Nam ¸. Mçi thÞ tr­êng cã ®Æc tÝnh kh¸c nhauvµ cho l­îng kim ng¹ch xuÊt khÈu kh¸c nhau thÓ hiÖn c¬ cÊu sau. B¶ng: C¬ cÊu thÞ tr­êng thuû s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam. §¬n vÞ: Kim Ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n: triÖu USD N¨m 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 KNXKTS c¶ n­íc 670 776 858,6 971 1478,6 1760,1 2021 KNXKTS vµo NhËt B¶n 319,34 360,413 347,103 353,378 469,022 471,03 540,1 Tû träng 47,6 46,4 40,4 42,46 33 27% KNXKTS vµo Mü 28,527 42,652 81,551 125,595 304,359 500,8 600,9 Tû träng 4,25 5,5 9,5 13 20,58 32% KNXKTS vµo Eu 34,799 69,619 91,539 89,113 100,263 Tû träng 5,2 8,97 10,66 9,17 6,78 KNXKTS vµo T.Quèc Hång K«ng 91,881 118,013 137,515 117,098 213,156 279 314 Tû träng 13,7 15,2 16,01 12,06 19,8 15,7% KNXK thÞ tr­êng kh¸c 195,453 185,303 200,89 226,816 Tû träng 32,1 24,7 23,3 23,25 19,9 Nguån: Qui ho¹ch tæng thÓ PT KT - XH §Ó hiÓu ®­îc râ kh¶ n¨ng, nhu cÇu mçi thÞ tr­êng th× ta ®i vµo tõng thÞ tr­êng riªng biÖt sau: 2.1. ThÞ tr­êng Mü. §©y lµ mét thÞ tr­êng cã søc mua lín víi nh÷ng ®Æc s¶n cã gi¸ trÞ cao ngµy cµng dÔ b¸n, nh­ng ph¶i ®¹t tiªu chuÈn HACCP vµ ph¶i b¶o ®¶m ®iÒu kiÖn cam kÕt. N¨m 1996 kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy lµ 28,527 triÖu USD vµ ®¹t tû träng 4,25% ®Õn n¨m 1999 ®¹t lµ 125,595 triÖu tÊn, n¨m 2000 lªn 304,359 triÖu USD t¨ng 2,32 lÇn n¨m 2001 t¨ng 500,1 triÖu USD t¨ng so n¨m 1999 lµ 3,85 lÇn vµ n¨m 2002 lªn 600,9 triÖu USD t¨ng so n¨m 1999 lµ 4,62 lÇn. ThÞ tr­êng Mü tõ n¨m 2001 - 2002 ®· chiÕm ngu«i ®Çu b¶ng víi tû träng chiÕm kho¶ng 32% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n hµng n¨m cña ViÖt Nam. 2.2. ThÞ tr­êng NhËt B¶n Hai m­¬i n¨m qua nhËt b¶n vÉn lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu thuû s¶n víi khèi l­îng lín tõ ViÖt Nam, bëi vËy ®· cã 150 doanh nghiÖp ViÖt Nam xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam sang thÞ tr­êng NhËt B¶n n¨m 1996 lµ 319,34 triÖu USD vµ ®¹t tû träng lµ 47,6% ®Õn n¨m 1999 lµ 319,34 triÖu USD vµ ®¹t tû träng lµ 47,6% ®Õn n¨m 1999 lµ 353,378 triÖu USD; n¨m 2000 lµ 469,022 triÖu USD n¨m 2001 ®¹t 471 triÖu USD vµ ®Õn n¨m 2002 ®· ®¹t 540 triÖu USD, chiÕm tû träng 27%. Nh­ng ta thÊy tû träng cña thÞ tr­êng nµy cã xu h­íng gi¶m dÇn vµo nh÷ng n¨m gÇn ®©y. ViÖc gi¶m tû träng nµy ®­îc gi¶i thÝch nh­ sau: N¨m 1997, do ¶nh h­ëng biÕn ®éng kinh tÕ trong khu vùc vµ do sù mÊt gi¸ cña ®ång Yªn. MÆt kh¸c do mét sè n­íc bÞ ®×nh chØ hay bÞ h¹n chÕ xuÊt hµng sang EU nªn ®· chuyÓn sang thÞ tr­êng kh¸c trong ®ã cã thÞ tr­êng NhËt B¶n, t¹o c¹nh tranh gay g¾t víi hµng thuû s¶n ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã, chÝnh phñ NhËt B¶n t¨ng thuÕ ban hµng ®· khiÕn hµng thuû s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t¹i NhËt B¶n gi¶m vÒ tû träng. Tuy nhiªn NhËt B¶n vÉn lµ thÞ tr­êng chiÕm tû träng xuÊt khÈu lín nhÊt, vµo thêi ®iÓm 1997 lµ 47,6% vµ hiÖn nay ®øng thø 2 sau Mü lµ 27% Vµo n¨m 2002 kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng nµy 540,1 tû USD xuèng møc thÊp nhÊt tõ tr­íc tíi nay 27%. Trong n¨m2002 nÒn kinh tÕ vÉn bÞ suy tho¸i ®ång Yªn bÞ mÊt gi¸ so víi ®ång USD. Tuy nhiªn nÕu so víi tû träng 80% cña thÞ tr­êng NhËt vµo ®Çu thËp kû 90 th× ta thÊy râ qu¸ tr×nh ®a dangj ho¸ thÞ tr­êng, gi¶m sù lÖ thuéc vµo mét thÞ tr­êng duy nhÊt xuÊt khÈu ViÖt Nam. KÕt luËn: ThÞ tr­êng khæng lå nµy th× thÞ phÇn ViÖt Nam vÉn khiªm tèn. NÕu chóng ta tËp trung khai th¸c triÖt ®Ó