Thực trạng cải cách hệ thống tài chính ở một số nước và Việt Nam

i ho¹t ®éng cña ng©n hµng th­¬ng m¹i tr­íc hÕt lµ cñng cè nh÷ng nguyªn t¾c thÞ tr­êng trong ho¹t ®éng cña c¸c tæ chøc tÝn dông. - T¨ng c­êng g¾n bã gi÷a c¸c ng©n hµng víi khu vùc s¶n xuÊt. - G¾n tæ chøc ho¹t ®éng vµ c¬ cÊu m¹ng ng©n hµng víi khÝa c¹nh khu vùc, gi¶m sù mÊt c©n b»ng cña c¸c ng©n hµng theo khu vùc. - T¨ng c­êng b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c nhµ ®Çu t­, nhµ tµi trî vµ c¸c cæ ®«ng ng©n hµng. Cô thÓ ®· ®­a ra hÖ thèng b¶o hiÓm tiÒn göi vµ ho¹t ®éng. Hoµn thiÖn c¬ së ph¸p lý cho ho¹t ®éng cña hÖ thèng ng©n hµng theo h­íng b×nh ®¼ng vµ minh b¹ch. Lµnh m¹nh ho¸ hÖ thèng tµi chÝnh, t¸i cÊu tróc c¸c tæ chøc tÝn dông gÆp khã kh¨n. N©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c ng©n hµng theo h­íng më réng lÜnh vùc kinh doanh. Nh­ vËy, cïng víi viÖc hoµn thiÖn c¬ chÕ thÞ tr­êng, hoµn thiÖn c¸c c«ng cô tµi chÝnh -tiÒn tÖ ng©n hµng ë Liªn bang Nga lµ nh÷ng nhiÖm vô quan träng ®¶m b¶o thùc hiÖn môc tiªu chiÕn l­îc cña Nga trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû 21. 4. C¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cña Hµn Quèc §èi víi Hµn Quèc, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh tËp trung chñ yÕu vµo tµi chÝnh ng©n hµng víi lý do sau: C¸c ng©n hµng cña Hµn Quèc ®· ph¶i chÞu ®ùng nh÷ng t¸c ®éng nÆng nÒ nhÊt kÓ tõ khi cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh Ch©u ¸ næ ra vµo gi÷a n¨m 1997. Sù mÊt gi¸ cña ®ång néi tÖ cïng víi møc l·i suÊt cao trong nh÷ng n¨m 1997- 1998 ®· lµm nhiÒu c«ng ty kh«ng thÓ tr¶ næi c¸c mãn nî ng©n hµng. §iÒu nµy ®· ®Èy hÖ thèng ng©n hµng Hµn Quèc r¬i vµo t×nh tr¹ng “hiÓm nghÌo” vµ nhiÒu ng©n hµng ®· buéc ph¶i tuyªn bè mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n. C¸c biÖn ph¸p mµ ChÝnh phñ Hµn Quèc tiÕn hµnh c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng nh­ sau: Thø nhÊt, chØ nh÷ng tæ chøc cã thÓ ho¹t ®éng hiÖu qu¶ míi ®­îc tiÕp tôc ho¹t ®éng vµ khi c¬ cÊu l¹i th× thiÖt h¹i ph¶i ®­îc ph©n bæ mét c¸ch minh b¹ch vµ h¹n chÕ tèi ®a cho nh÷ng ng­êi ®ãng thuÕ. Thø hai, viÖc c¬ cÊu l¹i ph¶i cñng cè c¸c nguyªn t¾c tµi chÝnh b»ng viÖc chia sÎ thiÖt h¹i tr­íc hÕt cho c¸c cæ ®«ng, sau ®ã míi ®Õn c¸c chñ nî, vµ cã thÓ c¶ mét sè ng­êi göi nhiÒu tiÒn. Thø ba, ph¶i cã biÖn ph¸p duy tr× nguyªn t¾c tÝn dông ®èi víi ng­êi vay vèn cña ng©n hµng vµ cã nh÷ng biÖn ph¸p khuyÕn khÝch t¨ng vèn tõ nguån t­ nh©n míi. Thø t­, tèc ®é c¬ cÊu l¹i ph¶i nhanh ®Ó cã thÓ kh«i phôc ®­îc tÝn dông, ®ång thêi duy tr× ®­îc lßng tin cña quÇn chóng ®èi víi hÖ thèng ng©n hµng. Bªn c¹nh c¸c biÖn ph¸p trªn, ChÝnh phñ Hµn Quèc cßn dù kiÕn t­ nh©n ho¸ c¸c quÜ ®Çu t­ vµ s¸p nhËp c¸c ng©n hµng, ®ång thêi níi láng nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i gÆp khã kh¨n. Theo c¸ch nµy, kÓ tõ th¸ng 3 n¨m 2000 c¸c ng©n hµng Hµn Quèc ®ang gÆp khã kh¨n do gi¶m sót tiÒn göi sÏ ®­îc phÐp më réng ho¹t ®éng sang lÜnh vùc m«i giíi. Uû b¸n gi¸m s¸t tµi chÝnh Hµn Quèc còng tuyªn bè níi láng nh÷ng h¹n chÕ ®èi víi viÖc chuyÓn ®æi, s¸p nhËp c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thµnh c¸c c«ng ty m«i giíi nh»m cho phÐp c¸c ng©n hµng nµy cung cÊp c¸c dÞch vô tµi chÝnh hîp nhÊt. §ång thêi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i Hµn Quèc cã thÓ nh»m tiÒn göi tiÕt kiÖm trong thêi h¹n 5, 6 n¨m thay v× 3 n¨m nh­ hiÖn nay. 5. Kinh nghiÖm ®èi víi ViÖt Nam: Trong hai thËp kû qua, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Ch©u ¸ ®· rÊt quan t©m ®Õn viÖc c¶i c¸ch lÜnh vùc tµi chÝnh theo h­íng tù do ho¸ vµ ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh c«ng nhÊt ®Þnh. Qua nghiªn cøu qu¸ tr×nh c¶i c¸ch khu vùc tµi chÝnh cña mét sè n­íc ta cã thÓ rót ra vµi nhËn xÐt sau: Thø nhÊt, nh÷ng n­íc t­¬ng ®èi thµnh c«ng h¬n th­êng lµ nh÷ng n­íc cã tèc ®é c¶i c¸ch tõ tõ vµ ®¸p øng nguyªn t¾c c¬ b¶n cña tr×nh tù c¶i c¸ch kinh tÕ tèi ­u mµ Mc.Kinnon ®· ®­a ra lµ kh«ng thÓ xo¸ bá kiÓm so¸t vèn tr­íc khi tù do ho¸ th­¬ng m¹i vµ tµi chÝnh. §ã lµ tr­êng hîp cña Trung Quèc. Thø hai, sù kÐm thµnh c«ng h¬n trong c¶i c¸ch tµi chÝnh ë mét sè n­íc cã thÓ do nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau t¹o nªn, nh­ng tèc ®é c¶i c¸ch qu¸ nhanh (®Æc biÖt trong viÖc phi ®iÒu tiÕt hÖ thèng ng©n hµng), c¶i c¸ch kh«ng ®ång bé (vÝ dô c¶i c¸ch qu¸ nhanh trong lÜnh vùc tæ chøc vµ qu¶n lý, nh­ng l¹i qu¸ chËm trong lÜnh vùc luËt ph¸p, hoÆc ch­a ®¸p øng nh÷ng tiªu chuÈn quèc tÕ trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch nh­ tiªu chuÈn kÕ to¸n) Thø ba, trong ®iÒu kiÖn cña c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn - tr×nh ®é qu¶n lý yÕu kÐm, thiÕu kinh nghiÖm trong ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¶i c¸ch víi tèc ®é tõ tõ lµ phï hîp h¬n. Trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch cÇn ph¶i ®¶m b¶o mét sè nguyªn t¾c sau: - Kh«ng nªn tù do ho¸ hÖ thèng ng©n hµng trong n­íc hoÆc më cöa hoµn toµn ®èi víi c¸c dßng vèn vµo trong ®iÒu kiÖn mét bé phËn cña hÖ thèng kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî hoÆc trë nªn kh«ng tr¶ ®­îc nî khi tù do ho¸. - Nªn tù do ho¸ c¸c dßng vèn vµo dµi h¹n, ®Æc biÖt lµ ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi, tr­íc c¸c dßng vèn vµo ng¾n h¹n. - CÇn lo¹i bá tõng b­íc nh÷ng mÐo mã nh­ nguyªn t¾c kÕ to¸n, kiÓm to¸n vµ c«ng bè th«ng tin c©n xøng, ®¶m b¶o ngÇm cña chÝnh phñ ®Ó khuyÕn khÝch c¸c dßng vèn vµo qu¸ nhiÒu (chÝnh s¸ch tû gi¸, tiÒn tÖ…) Qua ph©n tÝch trªn ta thÊy r»ng ®èi víi ViÖt Nam trong thêi gian tíi cã thÓ c¶i c¸ch theo c¸c h­íng sau: Thø nhÊt, ChÝnh phñ vµ ng©n hµng trung ­¬ng ph¶i thÓ hiÖn vai trß l·nh ®¹o râ rµng vµ nhÊt qu¸n trong viÖc c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng. Thø hai, t¸i ®iÒu chØnh khu vùc tµi chÝnh- ng©n hµng g¾n liÒn víi viÖc c¶i c¸ch hÖ thèng doanh nghiÖp ®Ó t¹o ra mét trËt tù kinh tÕ thÞ tr­êng lµnh m¹nh cho mäi ®èi t­îng thÞ tr­êng ho¹t ®éng. Thø ba, ch­¬ng tr×nh c¶i c¸ch chñ yÕu lµ dïng c«ng quÜ vµ cã thÓ ph¸t hµnh tr¸i phiÕu néi ®Þa ®Ó t¸i cÊp vèn cho hÖ thèng ng©n hµng, mua nî khã ®ßi ®Ó lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nh»m kh«i phôc kh¶ n¨ng tÝn dung cña nã. Thø t­, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh cÇn ph¶i ®­îc tiÕn hµnh tõ tõ ®Ó tr¸nh nh÷ng có sèc ngo¹i sinh. Bªn c¹nh ®ã, c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh mét c¸ch ®ång bé lµ hÕt søc quan träng. 