Tạo mô hình tiểu đường trên chuột nhắt trắng và thử tác dụng hạ đường huyết một số chế phẩm tự nhiên

; møc ®é co phô thuéc tuyÕn tÝnh vµo nång ®é cña thuèc. - G©y ngé ®éc: §éng vËt ¨n l¸ vµ ngän c©y t­¬i cña B«ng æi liÒu 10g/kg sÏ bÞ ngé ®éc víi triÖu chøng: ch¸n ¨n, t¸o bãn, vµng da vµ nh¹y c¶m ¸nh s¸ng. C¬ quan bÞ tæn th­¬ng nhiÒu nhÊt lµ gan g©y ø mËt. Qua nghiªn cøu cho thÊy Lantaden A, lantaden C vµ c¸c hîp chÊt triterpenoid pentacyclic cã trong l¸ g©y ®éc cho gan. [2,9,34] * TÝnh vÞ, c«ng n¨ng theo y häc cæ truyÒn - L¸ B«ng æi cã mïi h«i, tÝnh m¸t, h¬i ®éc, cã t¸c dông h¹ sèt, gi¶i ®éc, tiªu s­ng. - Hoa cã vÞ ngät nh¹t, tÝnh m¸t, cã t¸c dông cÇm m¸u. - RÔ cã vÞ ngät dÞu, ®¾ng, tÝnh m¸t, cã t¸c dông h¹ sèt, tiªu ®éc, gi¶m ®au. * C«ng dông vµ liÒu dïng - L¸ B«ng æi ch÷a t¸o bãn lµm ra må h«i, viªm phÕ qu¶n xuÊt tiÕt. Ngµy 20 -30g c©y t­¬i s¾c uèng. - Dïng ®¾p ngoµi vÕt th­¬ng lë loÐt hoÆc cÇm m¸u. Cßn dïng l¸ gi· ®¾p hoÆc nÊu n­íc ®Ó röa ch÷a ghÎ lë; viªm da, c¸c vÕt chµm. - L¸ ch­êm nãng trÞ thÊp khíp. - Hoa trÞ ho, lao kÌm ho ra m¸u vµ cao huyÕt ¸p, ngµy dïng 12g. - RÔ trÞ sèt l©u kh«ng døt, quai bÞ, phong thÊp, ®au x­¬ng, ®au r¨ng, chÊn th­¬ng bÇm dËp, khÝ h­. Ngµy 30-60g c©y t­¬i s¾c uèng. - Ch÷a ho ra m¸u, phæi kÕt h¹ch, lao phæi: hoa B«ng æi ph¬i kh« 6-10g hoÆc ®Ó c©y t­¬i 15-20g, nÊu n­íc, h·m hoÆc chÕ siro uèng. - Ch÷a §T§: toµn c©y bá rÔ 40g s¾c uèng thay chÌ. Ngoµi ra, ¨n thªm cñ mµi, cñ sóng hoÆc bét thiªn hoa phÊn, ngµy 10g. [2,9] - Theo y häc cæ truyÒn Ên §é: dïng n­íc Ðp l¸ t­¬i trén víi s÷a bß trÞ r¾n c¾n vµ c«n trïng c¾n. DÞch chiÕt l¸ trén víi n­íc Ðp qu¶ chanh ®iÒu trÞ vÕt th­¬ng bªn ngoµi. [41] - Mét nghiªn cøu tæng quan cña Ên §é, ViÖt Nam xÕp B«ng æi vµo nhãm c¸c loµi thùc vËt cã t¸c dông ®iÒu trÞ §T§ vµ hä Cá roi ngùa (Verbenaceae) còng cã nhiÒu loµi cã triÓn väng ®iÒu trÞ §T§. [ 2, 8,19, 28,38,48] Ch­¬ng 2. §èi t­îng, VËt liÖu vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 2.1 §èi t­îng 2.1.1. D­îc liÖu C©y B«ng æi cã tªn khoa häc Lantana camara L. thuéc hä Cá roi ngùa (Verbenaceae) ®­îc thu mua t¹i Trung t©m b¶o tån c©y thuèc V¨n §iÓn – ViÖn D­îc liÖu. Th©n vµ l¸ c©y B«ng æi t­¬i ®­îc ph¬i kh« tù nhiªn, dïng lµm nguyªn liÖu chiÕt xuÊt dÞch chiÕt cho nghiªn cøu tiÕp theo. 2.1.2. §éng vËt thÝ nghiÖm Chuét nh¾t tr¾ng Mus musculus (chñng Swiss) c¶ 2 gièng ®ùc – c¸i, cã träng l­îng 18-22 gam ®¶m b¶o sinh lý kháe m¹nh, ®ñ tiªu chuÈn cho nghiªn cøu, ®­îc ViÖn VÖ sinh dÞch tÔ cung cÊp. Hµng ngµy chuét ®­îc nu«i b»ng thøc ¨n tæng hîp do ViÖn KiÓm nghiÖm v¾c xin vµ sinh phÈm cung cÊp. ChÕ ®é quang chu kú 12 giê s¸ng: 12 giê tèi. §èi víi chuét ®­îc lÊy m¸u xÐt nghiÖm, lÊy hÕt thøc ¨n khái lång vµo 16h hµng ngµy. 2.2. VËt liÖu - Ethanol 960, Nacl 0,9% (dung dÞch tiªm truyÒn). - Hãa chÊt: Streptozocin, Alloxan mua cña H·ng Sigma. - Thuèc ®èi chøng Diamicron MR (cã ho¹t chÊt chÝnh gliclazide 80mg) cña h·ng Servier (Ph¸p). - M¸y ®o ®­êng huyÕt m¸y ®o ®­êng huyÕt tù ®éng One touch Ultra Easy cña c«ng ty Johnson-Johnson - tËp ®oµn Lifescan cña (Mü). - Bé kÝt thö One touch Ultra Easy cña c«ng ty Johnson-Johnson - tËp ®oµn Lifescan (Mü). - Bé chiÕt ngÊm kiÖt thñy tinh. 2.3. Ph­¬ng ph¸p Thö nghiÖm g©y m« h×nh §T§ typ 1 Tèi ­u hãa liÒu Alloxan, STZ lµ mét viÖc lµm quan träng trong qu¸ tr×nh g©y t¨ng ®­êng huyÕt trªn ®éng vËt thùc nghiÖm. NÕu dïng liÒu thÊp ®éng vËt cã thÓ tù phôc håi nång ®é glucose huyÕt trë vÒ tr¹ng th¸i ban ®Çu mµ kh«ng cÇn bÊt k× sù can thiÖp nµo cña thuèc. NÕu dïng liÒu cao chuét cã thÓ bÞ ngé ®éc hoÆc chÕt lµm ¶nh h­ëng ®Õn thÝ nghiÖm. C¸c nghiªn cøu thö t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña thuèc ®Òu rÊt cÇn sù æn ®Þnh ®­êng huyÕt trong thêi gian dµi (th­êng v­ît qu¸ thêi gian thÝ nghiÖm). TÕ bµo β ®¶o tôy bÞ ph¸ vì th× sau mét thêi gian chuét chÕt. LiÒu g©y m« h×nh §T§ æn ®Þnh trong thêi gian dµi sÏ gióp ®¸nh gi¸ thuèc nghiªn cøu mét c¸ch kh¸ch quan vµ hiÖu qu¶. H×nh 10. Sù thay ®æi nång ®é glucose m¸u theo thêi gian dïng alloxan (pha I-IV) vµ STZ (pha II - IV). [35] a) G©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn CNT b»ng alloxan Qua nghiªn cøu tµi liÖu cho thÊy, hÇu hÕt tiªm tÜnh m¹ch dïng liÒu 60-100mg/kg. Trong khi nÕu tiªm mµng bông th× liÒu cao gÊp 2-3 lÇn. Alloxan ®­îc tiªm tÜnh m¹ch ë c¸c møc liÒu kh¸c nhau: L« 1: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 40mg/kg L« 2: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 60mg/kg L« 3: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 80mg/kg L« 4: Chuét ®­îc tiªm Alloxan liÒu 100mg/kg §Þnh l­îng glucose huyÕt vµo ngµy 0; ngµy thø 3; ngµy thø 7. Chuét cã glucose huyÕt ≥ 10mmol/L ®­îc coi lµ thµnh c«ng. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. N0 N3 N7 b) G©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn CNT b»ng STZ Cã nhiÒu tµi liÖu ®· c«ng bè vÒ c¸c møc liÒu dïng STZ ®Ó g©y m« h×nh, trong ph¹m vi nghiªn cøu luËn v¨n kh¶o s¸t møc liÒu tõ 50-200mg. KÕt qu¶ kh¶o s¸t nµy dïng cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo. Chuét ®­îc tiªm mµng bông STZ ë c¸c møc liÒu kh¸c nhau: L« 1: Chuét ®­îc tiªm STZ liÒu 50mg/kg L« 2: Chuét ®­îc tiªm STZ liÒu 100mg/kg L« 3: Chuét ®­îc tiªm STZ liÒu 150mg/kg L« 4: Chuét ®­îc tiªm STZ liÒu 200mg/kg §Þnh l­îng glucose huyÕt vµo ngµy 0; ngµy thø 3; ngµy thø 7. Chuét cã glucose huyÕt ≥ 10mmol/L ®­îc coi lµ thµnh c«ng. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. N0 N3 N7 2.3.2. Ph­¬ng ph¸p thu dÞch chiÕt tõ c©y B«ng æi a) DÞch chiÕt n­íc Th©n, l¸ c©y B«ng æi kh« 1kg ®­îc ng©m trong n­íc cÊt 2h tr­íc khi s¾c. Th©n, l¸ c©y ®­îc s¾c 3 lÇn chiÕt theo tû lÖ thÓ tÝch n­íc cho vµo/ thÓ tÝch dÞch chiÕt nh­ sau: lÇn 1 (4:1), lÇn 2 (3:1), lÇn 3 (2:1). Gép dÞch chiÕt c¶ 3 lÇn ®em läc b»ng giÊy Whatman sau ®ã c« cao tíi tû lÖ ®Æc nhÊt cã thÓ. KÕt qu¶ thu ®­îc cao ®Æc cã tû lÖ 3:1 (t­¬ng øng 3g d­îc liÖu kh«/ml) . b) DÞch chiÕt Cao cån Th©n, l¸ c©y B«ng æi kh« 1kg nghiÒn nhá ®­îc ng©m trong cån 700 trong 24 giê ë nhiÖt ®é phßng. Sau 24 giê dïng b×nh ngÊm kiÖt thu dÞch chiÕt b»ng ph­¬ng ph¸p nhá giät vµ bæ xung cån 700 liªn tôc. DÞch chiÕt thu håi ®­îc läc b»ng giÊy läc Whatman. DÞch chiÕt ®­îc c« cao c¸ch thñy bay h¬i cån. Cao cån thu ®­îc tiÕp tôc ®­îc sÊy kh« 600C thu c¾n. 2.3.3. Ph­¬ng ph¸p thö ®éc tÝnh cÊp cña dÞch chiÕt cån, n­íc tõ c©y B«ng æi Thö ®éc tÝnh cÊp ®­îc tiÕn hµnh trªn chuét nh¾t tr¾ng. Chuét nhÞn ®ãi 16h tr­íc khi nghiªn cøu. Chuét ®­îc cho uèng thuèc víi c¸c liÒu t¨ng dÇn. - ThÓ tÝch: cho uèng 0,5ml/chuét (liÒu duy nhÊt trong ®ît thùc nghiÖm). - Theo dâi liªn tôc diÔn biÕn cña chuét thÝ nghiÖm trong vßng 24h ®Çu, tiÕp tôc theo dâi c¸c biÓu hiÖn sinh lý trong 72h tiÕp theo. - Sau 07 ngµy, mæ chuét cßn sèng ë c¸c l« nhËn xÐt ®¹i thÓ. - TÝnh LD50 theo ph­¬ng ph¸p Litchfield- Wilcoxon b) DÞch chiÕt n­íc 60 chuét ®­îc chia thµnh 6 l« nghiªn cøu nh­ sau: L« 1 (chøng): Chuét ®­îc uèng n­íc cÊt L« 2: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 15g/kg L« 3: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 30g/kg L« 4: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 45g/kg L« 5: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 60g/kg L« 6: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 75g/kg a) DÞch chiÕt cån 60 chuét ®­îc chia thµnh 6 l« nghiªn cøu nh­ sau: L« 1 (chøng): Chuét ®­îc uèng n­íc cÊt L« 2: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 6g/kg L« 3: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 9g/kg L« 4: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 12g/kg L« 5: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 15g/kg L« 6: Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt víi liÒu 18g/kg 2.3.4. Sµng läc t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt trªn CNT b×nh th­êng a) Ph­¬ng ph¸p sµng läc t¸c dông h¹ glucose m¸u cña dÞch chiÕt n­íc trªn CNT b×nh th­êng. Chuét nh¾t tr¾ng chñng Swiss, c¶ 2 gièng, träng l­îng tõ 18-22g 30 chuét nh¾t tr¾ng chia thµnh 5 l«, mçi l« 6 con ®­îc dïng liÒu nh­ sau: L« 1 (chøng): Chuét uèng n­íc cÊt L« 2: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 3g/kg L« 3: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 6g/kg L« 4: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 10g/kg L« 5: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 15g/kg Chuét ®­îc uèng víi thÓ tÝch h»ng ®Þnh 0,5ml/con víi liÒu duy nhÊt. Chuét nhÞn ®ãi 12 giê tr­íc khi tiÕn hµnh thùc nghiÖm. LÊy m¸u lÇn 1, thêi ®iÓm 0h. C¸c lÇn tiÕp theo c¸ch nhau 1h sau khi uèng thuèc (0h; 1h; 2h; 3h; 4h). Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. 0h 1h 2h 3h 4h b) Ph­¬ng ph¸p sµng läc t¸c dông h¹ glucose m¸u cña dÞch chiÕt cån trªn CNT b×nh th­êng. Chuét nh¾t tr¾ng chñng Swiss, c¶ 2 gièng, träng l­îng tõ 18-22g 30 chuét nh¾t tr¾ng chia thµnh 5 l«, mçi l« 6 con ®­îc dïng liÒu nh­ sau: L« 1 (chøng): Chuét uèng n­íc cÊt L« 2: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 0,4g/kg L« 3: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 0,8g/kg L« 4: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 1,6g/kg L« 5: Chuét uèng dÞch chiÕt víi liÒu 3,2g/kg Chuét ®­îc uèng víi thÓ tÝch h»ng ®Þnh 0,5ml/con víi liÒu duy nhÊt. Chuét nhÞn ®ãi 12 giê tr­íc khi tiÕn hµnh thùc nghiÖm. LÊy m¸u lÇn 1, thêi ®iÓm 0h. C¸c lÇn tiÕp theo c¸ch nhau 1h sau khi uèng thuèc (0h; 1h; 2h; 3h; 4h). Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. 0h 1h 2h 3h 4h 2.3.5. Thö kh¶ n¨ng dung n¹p glucose huyÕt trªn CNT cña dÞch chiÕt B«ng æi. Chuét ®­îc nhÞn ®ãi tr­íc khi thÝ nghiÖm 16 giê. Chuét ®­îc uèng thuèc nghiªn cøu vµ ®èi chøng. TiÕp ®ã, sau 3h cho uèng dung dÞch glucose 30% liÒu 3g/kg thÓ träng (cho uèng liÒu 0,2ml/chuét 20g). §Þnh l­îng glucose huyÕt sau khi uèng dung dÞch glucose ë c¸c thêi ®iÓm 0h; 1/2h; 1h; 2h. 30 chuét nh¾t tr¾ng chia thµnh 5 l«, mçi l« 6 con ®­îc dïng liÒu nh­ sau: L« 1: Chuét uèng n­íc muèi sinh lý (®èi chøng ©m) L« 2: Chuét uèng glyclazid liÒu 19,2 mg/kg (®èi chøng d­¬ng) L« 3: Chuét uèng dÞch chiÕt n­íc víi liÒu 6,0g/kg L« 4: Chuét uèng dÞch chiÕt cån víi liÒu 1,6g/kg -3h (uèng thuèc) 0h 1/2h 1h 2h ChØ sè glucose huyÕt ë thêi ®iÓm 0; 1/2; 1; 2 so s¸nh víi thêi ®iÓm -3h. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. 2.3.6. Thö t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn CNT g©y m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ Chuét nh¾t tr¾ng ®­îc nu«i æn ®Þnh glucose huyÕt trong ®iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm 3-5 ngµy. T¨ng glucose huyÕt b»ng c¸ch tiªm mµng bông STZ liÒu duy nhÊt 150mg/kg pha trong dung dÞch ®Öm citrat (pH 4,5). H×nh 11. G©y m« h×nh §T§ typ1 b»ng STZ §Þnh l­îng glucose huyÕt sau 72h, lùa chän chuét cã glucose huyÕt ≥ 10mmol/L vµ chia thµnh c¸c l« nghiªn cøu. Cho chuét uèng thuèc vµ ®¸nh gi¸ t¸c dông h¹ glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm tr­íc vµ sau khi uèng thuèc. L« uèng dÞch chiÕt ®­îc tiÕn hµnh so s¸nh cíi l« ®èi chøng ©m (uèng dung m«i pha thuèc) ; vµ l« chøng d­¬ng (uèng glyclazid). ThÝ nghiÖm ®­îc thiÕt kÕ nh­ sau: - L« 1: Chuét uèng n­íc muèi sinh lý (®èi chøng ©m) - L« 2: Chuét uèng glyclazid liÒu 19,2mg/kg (®èi chøng d­¬ng) - L« 3: Chuét uèng cao n­íc liÒu 6,0g/kg. - L« 4: Chuét uèng cao cån liÒu 1,6g/kg. §o glucose huyÕt ë thêi ®iÓm 0h vµ 4h (thêi ®iÓm thuèc cã nång ®é cao nhÊt) uèng thuèc. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. N0 N3 0 4h 2.3.7. Thö t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn chuét g©y §T§ typ 2 b»ng STZ vµ chÕ ®é ¨n Chuét nh¾t tr¾ng ®­îc nu«i chÕ ®é giµu dinh d­ìng trong ®iÒu kiÖn phßng thÝ nghiÖm 4 tuÇn. Hµng ngµy chuét ®­îc ¨n thøc ¨n tæng hîp do ViÖn KiÓm nghiÖm V¾c xin & Sinh phÈm cung cÊp cã bæ xung 20ml s÷a ®Æc cã ®­êng pha lo·ng vµ 0,1 ml mì ®éng vËt ®­a th¼ng vµo d¹ dµy chuét. Sau 4 tuÇn chuét cã träng l­îng > 35g/con ®­îc chän ra ®Ó tiªm STZ víi liÒu 80mg/kg. §Þnh l­îng glucose huyÕt sau 7 ngày, lùa chän chuét cã glucose huyÕt ≥ 10mmol/L vµ chia thµnh c¸c l« nghiªn cøu. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. H×nh 12. Chuét bÐo ph× ®­îc tiªm STZ liÒu thÊp. Chuét ®­îc chia l« vµ uèng thuèc nghiªn cøu trong 7 ngày tiÕp theo. - L« 1: Chuét uèng n­íc muèi sinh lý (®èi chøng ©m) - L« 2: Chuét uèng glyclazid liÒu 19,2mg/kg (®èi chøng d­¬ng) - L« 3: Chuét uèng cao n­íc liÒu 6g/kg. - L« 4: Chuét uèng cao cån liÒu 1,6g/kg. TÊt c¶ c¸c l« nµy ®­îc uèng thuèc vµo 8h s¸ng hµng ngµy trong 7 ngµy tiÕp theo. §Õn ngµy cuèi cïng chuét ®­îc kiÓm tra ®­êng huyÕt vµo thêi ®iÓm 0h - 2h - 4h - 6h. Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. N(-7) N0 N7 0 2 4 6h 2.3.8. Ph­¬ng ph¸p ®Þnh l­îng glucose huyÕt * Nguyªn lý ho¹t ®éng Nguyªn t¾c ho¹t ®éng cña ph­¬ng ph¸p dùa trªn chuçi ph¶n øng t¹o mµu vµ ®­îc ®o b»ng ph­¬ng ph¸p ®o quang häc ®Ó ®Þnh l­îng glucose huyÕt. Ph¶n øng 1: d­íi xóc t¸c ®Æc hiÖu cña glucose oxidase (GOD) cã trong kÝt thö, glucose trong m¸u ph¶n øng víi oxy (O2) kh«ng khÝ trong m¸u t¹o thµnh axÝt gluconic vµ hydro peroxide (H2O2). Ph¶n øng 2: Hydro peroxide tiÕp tôc ph¶n øng víi O-Dianisidin t¹o phøc mµu vµ ®­îc thiÕt bÞ ®o quang häc trong m¸y chuyÓn hãa ®Þnh l­îng biÓu thÞ b»ng sè mmol/l hoÆc mg/dl. H×nh 13. §Þnh l­îng glucose huyÕt tr­íc khi g©y m« h×nh §Þnh l­îng glucose huyÕt cña chuét b»ng c¸ch c¾t bá 2mm ®u«i, ®Ó m¸u ch¶y tù nhiªn, thÊm bá giät ®Çu tiªn, råi nhá 1 giät vµo test thö g¾n víi m¸y ®o glucose huyÕt. Sau 20 gi©y, ghi nhËn kÕt qu¶ nång ®é glucose huyÕt (mmol/L). ChØ sè glucose huyÕt ®­îc ®o b»ng m¸y ®o glucose huyÕt tù ®éng vµ bé kit thö One touch Ultra Easy cña H·ng Johnson-Johnson cña Mü. 2.3.9. Ph­¬ng ph¸p xö lý sè liÖu ChØ sè glucose huyÕt ®­îc so s¸nh gi÷a thêi ®iÓm tr­íc vµ sau nghiªn cøu; so s¸nh gi÷a c¸c l« dïng thuèc vµ l« ®èi chøng ë cïng thêi ®iÓm. * Tû lÖ t¨ng glucose huyÕt ®­îc tÝnh theo c«ng thøc Tû lÖ % t¨ng glucose huyÕt: X1% = B – A x 100 A X1 - Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt A - ChØ sè glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm ban ®Çu B - ChØ sè glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm ®¸nh gi¸ Sù kh¸c biÖt ®­îc kiÓm ®Þnh b»ng thuËt to¸n t-test student víi víi P<0,05 cã ý nghÜa thèng kª. * Tû lÖ h¹ glucose huyÕt ®­îc tÝnh theo c«ng thøc d­íi ®©y Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt: X2% = B – A x 100 (43) A X2 - Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt A - ChØ sè glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm ban ®Çu B - ChØ sè glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm ®¸nh gi¸ Sù kh¸c biÖt ®­îc kiÓm ®Þnh b»ng thuËt to¸n t-test student víi víi P<0,05 cã ý nghÜa thèng kª. * HÖ sè biÕn thiªn: HÖ sè biÕn thiªn ®­îc dïng ®Ó so s¸nh hai mÉu cã ph­¬ng sai kh¸c nhau ®Ó ®¸nh gi¸ ®é ph©n t¸n cña d·y sè liÖu. HÖ sè biÕn thiªn thÊp th× d·y sè liÖu ph©n t¸n Ýt (sè liÖu tËp trung h¬n) hay kÕt qu¶ chÝnh x¸c h¬n. Cv(%) = S x 100 X S - §é lÖch chuÈn X - Gi¸ trÞ trung b×nh *Mét m« h×nh thùc nghiÖm d­îc lý chØ nãi lªn ®­îc mét khÝa c¹nh t¸c dông cña thuèc. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i thö nghiÖm t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña dÞch chiÕt B«ng æi trªn 3 m« h×nh kh¸c nhau (m« h×nh thö kh¶ n¨ng dung n¹p glucose, m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ, m« h×nh §T§ typ 2 b»ng STZ vµ chÕ ®é ¨n). S¬ ®å nghiªn cøu cña ®Ò tµi: S¬ ®å 1. S¬ ®å nghiªn cøu cña luËn v¨n Ch­¬ng 3. KÕt qu¶ vµ th¶o luËn 3.1. G©y m« h×nh §T§ typ 1 XuÊt ph¸t tõ nguyªn nh©n g©y bÖnh tiÓu ®­êng lµ sù thiÕu hôt insulin do tÕ bµo β- ®¶o tôy bÞ ph¸ vì, c¸c nhµ nghiªn cøu ®· sö dông nhiÒu ph­¬ng ph¸p g©y §T§ typ 1 trong ®ã cã ph­¬ng ph¸p sö dông hãa chÊt Streptozocin vµ alloxan. Khi ®­îc dïng ®­êng tiªm víi liÒu thÝch hîp trªn ®éng vËt thÝ nghiÖm, STZ vµ alloxan nµy sÏ ph¸ hñy tÕ bµo β- ®¶o tôy, lµm thiÕu hôt insulin g©y m« h×nh tiÓu ®­êng typ 1 trªn ®éng vËt thÝ nghiÖm. 3.1.1. G©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn CNT b»ng alloxan Trªn thÕ giíi cã nhiÒu nghiªn cøu sö dông alloxan g©y tiÓu ®­êng typ 1, tuy nhiªn liÒu sö dông, ®­êng dïng vµ ®éng vËt thÝ nghiÖm c«ng bè cã nhiÒu ®iÓm ch­a t­¬ng ®ång. Qua nghiªn cøu tµi liÖu, chóng t«i nhËn thÊy c¸c nghiªn cøu th­êng sö dông alloxan víi liÒu tiªm tÜnh m¹ch ®u«i tõ 60 -100 mg/kg trªn chuét nh¾t tr¾ng, liÒu tiªm mµng bông th­êng gÊp 2 lÇn liÒu tiªm tÜnh m¹ch ®u«i trªn cïng ®éng vËt. Trªn c¬ së tæng quan tµi liÖu chóng t«i lùa chän ®éng vËt thÝ nghiÖm lµ chuét nh¾t tr¾ng, ®­êng dïng lµ ®­êng tiªm tÜnh m¹ch ®u«i chuét, liÒu dïng ®­îc kh¶o s¸t tõ 40-100mg/kg träng l­îng chuét. B¶ng 4. KÕt qu¶ g©y §T§ typ 1 b»ng alloxan tiªm tÜnh m¹ch ®u«i chuét L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE Ngày 0 Ngày 3 Ngày 7 L« 1 (liÒu 40mg/kg) 4,87 ± 0,89 8,95 ± 1,38• 83,77%* 9,11 ± 1,34• 87,06%* L« 2 (liÒu 60mg/kg) 5,86 ± 1,24 11,85 ± 4,11• 102,21%* 12,22 ± 4,03• 108,53%* L« 3 (liÒu 80mg/kg) 5,27 ± 0,49 27,28 ± 8,30• 417,64%* 30,7 ± 3,09• 482,54%* L« 4 (liÒu 100mg/kg) 5,77 ± 0,66 30,9 ± 3,72• 435,52%* ** • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi ngµy 0. *Tû lÖ % t¨ng glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi ngµy 0 ** Chuét chÕt 100% H×nh 14. §å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc tû lÖ t¨ng glucose huyÕt vµo liÒu tiªm alloxan Tõ b¶ng 4 vµ ®å thÞ h×nh 14 cho thÊy, ngµy thø 3 sau khi tiªm alloxan chuét ë c¸c l« 2,3,4 cã chØ sè glucose huyÕt trung b×nh ≥ 10 mmol/l. ChØ sè glucose huyÕt c¸c l« 1,2,3,4 ë ngµy 3 so víi ngµy 0 kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. ChØ sè glucose huyÕt t¨ng ë tÊt c¶ c¸c l« vµ cao nhÊt lµ ë l« 4 (435,52%). Tû lÖ % glucose huyÕt t¨ng khi t¨ng nång ®é alloxan, sù thay ®æi râ rÖt biÓu hiÖn ë b­íc chuyÓn liÒu tõ l« 2(102,21%) sang l« 3 (417,64%) víi tû lÖ % t¨ng gÊp 3 lÇn cho thÊy ng­ìng ph¸ hñy m¹nh cña alloxan ®èi víi tÕ bµo β ®¶o tôy. ë ngµy thø 7 tû lÖ % t¨ng glucose huyÕt so víi ngµy 3 t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ nh­ng sù ph¸ hñy m¹nh cña alloxan ®èi víi tÕ bµo β ®¶o tôy ®· g©y chÕt chuét. ChØ sè glucose huyÕt c¸c l« 1,2,3,4 ë ngµy 7 so víi ngµy 0 kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05. B¶ng 5. Tû lÖ % g©y m« h×nh thµnh c«ng, tû lÖ tö vong vµ hÖ sè biÕn thiªn cña alloxan L« Tû lÖ chuét ®­îc g©y T§ thµnh c«ng (%) Tû lÖ chuét chÕt (%) HÖ sè biÕn thiªn Cv(%) Ngµy 3 Ngµy 7 Ngµy 3 Ngµy 7 Ngµy 3 Ngµy 7 L« 1 10 30 0 0 15,41 14,71 L« 2 50 80 0 0 34,68 23,98 L« 3 80 60 20 40 30,42 10,06 L« 4 50 0 50 100 12,03 0 Tû lÖ g©y m« h×nh thµnh c«ng cao nhÊt ë l« 3 (80% chuét cã chØ sè glucose huyÕt ≥ 10mmol/l). Tuy nhiªn hÖ sè biÕn thiªn cña l« nµy lµ kh¸ cao (30,42%) vµ cã chuét chÕt víi tû lÖ (20%). ë ngµy thø 7, chuét ë l« 2, 3 cã chØ sè glucose huyÕt trung b×nh ≥ 10 mmol/l. Tû lÖ thµnh c«ng cao nhÊt ë l« 2 (80%) nh­ng hÖ sè biÕn thiªn cao (23,98%). Víi sù ph¸ hñy m¹nh mÏ tÕ bµo ®¶o tôy khi t¨ng dÇn liÒu alloxan, tû lÖ chuét chÕt ë l« 3 lµ 40% , chuét ë l« 4 chÕt 10 con (chiÕm 100%). T¨ng liÒu alloxan tû lÖ thuËn víi tû lÖ tö vong vµ møc ®é ph¸ hñy ®¶o tôy m¹nh (biÓu hiÖn glucose huyÕt t¨ng cao). Víi liÒu tiªm tÜnh m¹ch 60mg/kg vµo ngµy thø 7 cho kÕt qu¶ tèt nhÊt ®¸p øng tiªu chuÈn g©y §T§ typ 1 (glucose huyÕt ≥ 10 mmol/l) vµ tû lÖ tö vong thÊp (0%) mÆc dï hÖ sè biÕn thiªn cao (23,98%). Còng nh­ nhiÒu kÕt qu¶ nghiªn cøu kh¸c ®¸nh gi¸ dïng alloxan cho nghiªn cøu g©y §T§ typ 1 cã hÖ sè biÕn thiªn cao do vËy sÏ khã ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c khi tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm thö t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt. Dïng alloxan ®Ó g©y m« h×nh §T§ typ 1 sÏ ®­îc c©n nh¾c khi kh«ng cã nhiÒu sù lùa chän. 3.1.2. G©y m« h×nh §T§ typ 1 trªn CNT b»ng STZ T­¬ng tù nh­ nh÷ng nghiªn cøu alloxan, liÒu dïng, ®­êng dïng cña STZ trªn c¸c ®éng vËt thÝ nghiÖm kh¸c nhau ®­îc c«ng bè cã nhiÒu ®iÓm ch­a ®ång nhÊt. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i lùa chän ®­êng tiªm mµng bông víi ®éng vËt thÝ nghiÖm lµ CNT, liÒu dïng ®­îc nghiªn cøu ë c¸c møc kh¸c nhau (50; 100; 150; 200 mg/kg). B¶ng 6. KÕt qu¶ g©y m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ tiªm mµng bông L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE Ngày 0 Ngày 3 Ngày 7 L« 1 (liÒu 50mg/kg) 6,53 ±0,58 7,17 ± 0,99 9,8%* 10,48 ±2,22• 60,49%* L« 2 (liÒu 100mg/kg) 6,66± 0,63 7,82± 0,61• 17,42%* 11,85± 0,96• 77,93%* L« 3 (liÒu 150mg/kg) 8,08± 1,51 18,09 ± 0,82• 123,88%* 28,58 ± 2,77• 253,71%* L« 4 (liÒu 200mg/kg) 7,54± 0,98 28,61± 0,97• 279,44%* 32,43 ± 1,01• 330,1%* • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt t¹i thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi ngµy 0. *Tû lÖ % t¨ng glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi ngµy 0. H×nh 15. §å thÞ biÓu diÔn sù phô thuéc tû lÖ t¨ng glucose huyÕt vµo liÒu STZ Tõ kÕt qu¶ ë b¶ng 6 vµ ®å thÞ (h×nh 15), tû lÖ t¨ng glucose huyÕt tû lÖ thuËn víi liÒu tiªm mµng bông STZ. ë ngµy thø 3, tû lÖ t¨ng glucose huyÕt ë l« 1, 2 thÊp (9,8%; 17,42%) vµ t¨ng cao ë l« 3, 4 (123,88%; 279%), b­íc chuyÓn t¨ng m¹nh gi÷a l« 2 vµ l« 3 cho thÊy ng­ìng ph¸ hñy tÕ bµo β ®¶o tôy râ rµng thÓ hiÖn chuét ë l« 3, l« 4 cã chØ sè glucose huyÕt >10mmol/l vµ møc t¨ng glucose cao nhÊt ë l« 4 (279,44%). Ngµy thø 7 cña nghiªn cøu, c¶ 4 l« tû lÖ t¨ng glucose huyÕt ®Òu t¨ng so víi ngµy 0 cã ý nghÜa thèng kª víi P 10mmol/l ®¸p øng tiªu chuÈn nghiªn cøu. B¶ng 7. Tû lÖ % g©y m« h×nh thµnh c«ng, tû lÖ tö vong vµ hÖ sè biÕn thiªn cña STZ L« Tû lÖ chuét ®­îc g©y §T§ thµnh c«ng (%) Tû lÖ chuét chÕt (%) HÖ sè biÕn thiªn Cv (%) Ngµy 3 Ngµy 7 Ngµy 3 Ngµy 7 Ngµy 3 Ngµy 7 L« 1 0 50 0 0 13,81 21,18 L« 2 0 100 0 0 7,80 8,10 L« 3 100 80 0 20 4,53 9,69 L« 4 80 60 20 40 3,39 3,11 KÕt qu¶ b¶ng trªn cho thÊy, ë ngµy thø 3 l« 3, 4 cã tû lÖ thµnh c«ng cao (100%, 80%) ®¸p øng ®­îc tiªu chuÈn lo¹i trõ ban ®Çu (≥10 mmol/, P<0,05), ë l« 4 xuÊt hiÖn chuét chÕt víi tû lÖ 20%. HÖ sè biÕn thiªn cña l« 3, 4 thÊp (4,53%; 3,39%). Ngµy thø 7 nghiªn cøu, tÊt c¶ c¸c l« tiªm STZ ®Òu ®¸p øng ®­îc tiªu chuÈn lùa chän (≥ 10 mmol/, P<0,05). Tû lÖ thµnh c«ng cao nhÊt ë l« 2 (100%), nh­ng l« nµy cã hÖ sè biÕn thiªn cao (8,1%) so víi l« 3 ë ngµy thø 3. L« 3, l« 4 xuÊt hiÖn chuét chÕt víi tû lÖ 20%, 40%, chØ sè glucose huyÕt t¨ng rÊt cao, do sù ph¸ hñy m¹nh tÕ bµo β ®¶o tôy. KÕt qu¶ g©y §T§ b»ng STZ liÒu 150 mg/kg ngµy thø 3 t­¬ng ®­¬ng víi kÕt qu¶ c«ng bè cña nhiÒu nghiªn cøu ë ViÖt Nam. [6,11] Tõ nh÷ng kÕt qu¶ trªn ®©y chóng t«i lùa chän liÒu STZ 150 mg/kg ®­êng tiªm mµng bông vµo ngµy thø 3 ®Ó g©y m« h×nh tiÓu ®­êng typ 1 cho nghiªn cøu thö t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña c¸c dÞch chiÕt tù nhiªn tiÕp theo nghiªn cøu. 3.2. Thu dÞch chiÕt nghiªn cøu vµ thö ®éc tÝnh cÊp cña dÞch chiÕt B«ng æi 3.2.1. Thu dÞch chiÕt B«ng æi a) KÕt qu¶ thu dÞch chiÕt n­íc B«ng æi Th©n, l¸ c©y B«ng æi kh« 1kg ®­îc ng©m trong n­íc cÊt 2h tr­íc khi s¾c. Th©n, l¸ c©y ®­îc s¾c 3 lÇn chiÕt theo tû lÖ thÓ tÝch n­íc cho vµo/ thÓ tÝch dÞch chiÕt ®­îc nh­ sau: lÇn 1 (4:1), lÇn 2 (3:1), lÇn 3 (2:1). Toµn bé c¸c b­íc ®­îc tr×nh bµy ë s¬ ®å d­íi. S¬ ®å 2. Quy tr×nh thu dÞch chiÕt n­íc B«ng æi b) KÕt qu¶ thu dÞch chiÕt cån B«ng æi Th©n, l¸ c©y B«ng æi kh« 1kg nghiÒn nhá ®­îc ng©m trong cån 700 trong 24 giê ë nhiÖt ®é phßng. Sau 24 giê dïng b×nh ngÊm kiÖt thu dÞch chiÕt b»ng ph­¬ng ph¸p nhá giät vµ bæ xung cån 700 liªn tôc. DÞch chiÕt thu håi ®­îc läc b»ng giÊy läc Whatman. DÞch chiÕt ®­îc c« cao c¸ch thñy bay h¬i cån. Cao cån thu ®­îc tiÕp tôc ®­îc sÊy kh« 600C thu c¾n. Toµn bé c¸c b­íc ®­îc tr×nh bµy ë s¬ ®å d­íi. S¬ ®å 3. Quy tr×nh thu dÞch chiÕt cån B«ng æi HiÖu suÊt chiÕt ®¹t 6,5% (1kg d­îc liÖu chiÕt ®­îc 65g c¾n). Pha 1,3g c¾n trong 1ml n­íc cÊt (t­¬ng ®­¬ng víi 20g d­îc liÖu kh«/ml) ®­îc dÞch chiÕt cån dïng cho nghiªn cøu. Trong nghiªn cøu chóng t«i sö dông liÒu dÞch chiÕt cån theo c¾n (kh«ng sö dông liÒu quy ®æi t­¬ng ®­¬ng d­îc liÖu kh«). 3.2.2. Thö ®éc tÝnh cÊp dÞch chiÕt b«ng æi Trong nghiªn cøu bµo chÕ, thö nghiÖm thuèc vµ c¸c chÕ phÈm tù nhiªn giai ®o¹n tiÒn l©m sµng, viÖc thö ®éc tÝnh cÊp cã vai trß quan träng trong ®¸nh gi¸ hiÖu lùc an toµn cña thuèc vµ ph­¬ng h­íng dïng liÒu cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo. Nghiªn cøu ®éc tÝnh cÊp cña thuèc trªn ®éng vËt thÝ nghiÖm, chñ yÕu lµ x¸c ®Þnh liÒu chÕt trung b×nh hay lµ liÒu lµm chÕt 50% sè ®éng vËt thÝ nghiÖm (LD50) trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh. ChØ sè LD50 lµ c¬ së ®Ó ®¸nh gi¸ ®éc tÝnh cña thuèc, liÒu dïng thÝ nghiÖm d­îc lý mét c¸ch ®óng ®¾n. Theo kinh nghiÖm nghiªn cøu cña mét sè t¸c gi¶ liÒu cã t¸c dông d­îc lý kho¶ng 1/10 LD50.Cïng víi liÒu an toµn cña ®éc tÝnh b¸n tr­êng diÔn, liÒu cã t¸c dông d­îc lý, LD50 lµ c¬ së liÒu dïng cho c¸c nghiªn cøu l©m sµng b»ng c¸c ph­¬ng ph¸p tÝnh to¸n ngo¹i suy. [16] Tuy nhiªn chØ c¨n cø vµo LD50 mµ bá qua c¸c dÊu hiÖu ngé ®éc kh¸c sÏ kh«ng kh¸ch quan. Trªn thÝ nghiÖm ®éc tÝnh cÊp diÔn cã thÓ quan s¸t thÊy c¸c triÖu chøng bÖnh lý quan träng ë chuét kh«ng chÕt hoÆc tr­íc khi chÕt nh­: g·i mâm liªn tôc, ch¹y ho¶ng lo¹n, ng· xiªu vÑo, co giËt, run rÈy, ra må h«i, tÝm t¸i ë tai, ch©n, ®u«i, t­ thÕ n»m, ®øng... a) KÕt qu¶ thö ®éc tÝnh cÊp cña dÞch chiÕt n­íc c©y B«ng æi ThÓ tÝch cho uèng ë mçi chuét lµ 0,5ml/con vµ lµ duy nhÊt trong ®ît thùc nghiÖm. Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt n­íc liÒu tõ thÊp ®Õn cao vµ b­íc nh¶y liÒu ®­îc dïng trong thÝ nghiÖm lµ 15g/kg (t¨ng dÇn theo mçi l«). LiÒu cao nhÊt cã thÓ cho uèng trong ®ît thùc nghiÖm lµ 75g/kg. B¶ng 8. KÕt qu¶ thö ®éc tÝnh cÊp cña dÞch chiÕt n­íc c©y B«ng æi Nhãm chuét LiÒu dïng (g/kg chuét) Sè chuét thÝ nghiÖm Sè chuét chÕt Tû lÖ chuét chÕt (%) 1 §C 10 0 0 2 15 10 0 0 3 30 10 0 0 4 45 10 0 0 5 60 10 0 0 6 75 10 0 0 Sau khi dÞch chiÕt n­íc B«ng æi, chuét ë c¸c l« ho¹t ®éng b×nh th­êng. C¸c biÓu hiÖn sinh lý b×nh th­êng. Kh«ng nhËn thÊy biÓu hiÖn ngé ®éc trªn chuét thÝ nghiÖm trong thêi gian theo dâi. Sau 72 giê, c¸c nhãm thÝ nghiÖm ®Òu kh«ng cã chuét chÕt. TiÕn hµnh mæ ®¹i thÓ chuét c¸c l« nghiªn cøu nhËn thÊy: tim, gan, thËn, phæi t­¬i nhuËn; d¹ dµy, ruét hÕt thuèc. Kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc liÒu g©y chÕt 50% ®éng vËt thÝ nghiÖm (LD50) cña DÞch chiÕt n­íc B«ng æi mÆc dï cho chuét uèng víi thÓ tÝch vµ liÒu cao nhÊt cã thÓ lµ 75g/kg träng l­îng. b) KÕt qu¶ thö ®éc tÝnh cÊp cña dÞch chiÕt cån c©y B«ng æi ThÓ tÝch cho uèng ë mçi chuét lµ 0,5ml/con vµ lµ duy nhÊt trong ®ît thùc nghiÖm. Chuét ®­îc uèng dÞch chiÕt n­íc liÒu tõ thÊp ®Õn cao vµ b­íc nh¶y liÒu ®­îc dïng trong thÝ nghiÖm lµ 3g/kg (t¨ng dÇn theo mçi l«). LiÒu cao nhÊt cã thÓ cho uèng trong ®ît thùc nghiÖm lµ 18g/kg. B¶ng 9. KÕt qu¶ thö ®éc tÝnh cÊp cña dÞch chiÕt cån c©y B«ng æi L« thö nghiÖm LiÒu dïng (g/kg chuét) Sè chuét thÝ nghiÖm Sè chuét chÕt Tû lÖ chuét chÕt (%) 1 §C 10 0 0 2 6 10 0 0 3 9 10 0 0 4 12 10 0 0 5 15 10 0 0 6 18 10 0 0 Sau khi dÞch chiÕt cån B«ng æi, chuét ë c¸c l« ho¹t ®éng b×nh th­êng. C¸c biÓu hiÖn sinh lý b×nh th­êng. Kh«ng nhËn thÊy biÓu hiÖn ngé ®éc trªn chuét thÝ nghiÖm trong thêi gian theo dâi. Sau 72 giê, c¸c nhãm thÝ nghiÖm ®Òu kh«ng cã chuét chÕt. TiÕn hµnh mæ ®¹i thÓ chuét c¸c l« nghiªn cøu nhËn thÊy: tim, gan, thËn, phæi t­¬i nhuËn; d¹ dµy, ruét hÕt thuèc. Kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc liÒu g©y chÕt 50% ®éng vËt thÝ nghiÖm (LD50) cña DÞch chiÕt cån B«ng æi mÆc dï cho chuét uèng víi thÓ tÝch vµ liÒu cao nhÊt cã thÓ lµ 18g/kg träng l­îng. 3.3. Thö t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña dÞch chiÕt c©y B«ng æi trªn CNT 3.3.1. Sµng läc liÒu cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt Sµng läc liÒu lµ b­íc c¬ b¶n cã ý nghÜa quan träng nh»m x¸c ®Þnh liÒu tèi ­u nhÊt cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt phôc vô cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo trªn m« h×nh tiÓu ®­êng thùc nghiÖm. a) DÞch chiÕt n­íc c©y B«ng æi Trªn c¬ së kÕt qu¶ nghiªn cøu ®éc tÝnh cÊp, chóng t«i lùa chän c¸c b­íc liÒu nh­ b¶ng d­íi nh»m chän ra liÒu dÞch chiÕt n­íc B«ng æi cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt thÊp nhÊt vµ cã t¸c dông chËm vµ thêi gian kÐo dµi. B¶ng 10. KÕt qu¶ sµng läc liÒu cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn chuét b×nh th­êng cña dÞch chiÕt n­íc B«ng æi L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE 0h 1h 2h 3h 4h L« 1 (§C) 7,73 ± 0,79 7,46 ± 0,91 -3,49% 7,27 ± 0,78 -5,95% 6.96 ± 0,73 -9,96% 6,83 ± 0,82 -11,6% L« 2 (3g/kg) 7,78 ± 0,88 7,32 ± 1,24 -5,91% 6,3 ± 1,00• -19,02%* 5,68 ± 1,05• -26,99% 5,06 ± 1,07• -34,9%* L« 3 (6g/kg) 7,55 ± 0,95 7,01 ± 1,22 -7,15% 5,88 ± 0,99• -22,12%* 3,7 ± 0,82• -50,99%* 3,27 ± 0,53• -56,68%* L« 4 (10g/kg) 8,16 ± 0,86 8,01 ± 1,18 -1,83% 6,53 ± 0,66• -19,98%* 5,83 ± 0,91• -28,55%* 5,23 ± 0,88• -35,91%* L« 5 (15g/kg) 7,13 ± 0,68 6,61 ± 0,91 -7,29% 5,81 ± 0,33• -18,51%* 5,20 ± 0,76• -27,06%* 3,83 ± 0,82• -46,28%* • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi 0h. * Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña c¸c l« 2,3,4,5 so víi l« 1 ë cïng thêi ®iÓm. H×nh 16. §å thÞ tû lÖ h¹ glucose huyÕt trªn chuét b×nh th­êng cña dÞch chiÕt n­íc B«ng æi Tõ b¶ng 10 vµ ®å thÞ h×nh 16 cã thÓ nhËn thÊy, chØ sè glucose huyÕt biÕn ®æi tû lÖ nghÞch víi thêi gian (thêi gian cµng dµi th× tû lÖ h¹ glucose huyÕt cµng nhiÒu). Thêi ®iÓm 1h sau khi uèng dÞch chiÕt tû lÖ % h¹ glucose huyÕt ë tÊt c¶ c¸c l« gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ (sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª P>0,05). Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt gi¶m dÇn ë c¸c l« uèng dÞch chiÕt B«ng æi vµo giê thø 2, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P<0,05) gi÷a c¸c l« uèng dÞch chiÕt vµ l« ®èi chøng. Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt m¹nh nhÊt vµo thêi ®iÓm 4 giê ë uèng dÞch chiÕt n­íc, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª gi­a c¸c l« uèng dÞch chiÕt so víi l« chøng. Sau 4 giê uèng thuèc, chØ sè glucose huyÕt trung b×nh ë l« sè 4 (liÒu 6g/kg) cã møc h¹ thÊp nhÊt. Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña l« nµy lµ 56,68% cao nhÊt trong tÊt c¶ c¸c l«. LiÒu 6g/kg ®­îc chän cho c¸c nghiªn cøu trªn m« h×nh §T§ tiÕp theo. b) DÞch chiÕt cån B¶ng 11. KÕt qu¶ sµng läc liÒu cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn CNT b×nh th­êng cña dÞch chiÕt cån B«ng æi L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE 0h 1h 2h 3h 4h L« 1 (§C) 7,63 ± 1,01 7,52± 1,05 1,44% 7,28 ± 0,97 4,59% 7,13 ± 0,85 6,65% 6,85 ± 0,95 10,22% L« 2 (0,4g/kg) 8,28 ± 0,67 7,76 ± 0,54 6,28% 7,28 ± 0,68• 12,08% 6,88 ± 0,81• 16,91% 6,33 ± 0,99• 23,55%* L« 3 (0,8g/kg) 7,57 ± 0,86 7,20 ± 0,63 4,88% 6,73 ± 0,65• 11,09% 5,27 ± 0,95• 30,38%* 4,53 ± 0,97• 40,15%* L« 4 (1,6g/kg) 8.47 ± 0,98 7,58 ± 0,91 10,5% 6,62 ± 1,08• 21,84%* 5,82 ± 0,83• 31,28%* 5,03 ± 0,78• 40,60%* L« 5 (3,2g/kg) 8,48 ± 0,53 6,82 ± 0,34• 19,57%* 5,55 ± 0,69• 34,55%* 4,28 ± 0,62• 49,53%* 3,13 ± 0,56• 63,08%* • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi 0h. * Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña c¸c l« 2,3,4,5 so víi l« 1 ë cïng thêi ®iÓm. H×nh 17. §å thÞ tû lÖ h¹ glucose huyÕt trªn CNT b×nh th­êng cña dÞch chiÕt cån Tõ b¶ng 11 vµ ®å thÞ h×nh 17, cho thÊy t¸c dông cña dÞch chiÕt cån B«ng æi ®Õn chØ sè glucose huyÕt gi¶m dÇn theo thêi gian. Thêi ®iÓm 1 giê sau uèng thuèc tû lÖ h¹ glucose huyÕt gi÷a c¸c l« uèng dÞch chiÕt cån so víi l« chøng kh«ng cã sù kh¸c biÖt (P> 0,05). Sau 2 giê uèng dÞch chiÕt tû lÖ % h¹ glucose huyÕt x¶y ra m¹nh nhÊt ë l« 4 (-21,84%), l« 5 (-34,55%). Giê thø 3 sau uèng thuèc c¸c l« 3,4,5 ®Òu cã sù gi¶m m¹nh tû lÖ % h¹ glucose huyÕt. Thêi ®iÓm 4 giê c¸c l« uèng dÞch chiÕt cån cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt m¹nh nhÊt, sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng so víi l« ®èi chøng (P<0,05). KÕt qu¶ cho thÊy ë l« 5 cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cao nhÊt (-63,08%) víi sè glucose huyÕt thÊp (3,13 mmol/l). So víi l« 5 møc ®é h¹ ®­êng huyÕt ë l« 4 (40,6%) sÏ an toµn vµ hiÖu qu¶ h¬n kh«ng lµm h¹ glucose huyÕt qu¸ thÊp. LiÒu 1,6g/kg ®­îc chän cho c¸c nghiªn cøu tiÕp theo trªn m« h×nh. 3.3.2. Thö t¸c dông dung n¹p glucose huyÕt cña dÞch chiÕt B«ng æi trªn CNT b×nh th­êng Thö kh¶ n¨ng dung n¹p glucose huyÕt lµ mét nghiÖm ph¸p th­êng ®­îc dïng trong c¸c nghiªn cøu gÇn ®©y ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi. Còng cã