h¬n th× kh¶ n¨ng lín xuÊt khÈu cña ViÖt Nam cßn lín h¬n. V× vËy chóng ta nhanh chãng tiÕn c¶i tiÕn c«ng nghÖ chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu ®Ó n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm ®ã, bªn c¹nh ®ã chóng ta ®a d¹ng ho¸ h¬n n÷a nh÷ng s¶n phÈm xuÊt khÈu nh­ ®å hép, nhuyÔn thÕ hai vá... 2.3. ThÞ tr­êng Trung Quèc - Hång K«ng Víi ®Êt n­íc 1,3 tû d©n ®ang yªu cÇu vÒ hµng thuû s¶n rÊt phong phó vµ ®a d¹ng, chÊt l­îng tõ thÊp tíi cao. §©y chÝnh lµ c¬ héi t¹o c¸nh cöa "më réng" ®Ó c¸c hµng thuû s¶n ViÖt Nam th©m hËp dÔ dµng h¬n. TÇng líp giµu cã ®ßi hái h¶i s¶n ph¶i "chÊt l­îng cao" bëi hä "sÝnh" hµng nhËp khÈu h¬n hµng xuÊt trong trong n­íc cßn ®¹i ®a sè ng­êi Trung Quèc cã møc sèng trung b×nh nªn hµng thuû s¶n còng kh«ng ®ái hái chÊt l­îng cao hä thÝch ¨n hµn kh«, muèi, ®­îc tiªu thô rÊt m¹nh ë c¸c tØnh gi¸p biªn giíi. N¾m b¾t nhu cÇu ®ã, chóng ta nhanh chãng s¶n xuÊt mÆt hµng thÝch øng cho tõng ®èi t­îng tiªu dïng, th©m nhËp s©uvµo thÞ tr­êng Trung Quèc, do vËy gi¸ trÞ hµng thuû s¶n ViÖt Nam vµo Trung Quèc trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®¹t møc cao: n¨m 1996 kim ng¹ch xuÊt khÈu 91,881 triÖu USD, ®Õn n¨m 1999 lµ 117,098 triÖu USD, n¨m 2000 lµ 223,156 triÖu USD n¨m 2001 lµ 279 triÖu USD vµ n¨m 2002 lµ 314 triÖu USD chiÕm 15,7%. Sè doanh nghiÖp ®Æt ch©n vµ th©m nhËp ®­îc vµo thÞ tr­êng Trung Quèc còng ngµy cµng t¨ng. NÕu n¨m 1998 míi cã 52 doanh nghiÖp ViÖt Nam xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng Trung Quèc th× ®Õn n¨m 2002 ta cã 100 doanh nghiÖp xuÊt khÈu vµo thÞ tr­êng Trung Quèc. ThuËn lîi lín nah¸t khi thuû s¶n ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng Trung Quèc hiÖn nay lµ vÒ chÊt l­îng ng­êi tiªu dïng ch­a ®ßi hái kh¾t khe nh­ thÞ tr­êng EU, Mü, NhËt B¶n. MÆt kh¸c khi ®· quen h·ng th× thÞ tr­êng nµy tiªu thô khèi l­îng lín, cã nh÷ng mÆt hµng chóng ta kh«ng cung cÊp ®ñ. Dù kiÕn ®Õn n¨m 2005 nhu cÇu thuû s¶n cña Trung Quèc cã thÓ v­ît trªn EU chØ ®øng sau Mü vµ NhËt B¶n... Ph¶i th¾ng ®©y lµ c¬ héi lín cho ngµnh thuû s¶n n­íc ta. 2.4. ThÞ tr­êng EU Víi 15 thµnh viªn, 337 triÖu d©n, GDP h¬n 9.000 tû USD/n¨m nªn hµng n¨m thÞ tr­êng nµy chñ yÕu tiªu thô nh÷ng mÆt hµng cã chÊt l­îng cao. §©y lµ thÞ tr­êng nhËp khÈu thuû s¶n ViÖt Nam lín thø ba, víi møc tiªu thô thuû s¶n lín, trung b×nh kho¶ng 17kg/ng­êi/n¨m, t¨ng dÇn hµng n¨m 3%. Gi¸ mÆt hµng thuû s¶n ë thÞ tr­êng EU còng cao, h¬n so thÞ tr­êng Ch©u ¸ trung b×nh kho¶ng 1,1, - 1,4 lÇn vµ cã tÝnh æn ®Þnh. Trong 15 n­íc ViÖt Nam ®· cã quan hÖ th­¬ng m¹i 12 n­íc, ¸p dông thèng nhÊt chÝnh s¸ch vµ chÕ ®é qu¶n lý xuÊt khÈu cho 15 n­íc. ViÖt nam b¾t ®Çu quan hÖ ngo¹i giao víi EU tõ th¸ng 10/1980 tÝnh ®Õn nay cã quan hÖ h¬n 10 n¨m. Tõ th¸ng 1/1995, hai bªn tham gia hiÖp ®Þnh khung hîp t¸c th­¬ng m¹i ViÖt Nam - EU ViÖt Nam h­ëng chÕ ®é ­u ®·i thuÕ quan phæ cËp GSP. Theo chÕ ®é nµy, tuú theo møc ®é nh¹y c¶m cña hµng ho¸ (møc ®é ¶nh h­ëng ®Õn s¶n xuÊt cña EU) mçi mÆt hµng cã thÓ gi¶m tõ 15,3 - 65% møc thuÕ MFN ¸p dông mét hµng ®ã thËm chÝ cßn ®­îc miÕn thuÕ. . NHê ®ã kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU chiÕm kho¶ng 20-28% tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu c¶ n­íc. Trong sè hµng ho¸ xuÊt khÈu chñ yÕu song EU thuû s¶n lµ mÆt hµng quan träng, chiÕm kho¶ng 10% trong tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu sang EU. Gi¸ trÞ kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n vµo EU n¨m 1996 