Tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế

Lời mở đầu Cïng víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn vµ héi nhËp kinh tÕ cña ®Êt n­íc ®èi víi khu vùc vµ thÕ giíi, ViÖt Nam còng ®ang trªn con ®uêng x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin vµ t­ t­ëng Hå ChÝ Minh. Muèn ®¹t ®­îc nh÷ng môc tiªu trªn th× ph¸t triÓn kinh tÕ lµ yÕu tè quan träng nhÊt vµ ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Trong ®ã vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc cÇn ®uîc t¨ng c­êng vµ ®æi míi sao cho phï hîp víi c¬ chÕ kinh tÕ míi. §¶ng ta ®· ®Ò ra môc tiªu: c¸c nguån vËt chÊt – tµi chÝnh cña x· héi ®uîc huy ®éng tèt h¬n nh»m n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cho nh©n d©n ®ång thêi ph¸t huy nÒn d©n chñ XHCN, thùc hiÖn c«ng b»ng x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn vµ m«i tr­êng thuËn lîi cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, kiÓm so¸t chÆt chÏ vµ xö lÝ nghiªm minh c¸c hµnh vi vi ph¹m ph¸p luËt, ®¶m b¶o “C¬ chÕ thÞ truêng cã sù qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­ãng XHCN trë thµnh c¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ.” Trong h¬n 10 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ ®Êt n­íc, vai trß chñ ®¹o, dÉn ®Çu, ®iÒu tiÕt nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn cña kinh tÕ Nhµ n­íc lu«n ®­îc §¶ng quan t©m, coi träng vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu rÊt kh¶ quan c¶ trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt n­íc. ChÝnh v× vËy t¹i NghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng IX chñ tr­¬ng ®­êng lèi nhÊt qu¸n cña §¶ng ta lµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh theo ph¸p luËt, ph¸t triÓn l©u dµi, hîp t¸c, c¹nh tranh lµnh m¹nh trong đó kinh tÕ Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o, nhÊn m¹nh nhiÖm vô “TiÕp tôc ®æi míi vµ ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc ®Ó thùc hiÖn tèt vai trß chñ ®¹o nÒn kinh tÕ “. §Ó ph¸t huy tèt h¬n n÷a vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ®ßi hái kinh tÕ Nhµ n­íc ph¶i ®æi míi ®Ó gi÷ v÷ng vai trß chñ ®¹o, thóc ®Èy c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn. ChÝnh v× viÖc nghiªn cøu vai trß vµ c¸c biÖn ph¸p t¨ng c­ßng vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc lµ hÕt søc quan träng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay nªn em ®· chän ®Ò tµi “T¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong nÒn kinh tÕ”. Do tr×nh ®é vµ thêi gian h¹n hÑp nªn bµi viÕt cßn nhiÒu thiÕu sãt. Em mong ®­îc sù gãp ý cña thÇy. Em ch©n thµnh c¶m ¬n sù chØ b¶o tËn t×nh cña thÇy ®· gióp em hoµn thµnh ®Ò ¸n nµy. Nội dung A. Sù cÇn thiÕt kh¸ch quan cña vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc: I. Sù ra ®êi cña Nhµ n­íc vµ vai trß cña kinh tÕ Nhµ n­íc: 1. Lịch sử ra đời của Nhà nước: Theo chñ nghÜa M¸c - Lªnin th× Nhµ n­íc ra ®êi tõ nguyªn nh©n kinh tÕ, nã lµ s¶n phÈm cña m©u thuÉn giai cÊp kh«ng thÓ ®iÒu hoµ trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp. Lªnin cho r»ng “Nhµ nuíc lµ mét bé m¸y dïng ®Ó duy tr× sù thèng trÞ cña giai cÊp nµy víi giai cÊp kh¸c”. Nhµ nuíc lµ c«ng cô b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp thèng