Thiết bị chỉnh lưu trong bộ nguồn dự trữ UPS

ùng điện có thể ảnh hưởng đến hệ thống cung cấp +Lắp đặt công nghiệp, chẳng hạn: -Động cơ gây ra điện áp rơi và nhiễm RF trong quá trình khởi động. -Những thiết bị gây ô nhiễm: lò luyện kim, máy hàn, … gây ra điện áp rơi và nhiễm RF. +Những hệ thống điện tử công suất cao +Thang máy, đèn huỳnh quang Những sự cố ảnh hưởng đến việc cung cấp năng lượng điện cho thiết bị có thể phân thành các loại sau: +Lệch điện áp + Ngừng hoạt động +Tăng đột ngột điện áp +Thay đổi tần số + Xuất hiện sóng hài +Nhiễu tần số cao… Sự cố có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, đặc biệt là làm gián đoạn việc cung cấp điện, nhất là hệ thống dữ liệu của máy tính. b. Giải pháp dùng UPS: Điều cần chú ý trước hết của những sự cố và hậu quả của nó về phương diện: -An toàn cho con người -An toàn cho thiết bị, nhà xưởng -Mục tiêu vận hành kinh tế Từ đó phải tìm cách loại chúng ra. Có nhiều giải pháp kỹ thuật khác nhau cho vấn đề này, những giải pháp này được so sánh trên cơ sở của hai tiêu chuẩn sau để đánh giá: -Liên tục cung cấp điện. -Chất lượng cung cấp điện. Về tính liên tục cung cấp điện: Cách duy nhất là cung cấp nguồn dự trữ. Một vài giải pháp kỹ thuật đảm bảo tính liên tục cung cấp điện: +Trong quá trình lắp đặt sử dụng một vài nguồn khác nhau tốt hơn là chỉ dùng một nguồn. +Chia nhỏ mạch tải ra mạch ưu tiên và không ưu tiên, khi cần sẽ loại bỏ những tải không cần thiết. +Lựa chọn điểm nối trung tính. +Lựa chọn phương pháp kết nối. +Lựa chọn thiết bị bảo vệ theo cấp. Những giải pháp này có thể bổ sung cho nhau và hạn chế sự cố phát sinh trong quá trình lắp đặt. Tuy nhiên, phương cách duy nhất bảo đảm tính liên tục cung cấp điện là sử dụng nguồn dự trữ, tối thiểu là để cung cấp cho các tải ưu tiên. Nguồn này sẽ đảm bảo cung cấp điện sau một thời gian chuyển đổi, nó phụ thuộc vào nguồn nuôi và thời gian dự trữ cực đại. Cần chú ý thời gian chuyển đổi dường như bị gián đoạn, điều này là không chấp nhận được, vì vậy việc loại bỏ thời gian này bầng những thiết bị chuyển mạch tĩnh sử dụng khả năng đóng ngắt cực nhanh của các thiết bị điện tử công suất. Về chất lượng cung cấp điện: Phương pháp được đề cập ở trên đảm bảo tính liên cung cấp điện cho phù hợp với phụ tải, hạn chế những hậu quả của sự cố, sự mất ổn định trong quá trình lắp đặt, dặc biệt cho những tải ưu tiên được cung cấp điện liên tục nếu xảy ra sự cố ở nguồn chính. c. Ứng dụng UPS trong thực tế: Hiện nay nhu cầu ứng dụng UPS trong các lĩnh vực tin học, viễn thông, ngân hàng,y tế,hàng không là rất lớn. Số lượng UPS được sử dụng gần bằng 1/3 số lượng máy tính đang được sử dụng. Có thể lấy một vài ví dụ về các thiết bị sử dụng UPS, đó là những máy tính, việc truyền dữ liệu và toàn bộ thiết bị ở một trạng thái nào đó là rất quan trọng và không cho phép được mất điện. UPS được sử dụng trong ngành hàng không để đảm bảo sự thắp sáng liên tục của đường băng sân bay. Ứng dụng chính Thiết bị được bảo vệ 1.Hệ thống máy tính nói chung -Máy tính,mạng máy tính -Máy in,hệ thống vẽ đồ thị,bàn phímvà các thiết bị đầu cuối. 2.Hệ thống máy tính công nghiệp -Bộ điều khiển lập trình,hệ thống điều khiển số,điều khiển giám sát,máy tự động. 3.Viễn thông -Tổng đài điện thoại ,hệ thống truyền dữ liệu,hệ thống rađa. 4.Ytế,công nghiệp Dụng cụ y tế,thang máy,thiết bị điều khiển chính xác,thiết bị đo nhiệt độ,bơm plastic... 5.Chiếu sáng -Đường hầm ,đường băng sân bay, Nhà công cộng... 6.Các ứng dụng khác -Máy quét hình,cung cấp năng lượng cho máy bay... Nói tóm lại UPS là một nguồn điện dự phòng nó có mặt ở mọi chỗ mọi nơi, đặc biệt là những nơi đòi hỏi cao về yêu cầu cấp điện liên tục. II. Biểu diễn sơ đồ cấu trúc của một UPS : Lưới Tải ĐK CL Bộ Ăcqui Biến áp vào Chỉnh lưu Bộ lọc Nghịch lưu Biến áp ra Nguồn ĐK NL -Chức năng của các khối : 1. Biến áp vào: - Hạ áp từ điện áp lưới xuống điện áp thích hợp để đưa vào bộ chỉnh lưu. -Cách ly giữa hệ thống và lưới, chống ngắn mạch nguồn. 2. Chỉnh lưu: tạo ra điện áp 1 chiều dùng cho việc nạp ắc quy và đưa tới bộ nghịch lưu. 3. Lọc chỉnh lưu: San phẳng điện áp ra từ bộ chỉnh lưu để đưa đến bộ nghịch lưu nhằm nâng cao chất lượng điện áp ra ở đầu ra nghịch lưu. 4. Nghịch lưu: biến điện áp một chiều lấy từ đầu ra của nghịch lưu thành điện áp xoay chiều tần số f cấp cho tải. 5.Biến áp ra: tăng điện áp ra từ bộ nghịch lưu lên phù hợp theo yêu cầu của tải. 6. Mạch nạp ắc quy: Dùng để điều khiển việc nạp ắc quy. Khi có điện ắc quy là nơi tích trữ năng lượng. Khi đó dưới sự điều khiển của mạch điều khiển nạp thì ắc quy được nạp. Khi điện áp trên ắc quy tăng đến một mức nào đó thì mạch điều khiển sẽ cắt việc nạp ắc quy. 7. Ắc quy: là nơi tích trữ năng lượng khi có điện áp nguồn và là kho cung cấp năng lượng cho các phụ tải khi lưới điện bị mất. Thời gian duy trì điện của UPS phụ thuộc rất nhiều vào dung lượng của ắc quy. Trên thị trường ắc quy dùng cho UPS phổ biến nhất là loại 12 V/7 Ah và 6 V/7 Ah. Khi thiết kế tùy theo điện áp mà ta có thể mắc nối tiếp các ắc quy để được điện áp nguồn 24 ¸ 48 V. Việc sử dụng nguồn cấp có điện áp cao sẽ giảm được dòng tiêu thụ và tăng hiệu suất của nguồn UPS song nó sẽ làm tăng kích thước của nguồn. 8. Điều khiển chỉnh lưu: Điều khiển góc mở của các thyristor trong mạch chỉnh lưu sao cho điện áp ra sau chỉnh lưu ổn định theo yêu cầu. 9. Điều khiển nghịch lưu: Điều khiển thời gian dẫn của các van hợp lý sao cho điện áp cung cấp cho tải là không đổi hoặc thay đổi rất nhỏ. Mạch điều khiển này đóng vai trò quan trọng như một bộ ổn áp hoạt động song song với bộ nghịch lưu. 10. Nguồn: dùng để cung cấp các mức điện áp khác nhau cho 2 bộ điều khiển chỉnh lưu và nghịch lưu. CHƯƠNG 2: TÍNH TOÁN VÀ LỰA CHỌN BỘ ẮCQUI CHO NGUỒN UPS: I. Giới thiệu chung về ăcquy và các chế độ nạp: A. Giới thiệu chung về ắc qui: Ăc-qui là loại bình điện hoá học dùng để tích trữ năng lượng điện và làm nguồn điện cung cấp cho các thiết bị điện như động cơ điện, như bóng đèn, làm nguồn nuôi cho các linh kiện điện tử…. Các tính năng cơ bản của ăc-quy: -Sức điện động lớn, ít thay đổi khi phóng nạp điện. -Sự tự phóng điện bé nhất. -Năng lượng điện nạp vào bao giờ cũng bé hơn năng lượng điện mà ăc-quy phóng ra . -Điện trở trong của ăc-quy nhỏ. Nó bao gồm điện trở của các bản cực ,điện trở dung dịch điện phân có xét đến sự ngăn cách của các tấm ngăn giữa các bản cực. Thường trị số điện trở trong của ăc-quy khi đã nạp điện đầy là 0.001W đến 0.0015W và khi ăc-quy phóng điện hoàn toàn là 0.02W đến 0.025W. Có hai loại ăc-quy là: ăc-quy a-xit (hay ăc-quy chì) và ăc-quy kẽm (ăc-quy sắt kền hay ăc-quy cadimi-kền). Trong đó ăc-quy a-xit được dùng phổ biến và rộng rãi hơn. 1. Cấu tạo của Ăcqui: Các bộ phận chủ yếu của ăc-quy a-xit gồm: -Các lá cực dương làm bằng Pb2 được ghép song song với nhau thành một bộ chùm cực dương. -Các lá cực âm làm bằng Pb được ghép song song với nhau thành một bộ chùm cực âm. Bộ chùm cực âm và chùm cực dương đặt xen kẽ nhau theo kiểu cài rănglược, sao cho cứ lá cực âm rồi đến một lá cực dương . -Lá cách đặt giữa các lá cực âm và lá cực dương để tránh hiện tượng chập mạch giữa các điện cực khác dấu. -Vỏ bình điện ăcquy thường làm bằng cao su cứng (êbonit) đúc thành hinh hộp , chịu được khí nóng lạnh, va chạm mạnh và chịu a-xit. Dưới đáy bình có các đế cao để dắt các lá cực lên, khi mùn của chất hoạt động rụng xuống thì đọng dưới rãnh đế như vậy tránh được hiện tượng chập mạch giữa các điện cực do mùn gây ra. Nắp đậy ăc-quy cũng làm vỏ cao su cứng, nắp có các lỗ để đổ dung dịch điện phân vào bình và đầu cực luồn qua . Nút đậy để dung dịch khỏi đổ ra. -Cầu nối bằng chì để nối tiếp các đầu cực âm của ngăn ăc-quy này với cực dương của ngăn ăc-quy tiếp theo. 2. Quá trình biến đổi năng lượng trong ắc quy: Ắc qui là nguồn năng lượng có tính chất thuận nghịch: nó tích trữ năng lượng dưới dạng hoá năng và giải phóng năng lượng dưới dạng điện năng. Quá trình ắc qui cấp điện cho mạch ngoài được gọi là quá trình phóng điện, quá trình ắc qui dự trữ năng lượng được gọi là quá trình nạp điện. Kí hiệu hoá học biểu diễn ắc qui axit có dung dich điện phân là axit H2SO4 nồng độ d = 1,1 ¸ 1,3 % bản cực âm là Pb và bản cực dương là PbO2 có dạng : (- ) Pb ½ H2SO4 d = 1,1 ¸ 1,3 ½ PbO2 ( + ) Phương trình hoá học biểu diễn quá trình phóng nạp của ắc qui axit : phóng PbO2 + 2H2SO4 + Pb 2PbSO4 + 2H2O nạp Thế điện động E = 2,1 V. Nhận xét : Từ những điều đã trình bầy ở trên ta nhận thấy trong quá trình phóng-nạp nồng độ dung dịch điện phân là thay đổi. Khi ắc quy phóng điện nồng độ dung dịch điện phân giảm dần. Khi ắc quy nạp điện nồng độ dung dịch điện phân tăng dần. Do đó ta có thể căn cứ vào nồng độ dung dịch điện phân để đánh giá trạng thái tích điện của ắc quy. 3. Các đặc tính cơ bản của ắc qui: Sức điện động của ắc qui chì và ắc qui axit phụ thuộc vào nồng độ dung dịch điện phân. Người ta thường sử dụng công thức kinh nghiệm: E0 = 0,85 + r ( V ) trong đó: E0 - sức điện động tĩnh của ắc qui ( V ) r - nồng độ dung dịch điện phân ở 15 °C ( g/cm3 ) Trong quá trình phóng điện sức điện động của ắc qui được tính theo công thức : Ep = Up + Ip.rb trong đó : Ep - sức điện động của ắc qui khi phóng điện ( V ) Ip - dòng điện phóng ( A ) Up - điện áp đo trên các cực của ắc qui khi phóng điện (V) raq - điện trở trong của ắc qui khi phóng điện ( W ) Trong quá trình nạp sức điện động En của ắc qui được tính theo công thức: En = Un - In.raq trong đó : En - sức điện động của ắc qui khi nạp điện ( V ) In - dòng điện nạp ( A ) Un - điện áp đo trên các cực của ắc qui khi nạp điện ( V ) raq - điện trở trong của ắc qui khi nạp điện ( W ) Dung lượng phóng của ắc qui là đại lượng đánh giá khả năng cung cấp năng lượng của ắc qui cho phụ tải, và được tính theo công thức : Qp = Ip.tp trong đó: Qp - dung dịch thu được trong quá trình phóng ( Ah ) Ip - dòng điện phóng ổn định trong thời gian phóng điện tp (A ) tp - thời gian phóng điện ( h ). Dung lượng nạp của ắc qui là đại lượng đánh giá khả năng tích trữ năng lượng của ắc qui và được tính theo công thức : Qn = In.tn trong đó : Cn - dung dịch thu được trong quá trình nạp ( A.h ) In - dòng điện nạp ổn định trong thời gian nạp tn ( A ) tn - thời gian nạp điện ( h ). Đặc tính nạp của ắc qui là đồ thị biểu diễn quan hệ phụ thuộc giữa sức điện động, điện áp và nồng độ dung dịch điện phân theo thời gian nạp khi trị số dòng điện nạp không thay đổi . Từ đồ thị đặc tính nạp ta có các nhận xét sau : - Trong khoảng thời gian từ tn = 0 đến tn = tgh thì sức điện động, điện áp , nồng độ dung dịch điện phân tăng dần. - Tới thời điểm ts trên bề mặt các bản cực âm xuất hiện các bọt khí (còn gọi là hiện tượng" sôi " ) lúc này hiệu điện thế giữa các bản cực của ắc qui đơn tăng đến 2,4 V. Nếu vẫn tiếp tục nạp giá trị này nhanh chóng tăng tới 2,7 V và giữ nguyên. Thời gian này gọi là thời gian nạp no, nó có tác dụng cho phần các chất tác dụng ở sâu trong lòng các bản cực được biến đổi tuần hoàn, nhờ đó sẽ làm tăng thêm dung lượng phóng điện của ắc qui. - Trong sử dụng thời gian nạp no cho ắc qui kéo dài từ 2 ¸ 3 h trong suốt thời gian đó hiệu điện thế trên các bản cực của ắc qui và nồng độ dung dịch điện phân không thay đổi. Như vậy dung lượng thu được khi ắc qui phóng điện luôn nhỏ hơn dung lượng cần thiết để nạp no ắc qui. - Sau khi ngắt mạch nạp, điện áp, sức điện động của ắc qui, nồng độ dung dịch điện phân giảm xuống và ổn định. Thời gian này cũng gọi là khoảng nghỉ của ắc qui sau khi nạp. - Trị số dòng điện nạp ảnh hưởng rất lớn đến chất lượng và tuổi thọ của ắc qui. Dòng điện nạp định mức đối với ắc qui là In = 0,1Q10 . B. Các phương pháp nạp ắc qui tự động: Có ba phương pháp nạp ắc qui là: +Phương pháp dòng điện. +Phương pháp điện áp. +Phương pháp dòng áp. 1. Phương pháp nạp ắcqui với dòng điện không đổi: Đây là phương pháp nạp cho phép chọn được dòng nạp thích hợp với mỗi loại ắc qui, bảo đảm cho ắc qui được no. Đây là phương pháp sử dụng trong các xưởng bảo dưỡng sửa chữa để nạp điện cho ắc qui hoặc nạp sửa chữa cho các ắcqui bị Sunfat hoá. Với phương pháp này ắc qui được mắc nối tiếp nhau và phải thoả mãn điều kiện : Un ³ 2,7.Naq Trong đó: Un - điện áp nạp Naq - số ắc quy đơn mắc trong mạch Trong quá trình nạp sức điện động của ắc qui tăng dần lên, để duy trì dòng điện nạp không đổi ta phải bố trí trong mạch nạp biến trở R. Trị số giới hạn của biến trở được xác định theo công thức : Nhược điểm của phương pháp nạp với dòng điện không đổi là thời gian nạp kéo dài và yêu cầu các ắc qui đưa vào nạp có cùng dung lượng định mức. Để khắc phục nhược điểm thời gian nạp kéo dài, người ta sử dụng phương pháp nạp với dòng điện nạp thay đổi hai hay nhiều nấc. Trong trường hợp hai nấc, dòng điện nạp ở nấc thứ nhất chọn bằng ( 0,3 ¸ 0,6 ).Q10 tức là nạp cưỡng bức và kết thúc ở nấc một khi ắc qui bắt đầu sôi. Dòng điện nạp ở nấc thứ hai là 0,1.Q10 . 