6. Qu¸ tr×nh c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë ViÖt Nam 6.1. C¶i c¸ch chÝnh s¸ch tµi chÝnh 6.1.1. ChÝnh s¸ch l·i suÊt Tõ khi cã Ph¸p LÖnh Ng©n hµng ®Õn nay, Ng©n hµng Nhµ n­íc (NHNH) ®· kh«ng ngõng ®æi míi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt nh»m tõng b­íc tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt. B¾t ®Çu tõ n¨m 1989, ViÖt Nam ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt thùc d­¬ng t¹o c¬ héi cho c¸c ng©n hµng thu hót ®­îc nhiÒu h¬n c¸c nguån vèn trong d©n c­. TiÕp theo ®ã, chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· ®­îc ®iÒu chØnh cho phï hîp víi t×nh h×nh kinh tÕ tµi chÝnh trong n­íc vµ quèc tÕ. L·i suÊt ®· ®­îc thay ®æi tõ chç khèng chÕ l·i suÊt cho vay theo ngµnh sang c¬ chÕ l·i suÊt trÇn tÝn dông vµ bá dÇn c¸c møc chªnh lÖch khèng chÕ nh»m n©ng cao tÝnh tù chñ cho c¸c ng©n hµng. N¨m 1992, NHNN ®· thùc hiÖn mét b­íc ®æi míi ®¸ng kÓ vÒ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng viÖc chuyÓn tõ c¬ chÕ l·i suÊt ©m sang c¬ chÕ l·i suÊt d­¬ng. Cã thÓ nãi ®©y lµ b­íc khëi ®Çu, t¹o c¬ së cho viÖc theo ®uæi môc tiªu tù do ho¸ l·i suÊt vµ t¹o ®ßn bÈy quan träng ®Ó c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i (NHTM) chuyÓn ho¹t ®éng kinh doanh tõ thua lç sang cã l·i. Trªn c¬ së l·i suÊt thùc d­¬ng, NHNN ®· tõng b­íc níi láng sù qu¶n lý trùc tiÕp l·i suÊt cña m×nh vµ trao dÇn quyÒn tù chñ vÒ quy ®Þnh l·i suÊt cho c¸c NHTM. B­íc sang n¨m 1996, NHNN ®· tiÕn hµnh c¶i c¸ch ®¸ng kÓ tiÕp theo vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt th«ng qua viÖc tù do ho¸ l·i suÊt tiÒn göi vµ thùc hiÖn quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay. ViÖc chØ khèng chÕ l·i suÊt cho vay tèi ®a, kh«ng quy ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi ®­îc thùc hiÖn nh»m tõng b­íc tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt mµ vÉn ®¶m b¶o sù kiÓm so¸t mÆt b»ng l·i suÊt cña NHNN, phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña c¸c c«ng cô hiÖn cã. Víi quy chÕ nµy, c¸c NHTM ®­îc phÐp tù do quy ®Þnh møc l·i suÊt huy ®éng, tù chñ h¬n trong kinh doanh. Song viÖc quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cã mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh do l·i suÊt nhiÒu khi kh«ng ph¶n ¸nh ®óng cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, kh«ng g¾n liÒn víi møc ®é rñi ro cña mãn vay, g©y nªn sù mÐo mã trong ph©n bæ nguån vèn tÝn dông. Tõ th¸ng 8/2000, NHNN ®· thùc hiÖn b­íc ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt, thay thÕ c¬ chÕ ®iÒu hµnh trÇn l·i suÊt cho vay b»ng c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi cho vay b»ng ®ång tiÒn ViÖt Nam, vµ c¬ chÕ l·i suÊt thÞ tr­êng cã qu¶n lý ®èi víi cho vay b»ng ngo¹i tÖ. NHNN c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n trªn c¬ së tham kh¶o l·i suÊt cho vay th­¬ng m¹i ®èi víi kh¸ch hµng tèt nhÊt cña nhãm c¸c tæ chøc tÝnh dông ®­îc lùa chän theo quyÕt ®Þnh cña thèng ®èc ng©n hµng trong tõng thêi kú. Trªn c¬ së l·i suÊt c¬ b¶n do NHNN c«ng bè, tæ chøc tÝn dông (TCTD) Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay ®èi víi kh¸ch hµng theo nguyªn t¾c kh«ng v­ît qu¸ møc l·i suÊt c¬ b¶n vµ biªn ®é do NHNN quy ®Þnh trong tõng thêi kú. Ngoµi ra, NHNN ®· cã c¬ chÕ chÝnh thøc liªn hÖ l·i suÊt ®ång USD trong n­íc vµ l·i suÊt ®ång USD quèc tÕ th«ng qua l·i suÊt ®ång USD trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ Singapore. 6.1.2 ChÝnh s¸ch tÝn dông ChÝnh s¸ch tÝn dông còng cã nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n ®¸ng kÓ theo h­íng tiÕn dÇn tíi môc tiªu tù do ho¸ tÝn dông thÓ hiÖn ë viÖc xo¸ bá c¸c h¹n møc tÝn dông. Tr­íc hÕt cÇn ph¶i kÓ ®Õn viÖc ChÝnh phñ vµ NHNN ®· ban hµnh c¸c c¬ chÕ tÝn dông kh¸ ®ång bé, t¹o khu«n khæ hµnh lang ph¸p lý ngµy cµng cã tÝnh hÖ thèng phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng, h¹n chÕ tíi møc thÊp nhÊt bao cÊp qua tÝn dông vµ c¬ chÕ “xin-cho”, tõng b­íc t¸ch tÝn dông theo chÝnh s¸ch ra khái ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c NHTM. C¸c c¬ chÕ tÝn dông míi ngµy cµng ®­îc hoµn thiÖn theo h­íng chØ ®­a ra c¸c quy ®Þnh mang tÝnh nguyªn t¾c. Theo ®ã c¸c TCTD chñ ®éng t×m kiÕm c¸c dù ¸n kh¸ thi cã hiÖu qu¶ vµ cã kh¶ n¨ng tr¶ nî ®Ó quyÕt ®Þnh cho vay vµ tù chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ viÖc cho vay. Ph¹m vi ®iÒu chØnh cña c¬ chÕ tÝn dông còng ngµy cµng më réng phï hîp víi quy ®Þnh cña luËt ph¸p. Theo quyÕt ®Þnh sè 284/2000/Q§-NHNN1 ngµy 25/8/2000 cña thèng ®èc NHNN, quy chÕ cho vay míi ®­îc chØnh söa trªn nguyªn t¾c th«ng tho¸ng vÒ thñ tôc nh­ng vÉn ®¶m b¶o an toµn hiÖu qu¶ cña ho¹t ®«ng tÝn dông, n©ng cao n¨ng lùc kinh doanh cña c¸c TCTD. Bªn c¹nh c¸c h×nh thøc cho vay th«ng th­êng theo quy chÕ cho vay, ChÝnh phñ vµ NHNN ®· ban hµnh mét sè v¨n b¶n quy ®Þnh vÒ mét sè h×nh thøc cÊp tÝn dông kh¸c nh­ cho thuª tµi chÝnh, b¶o l·nh, chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸ trÞ ng¾n h¹n…. §Æc biÖt, ®Ó t¹o m«i tr­êng ph¸p lý cho ho¹t ®éng tÝn dông cã hiÖu qu¶, th¸o gì c¸c v­íng m¾c, n©ng cao quyÒn tù chñ vµ tr¸ch nhiÖm cña c¸c TCTD trong viÖc quyÕt ®Þnh cho vay, t¹o lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a mäi kh¸c hµng vµ mäi TCTD trong ®¶m b¶o tÝn dông, ChÝnh phñ ®· ban hµnh NghÞ ®Þnh 178/1999/N§-CP ngµy 29/12/1999 vÒ b¶o ®¶m tiÒn vay cña c¸c TCTD. Theo ®ã, vÊn ®Ò b¶o ®¶m tiÒn vay ®­îc quy ®Þnh theo h­íng bë sung thªm h×nh thøc tÝn chÊp… Thñ tôc cÊp tÝn dông vµ ®¶m b¶o tiÒn vay ®­îc ®æi míi theo h­íng ®¬n gi¶n ho¸. ViÖc ®¶m b¶o tiÒn vay ®èi víi c¸c kho¶n tÝn dông ­u ®·i theo chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc ®­îc t¸ch ra khái tÝn dông th­¬ng m¹i. Ngoµi ra, c¸c TCTD ®­îc tù quyÕt ®Þnh viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p b¶o ®¶m hay kh«ng b¶o ®¶m trong cÊp tÝn dông ®èi víi tõng kh¸ch hµng, kh«ng cã sù chØ ®Þnh b¾t buéc hay miÔn trõ ¸p dông biÖn ph¸p b¶o ®¶m ®èi víi tõng lo¹i TCTD vµ kh¸ch hµng cña hä tõ phÝa ChÝnh phñ. Cho ®Õn nay, c¬ chÕ b¶o ®¶m tiÒn vay còng ®· ®­îc ban hµnh kh¸ hÖ thèng vµ ®ång bé. Bªn c¹nh NghÞ ®Þnh 178 nªu trªn, ChÝnh phñ, NHNN vµ c¸c Bé ngµnh kh¸c ®· ban hµnh mét sè c¸c v¨n b¶n liªn quan dÕn ®¶m b¶o tiÒn vay nh­ NghÞ ®Þnh 165/1999/N§-CP ngµy 19/11/1999 “VÒ giao dÞch b¶o ®¶m”, NghÞ ®Þnh sè 08/2000/N§-CP ngµy 10/3/2000 “VÒ ®¨ng ký giao dÞch ®¶m b¶o”, NghÞ ®Þnh 17/1999/N§-CP ngµy 29/3/1999 “VÒ thñ tôc chuyÓn ®æi, chuyÓn nh­îng, cho thuª, cho thuª l¹i, thõa kÕ quyÒn sö dông ®Êt, gãp vèn b»ng gi¸ trÞ sö dông ®Êt” vµ c¸c Th«ng t­ h­íng dÉn c¸c NghÞ ®Þnh nªu trªn. 6.1.3 ChÝnh s¸ch tû gi¸ a. VÒ qu¶n lý ngo¹i hèi Trong nh÷ng n¨m qua, chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi ®· tõng b­íc ®æi míi theo h­íng t¨ng c­êng kh¶ n¨ng qu¶n lý, kiÓm so¸t ngo¹i hèi cña Nhµ n­íc, thu hÑp dÇn ph¹m vi ho¹t ®éng cña ngo¹i tÖ. Mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch, quy ®Þnh vÒ qu¶n lý ngo¹i hèi vµ c¸c ho¹t ®éng liªn quan ®Õn ngo¹i hèi ®· ®­îc ban hµnh vµ ngµy cµng hoµn thiÖn vµ hç trî thùc hiÖn môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, t¹o tiÒn ®Ò thùc hiÖn môc tiªu trªn ®Êt ViÖt Nam chØ l­u hµnh ®ång ViÖt Nam, h­íng tíi môc tiªu ®ång ViÖt Nam trë thµnh ®ång tiÒn cã kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi vµ tù do ho¸ c¸c giao dÞch ngo¹i hèi. NghÞ ®Þnh 63/1998?N§-CP ngµy 17/8/1998 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ vÒ qu¶n lý ngoµi hèi ®· x©y dùng khung ph¸p lý kh¸ toµn diÖn vµ hÖ thèng qu¶n lý ngo¹i hèi, phï hîp víi yªu cÇu chuyÓn ®èi sang kinh tÕ thÞ tr­êng vµ t¨ng c­êng héi nhËp quèc tÕ. NghÞ ®Þnh 63 ®· ®­a ra mét sè ®iÓm kh¸ c¬ b¶n vÒ qu¶n lý ngo¹i hèi t¹o tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó tiÕn tíi tô do ho¸ c¸c giao dÞch ngo¹i hèi nh­: §­a ra kh¸i niÖm míi vÒ ngo¹i hèi, x¸c ®Þnh râ kh¸i niÖm ng­êi c­ tró vµ ng­êi kh«ng c­ tró, ph©n chia c¸c giao dÞch liªn quan ®Õn ngo¹i hèi thµnh giao dÞch v·ng lai, giao dÞch vèn vµ giao dÞch liªn quan ®Õn ngo¹i hèi cña TCTD, chØ thõa nhËn vµng tiªu chuÈn quèc tÕ lµm ngo¹i hèi. b. VÒ ®iÒu hµnh tû gi¸. N¨m 1989 lµ mèc quan träng trong viÖc thay ®æi c¬ chÕ, chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh tû gi¸ hèi ®o¸i ë n­íc ta. Th¸ng 3/1989, ViÖt Nam b·i bá hÖ thèng bao cÊp cña nhµ n­íc qua tû gi¸ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng ngo¹i th­¬ng, xo¸ bá chÕ ®é tû gi¸ kÕt to¸n néi bé; ®ång thêi ¸p dông c¬ chÕ tû gi¸ míi. Sau khi ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý chÆt ®èi víi l­u th«ng ngo¹i tÖ nãi chung, tû gi¸ hèi ®o¸i nãi riªng, trªn thùc tÕ tû gi¸ hèi ®o¸i ®· ®­îc th¶ næi vµ do vËy tû gi¸ t¨ng lªn nhanh chãng dÉn tíi l¹m ph¸t cao ®ång nghÜa víi VN§ gi¶m gi¸. Tr­íc t×nh h×nh ®ã, NHNN ®· ¸p dông mét lo¹t c¸c chÝnh s¸ch bæ trî nh­ ban hµnh tÝn phiÕu kho b¹c, thay ®æi møc dù tr÷ ngo¹i tÖ b¾t buéc ®Ó Ðp tû gi¸ gi¶m xuèng nªn tû gi¸ thÞ tr­êng ®· gi¶m xuèng vµ æn ®Þnh trë l¹i vµo n¨m 1992. Trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· cã rÊt nhiÒu nç lùc trong viÖc duy tr× tû gi¸ hèi ®o¸i æn ®Þnh. Trong nh÷ng n¨m 90, tû gi¸ ®· tõng ®­îc duy tr× kh¸ æn ®Þnh, tuy nhiªn vÉn lµ cøng nh¾c. Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi, mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt cho tù do ho¸ tµi chÝnh lµ viÖc ®iÒu hµnh tû gi¸ theo nguyªn t¾c thÞ tr­êng. Thêi gian võa qua, NHNN ®· kh«ng ngõng ®æi míi ph­¬ng ph¸p ®iÒu hµnh tû gi¸ ®Ó tõng b­íc tiÕn tíi môc tiªu trªn. Tõ n¨m 1994, víi sù ra ®êi cña thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, NHNN ®· thùc hiÖn b­íc ®æi míi ®¸ng kÓ ®Çu tiªn vÒ ®iÒu hµnh tû gi¸ theo c¬ chÕ míi thay cho chÕ ®é ®a tû gi¸ tr­íc ®©y. Do ®ã, tû gi¸ mua b¸n trªn thÞ tr­êng chØ ®­îc phÐp dao ®éng trong biªn ®é cho phÐp. Tõ 1994-1996, chÕ ®é tû gi¸ ë ViÖt Nam thiªn vÒ môc tiªu ®¶m b¶o tÝnh æn ®Þnh cña tû gi¸ danh nghÜa gi÷a ®ång ViÖt Nam vµ ®ång USD. N¨m 1997, viÖc ®iÒu hµnh tû gi¸ ngµy cµng trë nªn linh ho¹t, môc tiªu qu¶n lý tû gi¸ ®· chuyÓn h­íng tõ nhÊn m¹nh tÝnh æn ®Þnh sang ®iÒu hµnh linh ho¹t trªn c¬ së ®¶m b¶o sù æn ®Þnh gi¸ trÞ ®ång ViÖt Nam. Sang n¨m 1999, NHNN thùc hiÖn mét b­íc ®æi míi c¬ b¶n vÒ ®iÒu hµnh tû gi¸ tõ qu¶n lý cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh theo h­íng thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña nhµ n­íc. KÓ tõ ngµy 26/2/1999, NHNN c«ng bè tû gi¸ giao dÞch b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng. Tû gi¸ nµy ®­îc ¸p dông lµm c¬ së ®Ó c¸c TCTD ®­îc phÐp kinh doanh ngo¹i tÖ, x¸c ®Þnh tû gi¸ mua b¸n ngo¹i tÖ, ¸p dông ®Ó tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Trªn c¬ së tû gi¸ giao dÞch b×nh qu©n trªn thÞ tr­êng ngo¹i tÖ liªn ng©n hµng cña ngµy giao dÞch gÇn nhÊt tr­íc ®ã do NHNN c«ng bè, c¸c TCTD ®­îc quy ®Þnh tû gi¸ giao dÞch gi÷a VND vµ USD kh«ng v­ît qu¸ 0,1% so víi tû gi¸ nµy. ViÖc thay ®æi c¬ chÕ qu¶n lý ®iÒu hµnh tû gi¸ ®· t¹o quyÒn chñ ®éng cho c¸c NHTM trong viÖc tù quy ®Þnh tû gi¸ gi÷a ®ång ViÖt Nam víi c¸c ngo¹i tÖ kh¸c 6.1.4. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc Víi t­ c¸ch lµ c«ng cô qu¶n lý vÜ m«, lµ nguån m¸u cña c¬ thÓ sèng, lµ nguån lùc, b»ng chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ vËn hµnh phï hîp, c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh ®· gãp phÇn thóc ®Èy c«ng cuéc ®æi míi, duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. Qua 10 n¨m ®æi míi vµ më cöa, hÖ thèng tµi chÝnh ViÖt Nam ®· ®­îc x©y dùng vµ ph¸t triÓn, lµm tèt vai trß cña m×nh víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ ®· ®­îc mét sè kÕt qu¶ nh­ sau: Thø nhÊt lµ, chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· ®em l¹i mét b­íc ®Öm quan träng tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt, gãp phÇn lu©n chuyÓn vèn hîp lý. L·i suÊt c¬ b¶n hiÖn nay ®­îc coi lµ phï hîp víi møc ®é ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ kh¶ n¨ng kiÓm so¸t cña NHNN. ViÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n dùa trªn l·i suÊt cho vay tèt nhÊt cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i céng víi biªn ®é ®ñ réng cho thÊy yÕu tè thÞ tr­êng chøa ®ùng trong c¬ chÕ l·i suÊt nµ nhiÒu h¬n c¬ chÕ trÇn l·i suÊt cho vay tr­íc ®©y. Nh­ vËy, gi¸ c¶ cña ®ång vèn trªn thÞ tr­êng ®· g¾n nhiÒu h¬n víi cung cÇu vèn trªn thÞ tr­êng, ®Õn møc ®é rñi ro cua mãn vay. §iÒu nµy gãp phÇn thóc ®Èy sù lu©n chuyÓn vèn hîp lý. ViÖc quy ®Þnh l·i suÊt t¸i cÊp vèn cô thÓ phï hîp víi th«ng lÖ quèc tÕ, cung cÊp tÝn hiÖu vÒ môc tiªu níi láng hay th¾t chÆt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nh­ vËy, trong thêi gian qua, cïng víi viÖc chuyÓn sang c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu (h×nh thøc t¸i cÊp vèn). Bªn c¹nh ®ã, l·i suÊt t¸i cÊp vèn do NHNN c«ng bè còng kh«ng ngõng ®­îc hoµn thiÖn nh»m n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶ cña c«ng cô t¸i cÊp vèn trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tõ th¸ng 5-1997, NHNN ®· thùc hiÖn chuyÓn tõ viÖc quy ®Þnh l·i suÊt t¸i cÊp vèn theo tû lÖ % trªn l·i suÊt cho vay ¸p dông ®èi víi dù ¸n cho vay cña tæ chøc tin dông (b¾ng tõ 60%-100% l·i suÊt ghi trªn khÕ ­íc cho vay cña tæ chøc tÝn dông) b»ng viÖc quy ®Þnh møc l·i suÊt t¸i cÊp vèn cô thÓ phï h¬pù víi th«ng lÖ quèc tÕ, cung cÊp tin hiÖu vÒ môc tiªu níi láng hay th¾t chÆt chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nh­ vËy, trong thêi gian qua cïng víi viÖc chuyÓn sang c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n, l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu (h×nh thøc t¸i cÊp vèn ®­îc ¸p dông khi NHNN t¸i chiÕt khÊu th­¬ng phiÕu, c¸c giÊy tê cã gÊ ng¾n h¹n cña TCTD) do NHNN c«ng bè còng ®­îc ®iÒu chØnh linh ho¹t, phï hîp ví môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú. Trªn c¬ së ®ã, NHNN tõng b­íc tiÕn tíi môc tiªu tù do ho¸ l·i suÊt. Thø hai lµ, viÖc ®æi míi chÝnh s¸ch, c¬ chÕ tÝn dông phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c thÞ tr­êng vµ th«ng lÖ quèc tÕ ®· cã nh÷ng kÕt qu¶ ®¸ng kÓ. Nh÷ng b­íc ®æi míi trong lÜnh vùc tÝn dông ®· ®­îc thùc hiÖn theo h­íng tõng b­íc tiÕn dÇn tíi môc tiªu tù do hãa tÝn dông. §iÒu nµy cã thÓ thÊy ®­îc qua viÖc x©y dùng vµ hoµn thiÖn c¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch tÝn dông nh»m ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu chñ yÕu lµ më réng tÝn dông cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ, t¹o lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c TCTD vµ c¸c kh¸ch hµng, n©ng cao tÝnh hiÖu qu¶, chÊt l­îng cña tÝn dông vµ ®æi míi c¬ cÊu tÝn dông. Trªn thùc tÕ, vÒ c¬ b¶n c¸c môc tiªu cña chÝnh s¸ch tÝn dông ®· ®­îc thùc hiÖn. TÝn dông ®· kh«ng nh÷ng tËp trung cho khu vùc quèc doanh mµ cßn më réng ra cho c¸c khu vùc ngoµi quèc doanh. Vµo n¨m 1991, tû träng cho vay doanh nghiÖp quèc doanh chiÕm tíi 90% tæng d­ nî cho vay nÒn kinh tÕ cña hÖ thèng ng©n hµng. Cho ®Õn n¨m 1999, con sè nµy chØ vµo kho¶ng 48%. Trong khi ®ã, tû träng cho vay c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh qua c¸c n¨m ®· t¨ng dÇn lªn tõ con sè 10% tæng d­ nî cho vay nÒn kinh tÕ cña n¨m 1991 tíi 52% vµo n¨m 1999. Bªn c¹nh ®ã, c¬ cÊu tÝn dông còng ®æi m¬Ý ®¸ng kÓ phï hîp víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc vµ chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng. Vµo ®Çu n¨m 1990, c¸c ng©n hµng chØ tËp trung cho vay ng¾n h¹n, tû träng tÝn dông ng¾n h¹n chiÕm tíi 85% ®Õn 90% tæng d­ nî. Nh­ng qua c¸c n¨m, tû träng tÝn dông ng¾n h¹n ngµy cµng gi¶m bít. Tõ n¨m 1998, tû träng tÝn dông ng¾n h¹n trong tæng d­ nî chØ cßn kho¶ng 54%. Trong khi ®ã tû träng cho vay trung vµ dµi h¹n trong tæng d­ nî tõng b­íc ®­îc n©ng lªn. §ång thêi, trong nh÷ng n¨m qua, chÊt l­îng tÝn dông ®­îc hÖ thèng ng©n hµng tõng b­íc n©ng cao. Tû lÖ nî qu¸ h¹n gi¶m dÇn tõ 20,2% tæng d­ nî tÝn dông vµo n¨m 1991 xuèng cßn 12,5% vµo n¨m 1999. Cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng mét trong nh÷ng b»ng chøng râ nÐt nhÊt thÓ hiÖn c¸c b­íc ®æi míi trong lÜnh vùc tÝn dông theo h­íng tù do hãa tÝn dông lµ viÖc t¹o lËp sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c TCTD vµ kh¸ch hµng. NÕu nh­ tÝn dông ®· ®­îc më réng cho mäi thµnh phÇn kinh tÕ thÓ hiÖn sù b×nh ®¼ng ®èi víi c¸c kh¸ch hµng, th× sù b×nh ®¼ng gi÷a c¸c TCTD ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua viÖc NHNN ®­a ra c¸c quy ®Þnh vÒ c¬ chÕ tÝn dông vµ b¶o ®¶m tiÒn vay ¸p dông chung ®èi víi mäi TCTD. Ngoµi ra, tõ quý II n¨m 1998, viÖc NHNN ngõng sö dông c¸c c«ng cô h¹n møc tÝn dông nh­ mét c«ng cô th­êng xuyªn trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ còng lµ mét b­íc tiÕn ®¸ng kÓ trong tiÕn tr×nh tù do hãa tÝn dông. §iÒu nµy ®· gãp phÇn thùc hiÖn viÖc ph©n bæ c¸c nguån vèn mét c¸ch hîp lý, t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao kh¶ n¨ng c¹nh tranh cho c¸c TCTD. Ngoµi ra, viÖc ngõng sö dông h¹n møc tÝn dông ®­îc thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh NHNN chuyÓn dÇn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tõ ®iÒu hµnh b»ng c«ng cô gi¸n tiÕp sang trùc tiÕp lµ mét b­íc tiÕn phï hîp víi c¸c nguyªn t¾c thÞ tr­êng vµ tiÕn tr×nh tù do hãa tÝn dông. Thø ba lµ viÖc qu¶n lý ngo¹i hèi ®· tõng b­íc ®­îc níi láng còng lµ mét b­íc chuyÓn quan träng ®Ó phï hîp víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ th«ng lÖ quèc tÕ. Sù can thiÖp cña NHNN tíi thÞ tr­êng ngo¹i hèi ®· tõng b­íc gi¶m dÇn theo h­íng h¹n chÕ sö dông c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh, chñ yÕu can thiÖp th«ng qua viÖc ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ. KÕt qu¶ cã thÓ thÊy râ qua c«ng t¸c qu¶n lý ngo¹i hèi trong nh÷ng n¨m qua. Trong n¨m 1998, ChÝnh phñ ®· ¸p dông mét sè biÖn ph¸p t¹m thêi cã tÝnh chÊt hµnh chÝnh vÒ t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý ngo¹i hèi mµ ®Æc biÖt lµ yªu cÇu kÕt hèi ngo¹i tÖ ®èi víi ng­êi c­ tró lµ tæ chøc nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng ¸ch t¾c cña thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, gi¶m thiÓu nh÷ng t¸c ®éng cña khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ khu vùc tíi nÒn kinh tÕ. Cho ®Õn nay, theo quyÕt ®Þnh 180/Q§-TTg ngµy 30/8/1999 cña Thñ t­íng ChÝnh phñ, tû lÖ kÕt hèi ®· gi¶m xuèng chØ cßn 50%. §©y lµ mét b­íc tiÕn quan träng cña qu¸ tr×nh tù do hãa c¸c giao dÞch ngo¹i tÖ. Vµo n¨m 2001, c¸c h¹n chÕ kh¸c vÒ ngo¹i hèi nh­ yªu cÇu tù c©n ®èi ngo¹i tÖ vµ thuÕ chuyÓn lîi nhuËn vÒ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp ®Çu t­ n­íc ngoµi còng ®· cã nh÷ng b­íc níi láng ®¸ng kÓ theo LuËt ®Çu t­ n­íc ngoµi söa ®æi vµo n¨m 2000. Ngoµi ra, h¹n chÕ ®èi víi c¸c giao dÞch chuyÓn tiÒn c¸ nh©n tr­íc ®©y còng ®· ®­îc chÊm døt do Thñ t­íng ChÝnh phñ ban hµnh quyÕt ®Þnh 170/1999/Q§-TTg ngµy 19/9/1999 VÒ viÖc khuyÕ khÝch ng­êi ViÖt Nam ë n­íc ngoµi chuyÓn tiÒn vÒ n­íc. Theo ®ã, ng­êi thô h­ëng ®­îc phÐp nhËn c¸c kho¶n tiÒn nµy b»ng ngo¹i tÖ hoÆc VND theo yªu cÇu, ®­îc b¸n cho c¸c TCTD hoÆc b¸n ®æi ngo¹i tÖ, göi tiÕt kiÖm ngo¹i tÖ…. QuyÕt ®Þnh 170 ®¸nh dÊu mét b­íc tiÕn míi trong viÖc níi láng chuyÓn tiÒn c¸ nh©n, tõng b­íc tù do hãa c¸c giao dÞch v·ng lai. Bªn c¹nh ®ã, c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ míi ®· gãp phÇn æn ®Þnh tû gi¸, t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp chñ ®éng h¬n trong kinh doanh nh­ng vÉn ®¶m b¶o vai trß kiÓm so¸t cña Nhµ n­íc. §ång thêi, cïng víi c¸c biÖn ph¸p ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng ngo¹i tÖ, víi c¬ chÕ ®iÒu hµnh tû gi¸ míi, tû gi¸ VND ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së giao dÞch trªn thÞ tr­êng ®· ph¶n ¸nh t­¬ng ®èi kh¸ch quan søc mua cña ®ång ViÖt Nam so víi ngo¹i tÖ 6.1.5. Nh÷ng v­íng m¾c cÇn th¸o gì Bªn c¹nh nh÷ng kÕt qu¶ tÝch cùc mµ sù ®æi míi chÝnh s¸ch tµi chÝnh ViÖt Nam ®em l¹i, vÉn tån t¹i mét sè yÕu kÐm nhÊt ®Þnh nh­ tû lÖ huy ®éng vèn thÊp, chÊt l­îng tÝn dông t¹i c¸c ng©n hµng kh«ng cao, c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n rÊt khã tiÕp cËn víi c¸c nguån vèn tÝn dông ng©n hµng, dÉn tíi thiÕu c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn. §iÒu ®ã ®­îc thÓ hiÖn cô thÓ nh­ sau: Thø nhÊt lµ, mÆc dï ®· cã c¬ chÕ l·i suÊt d­¬ng, tÝnh tù chñ cña c¸c ng©n hµng ®· ®­îc n©ng cao, l·i suÊt dÇn dÇn ®­îc x¸c ®Þnh theo cung-cÇu thÞ tr­êng vµ theo h­íng biÕn ®éng cña l·i suÊt quèc tª, song do nÒn kinh tÕ cña ViÖt Nam lµ nÒn kinh tÕ më, cã quy m« nhá nªn biÖn ph¸p cña chóng ta vÉn ch­a thùc sù hiÖu qu¶ vµ tÝnh bao cÊp hµnh chÝnh vÉn cßn tån t¹i. Ngoµi ra, vÉn cßn cã sù can thiÖp cña chÝnh quyÒn vµo viÖc x¸c ®Þnh l·i suÊt cho vay cña c¸c tæ chøc tÝn dông. ChÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN vÉn béc lé nh÷ng yÕu kÐm c¬ b¶n, cô thÓ nh­: MÆc dï NHNN ®· thùc hiÖn tù do ho¸ ngo¹i tÖ, chuyÓn sang c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n ®èi víi ®ång néi tÖ nh­ng vÉn cßn quy ®Þnh biªn ®é ®Ó khèng chÕ l·i suÊt cho vay néi tÖ. §iÒu nµy ®· lµm h¹n chÕ tÝnh chÊt thÞ tr­êng ho¸ l·i suÊt cña ®ång néi tÖ vµ dÉn ®Õn nh÷ng bÊt cËp nhÊt ®Þnh. Tr­íc nh÷ng biÕn ®éng vÒ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh thÕ giíi sÏ lµm gia t¨ng rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh ®ång néi tÖ v× c¸c ng©n hµng kh«ng cã sù chñ ®éng trong viÖc ®iÒu chØnh l·i suÊt ®ång néi tª. L·i suÊt kh«ng bao qu¸t ®ñ rñi ro tiÒn tÖ vµ g©y ra h¹n chÕ tÝnh chñ ®éng trong kinh doanh mµ lÏ ra c¸c NHTM ph¶i cã ®Ó Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay cho phï hîp víi thùc tr¹ng t×nh h×nh tµi chÝnh lÉn uy tÝn cña tõng kh¸ch hµng. Ch­a t¹o ra m«i tr­êng kinh doanh thùc sù theo c¬ chÕ thÞ tr­êng cña hÖ thèng TCTD trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh. HiÖn t¹i, v× sù ®iÒu phèi vèn kh¶ dông cña c¸c NHTM trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ ch­a ®­îc thùc hiÖn hiÖu qu¶ nªn l·i suÊt thÞ tr­êng liªn ng©n hµng ch­a ph¶n ¸nh ®óng ®¾n cung cÇu vèn kh¶ dông khiÕn cho l·i suÊt thÞ tr­êng liªn ng©n hµng ch­a thùc sù trë thµnh nguån cung cÊp th«ng tin hiÖu qu¶ phôc vô cho viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña NHNN. Trong bèi c¶nh ®ã, c«ng cô l·i suÊt cÊp vèn tá ra rÊt mê nh¹t trong viÖc t¸c ®éng ®Õn sù h×nh thµnh l·i suÊt kinh doanh cña c¸c NHTM. MÆc dï NHTM ®· chuyÓn dÇn tõ c¬ chÕ t¸i cÊp vèn d­íi h×nh thøc cho vay chØ ®Þnh, thÕ chÊp chøng tõ hå s¬ tÝn dông sang c¬ chÕ cho vay chiÕt khÊu, cÇm cè tÝn phiÕu kho b¹c, tÝn phiÕu NHNN vµ c¸c chøng tõ cã gi¸ kh¸c. Thø hai lµ, mÆc dï ho¹t ®éng tÝn dông ®· cã nhiÒu c¶i thiÖn, song xÐt trªn ph­¬ng diÖn vÜ m«, ho¹t ®éng tÝn dông cã tÝnh thô ®éng, ch­a chó träng vÊn ®Ò ph¸t triÓn thÞ tr­êng, ®Þnh h­íng nÒn kinh tÕ. Ho¹t ®éng tÝn dông vÉn cßn mang tÝnh bao cÊp: C¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc ®­îc h­ëng nhiÒu ­u ®·i trong vay vèn h¬n so víi c¸c doanh nghiÖp t­ nh©n. Bªn c¹nh ®ã, cßn cã nhiÒu h×nh thøc tÝn dông ­u ®·i trong nÒn kinh tÕ. Thø ba lµ, mÆc dï chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh tû gi¸ trong thêi gian võa qua ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu nhÊt ®Þnh, ®­îc c¸c tæ chøc quèc tÕ ®¸nh gi¸ cao song vÉn cßn tån t¹i mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh cÇn ph¶i kh¾c phôc. Mét lµ, viÖc tû gi¸ ®­îc quyÕt ®Þnh theo thÞ tr­êng víi hoµn c¶nh nh­ nÒn kinh tÕ ViÖt Nam tr­íc khñng ho¶ng tµi chÝnh khu vùc ®· t¹o ra nh÷ng c¬n sèc ®Þnh kú cuèi quý hoÆc cuèi n¨m; l¹m ph¸t th­êng t¨ng vät bÊt th×nh l×nh, hiÖn t­îng ®«la ho¸ trong hÖ thèn l­u th«ng, thanh to¸n ngµy cµng t¨ng nhanh; sù mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c vïng, c¸c lÜnh vùc; sù qu¶n lý láng lÎo ®· dÉn ®Õn hµng lo¹t vô ®æ bÓ tÝn dông vµo n¨m 1991 vµ ®Çu n¨m 1992; nguån thu ngo¹i tÖ kh«ng ®­îc qu¶n lý chÆt chÏ, bÞ bu«ng láng lµm cho dù tr÷ ngo¹i tÖ t¨ng chËm trong ba n¨m 1989-1991, møc dù tr÷ ngo¹i tÖ t­¬ng øng lµ 24 triÖu USD, 24 triÖu USD vµ 25 triÖu USD; vµ mét vÊn ®Ò næi cém kh¸c lµ vÊn ®Ò nî n­íc ngoµi vµ c«ng t¸c qu¶n lý nî, mét c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho viÖc th¶ næi tû gi¸ lµ g¸nh nÆng nî n­íc ngoµi khi tÝnh b»ng ®ång ViÖt Nam trong ng©n s¸ch nhµ n­íc ®· t¨ng m¹nh. Tuy nhiªn, trong giai ®o¹n nµy, d­íi chÕ ®é tû gi¸ trung b×nh thÞ tr­êng, t×nh h×nh kinh tÕ vÜ m« ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng ®­îc ghi nhËn. 6.2. C¶i c¸ch hÖ thèng Ng©n hµng 6.2.1. TÝnh tÊt yÕu ph¶i c¶i c¸ch hÖ thèng Ng©n hµng a. Thùc tr¹ng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam - C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam qu¸ nhá bÐ vÒ vèn. Riªng ng©n hµng TMQD lín nhÊt cña ViÖt Nam lµ Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n vèn ph¸p ®Þnh cao nhÊt chØ lµ 5000 tû VND, Ng©n hµng C«ng th­¬ng ViÖt Nam lµ 2500 tû VND. §©y lµ mét bÊt cËp rÊt lín v× víi vèn tù cã hiÖn nay c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam chØ cã tû lÖ tõ 2,5% ®Õn 4% so víi tæng tµi s¶n trong khi th«ng lÖ quèc tÕ ®ßi hái tû lÖ nµy Ýt nhÊt ph¶i kh«ng d­íi 8%. Râ rµng lµ néi lùc s¬ khai cña c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam kh«ng ®ñ søc c¹nh tranh trong qu¸ tr×nh héi nhËp quèc tÕ. - Tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n trÞ cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam cßn ë møc l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi. C¸c dÞch vô cña c¸c Ng©n hµng ViÖt Nam chØ míi chiÕm 1/20 tæng sè dÞch vô cña ng©n hµng hiÖn ®¹i trªn thÕ giíi. - T×nh tr¹ng nî xÊu (bad debt) trong ®ã cã thÓ bao gåm c¶ nî qu¸ h¹n kh«ng thu håi ®­îc ®ang lµ g¸nh nÆng ®èi víi c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ lµm cho hÖ thèng Ng©n hµng th­¬ng m¹i ®i tíi t×nh tr¹ng nguy hiÓm. MÆt kh¸c, viÖc xÕp lo¹i nî qu¸ h¹n khã ®ßi cña ta hiÖn nay chñ yÕu là dùa vào tiªu chÝ thêi gian qu¸ h¹n mà ch­a tÝnh ®Õn c¸c tiªu chÝ kh¸c nh­ nî ®ang cßn trong diÖn nî trong h¹n hoÆc qu¸ h¹n th«ng th­êng nh­ng thùc tÕ doanh nghiÖp ®· bÞ thua lç nÆng, kh¶ n¨ng tr¶ nî rÊt thÊp; nh­ vËy nÕu ph©n lo¹i nî xÊu theo tiªu chuÈn quèc tÕ th× thùc tr¹ng nî xÊu trong hÖ thèng NHTMNN sÏ cßn cao h¬n (chiÕm 25% tæng d­ nî hiÖn hành). - C¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c ë ViÖt Nam vÉn ®ang ph¶i chÞu mét søc Ðp cña viÖc cho vay chØ ®Þnh ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh. QuyÒn chñ ®éng cña hä tuy ®· ®­îc më ra nh­ng míi chØ lµ h×nh thøc mµ ch­a ®i vµo thùc chÊt. - Nhu cÇu vÒ bæ sung vèn cña c¸c NHTMNN trong giai ®o¹n 2005 – 2010. B¶ng 1: Dù b¸o møc ®é thiÕu vèn vµ nhu cÇu bæ sung vèn cña c¸c NHTMNN, giai ®o¹n 2005 - 2010 N¨m ChØ tiªu 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Tæng tµi s¶n cã (tû VND) 734.867 918.583 1.148.230 1.435.287 1.794.109 2.242.636 Tèc ®é t¨ng tr­ëng Tµi s¶n cã 25% 25% 25% 25% 25% 25% Tæng tµi s¶n cã ®iÒu chØnh theo rñi ro (tû VND) 587.893 734.867 918.583 1.148.230 1.435.287 1.794.109 Vèn tù cã (V§L+ Quü BSV§L) (tû VND) 19.121 20.268 21.484 22.773 24.140 25.588 Tû lÖ t¨ng vèn tù cã theo nguån tÝch luü néi bé 6% 6% 6% 6% 6% 6% Tû lÖ vèn tù cã/tµi s¶n ®iÒu chØnh theo rñi ro 3,3% 2,8% 2,3% 2,0% 1,7% 1,4% Tæng sè vèn tù cã tèi thiÓu theo th«ng lÖ quèc tÕ (tû VND) 47.032 58.789 73.487 91.858 114.823 143.529 Tæng sè vèn tù cã bÞ thiÕu (tû VND) 27.910 38.521 52.002 69.084 90.683 117.940 Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, c¸c NHTMNN ®ang thiÕu vèn trÇm träng. §Ó ®¸p øng c¸c th«ng lÖ quèc tÕ vÒ møc ®é ®ñ vèn, hiÖn nay c¸c NHTMNN cÇn bæ sung thªm 27 ngh×n tû ®ång, vµ ®Õn n¨m 2010, møc vèn cÇn bæ sung vµo kho¶ng 117 ngh×n tû ®ång. §©y lµ nguån vèn n»m ngoµi kh¶ n¨ng cña ng©n s¸ch nhµ n­íc, v× vËy huy ®éng vèn tõ c«ng chóng ®Çu t­ th«ng qua ph¸t hµnh cæ phiÕu lµ ph­¬ng thøc kh¶ thi nhÊt trong giai ®o¹n hiÖn nay. Nã kh«ng nh÷ng gióp gi¶m bít ¸p lùc ®èi víi ng©n s¸ch nhµ n­íc mµ cßn gióp c¸c NHTMNN n©ng