lµ 34,7999 triÖu USD chiÕm tû träng lµ 5,2%, ®Õn n¨m 1999 lµ 89,113 triÖu USD chiÕm 9,57% trong tæng kim ng¹ch c¶ n­íc. V× yªu cÇu nghiªm ngÆt vÒ chÊt l­îng, vÖ sinh an toµn thùc phÈm nªn hµng thuû s¶n ViÖt Nam kh«ng ®­îc EU ®¸nh gi¸ cao. N¨m 2000 ViÖt Nam chØ cã 18 doanh nghiÖp ®­îc EU c«ng nhËn danh s¸ch I xuÊt khÈu vµo EU vµ hiÖn nay kim ng¹ch cu¶ ViÖt Nam vµo thÞ tr­êng EU chØ æn ®Þnh trong kho¶ng 80-100 triÖu USD. Tãm l¹i thÞ tr­êng EU lµ thÞ tr­êng réng lín nh­ng ®ßi hái chÊt l­îng cao yÕu tè chÕ biÕn vÉn lµ yÕu tè hµng ®Çu trong thÞ tr­êng nµy. V× vËy, ®Ó c¶i biªn thÞ phÇn trong thÞ tr­êng nµy th× ViÖt Nam c¶i biÕn c«ng nghÖ n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm. 2.5. ThÞ tr­êng kh¸c. Ngoaif c¸c thÞ tr­êng chÝnh ë trªn, víi chñ tr­¬ng më réng t×m kiÕm thÞ tr­êng xuÊt khÈu cña bé thuû s¶n, Bé th­¬ng m¹i víi thÞ tr­êng kh¸c: ASEAN, óc, §µi Loan... §­îc nhiÒu doanh nghiÖp ViÖt Nam quan t©m h¬n. - ThÞ tr­êng khu vùc ASEAN lµ thÞ tr­êng dÔ tÝnh hµng n¨m nhËp khÈu hµn thuû s¶n ViÖt Nam víi tû träng cao vµ t¨ng ®Òu qua c¸c n¨m. Hµng thuû s¶n xuÊt khÈu trong khu vùc chØ ®øng sau ®Çu th«, g¹o, kim ng¹ch xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng khu vùc n¨m 2000 lµ 79,889 triÖu USD (chiÕm 5,4%) tæng kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n c¶ n­íc. - ThÞ tr­êng Hµn Quèc: Kim ng¹ch xuÊt khÈu thñy s¶n vµo thÞ tr­êng nµy n¨m 2000 lµ 73,02 triÖu USD. HiÖn nay chÝnh phñ Hµn Quèc ®· triÓn khai chÝnh s¸ch b¶o vÖ nguån lîi biÓn vµ ký c¸c hiÖp ®Þnh nghÒ c¸ ®¬n ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng víi Nga vµ T.Quèc, sÏ c¾t gi¶m vµ h¹n chÕ s¶n l­îng khai th¸c trong 5 n¨m tíi. HiÖp ®Þnh nµy t¨ng c­êng nhËp khÈu tõ c¸c n­íc, trong ®ã cã ViÖt Nam. - ThÞ tr­êng §µi Loan: Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n vµo thÞ tr­êng §µi Loan kh¸ cao 1999 lµ 55,171 triÖu USD ®Õn n¨m 2000 lµ 68,233 triÖu USD. N¨m 1999 khi chÝnh quyÒn §µi Loan c«ng bè chÝnh s¸ch míi vÒ qu¶n lý hµng nhËp khÈu b»ng han ng¹ch, giÊy phÐp vµ kiÓm dÞch ®èi mét sè mÆt hµn trong ®ã cã thuû s¶n nªn ®· h¹n chÕ doanh nghiÖp xuÊt khÈu sang thÞ tr­êng nµy. Tuy nhiªn thÞ tr­êng nµy vÉn ph¸t triÓn, ®©y lµ thÞ tr­êng tiªu thô nhiÒu t«m só, c¸ c¬m vµ mùc èng, ®Æc biÖt lµ c¸ ng­ víi gi¸ t­¬ng ®èi æn ®Þnh vµ n¨m 2002 tèc ®é t¨ng tr­ëng thÞ tr­êng nµy lµ 5%. Ngoµi ra cßn nhiÒu thÞ tr­êng kh¸c còng cã thÞ phÇn xuÊt khÈu cña ViÖt Nam t­¬ng ®èi nh­ Canada, Nauy.... 3.Nh÷ng mÆt hµng thuû s¶n xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. §Ó ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng thÞ tr­êng cña c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi nh÷ng s¶n phÈm ®­îc ­a chuéng, tiªu dïng. Trªn c¬ së tiÒm n¨ng kinh tÕ, chóng ta nu«i trång vµ khai th¸c c¸c lo¹i s¶n phÈm chñ yÕu; t«m, mùc …vv. Chñ yÕu lµ s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam nh÷ng s¶n phÈm nµy ®­îc ­a chuéng chñ yÕu ë c¸c n­íc NhËt B¶n,Mü,Hång K«ng.Nã ®¹t ®­îc thÓ hiÖn qua b¶ng sau: B¶ng: Tæng hîp t×nh h×nh s¶n phÈm chñ yÕu (1995- 2001) STT S¶n phÈm 1995 1998 1999 2001 2002 1 C¸ 209142 2856626 335979 391053 421020 2 T«m 55316,0 54886,4 57452,0 93503,1 154911.0 3 Mùc kh« 4012 4100 3585 3212 4010 4 Thuû s¶n 3320 5724 5984 8865 14500 Trong nh÷ng s¶n phÈm xuÊt khÈu cña ViÖt Nam hiªn nay c¶ ®ang chiÕm vÞ trÝ ®Çu, cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao. C¸ lµ s¶n phÈm thùc sù mang l¹i gi¸ trÞ gÝa trÞ suÊt khÈu cho nÒn kinh tÕ thuû s¶n ViÖt