2. Phương pháp nạp với điện áp không đổi: Phương pháp này yêu cầu các ắc qui được mắc song song với nguồn nạp. Hiệu điện thế của nguồn nạp không đổi và được tính bằng (2,3 ¸ 2,5) V cho mỗi ngăn đơn. Phương pháp nạp với điện áp không đổi có thời gian nạp ngắn, dòng nạp tự động giảm theo thời gian. Tuy nhiên dùng phương pháp này ắc qui không được nạp no. Vì vậy nạp với điện áp không đổi chỉ là phương pháp nạp bổ sung cho ắc qui trong quá trình sử dụng. 3. Phương pháp nạp dòng áp: Đây là phương pháp tổng hợp của hai phương pháp trên. Nó tận dụng được những ưu điểm của mỗi phương pháp. Đối với yêu cầu của đề bài là nạp ắc quy tự động tức là trong quá trình nạp mọi quá trình biến đổi và chuyển hoá được tự động diễn ra theo một trình tự đã đặt sẵn thì ta chọn phương án nạp ắc qui là phương pháp dòng áp. Đối với ắc qui axit: Để bảo đảm thời gian nạp cũng như hiệu suất nạp thì trong khoản thời gian tn= 8h tương ứng với 75¸80 % dung lượng ắc qui ta nạp với dòng điện không đổi là In = 0,1.Q10. Vì theo đặc tính nạp của ắc qui trong đoạn nạp chính thì khi dòng điện không đổi thì điện áp, sức điện động tải ít thay đổi, do đó bảo đảm tính đồng đều về tải cho thiết bị nạp. Sau thời gian 8 h ắc qui bắt đầu sôi lúc đó ta chuyển sang nạp ở chế độ ổn áp. Khi thời gian nạp được 10 h thì ắc qui bắt đầu no, ta nạp bổ sung thêm 2 ¸ 3 h. Các quá trình nạp ắc qui tự động kết thúc khi bị cắt nguồn nạp hoặc khi nạp ổn áp với điện áp bằng điện áp trên 2 cực của ắc qui, lúc đó dòng nạp sẽ từ từ giảm về không. Vì ắc qui là tải có tính chất dung kháng kèm theo sức phản điện động cho nên khi ắc qui đói mà ta nạp theo phương pháp điện áp thì dòng điện trong ắc qui sẽ tự động dâng nên không kiểm soát được sẽ làm sôi ắc qui dẫn đến hỏng hóc nhanh chóng. Vì vậy trong vùng nạp chính ta phải tìm cách ổn định dòng nạp cho ắc qui. Khi dung lượng của ắc qui dâng lên đến 80% lúc đó nếu ta cứ tiếp tục giữ ổn định dòng nạp thì ắc qui sẽ sôi và làm cạn nước. Do đó đến giai đoạn này ta lại phải chuyển chế độ nạp ắc qui sang chế độ ổn áp. Chế độ ổn áp được giữ cho đến khi ắc qui đã thực sự no. Khi điện áp trên các bản cực của ắc quy bằng với điện áp nạp thì lúc đó dòng nạp sẽ tự động giảm về không, kết thúc quá trình nạp. Tuỳ theo loại ắc qui mà ta nạp với các dòng điện nạp khác nhau ,với ắc qui axit : dòng nạp In = 0,1Q10 ; nạp cưỡng bức với dòng điện nạp In = 0,2.Q10 . II. Lựa chọn ắcqui: Như đã nói ở trên, ácquy là nguồn điện cho nghịch lưu độc lập nguồn điện áp - đầu ra của UPS nên điện áp ácquy sẽ phụ thuộc vào điện áp đầu ra của UPS. Điện áp phần xoay chiều : : điện áp phần tải xoay chiều : điện áp phần một chiều khi không có biến áp => * Tính dòng điện : Có =36(A) : dòng điện nghịch lưu : dòng điện chỉnh lưu b.Tính toán dung lượng của ắc quy: Theo yêu cầu thiết kế,dòng điện phía tải là =32A, Do tổn hao của các van công suất của bộ biến đổi là không đáng kể do đó ta có thể coi công suất đầu vào và đầu ra của bộ nghịch lưu là như nhau. Dòng điện cần thiết để nạp cho ắc quy là: Id= =32A Thông thường khi chọn ăcquy phải chọn dung lượng lớn hơn 2 lần dung lượng định mức. Vậy để đảm bảo cho ăcquy không bị hỏng ta cần chọn dung lượng của ắcquy là C=64Ah. III. Tính toán chế độ nạp: Do trong bộ ắc quy có nội trở trong do đó điện áp đầu ra của bộ chỉnh lưu được tính như sau: Ucl=Ud+Ut Trong đó: Ucl: điện áp đầu ra bộ chỉnh lưu. Ud: điện áp đặt trên hai đầu ắc quy. Ut: điện áp tổn hao do nội trở của ắc quy. Các ăcqui mà ta cần dùng. Mỗi ắcqui đó có 6 ngăn, mỗi ngăn 2V và có điện trở trong là 5m. Như vậy toàn bộ hệ thống ắcqui có điện áp là 36V và có điện trở trong là: Raq = 5.6.3 = 90m = 0,09. Điện áp đầu ra của bộ chỉnh lưu là: Ucl=36+32.0,09=38.88VDC. ở chế độ nạp điện áp không đổi ta có Un =(2,32,5).6.3 = 41.445V . CHƯƠNG III : TÍNH TOÁN VÀ LỰA CHỌN MẠCH CHỈNH LƯU I.Phân tích: Do lấy năng lượng từ nguồn điện áp xoay chiều do vậy để chọn được chỉnh lưu hợp lý ta lần lượt xét ưu nhược điểm của từng loại sơ đồ : Giữa sơ đồ đối xứng chỉnh lưu điều khiển và không điều khiển: Khi sử dụng sơ đồ không điều khiển tức là các van toàn bằng điốt ta thấy giá thành sẽ rẻ hơn nhiều tuy nhiên không thể điều chỉnh được điện áp ra cũng như không thể làm việc ở chế độ nghịch lưu do vậy đối với đề bài này phải dùng chỉnh lưu có điều khiển. Giữa sơ đồ chỉnh lưu có điều khiển đối xứng và không đối xứng: Ta thấy sơ đồ chỉnh lưu không đối xứng có hệ số công suất cao do lợi dụng được tính chảy quẩn của dòng điện trong mạch. Ta thấy tải là ắcqui chỉ đòi hỏi điện áp một cực tính và không có khả năng làm việc ở chế độ nghịch lưu thì việc sử dụng sơ đồ bán điều khiển là cần thiết. Hơn nữa mạch chỉnh lưu không đối xứng sử dụng ít van điều khiển hơn nên mạch điều khiển đơn giản hơn, giá thành thấp hơn. So sánh giữa sơ đồ một pha và ba pha thì ta thấy với một công suất nhỏ với dòng ra tải là 32A thì sử dụng sơ đồ một pha là hợp lý nhất. So sánh sơ đồ tia và sơ đồ cầu có cùng số pha ta thấy : + Sơ đồ tia đơn giản hơn, số van ít hơn 2 lần. + Sơ đồ tia có sụt áp và tổn thất công suất chỉ trên một van nên ít hơn ở sơ đồ cầu (hai van), tổn thất do chuyển mạch các van cũng tương tự như vậy + Sơ đồ cầu có điện áp ngược đặt lên van nhỏ hơn hai lần so với sơ đồ tia. + Sơ đồ cầu không nhất thiết phảI có biến áp nguồn. +Sơ đồ cầu cho ta dạng điện áp và dòng chỉnh lưu tốt hơn và độ nhấp nhô ít hơn Þ đối với sơ đồ tia kích thước cuộn kháng lọc lớn hơn. * Đối với sơ đồ 6 tia ta thấy : + Hiệu suất MBA được tận dụng tốt hơn. + Điện áp và dòng chỉnh lưu tốt như ở sơ đồ cầu . Tuy nhiên : + số van nhiều, chế tạo MBA khó khăn và thường được dùng với chỉnh lưu công suất lớn. Từ những nhận xét trên ta thấy trong đồ án này thì sử dụng sơ đồ cầu một pha bán điều khiển là hợp lý. Nhận xét : Sơ đồ chỉnh lưu điều khiển 1 pha bán đối xứng có cấu tạo đơn giản, gọn nhẹ , dễ điều khiển , tiết kiệm van . Thích hợp cho các máy có công suất nhỏ và vừa. Kết luận: Qua phân tích các phương án trên ta chọn sơ đồ chỉnh lưu cầu 1 pha bán điều khiển với những ưu điểm sau: - Sử dụng 2 van thyristor, 2 điốt, tiết kiệm hơn nên giảm giá thành cho bộ biến đổi. - Mạch lực và sơ đồ điều khiển đơn giản. - Việc nạp ắc quy không có yêu cầu cao về chất lượng điện áp - Lấy điện trực tiếp từ nguồn điện không cần sử dụng MBA thay đổi U2 nên được ứng dụng nhiều trong công nghiệp dân dụng. - Công suất của bộ nguồn UPS không lớn thích hợp với sơ đồ chỉnh lưu bán điều khiển 1 pha. Ta sử dụng biến áp đầu vào mạch chỉnh lưu để dễ dàng điều chỉnh theo mong muốn.Vì hệ số đập mạch tỉ lệ thuận với góc điêu khiển ,nên ta sẽ chọn là phù hợp và có tính phổ thông. Dạng điện áp Ud = 0,9.U2. 