trÞ mµ truíc hÕt lµ quyÒn lîi vÒ kinh tÕ. BÊt cø tÝnh chÊt vµ ®Æc tr­ng nµo cña mét Nhµ míi ®Òu phï hîp víi ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ. Nhµ nuíc lµ s¶n phÈm cña giai cÊp thèng trÞ vÒ kinh tÕ vµ muèn hîp ph¸p ho¸ sù thèng trÞ ®ã. Nh­ng kh«ng ph¶i Nhµ n­íc phô thuéc vµo ý trÝ chñ quan cña giai cÊp thèng trÞ mµ phô thuéc vµo tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt. LÞch sö ®· chøng minh, do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, loµi ng­êi ®· 4 lÇn thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt g¾n liÒn víi bèn cuéc c¸ch m¹ng x· héi dÉn ®Õn sù ra ®êi nèi tiÕp nhau cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi. Cïng víi sù ph¸t triÓn cña lÞch sö víi 5 h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi: c«ng x· nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, TBCN, XHCN lµ 4 kiÓu Nhµ n­íc kh¸c nhau: Nhµ n­íc chiÕm h÷u n« lÖ, Nhµ n­íc phong kiÕn, Nhµ n­íc TBCN vµ Nhµ n­íc XHCN. 2.Vai trò kinh tế của Nhà nước nói chung và vai trò của kinh tế Nhà nước nói riêng: Vai trß chung nhÊt cña Nhµ n­íc lµ t¹o ra m«i truêng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ, cã lîi cho lîi Ých kinh tÕ cña giai cÊp thèng trÞ. Vai trß chung ®ã thÓ hiÖn qua c¸c néi dung sau: + Mét lµ Nhµ n­íc gi÷ v÷ng æn ®Þnh m«i truêng kinh tÕ ®Ó æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ, tr¸nh nh÷ng biÕn ®éng lín trong kinh tÕ sÏ t¸c ®éng xÊu ®Õn vai trß, ®Þa vÞ thèng trÞ cña giai cÊp ®ã hoÆc t¸c déng ®Õn lîi Ých kinh tÕ cña giai cÊp thèng trÞ. + Hai lµ mçi mét Nhµ n­íc ®Òu ban hµnh riªng cho m×nh hÖ thèng luËt ph¸p vµ c¸c chÝnh s¸ch phôc vô cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, tÊt c¶ hÖ thèng ®ã c¬ b¶n dùa trªn nÒn t¶ng lµ ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ vµ lîi Ých kinh tÕ cña giai cÊp ®ã. + Ba lµ Nhµ n­íc x¸c ®Þnh c¸c lo¹i thuÕ, x©y dùng ng©n s¸ch quèc gia ®Ó nu«i sèng bé m¸y quyÒn lùc do Nhµ nuíc lËp ra. + Bèn lµ Nhµ n­íc qu¶n lÝ vµ khai th¸c tµi nguyªn - m«i truêng cña quèc gia. + N¨m lµ Nhµ nuíc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ. Nh÷ng vai trß trªn lµ nh÷ng vai trß chung nhÊt mµ ®a sè Nhµ nuíc nµo còng ph¶i thùc hiÖn. Tuy nhiªn ë c¸c kiÓu Nhµ n­íc kh¸c nhau th× vai trß kinh tÕ cña nã còng cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. Tõ viÖc thÊy râ vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc th× ta cµng hiÓu râ thªm vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc trong thêi kú hiÖn nay. II. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan cña viÖc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc: Trong h×nh th¸i kinh tÕ- x· héi chiÕm h÷u n« lÖ th× vai trß cña Nhµ n­íc chñ n« còng b­íc ®Çu h×nh thµnh tuy cßn s¬ khai nh­ng nã còng t¸c ®éng lín ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi k× ®ã nh­: X©y dùng ®ån ®iÒn, ban hµnh chÝnh s¸ch b¶o vÖ quyÒn lîi cña giai cÊp chñ n«, x©y dùng mét sè c«ng tr×nh cã ý nghÜa to lín vÒ mÆt tinh thÇn nh­ ®Òn, tuîng thÇn th¸nh v...v... ë Nhµ n­íc phong kiÕn, vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc ®­îc thÓ hiÖn râ rÖt h¬n. Tuy nhiªn, còng cã sù kh¸c biÖt gi÷a Nhµ nuíc phong kiÕn ph­¬ng §«ng vµ ph­¬ng T©y. C¸c Nhµ n­íc phong kiÕn ph­¬ng T©y th× ®Èy m¹nh