Nam. C¸ rÊt phong phó vÒ chñng lo¹i nh­: C¸ tra- C¸ ba sa, c¸ hång 4,16%, c¸ mßi 7,17%, c¸ chim Ên ®é 1,16% …Ngoµi ra nhiÒu lo¹i c¸ kh¸c cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao nh­ c¸ chuån, c¸ ngõ, c¸ lÇm,c¸ trÝch…Vµ nã ®ù¬c më réng thÞ tr­êng xuÊt khÈu cho nhiÒu n­íc hiÖn nay nh­: Mü NhËt B¶n, EU… §øng sau c¸ lµ t«m xuÊt khÈu n¨m 1995 lµ 55316,0 tÊn ®Õn n¨m 2001 lµ 154911,0,nã chiÕm vÞ trÝ cao trong hµng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ kinh tÕ. T«m lµ mÆt hµng còng cã nhiÒu chñng lo¹i:Tèm só,t«m ch©n tr¨ng t«m cµng xanh t«m hïm chóng cã thÓ ®­îc khai th¸c ho¨c nu«i trån. Ngoµi t«m vµ c¸, mùc còng lµ mÆt hµng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ chiÕm kho¶ng 10-15% gi¸ trÞ xuÊt khÈu, møc tËp trung chñ yÕu vïng Thanh Ho¸, Qui Nh¬n…C¸c vô khai th¸c mùc chñ yÕu vµo th¸ng n¨m ®Õn th¸ng 12 ®ã lµ mùc èng, Mùc lang tõ th¸ng 1 ®Õn th¸ng 3. Ngoµi c¸c s¶n phÈm chÝnh trªn th× c¸c s¶n phÈm kh¸c ngµnh thuû s¶n còng gãp phÇm rÊt lín cho xuÊt khÈu nh­ (ba ba…) vµ nã gãp phÇn vµo kim ngh¹ch thuû s¶n ViÖt Nam. 4. Gi¸ c¶ thuû s¶n ViÖt Nam. Do nh÷ng ®Æc ®iÓm nh­ trªn cña ho¹t ®éng xuÊt khÈu, xuÊt khÈu cña chóng ta chñ yÕu lµ nh÷ng nguyªn liÖu th«, l¹i xuÊt khÈu qua kh©u trung gian ch­a thiÕt lËp thÞ phÇn cÇn thiÕt ë c¸c thÞ tr­êng lín. Nªn gi¸ thuû s¶n cña ViÖt Nam th­êng thÊp h¬n so c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi. H¬n n÷a trong qu¸ tr×nh xuÊt khÈu chung ta cßn bÞ Ðp gia do nø¬c së t¹i ®­a ra nhiÒu lý do nµy hay lý do kh¸c, gi¸ thÓ hiÖn qua b¶ng sau: N¨m KNTSXK (Triªu: USD) Gi¸ KNTS b×nh qu©n (USD/ kg) Møc ®é t¨ng tr­ëng TuyÖt ®èi T­¬ng ®èi (%) 1995 550 4,3 1996 670 4,45 0,15 3,48 1997 776 4,13 - 0,32 - 7,2 1998 858,6 4,09 - 0,04 0,96 1999 971,1 4,13 0,04 0,97 2000 1478,6 5,06 0,93 22,51 2001 1777,6 6,8 1,74 34,38 Nguån: Bé Th­¬ng Mai QuabiÓu ®å ta thÊy gia thuû s¶n tuy cã biÕn ®éng nh­ng rÊt nhá, thÓ hiÖn qua ®­êng biÓu diÔn: vµo n¨m 1995 gia b×nh qu©n xo lµ 4,3 USD/ kg; n¨m 1996 lµ 4,45 USD/ kg, cao h¬n n¨m 1995 lµ 0,15 USD/kg tøc lµ 3,48%. Nh­ng ®Õn n¨m 1997 chØ cßn 4,13 USD/kg, gi¶m 0,32 USD/kg t­¬ng ®­¬ng víi 7,2 %. Nguyªn nh©n do t×nh tr¹ng gi¶m nµy lµ do cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc Ch©u ¸ ®· ¶nh h­ëng tíi søc mua nguyªn liÖu vµ gi¸ xuÊt khÈu thuû s¶n. Cuéc khñng ho¶ng lµm ¶nh h­ëng sang n¨m 1998 lµ 4,09 USD/kg gi¶m 0,04 USD/kg ( tøc lµ 0,96%). §Õn n¨m 1999, 2000 gi¸ xuÊt khÈu ®· dÇn phôc håi vµ t¨ng. N¨m 2001 gi¸ trung b×nh thuû s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam lµ 6,8 USD/kg, t¨ng lµ 1,74 USD/kg( t­¬ng øng lµ 34,38%). Gi¸ b×nh qu©n cña mÆt hµnh xuÊt khÈu thuû s¶n trong nh­ng n¨m qua t¨ng do gãp phÇm cña gi¸ nh÷ng mÆt hµng sau: MÆt hµng t«m ®«ng l¹nh, trong n¨m qua mÆt hµng nµy t¨ng ®¸ng kÓ, N¨m 1999 lµ 6,84 USD/kg, n¨m lµ 9,8 USD/kg, ®Õn n¨m 2001 lµ 10,8 USD/kg, t¨ng nã phÇm vµo gi¸ trung b×nh cña ViÖt Nam trong nh­ng n¨m qua. MÆt hµng mùc ®«ng æn ®Þnh h¬n so mÆt hµng kh¸c tõ n¨m 1997 lµ 4,26 USD/kg; n¨m 1999 gi¸ 4,75 USD/kg; n¨m 2000 gi¸ mÆt hµng nµy ®· gi¶m víi mét l­îng nhá h¬n so víi n¨m tr­íc vµ ®¹t 3,88 USD/kg, sang n¨m 2001 gi¸ mÆt hµng nµy ®· ®­îc phôc håi trë l¹i gia trÞ ®· ®¹t ®­îc 4,97 USD/kg. Ngoµi nh÷ng mÆt hµng trªn th× mÆt hµng c¸ cã gi¸ trÞ kinh tÕ cao, còng tang trong nh÷ng nam gÇn ®©y nh­ gi¸ c¸ tra, c¸ basa, c¸ hång.. Nguyªn nh©n t¨ng gi¸ trong nh­ng n¨m qua lµ do tr×nh ®é c«ng nghÖ cña chóng ta trong nh÷ng n¨m qua ®· nhiÒu tiÕn bé. Nªn nã ®· ®ãng gãp rÊt lín vµo chÊt l­îng còng nh­ gi¸ c¶ hµng thuû s¶n xuÊt khÈu. Bªn c¹nh ®ã, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, gi¸ mét sè mÆt hµng xuÊt khÈu t¨ng lªn lµ do t¨ng gi¸ quèc tÕ hµng thuû s¶n; vÝ dô t¨ng gia quèc tÕ hµng t«m trong nh÷ng n¨m võa qua gióp ViÖt Nam t¨ng kim ngh¹ch xuÊt khÈu hµng thuû s¶n. Ngoµi ra cßn nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c dÉn t¨ng gi¸ xuÊt khÈu. KÕt luËn: XÐt trªn nh÷ng ®Æc thï hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam vÒ c¬ cÊu d¹ng s¶n phÈm xuÊt khÈu, vÒ møc gi¸ xuÊt khÈu so víi møc gi¸ c¶ trung b×nh cña thÕ giíi vµ vÒ c¸c t­¬ng quan kh¸c. ViÖt Nam cã thÕ m¹nh vÒ møc gi¸ thÊp h¬n so hµng cïng lo¹i trong khu vùc lµ 75%- 85%. Tuy nhiªn, chung ta còng ®Èy m¹nh viÖc t¨ng gi¸, nh­ng ph¶i b¶o ®¶m h¶ng thuû s¶n ViÖt Nam cã søc c¹nh tranh ®Ó chiÕm lÜnh thÞ tr­êng quèc tÕ ®¶m b¶o kim ngh¹ch cña ViÖt Nam hµng n¨m t¨ng lµ 20%. Nh­ vËy, muèn t¨ng gi¸ thuû s¶n xuÊt khÈu th× trong thêi gian tíi ViÖt Nam cÇn thay ®æi c¬ cÊu hµng thuû s¶n xuÊt khÈu, n©ng cao tû trong hµng chÕ biÕn s©USD/kg nh­ ®å hép thuû s¶n xuÊt khÈu hay thuû s¶n ¨n liÒn, còng nh­ ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ vµo thuû s¶n cã gi¸ trÞ cao lµ chiÕn l­îc l©u dµi. 5. Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n. Ho¹t ®éng thuû s¶n trong nh÷ng n¨m qua do s¶n l­îng vµ gi¸ c¶ t¨ng th­¬ng xuyªn lªn kim ng¹ch thuû s¶n còng t¨ng: N¨m 1996 s¶n l­îng thuû s¶n xuÊt khÈu t¨ng 17,85% so víi n¨m 1995, t¨ng t­¬ng øng lµ 22.800 tÊn; gi¸ trÞ kim ng¹ch t¨ng 21,81% t¨ng lµ 120 triÖu USD so víi n¨m 1995. §Õn n¨m 1997,1998 s¶n gi¶m dÇm lªn kim ng¹ch còng gi¶m dÇm. n¨m 1998 s¶n l­îng t¨ng lµ 11,59% lªn kim ng¹ch trong thêi gian nµy ®¹t 10,58% thÓ hiªn qua b¶ng sau: B¶ng: Kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n thêi kú ( 1995 - 2002) N¨m KNXKTS ( tÊn) Møc ®é t¨ng tr­ëng T­¬ng ®èi TuyÖt ®èi 1995 550 1996 670 120 21,81 1997 776,4 106,4 15,88 1998 858,6 82,2 10,58 1999 971,1 112,5 13,18 2000 1478,6 507,5 52,26 2001 1777,6 299 20,22 2002 2021 243,4 13,69 Nguån: Vô Tæng Hîp KTQD – Bé kÕ ho¹ch vµ §Çu T­. Víi n¨m 1997,1998 kim ng¹ch thÊp nh­ v©y lµ do ¶nh h­ëng cuéc khungr ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ b¾t ®Çu t­ khu vùc ®«ng Nam ¸ vµ lam sang toµn thÕ giíi, mÆt kh¸c sù gi¶m sót nµy lµ còng do nhiÒu thÞ tr­êng truyÒn thèng bÞ thu hÑp vÝ dô nh­ thÞ trõng chØ b¨ng 90% so n¨m tr­íc. N¨m 1999, t×nh hinh kim ng¹ch cã thÊy ®æi kh¸c rÊt nhiÒu so n¨m tr­íc ®ã s¶n l­¬ng xuÊt khÈu ®· t¨ng lªn lµ 12,1% cã ngi· lµ t¨ng 25375 tÊn, kim ng¹ch ®· t¨ng lªn lµ 13,1% vµ ®¹t kim ng¹ch lµ 112,5 triÖu USD . Sù t¨ng tr­ëng trong nh÷ng n¨m nµy lµ do gi¸ c¶, t×nh h×nh kinh tÕ ®· æn ®Þnh h¬n, bªn c¹nh ®ã chung ta ®· t¨ng c­¬ng më r«ng ®a dang nhiÒu thÞ tr­êng h¬n. N¨m 2000,2001 kim ng¹ch ®· cã b­íc ®ét ph¸ nhanh chãng, tõ chç ®¹t kim ng¹ch n¨m 2000 ®¹t lµ 1478,6 triÖu USD vµ n¨m 2001 lµ 1777,6 triÖu USD t¨ng t­¬ng øng lµ 52% vµ 20,22% ®· ®¸nh dÊu nh÷ng khëi s¾c cho nghµnh thuû s¶n t­ tr­íc ®Õn nay. §Æc biÖt lµ n¨m 2002 chóng ta ®· ®¹t kim ng¹ch theo ®óng kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra, chóng ta ®· thùc hiÖn ®­îc lµ 2021 triÖu USD, ®· t¨ng lµ 243,4 triÖu USD, t¨ng t­¬ng øng lµ 13,69% Nãi tãm l¹i, kim ng¹ch thuû s¶n ViÖt Nam t¨ng trong nh÷ng n¨m qua lµ do chóng ta cã sù më r«ng thÞ tr­êng, t¨ng c­êng ¸p dông nh÷ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn vµo c¸c kh©u cña ngµnh thuû s¶n