2 nhóm van T1,T2 và T3,T4 được phát xung mở liên tiếp nhau,mỗi van dẫn goc 2.Tính toán máy biến áp Để tính được biến áp ta cần tính toán các đại lượng sau: 1.Điện áp chỉnh lưu : Ta có Trong đó : là điện áp thực tế cần có sau chỉnh lưu là điện áp một chiều khi không có biến áp là sụt áp do điện trở của dây quấn mba là sụt áp do điện cảm của dây quấn mba là sụt áp trên van - Udt = 40 V , er = 2% - Ud = 0,9.U2. ta chọn góc điều khiển là , do đó Ud = 0,9.U2. =0.87U2 , ex = 8% Sba = 1.23 Pd = 1.23 Ud.Id 2,15.e.Ud - =0.344.ex.Ud - =2.4V Từ đó ta có ta có : - Suy ra: a.Tính toán sơ bộ mạch từ: 1,Tiết diện trụ của lõi thép máy biến áp đuợc tính theo công thức: = =6*=35.9 với máy biến áp khô. b.Tính toán dây quấn và số vòng dây quấn: *Điện áp của cuộn thứ cấp: Chọn góc điều khiển = U2=52.4V Điện áp cuộn dây sơ cấp =220V *Dòng điện phía sơ cấp là: Dòng điện phía thứ cấp là: *Số vòng dây của cuộn sơ cấp: Nếu f=50Hz,chọn B=1 Tesla,lúc đó gần đúng có thể tính: vòng dây Số vòng dây của cuộn thứ cấp vòng dây *Tính tiết diện của dây dẫn: Trong đó I :dòng điện chạy qua cuộn dây J :mật độ dòng điện trong máy biến áp,thường chọn 2-2,75 A/mm2 .Tiết diện của dây dẫn sơ cấp là: Tiết diện của dây dẫn thứ cấp là: Ta chọn dây cuốn tròn,đường kính tương ứng của các cuộn dây là: Đường kính trụ : cm chuẩn hoá theo đường kính trụ theo tiêu chuẩn d=6cm c.Tính kích thước mạch từ: - Do công suất thiết kế cho máy biến áp là không lớn nên ta chọn hình dáng của trụ là là trụ chữ nhật với kích thước =ab;a:bề rộng,b:bề dầy trụ. -Chọn lá thép:thường chọn lá thép có độ dầy 0.35 đến 0.5mm Diện tích cửa sổ cần thiết: ; :phần do cuộn sơ cấp và thứ cấp chiếm chỗ :hệ số lấp đầy Suy ra: =+=2.5(275,6.3,26+65,68.13,7)=4495.68 d.Chọn kích thước cửa sổ: Dựa vào diện tích cửa sổ ta chọn các kích thước của cửa sổ dự vào các công thức kinh nghiệm như sau: h/a=2;c/a=0.5,b/a=1 là tối ưu hơn cả Vậy: a=60mm b=60mm h=120mm c=30mm Chiều rộng toàn bộ mạch từ là:C=2c+2a=180mm Chiều cao mạch từ là: H=h+a=180mm e.Kết cấu dây quấn: Dây quấn được bố trí dọc trụ với mỗi cuộn dây được cuốn thành nhiều lớp dây,mỗi lớp dây đượcquấn liên tục các vòng sát nhau.Các lớp dây được cách điện với nhau bằng bìa cách điện.Các thông số được tính như sau: Số vòng dây trên mỗi lớp: +Sơ cấp: h:chiều cao cửa sổ dn:đường kính dây quấn kể cả cách điện :khoảng cách cách điện với gông,chọn =2dn Vậy: vòng/lớp vòng/lớp -Số lớp dây trong cửa sổ: lớp lớp 3,Tính toán mạch lọc: Một yêu cầu quan trọng của bộ chỉnh lưu đó chất lượng điện áp ra trên mạch chỉnh lưu.Với yêu cầu thiết kế cho bộ UPS là hệ số đập mạch rất nhỏ:0,05 mà mạch lực đã chọn là chỉnh lưu cầu một pha đối xứng ,góc điều khiển ,ta có hệ số đập mạch là trong đó: :hệ số đâp mạch của mạch chỉnh lưu đã chọn =2: số đập mạch của mạch chỉnh cầu 1pha >0.05 Do đó ta phảI thiết kế thêm 1 bộ lọc ở đầu ra để đạt được hệ số đập mạch mong muốn. Ta chọn mạch lọc L-C: Hệ số cân bằng của bộ lọc: ta chọn điện trở tương đương: Trị số điện cảm L là: L> Chọn L=0.01H Giá trị tụ C được xác định như sau: 4.Tính toán chọn van: Van động lực đươc lựa chọn dựa vào các yếu tố cơ bản sau:dòng tải,sơ đồ,điều kiện làm việc,điện áp đã chọn. -Chọn van dựa theo các chỉ tiêu về điện áp: Điện áp ngược của van: Với sơ đồ cầu chỉnh lưu 1 pha đối xứng ta có các thông số như sau: Mà theo trên ta tính được: Để có thể chọ van theo điện áp hợp lý,điện áp ngược của van cần chọn phải lớn hơn điện áp làm việc tính theo công thức trên qua hệ số dự trữ : thông thường chọn hệ số dự trữ lớn hơn 1,6.ở đây ta chọn -Chọn van dựa trên các chỉ tiêu về dòng điện: Đối với mạch chỉnh lưu cầu 1 pha đối xứng,trị số trung bình của dòng điện qua van là: Do thông thưòng các van phảI làm việc ở các điều kiện khác nhau với các điều kiện đã được qui định bởi nhà sản xuất như:nhiệt độ,chế độ làm mát,tản nhiệt…nên khi tính toán chọn van phảI dựa trên nguyên tắc: Trong đó: :dòng trung bình qua van được chọn :hệ số dự trữ về dòng điện qua van. Ta chọn:=1.5 Vậy =1,5.16=24A Để có thể chọn được van cho làm việc với các thông số định mức cơ bản trên,ta tra bảng thông số các van,chọn các van có các thông số lớn hơn gần nhất với thông số đã tính được ở trên Theo cách đó ta có thể chọn van :25TTS08-0N-TO220 với các thông số: - Điện áp ngược cực đại của van: Un = 800 (V) - Dòng điện định mức của van: Iđm = 25 (A) - Đỉnh xung dòng điện: Ipik = 300 (A) - Dòng điện của xung điều khiển: Iđk = 100(mA) - Điện áp của xung điều khiển: Uđk = 2 (V) - Dòng điện rò: Ir = 2 (mA) - Sụt áp lớn nhất của Thyristor ở trạng thái dẫn là : DU = 1,2 (V) - Tốc độ biến thiên điện áp : = 500 (V/s) - Thời gian chuyển mạch : tcm = 4(ms) - Nhiệt độ làm việc cực đại cho phép :Tmax = 125 oC 2.Tính toán chọn Điốt công suất Dòng điện chỉnh lưu cực đại chảy qua điốt là: Imax = 0.7Id =0,7.32 = 22.4 (A) Điện áp ngược lớn nhất mà Điốt phải chịu : Unmax=U2 .1,2=88.9 (V). Từ các thông số trên ta chọn 2 Điôt 1N2788 có các thông số sau: - Điện áp ngược của van: Un = 200(V) - Dòng điện định mức của van: Iđm = 25(A) - Dòng điện rò : Ir = 2,5(mA) - Tổn hao điện áp ở trạng thái mở của điốt : DU =1,2(V) - Nhiệt độ làm việc cực đại cho phép :Tmax = 150 oC 5. Bảo vệ quá nhiệt cho các van bán dẫn: Khi làm việc với dòng điện có dòng điện chạy qua trên van có sụt áp, do đó có tổn hao công suất Dp, tổn hao này sinh ra nhiệt đốt nóng van bán dẫn. Mặt khác van bán dẫn chỉ được phép làm việc dưới nhiệt độ cho phép Tcp nào đó, nếu quá nhiệt độ cho phép thì các van bán dẫn sẽ bị phá hỏng. Để van bán dẫn làm việc an toàn, không bị chọc thủng vì nhiệt ta phải chọn và thiết kế hệ thống toả nhiệt hợp lý. *Tính toán cánh tản nhiệt cho Diod: +Dòng điện làm việc của Diod trong sơ đồ điều khiển cầu một pha không đối xứng là : IlvD= khd.ID = 0,71.16 = 11.36A. +Tổn thất công suất trên một Diod là : DpD = IlvD. DU = 11,36.1,2 = 13,632w. +Diện tích bề mặt toả nhiệt: Sm = DpD/(km. ) Trong đó : =150 – 40 = 110độ. Chọn km=8. Do đó : Sm = 0,015(m2). Chọn loại cánh toả nhiệt có 12 cánh, kích thước mỗi cánh là a x b = 10 x 10 (cmxcm). Tổng diện tích toả nhiệt của cánh là: S2 = 12. 