bu«n b¸n, t×m lôc ®Þa míi, lËp trang tr¹i, t×m vµng b¹c ë c¸c lôc ®Þa kh¸c. Trong khi ®ã, Nhµ n­íc phong kiÕn ph­¬ng §«ng chó träng vµo n«ng nghiÖp, lËp ra c¸c lµng nghÒ truyÒn thèng, quan t©m tíi viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc m×nh. Cßn trong h×nh th¸i kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa th× vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc t­ s¶n cã sù kh¸c biÖt gi÷a hai thêi k×: Thêi kú CNTB c¹nh tranh vµ CNTB ®éc quyÒn. Trong thêi kú tù do c¹nh tranh víi lÝ thuyÕt “ Bµn tay v« h×nh”c¸c Nhµ n­íc t­ b¶n h¹n chÕ sù can thiÖp cña chÝnh phñ vµo kinh tÕ cßn trong thêi k× CNTB ®éc quyÒn, do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau (khñng ho¶ng kinh tÕ, tiÕn bé khoa häc – c«ng nghÖ, sù ra ®êi cña hÖ thèng chñ nghÜa x· héi...) ®· khiÕn Nhµ nuíc t­ b¶n ngµy cµng can thiÖp s©u h¬n ®Õn vÊn ®Ò kinh tÕ. Tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90, c¸c Nhµ n­íc t­ b¶n b¾t ®Çu thùc hiÖn chñ tr­¬ng chÝnh trÞ can thiÖp vµo kinh tÕ, thÞ tr­êng. Nhµ n­íc t­ b¶n rÊt chó ý dÕn sö dông vai trß c¬ chÕ thÞ truêng vµ ph¸t triÓn t­ h÷u ho¸, ®ång thêi ph¸t triÓn c¸c c«ng ty siªu quèc gia víi c¸c c«ng cô tµi chÝnh, chi phèi cña Nhµ n­íc: thuÕ, tÝn dông tû gi¸, l·i suÊt... mµ ®»ng sau lµ sù hç trî ®¾c lùc cña chÝnh phñ t­ s¶n ®Ó ®iÒu tiÕt kinh tÕ vµ ®iÒu tiÕt thÞ truêng. ChÝnh phñ vËn dông chÝnh s¸ch tµi chÝnh nhiÒu h¬n ®Ó t¸c ®éng ®Õn kinh tÕ. Cuèi cïng cho ®Õn nay Nhµ n­íc XHCN víi vai trß qu¶n lý kinh tÕ ®· ®¹t ®uîc nh÷ng thµnh tùu kinh tÕ ®¸ng kÝnh nÓ. Liªn X« ë thËp kØ 50 cã tèc ®é t¨ng tr­ëng lªn tíi 14% n¨m. Nhµ n­íc XHCN ph¸t triÓn thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh vµ tËp thÓ. Tuy tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n thö th¸ch quyÕt liÖt nh­ng mét sè Nhµ n­íc CNXH cßn tån t¹i ®Õn nay ®· ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu lín vÒ kinh tÕ nh­ Trung Quèc, ViÖt Nam...trong ®ã cã sù ®ãng gãp rÊt lín bëi vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc trong c¸c giai ®o¹n võa qua. Qua tiÕn tr×nh lÞch sö trªn ta thÊy r»ng vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc nãi chung lµ sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ cã xu h­íng ngµy cµng ®­îc t¨ng c­êng trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi cã nhiÒu biÕn ®éng nh­ hiÖn nay. Chóng ta ®ang ®øng tr­íc mét giai ®o¹n míi cña sù ph¸t triÓn C¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ sù bïng næ th«ng tin vµ xu h­ãng toµn cÇu ho¸ trong ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi. ChÝnh ®iÒu ®ã lµ mét th¸ch thøc lín vÒ khoa häc, kü thuËt, n¨ng suÊt lao ®éng, chÊt l­îng s¶n phÈm, t¨ng thu nhËp vµ n©ng cao møc sèng ®ang thóc ®Èy, t¸c ®éng c¸c n­íc ®iÒu chØnh c¬ cÊu s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh c¹nh tranh vµ hîp t¸c trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Cïng víi sù xuÊt hiÖn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp míi nh­: sinh häc, nhiÖt l­îng míi, ®iÖn tö v...v... ®· dÉn ®Õn sù biÕn ®éng s©u s¾c c¶ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi trªn quy m« toµn thÕ giíi còng nh­ ¶nh h­ëng lín ®Õn chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi, vµ chiÕn l­îc qu¶n lÝ vÜ m« nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN ë nø¬c ta. Tãm l¹i, t¨ng c­êng vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc nãi chung lµ mét sù cÇn thiÕt kh¸ch quan vµ cÇn ph¶i t¨ng c­êng cho phï hîp c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ míi nh­ hiÖn nay. §èi víi n­íc ta, mét n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi th× vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc cµng ph¶i ®uîc coi träng ®Ó ®¶m b¶o võa ph¸t triÓn kinh tÕ bÒn v÷ng võa ®¶m b¶o sù c«ng b»ng, d©n chñ XHCN, v­ît qua khã kh¨n thö th¸ch, tin ®Þnh chÝnh trÞ, më cöa héi nhËp ®Ó tranh thñ ®­îc vèn kü thuËt, c«ng nghÖ vµ qu¶n lÝ theo ®óng nguyªn t¾c ®èi ngo¹i cña n­íc ta: Hîp t¸c, më cöa, hiÖu qu¶ cao vµ gi÷ v÷ng tù chñ ®éc lËp quèc gia. B. Thực trạng kinh tế Nhà nước ở Việt Nam hiện nay và giải pháp nhằm tăng cường vai trò chủ đạo của kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN: I. C¬ chÕ qu¶n lÝ kinh tÕ cò cña ViÖt Nam 1. Sù h×nh thµnh c¬ chÕ qu¶n lÝ cò: Tr­íc n¨m 1986, víi c¬ chÕ kÕ ho¹ch hãa tËp trung (c¬ chÕ quan liªu bao cÊp) ®Ó qu¶n lÝ vµ ®iÒu hµnh nÒn kinh tÕ ®· khiÕn nÒn kinh tÕ n­íc ta ®i vµo con ®­ßng thu hÑp tõng buíc kinh tÕ hµng ho¸- tiÒn tÖ ®Ó x©y dùng mét x· héi t­¬ng lai kh«ng cã l­u th«ng hµng ho¸. §ã lµ mét c¬ chÕ dùa trªn thÕ cña Nhµ n­íc, víi hÖ thèng tæ chøc chÝnh trÞ- x· héi rÊt m¹nh, cã uy quyÒn lín. C¬ chÕ qu¶n lÝ ®ã cã xu h­ãng hµnh chÝnh ®¬n thuÇn, kh«ng tÝnh ®Õn ®Çy ®ñ c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ kh¸ch quan, ®· vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan trªn 2 mÆt: +Mét lµ: kh«ng tÝnh ®Õn mèi quan hÖ vÒ sù phï hîp c¬ cÊu kinh tÕ vµ c¬ chÕ kinh tÕ, do ®ã mÊt kh¶ n¨ng thùc sù sö dông c¸c quy luËt kinh tÕ. +Hai lµ ngËp ngõng trong viÖc chÊp nhËn quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ, thÞ tr­êng vµ c¸c quy luËt kinh tÕ, tiÒn tÖ. Chóng ta ®· cã thµnh kiÕn kh«ng ®óng, trªn thùc tÕ ch­a thõa nhËn thùc sù nh÷ng quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan. 2. ¦u nh­îc ®iÓm cña c¬ chÕ kinh tÕ cò: Do nh÷ng ®Æc tr­ng ®ã mµ c¬ chÕ qu¶n lÝ cò cã ­u ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm sau: + VÒ ­u diÓm: - Do c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nªn chóng ta ®· ®éng viªn kÞp thêi søc ng­êi vµ søc cña cho cuéc kh¸ng chiÕn b¶o vÖ toµn vÑn l·nh thæ. -Bªn c¹nh ®ã, chóng ta ®· b­íc ®Çu x©y dùng mét sè côm c«ng nghiÖp nÆng nh­ ho¸ chÊt ViÖt Tr×, thÐp Th¸i Nguyªn, xi m¨ng Thanh Ho¸... + VÒ nh­îc ®iÓm: -Nhµ n­íc chØ ®¹o vµ thùc hiÖn c¶i t¹o XHCN trong mét thêi gian chØ thiªn nÆng vÒ mÖnh lÖnh, c­ìng Ðp, tæ chøc h×nh thøc, kh«ng n¾m v÷ng nguyªn t¾c ®éng viªn, tù nguyÖn vµ kh«ng lµm ®óng quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña lùc l­îng s¶n xuÊt, coi nhÑ hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi. -C¸c c¬ quan hµnh chÝnh can thiÖp qu¸ s©u vµo ho¹t ®éng c¸c doanh nghiÖp; kh«ng ph¸t huy tÝnh tù chñ vÒ kinh tÕ, tµi chÝnh, quyÒn chñ ®éng s¸ng t¹o cña cÊp d­íi, cña xÝ nghiÖp; kh«ng g¾n nghÜa vô víi quyÒn lîi, tr¸ch nhiÖm vµ quyÒn h¹n, lîi Ých. KÕt qu¶ cã n¬i diÔn ra t×nh tr¹ng bu«ng láng, k×m h·m lùc l­îng s¶n xuÊt vµ c¸c ®éng lùc kh¸c ph¸t triÓn. -Coi nhÑ vµ kh«ng vËn dông tèt c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan cña nÒn kinh tÕ dÉn tíi k×m h·m s¶n xuÊt vµ l­u th«ng lµm cho x· héi thiÕu ®éng lùc ph¸t triÓn hoÆc ph¸t triÓn kh«ng lµnh m¹nh, kh«ng v× lîi Ých chung. -Bé m¸y qu¶n lÝ Nhµ nuíc, qu¶n lÝ kinh tÕ cång kÒnh, quan liªu, trïng lÆp, phÐp n­íc ch­a nghiªm vµ kÐm hiÖu lùc... §éi ngò c¸n bé thiÕu tr×nh ®é, kh«ng b¸m s¸t c¬ së, quan liªu, cöa quyÒn. §ång thêi chóng ta cßn kh«ng kh¸ch quan trong viÖc tuyÓn chän c¸n bé theo ®øc tµI, dÉn tíi yÕu kÐm trong c«ng t¸c qu¶n lÝ. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng yÕu kÐm trªn, §¶ng ta ®· quyÕt ®Þnh ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ. Néi dung cña c«ng cuéc ®æi míi tËp trung vµo mÊy vÊn ®Ò sau: - Mét lµ: gi¶i phãng mäi n¨ng lùc s¶n xuÊt, d©n chñ ho¸ toµn bé ®êi sèng x· héi, ph¸t huy quyÒn lµm chñ thùc sù cña nh©n d©n lao ®éng d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n vµ qu¶n lÝ cña Nhµ n­íc XHCN theo ®óng luËt ph¸p. - Hai lµ: xem xÐt, ®iÒu chØnh vµ ph¸t huy chÕ ®é së h÷u c«ng h÷u XHCN sao cho ng­êi lao ®éng cã tr¸ch nhiÖm sö dông nh÷ng tµi s¶n t­ liÖu s¶n xuÊt c«ng ®ã víi hiÖu qu¶ cao nhÊt. - Ba lµ: më réng vµ sö dông réng r·i quan hÖ hµng ho¸ - tiÒn tÖ -thÞ tr­êng trong CNXH. - Bèn lµ: h¹ch to¸n kinh tÕ ®Çy ®ñ ®Ó ®¶m b¶o lîi Ých chÝnh ®¸ng cña ng­êi lao ®éng vµ lîi Ých toµn x· héi. - N¨m lµ: c¶i tæ c«ng t¸c kÕ ho¹ch ho¸, thùc hiÖn thi ®ua kinh tÕ, hîp t¸c vµ c¹nh tranh. - S¸u lµ: quèc tÕ ho¸ vµ më cöa theo tinh thÇn ®a d¹ng ho¸ vµ ®a ph­¬ng ho¸ quan hÖ ®èi ngo¹i. II.Quan điểm và một số giải pháp nhằm tăng cường vai trò chủ đạo kinh tế Nhà nước trong nền kinh tế thị trường định hướng XHCN: 1.Quan ®iÓm cña §¶ng vµ Nhµ n­íc vÒ thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc: T¹i héi nghÞ lÇn 3 BCH T¦ §¶ng kho¸ ix, §¶ng ta ®· kh¼ng ®Þnh ph¶i tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cu¶ thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc mµ ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN. Ph©n tÝch s©u s¾c nh÷ng mÆt tÝch cùc vµ nh÷ng h¹n chÕ, yÕu kÐm, nguyªn nh©n cña t×nh h×nh qua thùc tiÔn s¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN ta cÇn ph¶i hiÓu vµ n¾m râ: - Kinh tÕ Nhµ n­íc cã vai trß quyÕt ®Þnh trong viÖc gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi cña ®Êt n­íc. Trong ®ã DNNN (Gåm DNNN gi÷ 100% vèn & DNNN gi÷ cæ phÇn chi phèi) ph¶i kh«ng ngõng ®­îc ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶, gi÷ vÞ trÝ then chèt trong nÒn kinh tÕ. - Kiªn quyÕt ®iÒu chØnh c¬ cÊu ®Ó DNNN cã c¬ cÊu hîp lý, tËp trung vµo nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt vµ ®Þa bµn quan träng, chiÕm thÞ phÇn ®ñ lín ®èi víi c¸c s¶n phÈm vµ dÞch vô chñ yÕu nh­ng kh«ng nhÊt thiÕt lµ ph¶i gi÷ tØ träng lín trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, lÜnh vùc, s¶n phÈm cña nÒn kinh tÕ. - TiÕp tôc ®æi míi c¬ chÕ qu¶n lý ®Ó DNNN kinh doanh tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm, hîp t¸c vµ c¹nh tranh b×nh ®¼ng víi c¸c DN thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c theo ph¸p luËt. - ViÖc tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh cña DNNN lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch vµ còng lµ nhiÖm vô chiÕn l­îc l©u dµi víi nhiÒu khã kh¨n, phøc t¹p. - NhiÖm vô chñ yÕu trong giai ®o¹n tr­íc m¾t lµ hoµn thµnh c¬ b¶n viÖc s¾p xÕp, ®iÒu chØnh l¹i c¬ cÊu vµ ®æi míi ho¹t ®éng DNNN hiÖn cã, ph©n ®Þnh râ c¸c lo¹i doanh nghiÖp ®Ó cã chÝnh s¸ch, gi¶i ph¸p phï hîp; thùc hiÖn s¸p nhËp, kho¸n kinh doanh, cho thuª hoÆc giao, b¸n, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n c¸c DNNN quy m« nhá thua lç kÐo dµi kh«ng cæ phÇn ho¸ ®­îc vµ Nhµ n­íc kh«ng cÇn n¾m gi÷, ®Ó sö dông cã hiÖu qu¶ tµi s¶n cña Nhµ n­íc, b¶o ®¶m viÖc lµm, thu nhËp, quyÒn lîi hîp ph¸p cña ng­êi lao ®éng. -§æi míi kinh tÕ Nhµ n­íc theo ph­¬ng h­íng trªn mét mÆt ph¶i ®¶m b¶o kh¾c phôc sù tr× trÖ, kÐm hiÖu qu¶ cña nÒn kinh tÕ, mÆt kh¸c tr¸nh t×nh tr¹ng t­ nh©n ho¸ trµn lan nÒn kinh tÕ, kh«ng kiÓm so¸t. 2. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o Kinh tÕ Nhµ n­íc: Víi thùc tÕ hiÖn nay, kinh tÕ Nhµ n­íc ch­a thùc sù ®¸p øng ®­îc vai trß nµy trªn c¸c mÆt hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh, tr×nh ®é qu¶n lý tæ chøc còng nh­ ph­¬ng thøc ph©n phèi. §ång thêi, viÖc ®æi míi, ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc ch­a thùc sù cã nh÷ng chuyÓn biÕn ®¸ng kÓ. HiÖn nay kinh tÕ Nhµ n­íc ®ang ®øng tr­íc th¸ch thøc gay g¾t cña yªu cÇu ®æi míi, ph¸t triÓn vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ. Qu¸n triÖt tinh thÇn nghÞ quyÕt cña ®¹i héi §¶ng IX ®Ò ra lµ cÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c ®æi míi, ph¸t triÓn kinh tÕ Nhµ n­íc, ph©n lo¹i, s¾p xÕp l¹i hÖ thèng DNNN, t×m ra gi¶i ph¸p, ph­¬ng h­íng ®æi míi kinh tÕ Nhµ n­íc nh»m t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o kinh tÕ Nhµ n­íc ®ang lµ vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m nghiªn cøu vµ gi¶i quyÕt. Sau ®©y lµ mét sè ®Þnh h­íng vµ gi¶i ph¸p nh»m t¨ng c­êng vai trß chñ ®¹o nÒn kinh tÕ Nhµ n­íc: a.§Þnh h­íng ph¸t triÓn vµ chÊn chØnh l¹i viÖc ph©n lo¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng c«ng Ých vµ ho¹t ®éng kinh doanh: - X¸c ®Þnh l¹i c¸c doanh nghiÖp c«ng Ých cÇn thiÕt ho¹t ®éng kh«ng v× môc ®Ých lîi nhuËn lµ chÝnh, dï thua lç vÉn cÇn duy tr× tån t¹i ®Ó cã chÝnh s¸ch c¬ chÕ phï hîp bï lç, t¨ng c­êng qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c nguån lùc ®­îc ®Çu t­, ®¶m b¶o môc tiªu chÝnh trÞ x· héi, ®Þnh h­íng XHCN. Trong tõng thêi kú, Nhµ n­íc xem xÐt, ®iÒu chØnh ®Þnh h­íng ph©n lo¹i cho phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi. - §èi víi c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng v× lîi nhuËn cÇn tËp trung ®Çu t­, n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng, h×nh thµnh nh÷ng doanh nghiÖp m¹nh toµn diÖn, lµm nßng cèt c¹nh tranh trªn thÞ truêng quèc tÕ vµ trong n­íc nh­ dÇu khÝ, ®iÖn, than, hµng kh«ng, ng©n hµng... C¸c doanh nghiÖp nµy ®i ®Çu vÒ ®¶m b¶o x· héi, ph¸t huy gióp ®ì c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ¶nh h­ëng tíi sù ph¸t triÓn kinh tÕ – x· héi b»ng tÝnh chÊt XHCN cña m×nh, t¹o ra sù biÕn chuyÓn v÷ng ch¾c theo ®Þnh h­íng XHCN. b.