cao n¨ng lùc tµi chÝnh th«ng qua t¨ng vèn ®iÒu lÖ, ®ång thêi t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c ng©n hµng nµy ph¸t hµnh c¸c c«ng cô nî dµi h¹n vµ c«ng cô ph¸i sinh kh¸c, gãp phÇn ®a d¹ng ho¸ nguån vèn phôc vô cho ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh. b. Mục tiªu c¬ cÊu l¹i c¸c NHTMNN: - X©y dùng hÖ thèng NHTMNN thùc sù trë thành lùc l­îng chñ ®¹o trong lĩnh vùc ng©n hàng, ®¶m b¶o ho¹t ®éng lành m¹nh, an toàn và hiÖu qu¶. - T¹o ra c¸c NHTMNN hoặc c¸c tËp ®oàn tài chÝnh cã qui m« lín, ho¹t ®éng ®a n¨ng, hiÖn ®¹i, cã søc c¹nh tranh cao, ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. - N©ng cao uy tÝn và kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c NHTMNN trªn thÞ tr­êng trong và ngoài nước. 6.2.2. Néi dung c¶i c¸ch: a. Xö lý nî tån ®äng Xö lý nî tån ®äng lành mạnh ho¸ tài chÝnh cña NHTMNN là vÊn ®Ò cÇn ®­îc quan t©m hàng ®Çu trong ch­¬ng tr×nh t¸i c¬ cÊu hÖ thèng NHTMNN, bëi: - Nî tån ®äng lín chøa ®ùng nguy c¬ ®æ vì hÖ thèng ng©n hàng sÏ dÉn ®Õn khñng ho¶ng tài chÝnh tiÒn tÖ. - Nî tån ®äng t¹o ra g¸nh nÆng chi phÝ cho NHTMNN, suy gi¶m kh¶ n¨ng huy ®éng vèn và cho vay ®èi víi nÒn kinh tÕ, làm gi¶m lßng tin cña d©n chóng và uy tÝn quèc tÕ ®èi víi hÖ thèng ng©n hàng. b. T¨ng vèn tù cã cña c¸c NHTMNN Song song víi viÖc gi¶i quyÕt nî xÊu, lành m¹nh hãa tài chÝnh cña NHTMNN là viÖc t¨ng c­êng kh¶ n¨ng vÒ vèn tù cã ®Ó tõng b­íc phï hîp víi chuÈn mùc quèc tÕ và khu vùc. T¨ng vèn tù cã cho c¸c NHTM là vÊn ®Ò bøc b¸ch ®èi víi NHTMNN bëi lÏ: - T¨ng vèn tù cã là nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Ó cã thÓ t¨ng c­êng huy ®éng vèn më réng ®Çu t­ phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ, võa thùc hiÖn tû lÖ an toàn tèi thiÓu theo chuÈn mùc quèc tÕ . - Theo quy ®Þnh cho vay ®èi víi mét kh¸ch hàng kh«ng v­ît qu¸ 15% vốn tù cã. Víi møc vèn tù cã hiÖn nay, c¸c NHTMNN kh«ng ®ñ søc tài trî cho nh÷ng dù ¸n lín nh­ dÇu khÝ, ®iÖn lùc, hàng kh«ng, b­u chÝnh viÔn th«ng... làm gi¶m kh¶ n¨ng c¹nh tranh cña c¸c NHTMNN. Theo tÝnh to¸n ®Ó ®¶m b¶o tû lÖ an toàn tèi thiÓu hiÖn nay theo chuÈn mùc quèc tÕ là 8% (tû lÖ vèn tù cã/tæng tài s¶n cã) th× sè l­îng vèn cÊp bæ sung cÇn ®­îc xö lý là 10.000 tû ®ång và ­íc tÝnh ®Ó b¶o ®¶m møc t¨ng d­ nî b×nh qu©n ë møc 18%/năm c. N©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng. Trong mét m«i tr­êng c¹nh tranh nh­ nhau, sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña mét ng©n hµng hoµn toµn phô thuéc vµo n¨ng lùc qu¶n trÞ cña ng©n hµng ®ã. Thùc tÕ ViÖt Nam ®· cho thÊy r»ng, trong ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng kh«ng thuËn lîi hiÖn nay nh­ng c¸c chi nh¸nh Ng©n hµng n­íc ngoµi vÉn ho¹t ®éng tèt. §iÒu ®ã chøng tá r»ng n¨ng lùc néi t¹i cña ng©n hµng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh trong kinh doanh. V× vËy, ®iÓm xuÊt ph¸t ®Ó c¶i tæ hÖ thèng ng©n hµng lµ ph¶i ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc qu¶n trÞ cña c¸c ng©n hµng vµ viÖc gia t¨ng c¸c yÕu tè vËt chÊt chØ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së chÊt l­îng qu¶n trÞ d. HiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c dÞch vô C¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i ViÖt Nam ®ang sö dông c¸c c«ng nghÖ cßn l¹c hËu so víi c¸c Ng©n hµng trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. MÆt kh¸c, c¸c dÞch vô cho vay vµ nhËn tiÒn göi cßn nghÌo nµn. §iÒu nµy sÏ lµ mét bÊt lîi lín cña c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ViÖt Nam khi nÒn kinh tÕ chóng ta héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, sù gia nhËp thÞ tr­êng cña hµng lo¹t c¸c Ng©n hµng lín víi sè vèn lín, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, chÊt l­îng dÞch vô tèt, ®a d¹ng c¸c lo¹i h×nh dÞch vô. Muèn ®øng v÷ng vµ c¹nh tranh ®­îc víi c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi b¾t buéc c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam ph¶i nhanh chãng c¶i tiÕn c«ng nghÖ, ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh dÞch vô ng©n hµng. Cã nh­ vËy th× c¸c ng©n hµng nµy míi cã thÓ døng v÷ng tr­íc sù c¹nh tranh quyÕt liÖt cña c¸c Ng©n hµng n­íc ngoµi trong thêi gian tíi. 6.2.3. T×nh h×nh thùc hiÖn c«ng cuéc c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng thêi gian qua. Ch­¬ng tr×nh c¬ cÊu l¹i NHTMNN nh÷ng n¨m qua ®· ®¹t ®­îc nhiÒu tiÕn bé ®¸ng kÓ: 60% nî tån ®äng ®· ®­îc xö lý. Mét sè NH (Ngo¹i th­¬ng, §Çu t­) vÒ c¬ b¶n ®· xö lý xong nî qu¸ h¹n trªn b¶ng c©n ®èi. Nh­ng nh÷ng kho¶n nî cho vay theo chØ ®ịnh (tËp trung chñ yÕu vào c¸c ch­¬ng tr×nh mÝa ®­êng, ®¸nh b¾t xa bê, xi m¨ng lß ®øng...) vÉn ®ang cßn là g¸nh nÆng víi 1.836 tØ ®ång. Sè nî tån ®äng theo ®Ò ¸n cßn l¹i ch­a xö lý ®óng thêi gian dù kiÕn còng là mét g¸nh nÆng lín... Vèn tù cã cña c¸c NHTMNN 2 n¨m gÇn ®©y dï ®· ®­îc cÊp thªm 11 ngh×n tØ ®ång nh­ng còng míi chØ ®¹t ®­îc hÖ sè an toàn cao nhÊt là 5,43% (NH N«ng nghiÖp). Theo «ng Lª Xu©n NghÜa - Vô tr­ëng Vô ChiÕn l­îc ph¸t triÓn NH (NHNN), thay ®æi c¸ch tÝnh nî cña hÖ thèng NH là rÊt cÇn thiÕt v× c¸ch tÝnh nî nh­ hiÖn nay míi chØ cho thÊy nî qu¸ h¹n (theo thêi gian) mà kh«ng thÊy râ thùc chÊt nî xÊu, trong khi t×nh tr¹ng nî xÊu trong c¸c NHTMNN hiÖn rÊt trÇm träng. Cïng víi quan ®iÓm này, «ng Vò Quèc S¸u - Chñ tÞch Héi ®ång qu¶n trÞ NH §Çu t­ và Ph¸t triÓn VN - trong mét bài viÕt míi ®©y ®¨ng t¹i t¹p chÝ cña NH này cho biÕt: "NÕu tÝnh nî theo tiªu chuÈn quèc tÕ, IMF cho r»ng nî qu¸ h¹n thùc tÕ cña c¸c NHVN dao ®éng ë møc 40% tæng d­ nî, gÊp 8 lÇn møc cho phÐp... Trong ®ã, 58% nî qu¸ h¹n kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi...". V× thÕ, thùc hiÖn c¸ch qu¶n lý míi, c¸c NH buéc ph¶i trÝch dù phßng rñi ro lín h¬n, ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn nép ng©n s¸ch và tiÒn l­¬ng. §©y sÏ là vÊn ®Ò khã kh¨n nhÊt v× thu nhËp cña ng­êi lao ®éng trong c¸c NH sÏ bị gi¶m sót... Mét c«ng ty kiÓm to¸n quèc tÕ ®· tiÕn hành chän mÉu ngÉu nhiªn 962 tài kho¶n cho vay cña mét NHTM nhà n­íc (NN) víi tæng d­ nî trªn 16 ngh×n tØ ®ång (chiÕm 38% tæng d­ nî cho vay cña NH này), kÕt qu¶ cho thÊy tØ lÖ nî xÊu chiÕm tíi 46%. Trong ®ã, nî hiÖn hành chỉ cã 17%, cßn l¹i là nî chó ý ®Æc biÖt, nî d­íi tiªu chuÈn, nî khã ®ßi, nî mÊt vèn...  