0,015. 0,10. 0,10. 104 = 18(cm2) *Tính toán cánh tản nhiệt thyristor: - Tổn thất công suất trên 1 thyristor : =1,2.16=19.2W - Diện tích bề mặt tản nhiệt : Trong đó : + : tổn hao công suất + : độ chênh lệch nhiệt độ so với môi trường . Chọn nhiệt độ môi trường Tmt= 30o C , nhiệt độ làm việc cho phép của Thyristor Tcp=125o C . Chọn nhiệt độ trên cánh tản nhiệt Tlv = 80o C . =C +_ Km : hệ số toả nhiệt bằng đối lưu bức xạ , . Vậy Sm =270 cm Chọn cánh tản nhiệt có 12 cánh , kích thước mỗi cánh là: 10cmx10cm Diện tich cánh tản nhiệt là: Sm=12x0.1x0.1x0.027x=32,4 cm 2. Bảo vệ quá dòng điện cho van Aptomat dùng để đóng cắt mạch động lực , tự động bảo vệ khi quá tải và ngắt mạch Thyristor , ngắt mạch đầu ra bộ biến đổi , ngắt mạch thứ cấp cho máy biến áp , ngắn mạch ở chế độ nghịch lưu . * Chọn các Aptomat có dòng điện định mức là 20A cho tất cả các vị trí 3. Bảo vệ quá điện áp cho van Trong quá trình van hoạt động thì van phải được làm mát để van không bị phá hỏng về nhiệt vì vậy ta đã tính toán chế độ làm mát cụ thể cho van rồi. Tuy nhiên, van cũng có thể bị hỏng khi van phải chịu tốc độ tăng dòng, tăng áp quá lớn.Nhưng vì dòng chỉ tăng khi qua thyistor trong thời gian rất ngắn 13s nên van có thể chịu được. Để tránh hiện tượng quá áp trên van dẫn đến hỏng van ta phải có những biện pháp thích hợp để bảo vệ van. Biện pháp bảo vệ van thường dùng nhất là mắc mạch R, C song song van để bảo vệ quá áp và mắc nối tiếp cuộn kháng để hạn chế tốc độ tăng dòng. Cuộn dây được dùng là một cuộn kháng bão hoà có đặc tính là: khi dòng qua cuộn kháng ổn định thì điện cảm của cuộn kháng hầu như bằng không và lúc này cuộn dây dẫn điện như một dây dẫn bình thường. Ta có mạch như hình vẽ: Để tính toán giá trị của cuộn kháng ta xét quá trình quá độ trong mạch: U = i.R + L. Ta thấy rằng tốc độ tăng dòng lớn nhất là: max = Để đảm bảo an toàn cho van ta phải chọn L sao cho di/dt max phải nhỏ hơn tốc độ tăng dòng chịu được của van, hay là: max < 1000 A/ms à < 1000A/ms àL > = = 0.03 mH Ta chọn cuộn kháng bão hoà có giá trị >0.03 mH. -Sau khi tính toán bảo vệ chống tốc độ tăng dòng ta tính toán bảo vệ quá áp cho van. Người ta chia ra hai loại nguyên nhân gây nên quá áp: 1 - Nguyên nhân nội tại: là do sự tích tụ điện tích trong các lớp bán dẫn. Khi khoá van thyristor bằng điện áp ngược, các điện tích nói trên đổi ngược lại hành trình, tạo ra dòng điện ngược trong thời gian rất ngắn. Sự biến thiên nhanh chóng của dòng điện ngược gây nên sức điện động cảm ứng rất lớn trong các điện cảm, vốn luôn luôn có của đường dây nguồn dẫn đến các thyristor. Vì vậy, giữa anốt và catốt của thyristor xuất hiện quá điện áp. Ta có đồ thị thể hiện quá trình biến thiên của điện áp và dòng điện trên van: 2 - Nguyên nhân bên ngoài: những nguyên nhân này thường xẩy ra ngẫu nhiên như khi đóng cắt không tải một máy biến áp trên đường dây, khi một cầu chì bảo vệ nhẩy, khi có sấm sét ... Để bảo vệ quá điện áp do tích tụ điện tích khi chuyển mạch gây nên người ta dùng mạch RC đấu song song với thyristor như hình dưới: Thông số của R, C phụ thuộc vào mức độ quá điện áp có thể xảy ra, tốc độ biến thiên của dòng điện chuyển mạch, điện cảm trên đường dây, dòng điện từ hoá máy biến áp ...Việc tính toán thông số của mạch R, C rất phức tạp, đòi hỏi nhiều thời gian nên ta sẽ sử dụng phương pháp xác định thông số R, C bằng đồ thị giải tích, sử dụng những đường cong đã có sẵn. Các bước tính toán như sau: Xác định hệ số quá áp theo công thức: k = với là giá trị cực đại cho phép của điện áp ngược đặt trên diot hoặc thyristor một cách không chu kỳ, tra trong sổ tay tra cứu. là giá trị cực đại của điện áp ngược thực tế đặt trên diot hoặc thyristor. b là hệ số dự trữ an toàn về điện áp, b = 1 ¸ 2 Xác định các thông số trung gian: , , bằng cách tra trong đồ thị trong sổ tay tra cứu tính max khi chuyển mạch như ở phần tính toán cuộn kháng bão hoà. Xác định điện lượng tích tụ Q = f(), sử dụng các đường cong cho trong sổ tay tra cứu để xác định. Tính toán các giá trị của R, C theo công thức: C = trong đó L là điện cảm của mạch RLC Tuy nhiên, trong thực tế, khi tính toán thiết kế bảo vệ van thì rất khó có thể có đầy đủ tất cả các đường cong đặc tính cần thiết nên người ta thường chọn giá trị của R, C theo kinh nghiệm: R = 20 ¸ 100 ( W ) ; C = 0,4 ¸ 1 ( mF ) Với dòng qua van nhỏ, ta chọn giá trị R lớn, C nhỏ.Với dòng qua van lớn, ta chọn giá trị R nhỏ, C lớn. Theo tính toán, dòng qua van bằng gần bằng20 A là nhỏ nên ta chọn giá trị của R, C như sau: R = 12 WC = 0.5mF ( các giá trị chuẩn) . Sơ đồ mạch động lực khi có các thiết bị bảo vệ là: CHƯƠNG IV: TÍNH TOÁN VÀ LỰA CHỌN MẠCH ĐIỀU KHIỂN I. Nguyên lý thiết kế mạch điều khiển: Nhiệm vụ của mạch điều khiển là tạo ra các xung vào các thời điểm mong muốn để làm mở các van động lực của bộ chỉnh lưu. Trong thực tế người ta thường dùng hai nguyên tắc điều khiển: điều khiển thẳng đứng tuyến tính và điều khiển thẳng đứng ‘arccos’ để thực hiện điều chỉnh vị trí xung trong nữa chuẩn kì dương của điện áp đặt trên Tiristor. Trong đó hay dùng nhất là nguyên tắc điều khiển thẳng đứng tuyến tính. Nội dung của nguyên tắc này được mô tả theo sơ đồ sau: Khi điện áp xoay chiều hình sin đặt vào anod của Tiristor, để có thể điều khiển được góc mở của Tiristor trong vùng điện áp dương anod ta cần tạo một điện áp tựa dạng tam giác, thường gọi là điện áp tựa hay điện áp răng cưa Urc . Như vậy điện áp tựa