vµ t¨ng c­êng më r«ng diÖn tÝch nu«i trång nh÷ng yÕu tè ®ã lam kim ng¹ch lín lªn. III. Nh÷ng kÕt luËn rót ra tõ thùc tr¹ng s¶n xuÊt vµ xuÊt khÈu thuû s¶n. 1. Nh÷ng nhËn ®Þnh xu h­íng xuÊt khÈu thuû s¶n 10 n¨m tíi vµ triÓn väng cña ViÖt Nam. Theo dù b¸o cña nhiÒu chuyªn gia kinh tÕ, trong thêi kú 2001 2004 nhu cÇu thñy s¶n trªn thÞ tr­êng thÕ giíi sÏ lín h¬n cung, gi¸ phÇn lín c¸c lo¹i thuû s¶n sÏ t¨ng lªn cao h¬n hiÖn nay. Trong khi ®ã s¶n l­îng khai th¸c h¶i s¶n th× kh«ng t¨ng cã xu h­íng gi¶m sót v× nguån lîi h¶i sanr cã h¹n, mµ s¶n l­îng khai th¸c thuû s¶n t¨ng nhê vµo nu«i trång. Còng theo c¸c chuyªn gia dù b¸o trong vßng 10-20 n¨m tíi, s¶n l­îng nu«i trång thuû s¶n ph¶i t¨ng lªn: 50 tÊn. §©y lµ c¬ héi cho ViÖt Nam trong xuÊt khÈu thuû s¶n, tuy nhiªn còng lµ th¸ch thøc ®èi víi ViÖt Nam. Xu h­íng trong t­¬ng lai ngµnh thuû s¶n ViÖt Nam sÏ ®èi ®Çu c¹nh tranh rÊt gay g¾t víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ thÕ giíi nh­: Th¸i Lan, Trung Quèc, NhËt B¶n, Hµn Quèc, Mü... vÒ khai th¸c còng nh­ chÕ biÕn. ThËm chÝ cã nh÷ng n­íc kh«ng cã nguån tµi nguyªn xuÊt khÈu, nh­ng nh­ng hä nhËp nguyªn liÖu vÒ chÕ biÕn dùa vµo c«ng nghÖ cña hä trªn thùc tÕ hä võa lµ n­íc xuÊt khÈu còng lµ n­íc nhËp khÈu. Tãm l¹i tr×nh ®é c«ng nghÖ chÕ biÕn thuû s¶n xuÊt khÈu quyÕt ®Þnh rÊt lín ®Õn s¶n l­îng thuû s¶n xuÊt khÈu, kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n, c¬ cÊu s¶n s¶n phÈm thuû s¶n xuÊt khÈu, gi¸ vµ nh÷ng yªu tè kh¸c... nh­ vËy ViÖt Nam muèn thóc ®Èy thuû s¶n xuÊt khÈu kh«ng chØ dùa vµo nguån tµi nguyªn mµ ph¶i n©ng cao tr×nh ®é c«ng nghÖ chÕ biÕn vµ më réng thÞ tr­êng h¬n n÷a. 2. Nh÷ng thµnh tù ®· ®¹t ®­îc. * VÒ s¶n l­îng nu«i trång vµ khai th¸c xuÊt khÈu. Chóng ta ®· ®¹t ®­îc s¶n l­îng nu«i trång vµ khai th¸c xuÊt khÈu ®¸ng kÓ. Víi s¶n l­îng t¨ng tr­ëng tèc ®é trung b×nh t­¬ng ®èi cao 17,8%/n¨m trong giai ®o¹n 1995-2000 (tõ 127.000 tÊn vµo n¨m1995 t¨ng lªn vµo n¨m 2000 lµ 291.923 tÊn). Trong ®ã c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu chÝnh cña ViÖt Nam lµ t«m ®«ng l¹nh, c¸ ®«ng l¹nh mùc ®«ng l¹nh, mùc kh«... VÒ nu«i trång chung ta më réng nhiÒu diÖn tÝch nu«i trång ®Æc biÖt ®ång b»ng s«ng cöu long, nhiÒu diÖn tÝch hoang ho¸ ®­a vµo sö dông vµ khai th¸c nu«i trång. VÒ tÇu thuyÒn chóng ta ®­a nhiÒu tµu thuyÒn cã m· lùc lín ®Ó khai th¸c nh­ n¨m 2001 c«ng suÊt b×nh qu©n n¨m tÇu ®­a vµo khai t¸hc lµ 42,2CV/ chiÕc ®Õn n¨m 2002 lµ 42,8 CV/chiÕc nh­ vËy tÇu thuyÒn ®¸nh b¾t còng ngµy cµng hiÖn ®¹i ho¸ ®ã lµ kÕt q¶u cë b¶n cña ngµnh thñy s¶n vÒ nu«i trång vµ ®¸nh b¾t. * VÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu. Trong nh÷ng n¨m qua sù nç lùc trong viÖc t¨ng c­êng vµ më roäng thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n ®· vµ dang v­¬n ra thÞ tr­êng thÕ giíi. Tõ chç chØ xuÊt khÈu qua hai thÞ tr­êng (Hång K«ng, Singapo) hiÖn nay hµng thuû s¶n xuÊt khÈu ViÖt Nam ®· cã mÆt ë nhiÒu n¬i trªn thÕ giíi nh­ (Mü, EU, Trung Quèc, Hµn Quèc...) hiÖn nã vÊn ®­îc c¸c doanh nghiÖp ViÖt Nam t×m kiÕm thÞ tr­êng vµ chiÕm lÜnh thÞ tr­êng thÕ giíi. * VÒ c¬ b¶n s¶n phÈm xuÊt khÈu. C¬ cÊu s¶n phÈm xuÊt khÈu còng cã nhiÒu thay dodái. Nã ®· thay ®æi theo nhu cÇu cña tõng n­íc, tõng khu vùc. + Tû träng nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu cã gi¸ trÞ t¨ng lªn nh÷ng mÆt hµng xuÊt khÈu chñ yÕu nh­ t«m (t«m cµng xanh, t«m ch©n tr¾ng...), c¸ (c¸ tra - basa) c¸ ngõ ®¹i d­¬ng, c¸c lo¹i mùc nh÷ng mÆt hµng nµy gãp phÇn lín vµo kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n ViÖt Nam. * VÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu. Kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· thay®æi vÞ trÝ ®¸ng kÓ tõ trç cã kim ng¹ch xuÊt khÈu rÊt thÊp hiÖn nay kim ng¹ch xuÊt khÈu thuû s¶n ®øng thø 3 sau dÇu th«, thµng dÖt may. Tõ chç kim ng¹ch xuÊt khÈu n¨m 1998 lµ 0,858 tû USD ®Õn n¨m 2001 lµ 1,7 tû USD. §ã lµ thay ®æi rÊt nhiÒu vÒ kim ng¹ch trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. * Gi¸ thuû s¶n: Chóng ta quan t©m nhiÒu ®Õn c«ng nghÖ chÕ biÕn nªn chÊt l­îng thuû s¶n t¨ng cao. Nªn gi¸ thuû s¶n ta còng t¨ng lªn rÊt to tõ chç gi¸ thÊp 4,3 USD/kg/n¨m 1995 t¨ng lªn 5,06USD/kg (200) vµ n¨m 2002 lµ.......... Tuy vËy gi¸ thuû s¶n cña ta vÉn cßn thÊp so víi trong khu vùc vµ thÕ giíi ®ã lµ ®iÒu ph¶i quan t©m hiÖn nay. * §· ®µo t¹o ®­îc ®éi ngò doanh nghiÖp thuû s¶n Sù ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n l«i kÐo nhiÒu lao ®éng. Còng trªn c¬ së ®ã, ®éi ngò doanh nghiÖp thuû s¶n cã kiÕn thøc vµ kinh nghiÖm ®­îc ®µo t¹o cã tr×nh ®é cao. NhiÒu kü s­ thuû s¶n hä n¾m b¾t ®­îc kiÕn thøc vµ tiÕp cËn nh÷ng khoa häc kü thuËt hiÖn ®¹i øng dông trong ngµnh phôc vô cho xuÊt khÈu. §ã lµ ®iÒu kiÖn nu«i d­ìng ngµnh thuû s¶n t­¬ng lai 3. Nh÷ng mÆt tån t¹i Tuy nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc trong n¨m qua lµ lín nh­ng nã chØ ®¸nh gi¸ ®­îc nh÷ng b­íc ®Çu ph¸t triÓn ngµnh thuû s¶n thùc sù ch­a t­¬ng xøng víi tiÒm n¨ng cña ®Êt n­íc. Trong ho¹t ®éng ngµnh thuû s¶n cßn béc lé nhiÒu ®iÓm yÕu kÐm 3.1. VÒ kh©u nu«i trång vµ quy ho¹ch ngµnh thuû s¶n Kh©u nu«i trång thuû s¶n, luon lµ kh©u trung t©m vµ ®­îc quan t©m hiÑn nay. Nã lu«n lu«n tån t¹i mÆt h¹n chÕ nh­: - Kh©u gièng t«m: lµm gi¶m n¨ng suÊt nu«i t«m do chóng ta ch­a chñ ®éng c¸c gièng t«m, chÊt l­îng con gièng nhiÒu khi nhËp ngo¹ kÐm. dÉn t×nh tr¹ng chÕt hoÆc bÞ s©u bÖnh khi nu«i. Cã gièng t«m kh«ng chÞu ®iÒu kiÖn m«i t­êng cña ta mµ chÕt. T×nh tr¹ng ®ã g©y thiÖt h¹i rÊt lín ngµnh thuû s¶n. - Kh©u gièng c¸: còng vËy gièng c¸, t×nh tr¹ng c¸ nhËp tõ bªn ngoµi kÐm chÊt l­îng, kh¶ n¨ng chèng chäi thêi tiÕt khã kh¨n, g©y chÕt hoÆc s©u bÖnh. NhiÒu lo¹i c¸ cã kh¶ n¨ng sinh tr­ëng rÊt kÐm cho ®­îc khèi l­îng tõ 4-5 kg/con nh­: c¸ mÌ hoa (Trung Quèc) nh­ng khèi l­îng ®ã toµn tËp trung ë ®Çu v.v... Kh©u quy ho¹ch trong nu«i trång mÊy n¨m gÇn ®©y diÔn ra hÕt søc phøc t¹p: t×nh tr¹ng tù ph¸t trong s¶n xuÊt, thÓ hiÖn râ nhÊt qua qu¸ tr×nh chuyÓn môc ®Ých sö dông diÖn tÝch ®Êt canh t¸c sang nu«i trång thuû s¶n (tØnh Nam bé...), hay dù ¸n ®­îc quy ho¹ch diÔn ra rÊt chËm ch¹p §ã lµ vÊn ®Ò nhøc nhèi tron gnt vµ quy ho¹ch hiÖn nay diÔn ra hÇu hÕt c¸c ®Þa ph­¬ng cã nu«i trång thuû s¶n. 3.2. VÒ khai th¸c h¶i s¶n xa bê VÒ s¶n phÈm khai th¸c h¶i s¶n xa bê th­êng rÊt bÊp bªnh ch­a cã tÝnh æn ®Þnh, n¨ng suÊt thÊp. T×nh tr¹ng ®¸nh b¾t xa bê cßn mang tÝnh mïa vô, chñ yÕu khai th¸c c¸ nhá. Thùc sù chóng ta ch­a khai th¸c nh÷ng tiÒm n¨ng mµ ta cã Ph­¬ng tiÖn ®¸nh b¾t: tuy ®· cã tµu, thuyÒn cã c«ng suÊt lín ®­a vµo khai th¸c. Nh­ng so c¸c n­íc trong khu vùc, trªntg th× tÇu, thuyÒn cña ta cßn qu¸ nhá ®Ó cã thÓ khai th¸c xa bê h¬n. §iÒu ®ã lµm h¹n chÕ rÊt lín viÖc t¨ng s¶n l­îng thuû s¶n. Bªn c¹nh ®ã chóng ta gÆp khã kh¨n rÊt lín vÒ vèn cho viÖc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng cho viÖc ®¸nh b¾t xa bê nh­: hÖ thèng c¶ng c¸, chî c¸, bÕn c¸, hÖ thèng dÞch vô, hËu cÇn, ®iÒu tra nguån lîi thuû s¶n xa bê; hÖ thèng th«ng tin liªn