§æi míi vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c Tæng c«ng ty Nhµ n­íc, h×nh thµnh mét sè tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh: Thùc hiÖn gi¶i ph¸p nµy nh»m môc ®Ých tËp trung nguån ®Ó chi phèi nh÷ng ngµnh, lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ nh­: b­u ®iÖn, ®iÖn lùc, ng©n hµng, tµi chÝnh, b¶o hiÓm, c¸c trung t©m th­¬ng m¹i, dÞch vô lín; lµm lùc l­îng chñ ®¹o ®Ó ®¶m b¶o c¸c c©n ®èi lín vµ æn ®Þnh kinh tÕ vÜ m«; cung øng nh÷ng s¶n phÈm träng yÕu cho nÒn kinh tÕ vµ xuÊt khÈu; ®ãng gãp lín cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc; lµm nßng cèt thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ chñ ®éng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶. H×nh thµnh mét tËp ®oµn kinh tÕ m¹nh trªn c¬ së c¸c Tæng c«ng ty Nhµ n­íc cã sù tham gia cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kinh doanh ®a ngµnh trong ®ã cã ngµnh kinh doanh chÝnh, chuyªn m«n ho¸ cao vµ gi÷ vai trß chi phèi lín trong nÒn kinh tÕ quèc d©n, cã quy m« lín vÒ vèn, ho¹t ®éng c¶ trong vµ ngoµi n­íc, cã tr×nh ®é c«ng nghÖ cao vµ qu¶n lý hiÖn ®¹i. Tr­íc m¾t thÝ ®iÓm h×nh thµnh kinh tÕ trong mét sè lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn, cã thÕ m¹nh, cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ®Ó c¹nh tranh vµ héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cã hiÖu qu¶ nh­: dÇu khÝ, viÔn th«ng, ®iÖn lùc, x©y dung... §©y ®ang lµ gi¶i ph¸p cã tÝnh chÊt b­íc ngoÆt ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc. c.§Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ DNNN thùc hiÖn giao, b¸n, kho¸n, kinh doanh, cho thuª, s¸p nhËp, gi¶i thÓ, ph¸ s¶n DNNN: - §Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng t¸c cæ phÇn ho¸ DNNN theo nhiÒu møc ®é, thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ së h÷u t¹o ®éng lùc cho c¸c chñ thÓ kinh tÕ, t¨ng vèn më réng s¶n xuÊt kinh doanh. Tuy nhiªn, cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng ®­îc biÕn thµnh t­ nh©n ho¸ DNNN. - §èi víi c¸c DNNN nhá, nh÷ng DNNN kh«ng cã vai trß quan träng, lµm ¨n thua lç cÇn døt ®iÓm xö lý nh­ chuyÓn h×nh thøc së h÷u, b¸n, giao, kho¸n, cho thuª, s¸p nhËp, gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n theo luËt ph¸ s¶n c«ng ty. d.§æi míi n©ng cao hiÖu lùc, hiÖu qu¶ qu¶n lý cña Nhµ n­íc vµ söa ®æi bæ sung vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: - CÇn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm, quyÒn h¹n, sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc cã tÝnh chÊt ®éc quyÒn, hoÆc c¬ quan chøc n¨ng æn ®Þnh thÞ tr­êng, gi¸ c¶ ®Ó ®¶m b¶o c«ng b»ng, t¹o m«i tr­êng c¹nh tranh, phôc vô cho sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ. Nghiªn cøu, ¸p dông c¸c h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý trong c¸c DNNN. T¨ng c­êng ho¹t ®éng cña kinh tÕ Nhµ n­íc trong ph©n phèi l­u th«ng, x©y dùng v¨n minh th­¬ng nghiÖp vµ ®¶m b¶o quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng. - Ph©n ®Þnh râ quyÒn cña c¸c c¬ quan Nhµ n­íc thùc hiÖn chøc n¨ng chñ së h÷u ®èi víi DNNN. - §µo t¹o nguån nh©n lùc trong khu vùc kinh tÕ Nhµ n­íc cÇn cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch vµ ®Çu t­ tho¶ ®¸ng cho c«ng t¸c ®µo t¹o vµ ®µo t¹o l¹i, tuyÓn dông vµ ®·i ngé hîp lý ®Ó sím h×nh thµnh ®éi ngò c«ng nh©n lµnh nghÒ, c¸n bé qu¶n lý l·nh ®¹o doanh nghiÖp giái, n¨ng ®éng, s¸ng t¹o ®¸p øng ®­îc yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc vµ ho¹t ®éng kinh doanh trong m«i tr­êng quèc gia vµ quèc tÕ lu«n biÕn ®éng. - Tõng b­íc bæ sung, söa ®æi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch, h×nh thµnh khung ph¸p lý ®ång bé, t¹o lËp m«i tr­êng kinh tÕ b×nh ®¼ng trong c¬ chÕ thÞ tr­êng cho doanh nghiÖp thuéc mäi thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã DNNN ph¸t huy ®­îc ®Çy ®ñ quyÒn tù chñ, tù chÞu tr¸ch nhiÖm; lµnh m¹nh tµi chÝnh doanh nghiÖp, gi¶i quyÕt c¬ b¶n nî tån ®äng kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ lao ®éng d­ thõa; ®æi míi vµ hiÖn ®¹i ho¸ mét b­íc quan träng c«ng nghÖ vµ qu¶n lý cña ®¹i bé phËn doanh nghiÖp Nhµ n­íc; c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc b×nh ®¼ng tr­íc ph¸p luËt, trong s¶n xuÊt kinh doanh. Kết luận N©ng cao vai trß kinh tÕ Nhµ N­íc ë ViÖt Nam lµ mét vÊn ®Ò quan träng vµ còng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. §èi víi ViÖt Nam - mét n­íc ®i theo con ®­êng CNXH th× vai trß ®ã cña kinh tÕ Nhµ n­íc cµng ®Æc biÖt quan träng ®Ó x©y dùng nªn mét lùc l­îng s¶n xuÊt hiÖn ®¹i, tõ ®ã h×nh thµnh nªn mét quan hÖ s¶n xuÊt míi - quan hÖ s¶n xuÊt XHCN. Trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH, vai trß kinh tÕ Nhµ n­íc ViÖt Nam cÇn ®­îc t¨ng c­êng ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô tr­íc m¾t nh­ ph¸t triÓn kinh tÕ, ®­a ®Êt n­íc ta trë thµnh n­íc c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i, gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN mµ §¶ng ®· ®Ò ra; c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n, gi¶m bít sù chªnh lÖch giµu nghÌo, gi¶m bít tØ lÖ thÊt nghiÖp, æn ®Þnh gi¸ c¶ thÞ tr­êng, ph¸t triÓn kinh tÕ ®èi ngo¹i... Nh÷ng nhiÖm vô trªn lµ nh÷ng nhiÖm vô hÕt søc khã kh¨n, do vËy chóng ta ph¶i n©ng cao tr×nh ®é l·nh ®¹o, qu¶n lÝ cña c¸c thµnh viªn kinh tÕ. Chóng ta ph¶i cè g¾ng kh¾c phôc nh÷ng mÆt yÕu kÐm cßn tån t¹i trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng ®ang ë giai ®o¹n s¬ khai, mang tÝnh chÊt tù ph¸t. Qua h¬n 10 n¨m ®æi míi víi nh÷ng ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo sù ph¸t triÓn chung cña nÒn kinh tÕ quèc d©n, kinh tÕ Nhµ n­íc ®·, ®ang vµ sÏ lµ thµnh phÇn kinh tÕ ®ãng vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. Kh¼ng ®Þnh ph¸t triÓn kinh tÕ, c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc lµ nhiÖm vô träng t©m trong thêi k× qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam hiÖn nay. NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ang trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy tån t¹i ®an xen nhau, võa hîp t¸c võa c¹nh tranh víi nhau, lu«n vËn ®éng vµ cã sù chuyÓn ho¸ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc cã vai trß më ®­êng dÉn d¾t cho nÒn kinh tÕ ViÖt Nam ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN. §Ó gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng nµy thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc cÇn n¾m vai trß chñ ®¹o hoµn toµn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. §©y sÏ lµ nh©n tè chÝnh thóc ®Èy sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh, bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh. Lµ mét sinh viªn kinh tÕ khi thùc hiÖn ®Ò tµi nµy, em mong muèn ViÖt Nam nhanh chãng tho¸t khái ®ãi nghÌo, nhanh chãng s¸nh ngang tÇm c¸c c­êng quèc trªn thÕ giíi ®Ó v­¬n m×nh trë thµnh mét con rång ch©u ¸.