cần có trong vùng điện áp dương anod.Dùng một điện áp một chiều Uđk so sánh với Urc . Tại thời điểm (t1,t4) điện áp tựa bằng điện áp điều khiển, trong vung điện áp dương anod, thì phát xung điều khiển Xđk . Tiristor được mở tại thời điểm có xung điều khiển (t1,t4) cho tới cuối bán kì ( hoặc tới khi dòng điện bằng 0). Nguyên tắc điều khiển thẳng đứng ‘arccos’ được miêu tả như sau: theo nguyên tắc này thì người ta dùng hai điện áp: Điện áp đồng bộ us, vượt trước uAK=Umsin của Tiristor một góc bằng : us=Umcos. Điện áp điều khiển ucm là điện áp một chiều, có thể điều chỉnh được biên độ theo hai chiều (dương và âm). Đặt us vào cổng không đảo của khâu so sánh thì khi us = ucm ta sẽ nhận được một xung rất mảnh ở đầu ra của khâu so sánh khi khâu này lật trạng thái: Umcos =ucm. Do đó =arccos(ucm/Um). khi ucm = Um thì =0. khi ucm =0 thì = /2 khi ucm = -Um thì = Như vậy khi điều chỉnh ucm từ vị trí ucm = Um đến ucm= -Um thì có thể điều chỉnh được góc từ 0 đến Nguyên tắc điều khiển thẳng đứng arccos được sử dụng trong các thiết bị chỉnh lưu đòi hỏi chất lượng cao. Sơ đồ khối của mạch điều khiển được cho như sau: Nguồn nuôi Dao động So sánh điều khiển Đồng pha Phát xung Khuếch đại Khối nguồn nuôi là khối tạo ra các điện áp thích hợp cho các phần tử tích cực của mạch điều khiển như IC, transistor, …. Khối này còn có nhiệm vụ tạo ra điện áp xoay chiều đồng pha với điện áp lưới với biên độ thích hợp để đưa tới khâu đồng pha. Khâu đồng pha là khâu tạo ra tín hiệu răng cưa có pha cùng pha với điện áp nguồn để đưa tới khâu so sánh. Tại khâu so sánh điện áp răng cưa cùng pha với điện áp nguồn sẽ được so sánh với điện áp điều khiển - có thể điều chỉnh được (là điện áp một chiều) để phát hiện thời điểm phát xung là thời điểm cân bằng giữa hai điện áp so sánh. Vì điện áp răng cưa là đồng pha với điện áp nguồn nên thời điểm phát xung có thể thay đổi được nhờ thay đổi điện áp điều khiển. Sau khâu so sánh là khâu khuếch đại nhằm khuếch đại tín hiệu lên tới giá trị điện áp và biên độ thích hợp. Cuối cùng là khâu phát xung, tại đây có thể phát ra các xung có điện áp và công suất đủ lớn để có thể mở van vào thời điểm cần thiết. Ngoài ra mạch điều khiển còn có khâu dao động để tạo dạng xung chùm đảm bảo mở chắc các van hơn, đồng thời làm giảm tải cho các tầng công suất cuối. Đồng pha So sánh Tạo xung Hình : Sơ đồ khối mạch điều khiển Sơ đồ khối của mạch điều khiển có thể tóm tắt như sau: 2. Lựa chọn các phần tử của mạch điều khiển 2.1. Khâu đồng pha Hình 2 Khâu đồng pha tạo ra đIện áp có pha trùng với pha của đIện áp lưới và có biên độ tỉ lệ thuận với biên độ của nó. Cách đơn giản nhất ta dùng 1 máy biến áp (Hình 2) Điện trở R và tụ C tạo thành mạch lọc , nó sẽ lọc các xung nhọn đầu có tần số cao do máy biến áp tạo ra . Chọn R = 1 , C = 0,1 ta có Hình 3 Mạch lọc này sẽ lọc tất cả các sang điều hoà bậc cao có tần số lớn hơn 1125 hz 2.2 . Khâu so sánh Hình 4 Khâu này tạo ra xung vuông góc có tần số bằng tần số của đIện áp lưới bằng cách so sánh Uv hình Sin với 0v . Khi Uv > 0 thì Ur = 15V Uv<0 thì Ur =-15V Ta dùng IC thuật toán TL084 Đồ thị mô phỏng như sau Hình 5 2.3 . Khâu vi phân Khâu vi phân tạo ra xung kim từ xung vuông góc . Hình 6 Giả sử Ur = 0 V theo đồ thị ta có Uv = -15V .Lúc này đIện áp trên 2 bản tụ là 15V .Tại thời điểm 30ms Uv tăng đột ngột lên +15V đIện áp trên tụ không thể thay đổi đột ngột được nên đIện áp ở bản tụ bên phảI sẽ tăng lên +30V để đảm bảo đIện áp trên 2 bản tụ vẫn là 15V sau đó nó sẽ giảm dần về 0V . Tại t=40 ms Uv giảm đột ngột từ +15V xuống –15V , trước thời đIểm này đIện áp trên 2 bản tụ là -15V và nó không thể thay đổi đột ngột được nên tại thời đIểm đó đIện thế ở bản cực bên phảI sẽ giảm đột ngột xuống –30V để đảm bảo đIện áp trên 2 bản cực vẫn là -15V . Sau đó nó sẽ tăng từ từ lên 0V . Như vậy ta có xung kim như đồ thị mô phỏng bên trên . 2.4 . Tạo điện áp tựa răng cưa Sơ đồ như sau Hình 7 Đầu tiên ta phải tạo ra xung vuông góc có chu kì 10ms trong đó có 1 ms xung âm và 9 ms xung dương . Mạch này thực chất là sự kết hợp của mạch cộng và mạch so sánh xung kim với 1 mức điện áp được điều chỉnh từ trước thông qua phân áp R6,R7 . Nếu xung kim âm D2 mở D1 khoá . Lúc này ta có mạch so sánh xung kim âm với 1 điện áp ít âm hơn . Ta thấy Uv > 0 nên Ur =-15V Nếu xung kim dương D1 mở D2 đóng lúc này ta có mạch so sánh 0V với 1 xung âm . Ta thấy Uv < 0 nên Ur = +15V Chọn R6 = 5,6 KW , R7 = 27 KW . Ta có đồ thị mô phỏng như sau Tiếp theo ta đưa xung vuông vừa tạo ra vào mạch tạo răng cưa như sau Tính toán mạch tạo răng cưa Khi Uđk = -15v D thông .IR2 = Uđk / R2 = -15/R2 Chọn UDZ = 6V ta phảI chọn điện trở sao cho dòng qua tụ C trong khoảng 1ms đạt đến giá trị UDZ. Nếu dòng qua tụ có giá trị không đổi điện áp trên tụ thay đổi theo quy luật tuyến tính Uc = (Ic/C)t do đó Ic/C = Uc/t = 6.103. Suy ra Ic = c.6.103 . Chọn C = 0,22 Ic = 0,22.10-6.6.103 =1,32 (mA) R2 = 15/Ic = 15/(1,32.10-3) = 11,36.103 Chọn R2 = 11 k Trong khoảng 9ms còn lai dòng qua tụ C bằng dòng qua điện trở Rx+R10 PhảI chọn tụ sao cho trong 9ms còn lại tụ vừa phóng điên về 0v. Uc = Uc0 – (Ic/C)t với Uco = 6V 0 = 6 – (Ic/C)9.10-3 hay Ic = (C.6)/(9.10-3) =(0,22.10-6.6)/(9.10-3) = 0,147.10-3 (A) Ic = 15/(Rx+R10) suy ra Rx+R10 = 15/Ic =15/(0,147.10-3) = 102 k Chọn R1 = 51k .Ta thay đổi Rx để điện áp trên tụ đúng bằng 0V sau 9ms 2.5 Tạo xung điều khiển ĐIện áp răng cưa tạo ra sẽ được so sánh với Uđk là đIện áp cố định . Bằng cách thay đổi Uđk ta có thể đIều chỉnh được góc mở a . Khi tăng Uđk góc mở a sẽ giảm . Uđk được thay đổi bằng cách dùng 1 biến trở . Diode D3 dùng để chặn đIện áp âm lam cho xung ra luôn dương . Sau đó cho xung này vào bộ trigger 74LS76 . Với mỗi sườn âm của xung trigger sẽ lật trạng tháI . Mô tả 74LS76 như sau Sơ đồ nguyên lý như sau Kết quả mô phỏng như sau Tín hiệu ở 2 đầu ra là nghịch đảo của nhau . Ta cho 2 tín hiệu này And với tín hiệu vào CLK ta sẽ được 2 xung mở sole nhau trễ 1 khoảng a Tương tự pha A ta sẽ có xung tại đầu ra của IC AND của cả 3 pha như sau 2.6 Băm xung tạo xung điều khiển dưới dạng chùm xung Xung tạo ra ở đây là xung vuông sẽ không thuận lợi cho viêc truyền và khuếch đại xung và đặc biệt la sẽ khó đảm bảo cho