mét sè nghiªn cøu ®i theo h­íng thö kh¶ n¨ng øc chÕ hÊp thô glucose ë ruét qua ®­êng thøc ¨n hoÆc khi uèng dung dÞch glucose. Tuy nhiªn trong nghiªn cøu nµy tËp trung vµo kh¶ n¨ng dung n¹p glucose cña tÕ bµo, mét chØ tiªu quan träng ®Ó ®¸nh gi¸ t¸c dông cña thuèc ®iÒu trÞ tiÓu ®­êng. ¶nh h­ëng cña dÞch chiÕt n­íc vµ dÞch chiÕt cån B«ng æi ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua sù biÕn ®æi nång ®é glucose huyÕt cña chuét nh¾t tr¾ng b×nh th­êng sau khi uèng glucose liÒu 3g/kg thÓ träng. KÕt qu¶ nghiªn cøu ®­îc tr×nh bµy ë b¶ng d­íi ®©y. B¶ng 12. KÕt qu¶ thö t¸c dông dung n¹p glucose huyÕt cña dÞch chiÕt B«ng æi trªn CNT b×nh th­êng. L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE - 3h 0h 1/2h 1h 2h L« 1 (§C) 6,51 ± 0,51 6,28 ± 0,74 -3,53% 9,18 ± 1,04• 41,01% 7,76 ± 0,85• 19,21% 6,65 ± 0,66 2,15% L« 2 Glyclazid (19,2 mg/kg) 7,4 ± 0,62 3,7 ± 0,51• -50,0% 8,56 ± 1,11• 15,67%* 5,35 ± 1,21• -27,70%* 4,78 ± 1,09• -35,41%* L« 3 DC n­íc (6g/kg) 6,78 ± 0,59 5,67 ± 0,83• -16,37% 7,5 ± 0,95• 10,61%* 5,26 ± 0,93• -22,42%* 4,31 ± 1,09• -34,42%* L« 4 DC cån (1,6g/kg) 6,38 ± 0,78 5,18 ± 1,14• -18,80% 7,25 ± 0,82• 13,63%* 5,07 ± 1,04• -20,53%* 4,03 ± 1,25• -36,83%* • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi 0h. * Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña c¸c l« 2,3,4 so víi l« 1 ë cïng thêi ®iÓm. H×nh 18. §å thÞ t¸c ®éng cña dÞch chiÕt B«ng æi ®Õn kh¶ n¨ng dung n¹p glucose Tõ b¶ng 12 vµ ®å thÞ h×nh 18 cã kÕt qu¶ nh­ sau, thêi ®iÓm 1/2 giê sau khi cho chuét uèng glucose (3g/kg), tû lÖ % glucose huyÕt t¨ng ë tÊt c¶ c¸c l« vµo (glucose ®¹t nång ®é cao nhÊt trong m¸u). Tû lÖ nµy gi¶m dÇn vµo thêi ®iÓm 1giê vµ 2 giê. ë thêi ®iÓm 1/2 giê c¸c l« 2,3,4 cã tû lÖ % t¨ng glucose huyÕt thÊp h¬n so víi l« 1 (n­íc cÊt), sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P0,05) vÒ tû lÖ % h¹ glucose huyÕt gi÷a l« uèng gliclazid (l« 2) vµ l« uèng dÞch chiÕt n­íc (l« 3), l« uèng dÞch chiÕt cån (l« 4). Chøng tá dÞch chiÕt n­íc B«ng æi (liÒu 6g/kg) vµ dÞch chiÕt cån B«ng æi (1,6g/kg) cã kh¶ n¨ng lµm t¨ng sù dung n¹p glucose ë c¸c tÕ bµo. Cã 2 gi¶ thiÕt ®Æt ra gi¶i thÝch cho kh¶ n¨ng nµy lµ: sù dung n¹p glucose x¶y ra ë tÕ bµo n·o, gan, hång cÇu (c¸c tÕ bµo kh«ng cÇn insulin vÉn thu nhËn ®­îc glucose); hoÆc cã sù kÝch thÝch tiÕt insulin, t¨ng nh¹y c¶m insulin víi m« ®Ých cña 2 dÞch chiÕt dÉn tíi sù dung n¹p glucose cña c¸c tÕ bµo ®Ých (tÕ bµo gan, tÕ bµo c¬, tÕ bµo m« mì…). Víi c¬ chÕ nµo th× ®iÒu nµy vÉn cã ý nghÜa trong ®iÒu trÞ h¹ glucose huyÕt ë nh÷ng tr­êng hîp bÖnh nh©n m¾c tiÓu ®­êng. 3.3.3. Thö t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt c©y B«ng æi trªn m« h×nh §T§ typ 1 ®­îc g©y b»ng STZ Dùa vµo kÕt qu¶ cña nghiªn cøu g©y m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ, chóng t«i x©y dùng m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ víi liÒu 150mg/kg trªn chuét nh¾t tr¾ng b»ng ®­êng tiªm mµng bông. C¸c l« nghiªn cøu ®­îc uèng thuèc thö nghiÖm gièng nh­ thö t¸c dông dung n¹p glucose. Trong nghiªn cøu nµy chóng t«i chØ ®o chØ sè glucose huyÕt vµo 2 thêi ®iÓm 0 giê vµ 4 giê sau khi uèng thuèc. B¶ng 13. KÕt qu¶ h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt B«ng æi trªn m« h×nh §T§ typ 1 L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE 0h 4h Tû lÖ h¹ glucose huyÕt sau 4h (%) p tû lÖ % h¹ glucose huyÕt so víi l« 1 L« 1 (§C) 17,80 ± 2,01 17,28 ± 1,48 -2,92% L« 2 (Glyclazid 19,2 mg/kg) 18,08 ± 2,47 14,81 ± 1,50• -18,08% P2-1 <0,05 L« 3 DC n­íc (6g/kg) 17,22 ± 1,87 12,33 ± 1,43• -27,04%* P3-1 <0,05 L« 4 DC cån (1,6g/kg) 18,50 ± 2,14 13,97 ± 1,29• -25,09%* P4-1 <0,05 • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi 0h. * Sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª víi P>0,05 cña tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña l« 3,4 so víi l« 2. H×nh 19. §å thÞ ¶nh h­ëng cña dÞch chiÕt B«ng æi ®Õn glucose huyÕt cña chuét §T§ typ 1 b»ng STZ Thêi ®iÓm 4 giê ®­îc chän cho nghiªn cøu nµy xuÊt ph¸t tõ nghiªn cøu sµng läc liÒu t¸c dông h¹ glucose huyÕt. Trªn chuét ®­îc g©y m« h×nh T§ typ 1 b»ng STZ , dÞch chiÕt n­íc (liÒu 6g/kg) vµ dÞch chiÕt cån (1,6g/kg) ®Òu cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt, thÓ hiÖn ë tû lÖ h¹ glucose huyÕt cao (l« 3: 27,04% vµ l« 4: 25,09%). So s¸nh víi l« ®èi chøng dïng n­íc cÊt (2,92%) th× c¶ 2 l« 3, 4 h¹ thÊp h¬n nhiÒu vµ sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P0,05). Gliclazid ®­îc sö dông trong nghiªn cøu nµy thuéc nhãm sulfonylurea thÕ hÖ thø 2 cã t¸c dông kÝch thÝch tÕ bµo tuyÕn tôy tiÕt insulin. SÏ lµ kh«ng phï hîp khi sö dông gliclazid (thuèc th­êng dïng ®iÒu trÞ §T§ typ 2) lµm thuèc ®èi chøng d­¬ng ®Ó nghiªn cøu trªn m« h×nh §T§ typ 1. Tuy nhiªn khi so s¸nh víi l« chøng cho thÊy l« uèng gliclazid cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt (-18,08%), sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª so víi l« chøng ©m (uèng n­íc cÊt) víi P<0,05. Chøng tá r»ng STZ liÒu 150mg/kg chuét b»ng ®­êng tiªm mµng bông ch­a ph¸ hñy hoµn toµn tÕ bµo beta ®¶o tôy vµ chuét vÉn ®¸p øng tèt víi gliclazid. Nh÷ng kÕt qu¶ trªn chøng minh dÞch chiÕt n­íc vµ dÞch chiÕt cån ®Òu cã t¸c dông lµm h¹ glucose huyÕt trªn chuét ®­îc g©y §T§ typ 1 b»ng STZ liÒu 150mg/kg b»ng ®­êng tiªm mµng bông. C¬ chÕ t¸c dông cña 2 dÞch chiÕt B«ng æi cã thÓ t­¬ng tù nh­ glyclazid (kÝch thÝch bµi tiÕt insulin). Tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt n­íc vµ dÞch chiÕt cån B«ng æi t­¬ng ®­¬ng víi ph©n ®o¹n ethyl acetat rÔ c©y Chãc m¸u (-25,96%) [11] vµ gÇn b»ng dÞch chiÕt cån B»ng l¨ng n­íc (-35,91%) [6] ë cïng thêi ®iÓm (4h) vµ m« h×nh g©y §T§ typ 1. 