l¹c; ®µo t¹o c¸n bé, thuyÒn viªn; kh©u tiªu thô s¶n phÈm... §ã lµ tr­¬ng tr×nh thùc hiÖn ®ång bé chóng ta ®Çu t­ cho viÖc khai th¸c h¶i s¶n xa bê, ®ång h¹ch to¸nêi yªu cÇu vÒ c«ng t¸c qu¶n lý cao h¬n. 3.3. VÒ ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn xuÊt khÈu thuû s¶n ChÊt l­îng vµ vÖ sinh an toµn s¶n phÈm thuû s¶n xuÊt khÈu. Do ®iÒu kiÖn vÒ khai th¸c vµ chÕ biÕn vÉn cßn l¹c hËu lªn vÒ chÊt l­îng vµ vÖ sinh an toµn vÉn cßn thÊp, ch­a ®¹t ®­îc tiªu chuÈn quèc tÕ, ch­a phï hpj víi yªu cÇu cña c¸c n­íc nhËp khÈu lín. MÆt kh¸c mÆt hµng chñ yÕu qua s¬ chÕ nªn gi¸ trÞ thÊp. Nªn hµng n¨m l­îng xuÊt khÈu thuû s¶n ta vÉn bÞ h¹n chÕ bëi lý do ®ã sang c¸c thÞ tr­êng cã yªu cÇu cao nh­: Mü, EU, NhËt B¶n. * VÒ thÞ tr­êng xuÊt khÈu thuû s¶n Thuû s¶n xuÊt khÈu cña ViÖt Nam ch­a cã vai trß ®¸ng kÓ trong c¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu. Mµ nã chØ cã vai trß cô thÓ mét vµi thÞ tr­êng träng ®iÓm th­êng xuyªn xuÊt sang nh­: NhËt B¶n, vµ c¸c n­íc trong khu vùc Th¸i Lan, Indonexia, Singapore. MÆc dï ta ®· nç lùc trong viÖc t×m kiÕm thÞ tr­êng ®Ó ®a d¹ng ho¸ h¬n c¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu. Nh­ng vÒ thÞ tr­êng chóng ta vÉn mÊt c©n ®èi chØ tËp trung vµo thÞ tr­êng truyÒn thèng, cßn c¸c thÞ tr­êng kh¸c (Mü, EU) t× cã nh­ng vÉn chËm ch¹p. * VÒ gi¸ xuÊt khÈu Tuy lîi thÕ do ®iÒu kiÖn thiªn nhiªn ­u ®·i vµ nh©n c«ng rÎ lµm gi¸ hµng xuÊt khÈu cña ta thÊp. Nh­ng chóng ta l¹i bÞ Ðp gi¸ rÊt m¹nh bëi c¸c thÞ tr­êng xuÊt khÈu vµo nh­: d­íi h×nh thøc t¨ng thuÕ nhËp khÈu n­íc b¹n lµm t¨ng gi¸ mÆt hµng cña ta t¨ng lªn, lµm gi¶m thÕ m¹nh c¹nh tranh. Nªn nh×n chung ta xuÊt khÈu vÉn thÊp h¬n c¸c n­íc trong khu vùc (chØ b»ng kho¶ng 70% møc gi¸ s¶n phÈm cïng lo¹i cña Th¸i Lan vµ Indonexia). * VÒ m¹ng l­íi ph©n phèi xö lý. Thùc chÊt th× chóng ta ®ang xuÊt khÈu c¸c thÞ tr­êng chÝnh kh«ng ®­îc nhiÒu. Chñ yÕu qua m«i giíi trung gian n­íc b¹n, ®Ó thùc hiÖn t¸i xuÊt lÇn hai lµ Singapore, Hång K«ng, chóng ta ch­a cã ®¹i lý b¸n ë c¸c thÞ tr­êng lín nh­ (eU, Mü...). Cã th× chØ ë h×nh thøc b¸n nhá lÎ. Nªn chóng ta bá lì rÊt niÒu c¬ héi t¨ng xuÊt khÈu. * VÒ c«ng nghÖ xuÊt khÈu MÆc dï chóng ta ®­a ra môc tiªu ph¸t triÓn c«ng nghÖ sinh häc øng dông vµo ngµnh thuû s¶n. Tuy ®· ®¹t d­îc kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ song trªn 136 doanh nghiÖp chÕ biÕn (chiÕm 59%) hiÖn nay cña ViÖt Nam vÉn trong t×nh tr¹ng ch­a ®¸p øng ®­îc yªu vÇu vÖ sinh an toµn thùc phÈm vµ ®ang trong t×nh tr¹ng thu ®éng marketing. V× vËy c«ng nghÖ thuû s¶n cña ta vÉn kÐm xa so víi khu vùc vµ thÕ giíi. * VÒ xóc tiÕn xuÊt khÈu Chóng ta cßn lóng tóng trong viÖc v¹ch ra kÕ ho¹ch vµ ch­¬ng tr×nh cô thÓ cho viÖc xóc tiÕn hµng xuÊt khÈu ViÖt Nam ë n­íc ngoµi. MÆc dï chóng ta cã t×m hiÓu thÞ tr­êng, tham gia ho¹t ®éng héi chî phôc vô xuÊt khÈu. Nh÷ng yÕu tè ®ã marketing chØ coi ®ã lµ yÕu tè ban ®Çu cho xuÊt khÈu c¬ b¶n ch­a ph¶i xóc tiÕn xuÊt khÈu. V× vËy nh÷ng ch­¬ng tr×nh vµ kÕ ho¹ch cho mÆt hµng xuÊt khÈu lµ rÊt quan träng trong thÞ tr­êng thÕ giíi hiÖn nay 3.4. Nh÷ng yÕu tè kh¸c * VÒ nguån nh©n lùc: Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, tuy cè g¾ng trong viÖc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé thuû s¶n, vµ phæ cËp kiÕn thøc cho ng­ d©n vÒ ®¸nh b¾t vµ nu«i trång. Nh­ng nh÷ng lao ®éng ViÖt Nam vÉn rÊt ®uèi vÒ tay nghÒ, kh¶ n¨ng lµm viÖc, tuy hä rÊt cÇn cï chÞu khã. Chóng ta l¹i thiÕu trÇm träng l­îng c¸n bé thuû s¶n giái phôc vô trong ngµnh. Môc lôc