việc mở Tiristor .Ta phảI tiến hành băm xung đó thành các xung có tần số rất cao khoảng 8-10 khz . Để thực hiện điều này ta phảI tạo ra được 1 xung chuẩn có tần số như vậy sau đó sẽ đem AND với xung điều khiển ở trên . Tuy nhiên cách làm như vậy sẽ không thể băm đều được .Ta sẽ dùng 1 IC NAND CD4093 phát ra 1 xung có tần số khoảng từ 16-20 Khz cho đI vào CLK của FlipFlop 74LS76 còn xung điều khiển sẽ đI vào J K .Bàng cách như vậy ở đầu ra Q ta sẽ thu được xung chùm rất đều có tần số bằng 1/2 tần số của NAND (8-10Khz) Sơ đồ mạch tự dao động tạo xung tần số cao của NAND Đặc tuyến ra Tính toán mạch dao động Giả sử T1+T2 >> TPHL+TPLH ta có To = RC ln [VDD/VT-] T1 = RC ln [ (VDD/VT-)/(VDD-VT+)] T2 = RC ln [VT+/VT-] Trong đó VT+ và VT- là các hằng số phụ thuộc nhiệt độ. ở 25oC và VDD =15V thì VT+ = 9V VT- = 6,3V Chọn f = 20 Khz thì ta có RC = 6,866.10-5 . Chọn C = 100 thì R=680 . Với các linh kiện như trên ta sẽ tạo ra được xung có tần số 20Khz. Sơ đồ mạch băm xung như sau Sơ đồ mô phỏng như sau Khuếch đại xung Sau khi tạo được xung chùm như trên ta đưa qua máy biến áp xung Sơ đồ biến áp xung Khi có xung đưa vào Base của Transistor nó sẽ mở , khi đó Colector nối đất điện áp +24V được đặt vào sơ cấp máy biến áp và điện trở treo tạo ra 1 xung có độ rông đúng bằng xung chùm đưa vào ở thứ cấp máy biến áp . Diode dùng để khép vòng dòng quá độ bảo vệ cực Colector . Điện trở treo giúp giảm điện áp đặt vào sơ cấp máy biến áp . Tính biến áp xung + Chọn vật liệu làm lõi là sắt Ferit HM. Lõi có dạng hình xuyến, làm việc trên một phần của đặc tính từ hoá có: DB = 0,3 T, DH = 30 A/m [1], không có khe hở không khí. + Tỷ số biến áp xung: thường m = 2¸3, chọn m= 3 + Điện áp cuộn thứ cấp máy biến áp xung: U2 = Udk =3,0 V + Điện áp đặt lên cuộn sơ cấp máy biến áp xung: U1 = m. U2 = 3.3 = 9 V + Dòng điện thứ cấp biến áp xung: I2 = Idk =0,1 A + Dòng điện sơ cấp biến áp xung: I1 = I2 /m =0,1/3=0,033A + Độ từ thẩm trung bình tương đối của lõi sắt: mtb =DB/m0 . DH = 8.103 Trong đó: m0=1,25.10-6 (H/ m) là độ từ thẩm của không khí Thể tích của lõi thép cần có: V= Q.L = (mtb . m0 . tx . sx . Ul . Il )/ DB2 Thay số V= 0,834.10-6 m3 = 0,834 cm3. Chọn mạch từ OA-20/25-6,5 có thể tích V= Q.l = 0,162.7,1 = 1,15 cm3 . Với thể tích đó ta có kích thước mạch từ như sau: a = 2,5 mm; b = 6,5 mm; Q = 0,162 cm2 = 16,2 mm2; Qcs = 3,14 cm2 d = 20 mm; D = 25 mm . Chiều dài trung bình mạch từ: l = 7,1 cm + Số vòng quấn dây sơ cấp biến áp xung: Theo định luật cảm ứng điện từ: U1 =w1 . Q. dB/dt = w1 . Q. DB/tx w1 = U1 tx / DB.Q = 227 vòng; + Số vòng dây thứ cấp: W2 = w1 / m = 227/3 = 75 (vòng ) + Tiết diện dây quấn thứ cấp: S1 = I1 /J1 = 33,3.10-3 /6 = 0,0056 mm2 Chọn mật độ dòng điện j1 = 6 ( A/mm2 ) + Đường kính dây quấn sơ cấp: d1 = = 0,084 mm Chọn d = 0,1 mm S2 = 0,00785 mm2 + Tiết diện dây quấn thứ cấp: S2 = I2 / J2 = 0,1/4 = 0,025 mm2 Chọn mật độ dòng điện J2 = 4 A/ mm2 + Đường kính dây quấn thứ cấp: d2 = = 0,178 mm Chọn dây có đường kính d2 =0,18 mm S2 = 0,02545 mm2 + Kiểm tra hệ số lấp đầy: Klđ = Như vậy, cửa sổ đủ diện tích cần thiết 3. Thiết kế mạch tạo nguồn Mạch điều khiển cần các nguồn 1 chiều +24V và +15V .Ta phảI chỉnh lưu điện áp lưới để có được cac nguồn đó . Đặc biệt +15V yêu cầu độ ổn định rất cao nên phảI ding IC ổn áp LM7915C và LM78L15AC . Sơ đồ nguyên lý như sau Nguồn +24V chỉ cấp cho máy biến áp xung nên không cần ổn định cao , nen không cần đưa qua ổn áp xung. Sơ đồ mạch điều kiển III. Hệ thống mạch phản hồi: 1. Nguyên lí hệ thống mạch phản hồi: Trong qúa trình nạp ắcquy thì sức phản điện động của ắcquy tăng lên và điện trở trong của ắcquy giảm đi, vì vậy trong quá trình nạp với dòng không đổi và áp không đổi thì ta phải có nguyên tắc điều khiển phù hợp nhằm ổn định dòng điện và điện áp tương ứng với mỗi quá trình nạp. a. Nạp với dòng điện không đổi: Khi nạp với chế độ dòng điện không đổi, dòng điện sẽ được ổn định ở gía trị mong muốn bằng mạch hồi tiếp âm dòng điện. Ta có: Uđk = Ucđ - Uht = U0+Uss-Uht Trong đó U0 : Điện áp tạo ra góc mong muốn ( góc mở của bộ chỉnh lưu khi không tải ). U0 = const. Uss: Điện áp chuẩn để so sánh, Uss = const. Uht: Điện áp hồi tiếp, Uht =Id.Rs. Id: Dòng điện cần giữ không đổi trong quá trình nạp. Rs: Điện trở sun có tác dụng biến dòng điện cần hồi tiếp thành điện áp, ta phải tính toán Rs sao cho khi dòng Id đạt giá trị ổn định mong muốn thì Uht =Uss . Chức năng của mạch: Mạch hồi tiếp âm dòng điện có chức năng thay đổi góc điều khiển - thay đổi điện áp đầu ra của chỉnh lưu nhằm duy trì dòng điện không đổi trên mạch tải khi tải thay đổi. Quá trình hoạt động của mạch: Khi đóng nguồn, ban đầu Ud nhỏ dòng Id nhỏ Uht U0, qua bộ so sánh khi Uđk > U0 thì góc điều khiển giảm tăng Ud làm cho dòng điện Id tăng. Đến khi Id đạt trạng thái ổn định mong muốn thì Uht = Id.Rs =Uss lúc này Uđk = U0 ổn định giữ cho dòng điện không đổi. Giả sử trong quá trình hoạt động, một nguyên nhân nào đó làm cho dòng điện Id tăng hơn giá trị mong muốn, lúc này Uht = Id.Rs > Uss làm cho Uđk tăng, điều này làm cho góc điều khiển tăng điện áp Ud giảm làm giảm dòng Id đến giá trị ổn định mong muốn. b. Nạp với điện áp không đổi: Tương tự như phương pháp nạp với dòng không đổi, ở phương pháp nạp với điện áp không đổi, điện áp sẽ được ổn định nhờ mạch hồi tiếp âm điện áp. Ở mạch hồi tiếp âm điện áp, điện áp hồi tiếp được lấy qua 1 chiết áp. Ta có: Uđk = Ucđ - Uht = U0 + Uss - Uht Trong đó U0 : Điện áp tạo ra góc mong muốn (góc mở của bộ chỉnh lưu khi không tải). U0 = const. Uss: Điện áp chuẩn để so sánh, Uss= const. Uht: Điện áp hồi tiếp, Uht = k.Ud. Ud : Điện áp cần giữ không đổi trong quá trình nạp. k : Hệ số phản hồi điện áp , ta phải tính toán k sao cho khi điện áp Ud đạt giá trị ổn định mong muốn thì Uht =Uss , k = Chức năng của mạch : Mạch hồi tiếp âm điện áp có chức năng thay đổi góc điều khiển - thay đổi dòng điện đầu ra của chỉnh lưu nhằm duy trì điện áp không đổi trên mạch tải khi tải thay đổi. Quá trình hoạt động của mạch: Khi đóng nguồn, ban đầu Ud nhỏ Uht U0 , qua bộ so sánh khi Uđk > U0 thì góc điều khiển giảm Ud tăng. Điều chỉnh chiết áp cho đến khi Ud đạt trạng thái ổn định mong muốn thì Uht = k.Ud = Uss lúc này Uđk = U0 ổn định giữ cho điện áp không đổi. Giả sử trong quá trình hoạt động, một nguyên nhân nào đó điện áp Ud tăng hơn giá trị mong muốn, lúc này Uht = k.Ud > Uss làm cho Uđk tăng, điều này làm cho góc điều khiển tăng điện áp Ud giảm đến giá trị ổn định mong muốn. 2. Các bài toán điều khiển nạp ắc quy: Trong quá trình nạp ắcquy, ta cần thực hiện các công việc sau: 1 - Đóng nguồn điện vào mạch nạp khi điện áp mỗi ngăn ắcquy sụt xuống dưới 1.8V mỗi ngăn. 2 -Tiến hành nạp ở chế độ dòng không đổi khi điện áp mỗi ngăn của ắc quy từ 1.8V đến 2.5V. 3 - Khi điện áp mỗi ngăn của ăcquy đạt tới 2.5V thì tiến hành nạp với chế độ áp không đổi. 4 - Khi điện áp mỗi ngăn của ăcquy đạt tới 2.7V thì mạch lực tự ngắt ra khỏi nguồn. 