3.3.4. Thö t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña dÞch chiÕt c©y B«ng æi trªn m« h×nh §T§ typ 2 ®­îc g©y b»ng STZ vµ chÕ ®é ¨n. M« h×nh §T§ typ 2 ®­îc g©y dùng dùa trªn c¬ së nghiªn cøu g©y §T§ typ 1 b»ng STZ. NhiÒu nghiªn cøu trªn l©m sµng ®· chøng minh ë bÖnh nh©n bÞ T§ typ 2 cã hiÖn t­îng ph¸ hñy 50% tÕ bµo beta ®¶o tôy, ®a sè c¸c tr­êng hîp nµy bÖnh nhËn trong t×nh tr¹ng thõa c©n. XuÊt ph¸t tõ nghiªn cøu trªn chóng t«i x©y dùng m« h×nh §T§ typ 2 trªn c¬ së g©y chuét bÐo ph× trong thêi gian 4 tuÇn kÕt hîp víi tiªm mµng bông STZ liÒu 80 mg/kg (1/2 liÒu g©y §T§ typ 1). Sau khi g©y m« h×nh chuét ë c¸c l« ®­îc chia nghiªn cøu b¶ng d­íi. B¶ng 14. KÕt qu¶ h¹ glucose huyÕt cña dÞch chiÕt B«ng æi trªn m« h×nh §T§ typ 2 L« thö nghiÖm ChØ sè glucose huyÕt trung b×nh (mmol/l) X ± SE 0h 2h 4h 6h L« 1 (§C) 13,55 ± 2,71 13,23 ± 1,85 -2,36% 12,81 ± 2,13 -5,46% 12,7 ± 2.18 -6,27% L« 2 (Glyclazid 19,2 mg/kg) 13,72 ± 1,68 11,3 ± 1,85• -17,63%* 10,07 ± 1,79• -26,60%* 9,20 ± 1,05• -32,94%* L« 3 DC n­íc (6g/kg) 13,47 ± 1,29 11,52 ± 1,23• -11,47% 10,76 ± 1,47• -20,11%* 9,88 ± 1,32• -26,65%* L« 4 DC cån (1,6g/kg) 13,80 ± 2,84 12,15 ± 2,74• -11,96% 10,42 ± 1,69• -24,49%* 9,65 ± 1,63• -30,70%* • Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 cña chØ sè glucose huyÕt thêi ®iÓm nghiªn cøu so víi 0h. * Sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª víi P<0,05 (ë thêi ®iÓm 2h; 4h; 6h) cña tû lÖ % h¹ glucose huyÕt ë c¸c l« 2;3;4 so víi l« 1. H×nh 20. §å thÞ ¶nh h­ëng cña dÞch chiÕt B«ng æi ®Õn glucose huyÕt cña chuét §T§ typ 2 b»ng STZ vµ chÕ ®é ¨n Thêi ®iÓm 2 giê, tû lÖ % h¹ glucose huyÕt gi÷a c¸c l« nghiªn cøu kh«ng cã sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P>0,05). Thêi ®iÓm 4 giê, c¸c l« 2,3,4 cã tû lÖ % h¹ glucose huyÕt cao, so víi l« 1 sù kh¸c biÖt cã ý nghÜa thèng kª (P0,05). Thêi ®iÓm 6 giê, chØ glucose huyÕt tiÕp tôc h¹ ë c¸c l«, l« uèng gliclazid cã tû lÖ h¹ cao nhÊt (-32,94%), l« uèng dÞch chiÕt cån (-30,7%), l« uèng dÞch chiÕt n­íc (-26,65%). Gi÷a l« ®èi chøng d­¬ng (gliclazid) vµ 2 l« uèng thuèc nghiªn cøu sù kh¸c biÖt kh«ng cã ý nghÜa thèng kª (P>0,05). DÞch chiÕt n­íc liÒu (6g/kg) vµ dÞch chiÕt cån (1,6g/kg) cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn chuét ®­îc g©y m« h×nh §T§ typ 2 b»ng chÕ ®é ¨n vµ STZ liÒu 80mg/kg. C¬ chÕ kÝch thÝch bµi tiÕt insulin ë dÞch chiÕt n­íc vµ dÞch chiÕt cån B«ng æi ®­îc bæ xung b»ng kÕt qu¶ cña nghiªn cøu trªn m« h×nh §T§ typ 2. Tãm t¾t kÕt qu¶ nghiªn cøu KÕt luËn Tõ c¸c kÕt qu¶ thu ®­îc rót ra mét sè kÕt luËn sau: X©y dùng ®­îc m« h×nh §T§ typ 1 b»ng STZ liÒu 150mg/kg sau 3 ngµy, liÒu 100 mg/kg sau 7 ngµy tiªm mµng bông. Alloxan g©y t¨ng glucose huyÕt kh«ng æn ®Þnh trong x©y dùng m« h×nh §T§ typ 1. Kh«ng x¸c ®Þnh ®­îc LD50 b»ng ®­êng uèng víi liÒu cao nhÊt cã thÓ cho uèng cña dÞch chiÕt n­íc (75g/kg), dÞch chiÕt cån (liÒu 18g/kg). DÞch chiÕt n­íc liÒu 6g/kg vµ dÞch chiÕt cån liÒu 1,6g/kg cã t¸c dông h¹ glucose huyÕt trªn m« h×nh g©y g©y t¨ng glucose huyÕt ngo¹i sinh b»ng glucose (kh¶ n¨ng dung n¹p glucose ngo¹i sinh), trªn m« h×nh §T§ typ 1 (b»ng STZ) vµ trªn m« h×nh §T§ typ 2 (b»ng STZ vµ chÕ ®é ¨n). §Þnh h­íng nghiªn cøu: - TiÕp tôc hoµn thiÖn vµ æn ®Þnh m« h×nh g©y §T§ typ 1 b»ng STZ, typ 2 b»ng chÕ ®é ¨n giµu dinh d­ìng vµ STZ liÒu thÊp. - Nghiªn cøu t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña c¸c ph©n ®o¹n dÞch chiÕt B«ng æi trªn c¸c m« h×nh §T§. Tµi liÖu tham kh¶o Tµi liÖu tiÕng viÖt T¹ V¨n B×nh (2007), Nh÷ng nguyªn lý nÒn t¶ng bÖnh ®¸i th¸o ®­êng, t¨ng glucose m¸u, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, Hµ Néi. §ç Huy BÝch, §Æng Quang Trung, Bïi Xu©n Ch­¬ng, NguyÔn Th­îng Dong, §ç Trung §µm, Ph¹m V¨n HiÓn, Vò Ngäc Lé, Ph¹m Duy Mai, Ph¹m Kim M·n, §oµnThÞ Nhu, NguyÔn TËp, TrÇn Toµn (2006), C©y thuèc vµ ®éng vËt lµm thuèc ë ViÖt Nam tËp 1, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, tr. 260-262. NguyÔn Ph­¬ng Dung, Lª Vâ §Þnh T­êng (2001), “KÕt qu¶ b­íc ®Çu nghiªn cøu mét sè c©y thuèc, bµi thuèc ch÷a bÖnh ®¸i th¸o ®­êng”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 8, tr. 50-52. NguyÔn Thu H»ng, Ph¹m Thanh Kú, TrÇn V©n HiÒn (2004), “Nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña hoa c¬m ch¸y trßn (Sambucus nigra ssp.canadensis (L.) R. Bolli)”, T¹p chÝ D­îc häc, 336, tr. 13-14. NguyÔn Kh¸nh Hßa, §µo V¨n Phan, NguyÔn Duy ThuÇn (2002), “ Nghiªn cøu sµng läc t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña chÌ NhËt b¶n, ®ç träng, huyÒn s©m, nhµu”, T¹p chÝ Nghiªn cøu y häc, 20(4), tr. 33-37. Phïng Thanh H­¬ng, §ç ThÞ Hµ Ph­¬ng, NguyÔn Xu©n Th¾ng, §ç Ngäc Liªn (2007), “T¸c dông h¹ glucose huyÕt cña cao chiÕt l¸ b»ng l¨ng n­íc (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers.) trªn chuét t¨ng glucose huyÕt thùc nghiÖm”, T¹p chÝ D­îc häc, 377, tr. 11-17. Phïng Thanh H­¬ng, Mai Thanh V©n, Hå ThÞ Thanh Xu©n, NguyÔn Xu©n Th¾ng (2009), “ ¶nh h­ëng cña ph©n ®o¹n dÞch chiÕt l¸ b»ng l¨ng n­íc (Lagerstroemia speciosa (L.) Pers.) lªn ho¹t ®é enzym glucose 6 phosphatase vµ hexokinase cña gan chuét thùc nghiÖm”, T¹p chÝ D­îc häc, 398, tr.37-40. Vò Ngäc Lé (2005), “Nh÷ng d­îc liÖu cã t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt vµ trÞ tiÓu ®­êng”, T¹p chÝ D­îc häc, 353, tr. 7-8. §ç TÊt Lîi (2006), Nh÷ng c©y thuèc vµ vÞ thuèc ViÖt Nam, Nhµ xuÊt b¶n Y häc, tr. 542-543. §µo V¨n Phan, NguyÔn Kh¸nh Hßa, Ph¹m H÷u §iÓn (2005), “T¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña B¹ch truËt, C©u kû tö vµ Cam th¶o nam trªn chuét nh¾t tr¾ng, T¹p chÝ Nghiªn cøu Y häc, 38 (5), tr.12-16. §ç ThÞ NguyÖt QuÕ, NguyÔn TrÇn ThÞ Gi¸ng H­¬ng, NguyÔn Duy ThuÇn, NguyÔn ViÕt Th©n, NguyÔn ThÞ Kim HuÕ (2009), “B­íc ®Çu ®¸nh gi¸ t¸c dông h¹ glucose huyÕt cña rÔ c©y chãc m¸u (Salacia cochinchinesis) trªn chuét nh¾t bÞ t¨ng glucose huyÕt b»ng streptozocin”, T¹p chÝ D­îc häc, 399, tr. 28-32. NguyÔn ThÞ Minh Thanh, L¹i ThÞ Kim Dung, TrÇn Thanh Phong, §ç Ngäc Liªn (2008), “Nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña qu¶ døa d¹i (Pandanus odoratissimus L.) hä Døa d¹i (Pandanaceae)”, T¹p chÝ Y häc thùc hµnh, 587+598 (2) -2008, tr. 56-58. NguyÔn §øc DiÖu Trang, §Æng V¨n Gi¸p, Vâ ThÞ CÈm Vy, Lª Quang NghiÖm ((2008), “Nghiªn cøu t­¬ng ®­¬ng sinh häc cña viªn gliclazid 30mg phãng thÝch kÐo dµi”, T¹p chÝ D­îc häc, 389, tr. 13-15,34. T¹ Thµnh V¨n, NguyÔn ThÞ Ph­¬ng Thóy (2006), “Kh¶o s¸t t¸c dông h¹ ®uêng huyÕt cña dÞch chiÕt c©y dõa c¹n (Catharanthus roseus) trªn chuét nh¾t tr¾ng b×nh th­êng vµ chuét g©y ®¸i th¸o ®­êng b»ng streptozocin”, T¹p chÝ Y häc ViÖt Nam, 320 (3), tr.15-20. §ç Quèc ViÖt, TrÇn V¨n Sung, NguyÔn Thanh Thóy (2006), “S¬ bé nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña qu¶ chuèi hét (Musa balbisiana) trªn chuét thùc nghiÖm”, T¹p chÝ D­îc häc, 361, tr. 8-10,30. ViÖn D­îc LiÖu (2006), Nghiªn cøu thuèc tõ th¶o d­îc, NXB Khoa häc vµ kü thuËt, tr. 199-207. NguyÔn Ngäc Xu©n (2004), Nghiªn cøu t¸c dông h¹ ®­êng huyÕt cña Thæ phôc linh (Smilax glabra roxb smilacaceae) trªn sóc vËt thùc nghiÖm, LuËn ¸n tiÕn sÜ Y häc, §¹i häc Y Hµ Néi. §¹i häc Y Hµ néi (2008), Sinh lý bÖnh häc, NXB Y häc, tr 58-71 Tµi liÖu tiÕng Anh Alagesaboopathi (2009), Ethnomedicinal plants and their utilization by villagers in Kumaragiri hills of Salem district of Tamilbadu, Ibdia, Afr. J. Trad. CAM (2009) 6 (3), pp. 222 - 227. Antonios Chatzigeorgiou, Antonios Halapas, Konstannious Kalafatakis and Elli Kamper (2009), The Use of Animal Models in the Study of Diabetes Mellitus, in vivo, 23, pp. 245-258. Anup Maiti, Saikat Dewanjee, Goutam Jana, Subhash C. Mandal (2009), Hypoglycemic effect of Swietenia macrophylla seeds against type II diabetes, Inter. J. Green Pharm., 2008, pp.224-227. Ashok D. Chougate, Shrimant N. Panakar, Pradeep M. Gurao and Akalpita U. Arvindekar (2007), Optimization of Alloxan dose is essential to Induce Stable Diabetes for Prolonged Period, Asian Journal of Biochemistry, 2 (6), pp. 402-408. Barbara LuBec, Michel Hosrmon, Harald Hoeger and Gert Lubec (1998), Aromatic hydroxylation in animal models of diabetes mellitus, The FASEB Journal, 12 , pp 1581-1587. Brian Siu, Jharna Saha, William E Smoyer, Kelli A Sullivan and Frank C Brosius (2006), Reduction in podocyte density as a pathologic feature in early diabetic nephropathy in rodents: Prevention by lipoic acid treatment, BMC Nephrology, 7 (6), pp. 1-11. Centers for disease control and prevention (2007), National Diabetes Fact Sheet 2007. Dhanabal S. P, Mohan Marugaraja M. K and Suresh (2008) B, Antidiabetic activity of Clerodendron phlomoidis Leaf Extract in Alloxan -Induced Diabetic Rats, Indian J. Pharm. Sci., 70 (6), pp. 841-844. Durgacharan A. Bhagwat, Suresh G. Killedar, Rahul S. Adnaik (2008), Anti-diabetic activity of leaf extraxt of Tridax procumbens, Inter. J. Green Pharm., 5, pp.126-128. Edwin jarald, Siddaheswar Balakrishnan Joshi and Dharam Chandra Jain (2008), Diabetes and Herbal Medicines, Iranian Journal of Pharmacology & Therapeutics, 7(1), pp 97 - 106. Hiroshi Ikegami, Tomomi Fujisawa, and Toshio Ogihara (2004), Mouse Models of Type 1 and Type 2 Diabetes Derived from the Same Closed Colony: Genetic Susceptibility Shared Between Two Types of Diabetes, ILAR Journal, 45 (3), pp.268-277. Jasim Uddin Chowdhuryl, Nemai Chandra Nandi and MD Nazrulislam Bhuiyan (2007), Chemical composition of leaf essential oil of Lantana Camara L. from Bangladesh, Bangladesh Journal of Botany, 36 (2), pp 194 - 195. [30] Ji Su Kim, Jung Bong Ju, Chang Won Choi and Sei Chang Kim (2006), Hypoglycemic and Antihyperlipidemic Effect of Four Korean Medicinal Plants in Alloxan Induced Diabetic Rats, Am. J. Biochem. & Biotech., 2 (4), pp.154-160. John P. Mordes, Rita Bortell, Elizabeth P. Blankenhorn, Aldo A. Rossini, and Dale L. Greiner (2004), Rat Models of Type 1 Diabetes: Genetics, Environment, and Autoimmunity, ILAR Journal, 45 (3), pp.278-291. Julie Takada, Miriam Helena Fonseca-Alaniz, Tarcila Beatriz Ferraz de Campos, Sandra Andreotti (2008), Metabolic recovery of adipose tissue is associated with improvement in insulin resistance in a model of experimental diabetes, Journal of Endocrinology , 198, pp. 51–60. Lenika Sagar, Rajesh Sehgal and Sudarshan Ojha (2005), Evaluation of antimotility effect of Lantana camara L. var. acuelata constituents on neostigmine induced gastrointestinal transit in mice, BMC Complementary and Alternative Medicine - Panjab University, Chandigarh – India. Lenzen S (2008), The mechanisms of alloxan- and streptozotocin-induced diabetes, Diabetologia, 51, pp. 216-226. Manway Liu, Arthur Liberzon, Sek Won Kong, Weil R. Lai, Peter J. Park, Isaac S. Kohane, Simon Kasif1(2007), Network-Based Analysis of Affected Biological Processes in Type 2 Diabetes Models, PLoS Genetics, 3, pp 32-39. Ming Zhang, Xiao-Yan Lv, Jing Li, Zhi-Gang Xu, and Li Chen (2008), The Characterization of High-Fat Diet andMultiple Low-Dose Streptozotocin Induced Type 2 Diabetes RatModel, Experimental Diabetes Research, vol 2008, pp. 1-9. Mohamed Bnouham, Abderrahim Ziyyat, Hassane Mekhfi, Abdelhafid Tahri, Abdelkhaleq Legssyer (2006), “Review: Medicinal plants with potential antidiabetic activity - A review of ten years of herbal medicine research (1990-2000)”, Int J Diabetes Metab 14 (1), pp. 25. Nigel Unwin and Amanda Marlin (2004), Diabetes Action Now: WHO and IDF working together to raise awareness worldwide, Diabetes Voices, 49 (2), June 2004. Papiaya Mitra Mazumder, Mamta Farswan, V. Parcha (2009), Effect of an isolated active compound (Cg-1) of Cassia glauca leaf on blood glucose, lipid profile, and atherogenic index in diabetic rats, Indian J Pharmacol, 41 (4), pp. 182-186. Reed M.J., Meszaros K, Entes L.J, Claypool M.D, Pinkett J.G, Gadbois T.M, Reaven G.M (2000), A new rat model of type 2 diabetes: the fat-fed, streptozotocin-treated rat, J. Metabolism, 49 (11), pp. 1390-1394. Sarah Wild, Bchir, Gojka Roglic, Andersgreen, Richard Sicree, Hilary (2004), Global Prevalence of Diabetes Estimates for the year 2000 and projections for 2030, Diabetes Care, 27 (5), pp. 1047-1053. Sarika Jain, Pandhi S, Singh A.P, Samir Malhotra, (2006), Efficacy of standardised herbal extracts in type 1 diabetes - an experimental study, Afr. J. Trad. CAM (2006), 3 (4), pp. 23 - 33. Sivaraj A, Devi K, Palani S, Vinoth Kumar P, Senthil Kumar P, David E (2009), Anti-hyperglycemic and Anti-hyperlipidemic effect of combined plant extract of Cassia auriculata and Aegle marmelos in streptozotocin (STZ) induced diabetic albino rats, Int.J. PharmTech Res, 1 (4), pp 1010-1016. Srinivasan K, Ramarao K (2007), Animal models in type 2 diabetes research: An overview, Indian J Med Res, 125, pp 451-472. Srinivasan K, Viswanad B, Asrat L, Kaul CL, Ramarao P (2005), Combination of high-fat diet-fed and low-dose streptozotocin-treated rat: a model for type 2 diabetes and pharmacological screening, Pharmacol Res. , 52(4), pp. 313-320. Tomonori Nakamura, Tomoko Terajima, Taeko Ogata, Koichi Ueno, Naotake Hashimoto, Kageyoshi Ono, and Shingo Yano (2006), Establishment and Pathophysiological Characterization of Type 2 Diabetic Mouse Model Produced by Streptozotocin and Nicotinamide, Biol. Pharm. Bull. 29(6), pp. 1167—1174. Udayan P.S, Satheesh George, Tushar K.V. and Indira Balachandran (2006), Medical plants used by the Malayali tribe of Servarayan hills, Yercad, Salem district, Tamil nadu, India, Zoos’ print journal, 21(4), pp. 2223-2224. William T. Cefalu (2006), Animal Models of Type 2 Diabetes: Clinical Presentation and Pathophysiological Relevance to the Human Condition, ILAR Journal, 47 (3), pp.186-198. World Health Organization & International Diabetes Federation (2006), Definition and diagnosis of diabetes mellitus and intermediate hyperglycemia.