3. Tính toán mạch phản hồi: a. Mạch hồi tiếp âm dòng điện: Uht được lấy từ điện trở sun, điện trở sun được tính toán sao cho khi dòng điện cần ổn định Id =14,62A thì sụt áp trên điện trở sun Us= Uht= Uss=3V. Vậy ta có Rs = 3/14,62 = 0,205.Ta có: Ucđ = Uss + U0. Trong đó: - Uss =3V. - U0 là điện áp điều khiển khi dòng nạp Id =14,62A. Ở chương trước ta đã tính toán khi nạp với dòng không đổi thì =85,4o, ứng với = 180o điện thì U0 =12V, vậy khi =85,4o thì U0=5,69V. Từ đó ta có: Ucđ = 5,69 + 3=8,69V. Mạch phản hồi thực chất là một mạch trừ thực hiện hàm Uđk =Ucđ -Uht Ta có: Uđk = K1.Ucđ - K2.Uht trong đó K1=R4/R3, K2=R2/R1.Vậy nếu chọn R4=R3 , R2=R1 thì ta sẽ thực hiện được hàm Uđk =Ucđ -Uht. Chọn khuyếch đại thuật toán loại TL084 với Ilv < 1mA vậy ta có: R1 = R2 > Uv/Iv = 3/10-3 = 3k. Chọn R1 = R2 = 3,5 k. R4 = R3 > Uv/Iv = 8,7/10-3 = 8,7k. Chọn R3 = R4 = 9 k. b. Mạch hồi tiếp âm điện áp: Tương tự như mạch hồi tiếp âm dòng điện, mạch hồi tiếp âm điện áp lấy điện áp hồi tiếp từ 1 mạch phân áp. Chiết áp được chọn sao cho khi điện áp cần ổn định Ed = 144V thì Uht = 3V. Chọn chiết áp có R=100 k, ta có: Ed/Uht=100/R -> R = 2,083 k. Ta có: Ucđ = Uss+ U0. Trong đó: - Uss =3V. - U0 là điện áp điều khiển khi áp ra Ed =144V= const. Khi nạp với dòng không đổi thì =85,40 , ứng với =180o điện thì điện áp hai đầu cực của một bộ ắcquy U0 =12V, vậy khi = 85,40 thì U0 =5,69 V. Từ đó ta có:Ucđ = 5,69+3 =8,69V. Tương tự như trên, dùng mạch trừ để thực hiện hàm hồi tiếp. Chọn khuyếch đại thuật toán loại TL084 với Ilv < 1mA vậy ta có: R5 = R6 >Uv/Iv =3/10-3 = 3k. Chọn R5 = R6 = 3,5 k R7 = R8 > Uv/Iv =8,69/10-3 = 8,69k. Chọn R7 = R8 =9 k c. Mạch điều khiển chế độ nạp: Để điều khiển chế độ nạp ta cần có một mạch điều khiển với nhiệm vụ sau: Khi điện áp mỗi ngăn ắcquy nhỏ hơn 2,5V thì tiến hành nạp với chế độ dòng không đổi, khi điện áp trên mỗi ngăn ắcquy lớn hơn 2,5V thì tiến hành nạp với áp không đổi. Theo đó ta sử dụng 1 bộ so sánh đảo, so sánh điện áp trên 2 cực của mỗi ắcquy 12V với một điện áp chuẩn, khi Uaq Uch thì mở khoá K1 đóng khoá K2. K1,K2 là hai khoá điện tử H060. Chọn tỉ lệ chiết áp trên 2 đầu ắcquy là R1/R =29/71=0,4 thì khi điện áp trên mỗi ngăn của ăcquy là 2.5V 6 ngăn ắcquy có điện áp là 2,5. 6 = 15 V suy ra điện áp chuẩn của bộ so sánh là: 15. 0,4 = 6V. Khi Uss 6V tương ứng điện áp dưới mỗi ngăn ăcquy >2,5V thì đầu ra bộ so sánh ở mức thấp K1 khoá và K2 mở, mạch ở chế độ nạp với dòng không đổi. d. Mạch điều khiển tự động chống quá áp cho ăcquy: Yêu cầu của quy trình nạp ắcquy: Khi điện áp mỗi ngăn của ắcquy nhỏ hơn 2V thì mạch tự động đóng nạp điện cho ắcquy, khi điện áp trên mỗi ngăn lớn hơn 2,7V thì tự động ngắt nguồn. Việc thực hiện đóng cắt nhờ cuộn hút Contact T. Do cuộn hút Contact T có dòng lớn chảy qua nên việc cấp nguồn vào cuộn hút được thực hiện qua tiếp điểm của rơle trung gian Rtr, cuộn hút của rơle trung gian được điều khiển bởi các phần tử không tiếp điểm là các khoá điện tử K. Khi điện áp dưới 6 ngăn của ắcquy nhỏ hơn 12V; qua bộ chiết áp, điện áp điện áp so sánh là: Uss1=12. 0,4 = 4,8V. Khi điện áp dưới 1 ngăn của ắcquy lớn hơn 2,7V thì điện áp dưới 6 ngăn ắcquy > 6. 2,7 = 16,2V qua bộ chiết áp, điện áp điện áp so sánh là: Uss2 = 16,2. 0,4 = 6,48V. Để thực hiện, ta sử dụng mạch Trigơsmit đầu vào không đảo có đặc tính như hình vẽ: Khi điện áp dưới mỗi ngăn ắcquy giảm (đi theo đường 1), khi giảm quá 2V đầu ra của TrigơSmit ở mức bão hoà dương khoá K đóng cuộn hút Rtr có điện, tiếp điểm Rtr đóng, cuộn hút T có điện tiếp điểm T trên mạch lực đóng lại cấp nguồn cho bộ nạp. Khi điện áp dưới mỗi ngăn ắcquy tăng (đi theo đường 2), khi tăng quá 2,7V đầu ra của Trigơsmit ở mức bão hoà âm khoá K mở cuộn hút Rtr không có điện, tiếp điểm Rtr mở, cuộn hút T không có điện tiếp điểm T trên mạch lực mở ra ngừng cấp nguồn cho bộ nạp. Ta có Uss2 = 6,48V; Uss1 = 4,8V suy ra: U* = Vref= (6,48 - 4,8)/2p +4,8 = 5,64 V. Chọn R1= R2 = 1k Vref = 5,64/2 = 2,82 V. KẾT LUẬN: Trong một thời gian học tập và tìm hiều em đẫ hoàn thành xong đồ án này theo đúng thời gian yêu cầu. Vì kiến thức và thời gian có hạn, hơn nữa đây là lần đầu tiên làm quen với việc thiết kế một đồ án môn học nên chắc hẳn còn có nhiều thiếu sót rất mong được sự góp ý của các thầy cô trong bộ môn. Tuy nhiên với việc hoàn thành xong đồ án này em đã hiểu được rất nhiều kiến thức các môn học đã được học trong thời gian qua trong nhà trường. Em thấy việc thiết kế một đồ án môn học như thế này là một bài tập tổng quát nhất cho chúng em ôn tập lại những kiến thức đã được học. Tuy nhiên để hoàn thành nó, với chúng em trong giai đoạn này cũng không phải là dễ. Một lần nữa em xin chân thành cảm ơn sự giúp đỡ của các thầy trong bộ môn, đặc biệt em xin cảm ơn thầy TRần TRọng Minh đã tận tình giúp đỡ em hoàn thành đồ án nay. Em xin hứa sẽ cố gắng học tập để phát huy hơn nữa những kiến thức được học trong nhà trường. Tài liệu tham khảo: 1. Nguyễn Bính. Điện tử công suất. Nhà xuất bản Khoa học và kỹ thuật Hà Nội - 2000. 2. Phạm Quốc Hải, Dương Văn Nghị. Phân tích và giải mạch điện tử công suất. Nhà xuất bản Khoa học và kỹ thuật Hà Nội - 2003. 3. Trần văn Thịnh. Tài liệu hướng dẫn thiết kế thiết bị Điện tử công suât, 2000 4. Phạm Minh Hà. Kỹ thuật mạch điện tử. Nhà xuất bản khoa học và kỹ thuật Hà Nội -1997. 5. Nghiên cứu bộ nguồn liên tục UPS. Luận văn Thạc sĩ Khoa học Kỹ thuật Ngành Thiết bị điện - điện tử. 6. Nguyễn Ngọc Thích. Hoá lý. Đại học Bách khoa Hà Nội – 1976.