ViÖc t¸i c¬ cÊu NHTM ®· ®­îc ChÝnh phñ thành lËp h¼n mét ban chØ ®¹o do Phã Thñ t­íng là tr­ëng ban, phã thèng ®èc Ng©n hàng Nhà n­íc là phã ban và c¸c ñy viªn là thø tr­ëng cña 6 bé, ngành liªn quan. ThÕ nh­ng, theo tiÕn sÜ Lª Xu©n NghÜa, Vô tr­ëng Vô ChiÕn l­îc Ph¸t triÓn ng©n hàng, cho ®Õn nay chỉ míi xö lý ®­îc 60% nî xÊu. MÆc dï ®· ®­a ®­îc nî xÊu tõ 14% n¨m 2000 xuèng cßn 5% thêi ®iÓm hiÖn nay, nh­ng ®©y vÉn là mét tØ lÖ rÊt lín so tiªu chuÈn quèc tÕ, ®Æt hÖ thèng ng©n hàng ViÖt Nam vào cæng th¸ch thøc. ¤ng §Æng V¨n Th¶o, Phã Vô tr­ëng Vô ChiÕn l­îc Ph¸t triÓn ng©n hàng, cho biÕt ®Õn 30/9/2004, ngo¹i trõ Ng©n hàng Ngo¹i th­¬ng ®· c¬ b¶n xö lý ®­îc nî tån ®äng, cßn l¹i Ng©n hàng NN-PTNT chỉ míi xö lý ®­îc 80%, Ng©n hàng §Çu t­ xö lý ®­îc 78%, Ng©n hàng C«ng th­¬ng vÉn ch­a ®¹t tiÕn ®é ®Ò ra do nî tån ®äng qu¸ lín ph¸t sinh tõ nh÷ng vô ¸n. ViÖc t¨ng vèn tù cã trong giai ®o¹n t¸i c¬ cÊu, theo TS Nghĩa, cho ®Õn nay ®· cã 4 lÇn t¨ng vèn nh­ng vÉn ch­a thùc hiÖn xong. Dï tØ lÖ t¨ng vèn tù cã hiÖn t¨ng lªn 4%-5% so thêi ®iÓm tr­íc n¨m 2001, nh­ng xem ra vÉn ch­a thÊm th¸p g× nÕu so víi tèc ®é t¨ng tr­ëng tÝnh b×nh qu©n 20%/n¨m. TÝnh thêi ®iÓm hiÖn nay, vèn tù cã cña c¸c NHTM ®¹t 15.000 tØ ®ång, gÊp 2,2 lÇn so víi håi cuèi n¨m 2001, nh­ng vÉn ch­a ®¹t tØ lÖ an toàn vèn tèi thiÓu theo tiªu chuÈn quèc tÕ. C¬ cÊu l¹i m« h×nh ho¹t ®éng cña hÖ thèng NHTM ®­îc thùc hiÖn b»ng 9 m«®un: Qu¶n lý rñi ro, qu¶n lý vèn, qu¶n lý tÝn dông, gi¸m s¸t ho¹t ®éng, x©y dùng chiÕn l­îc kinh doanh míi, x©y dùng hÖ thèng th«ng tin, chuyÓn sang hÖ thèng kÕ to¸n quèc tÕ, ph¸t triÓn dÞch vô míi và qu¶n lý nguån nh©n lùc. Nh­ng ®Õn nay, 9 m«®un này c¸c NHTM vÉn ch­a thùc hiÖn mét c¸ch bài b¶n. Ngay nh­ dù ¸n do ChÝnh phñ Hà Lan tài trî 3 triÖu euro cho hÖ thèng VCB thùc hiÖn 9 m«®un này, nh­ng 3 n¨m tr«i qua VCB chØ t­¬ng ®èi hoàn thành 4/9 m«®un. Theo TS Lª Xu©n NghÜa, ®iÒu rÊt dÔ nh×n nhËn viÖc t¸i c¬ cÊu NHTM giËm ch©n t¹i chç là do: ThiÕu sù râ ràng vÒ vai trß, tr¸ch nhiÖm cña chñ së h÷u, ban gi¸m ®èc, héi ®ång qu¶n trÞ và chøc n¨ng c¸c bé phËn trong ng©n hàng; thiÕu mét nÒn t¶ng v¨n hãa doanh nghiÖp; thiÕu sù minh b¹ch, ch­a t¸ch ho¹t ®éng cho vay chÝnh s¸ch ra khái ho¹t ®éng cña NHTM; qu¶n trÞ tæ chøc kinh doanh yÕu... Và nh­ vËy, kÕ ho¹ch cña ChÝnh phñ ®Ò ra là sÏ hoàn thành t¸i c¬ cÊu NHTM vào n¨m 2006 xem ra bÊt thành. Mét vÊn ®Ò ®­îc c¸c chuyªn gia ng©n hàng ®Æt ra: Trung Quèc tõng dïng biÖn ph¸p t¸o b¹o là dïng vèn dù tr÷ ngo¹i tÖ ®Ó t¨ng vèn tù cã cho c¸c NHTM. VËy liÖu ViÖt Nam cã làm ®­îc ®iÒu này kh«ng? TS NghÜa cho r»ng ViÖt Nam kh«ng thÓ làm ®­îc. Thø nhÊt, hiÖn nay chóng ta cã mét quan niÖm kh«ng thËt râ ràng vÒ hÖ thèng tài chÝnh nãi chung và NHTM nãi riªng. §¬n cö nh­ bá vài tr¨m triÖu x©y dùng mét nhà m¸y th× dÔ, nh­ng bá vài tr¨m triÖu ®Ó t¨ng vèn cho ng©n hàng th× qu¶ là chuyÖn lín. Thø hai, ViÖt Nam chóng ta còng kh«ng cã ®ñ tiÒn ®Ó t¨ng vèn hay xö lý nî. C¸ch duy nhÊt ®Ó t¸i c¬ cÊu NHTM ®­îc thành c«ng kh«ng cßn con ®­êng nào kh¸c h¬n là cæ phÇn hãa. Bëi chØ cã dùa vào kinh tÕ thÞ tr­êng th«ng qua viÖc cæ phÇn hãa th× NHTM míi dÔ dàng t¨ng vèn còng nh­ n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý nhê cæ ®«ng chiÕn l­îc tõ bªn ngoài. Thêi ®iÓm 31/12/2000, nî tån ®äng cña Vietcombank là 4.562 tØ ®ång. §Õn nay, 96% tæng sè nî ®ã ®­îc xö lý tõ nguån vèn ng©n s¸ch và nguån trÝch lËp dù phßng rñi ro 188 tØ ®ång nî tån ®äng cßn l¹i dù kiÕn sÏ ®­îc xö lý ngay trong n¨m 2005. Vietcombank ®¹t hÖ sè an toàn vèn là 4,7% trong khi hÖ sè này theo chuÈn quèc tÕ tèi thiÓu là 8%. PhÇn III Mét sè kiÕn nghÞ vÒ c¶i c¸ch hÖ thèng tµi chÝnh ë ViÖt Nam I. C¸c gi¶i ph¸p vÒ c¶i c¸ch c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh 1. Hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tû gi¸ §Ó thùc hiÖn mét chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i thùc sù ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ vµ ph¸t huy t¸c dông cña m×nh th× vÊn ®Ò ®Çu tiªn lµ viÖc lùa chän mét chÕ ®é tû gi¸ phï hîp, ®ång thêi lµ viÖc x¸c ®Þnh tû gi¸ hîp lý; tiÕp ®ã lµ c¸c chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh, ®iÒu chØnh tû gi¸ ph¶i phï hîp víi môc ®Ých ®Æt ra Thø nhÊt, vÒ lùa chän vµ ¸p dông chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i ChÝnh s¸ch tû gi¸ ViÖt Nam hÞªn nay cÇn theo c¸c ®Þnh h­íng sau: - VÒ chiÕn l­îc dµi h¹n, ph¶i ¸p dông chÕ ®é tû gi¸ th¶ næi - VÒ chiÕn l­îc ng¾n h¹n vµ trung h¹n cÇn ¸p dông chÕ ®é tû gi¸ th¶ næi cã ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc Trªn thùc tÕ hiÖn nay cã 2 chÕ ®é phæ biÕn ®­îc IMF khuyÕn nghÞ cã thÓ ¸p dông cho c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn, ®ã lµ chÕ ®ä tû gi¸ “ biªn ®é- ræ tiÒn tÖ- tr­ît”(Band-Basket-Crawl:BBC) vµ chÕ ®é tû gi¸ b×nh qu©n thÞ tr­êng( Market Average Exchange Rate reglme: MAERR) + ChÕ ®é tû gi¸ “biªn ®é- ræ tiÒn tÖ- tr­ît”, cã 3 ®iÓm næi bËt sau:Tû gi¸ ngang gi¸ ®­îc phÐp thay ®æi theo thêi gian, tû gi¸ ngang gi¸ ®­îc h×nh thµnh theo mét ræ tiÒn tÖ, bao gåm c¸c ®ång tiÒn chñ chèt kh¸c nhau mµ kh«ng ph¶i lµ mét ®ång tiÒn duy nhÊt, Biªn ®é dao ®éng xung quanh tû gi¸ ngang gi¸ ®ñ réng cho tû gi¸ trªn thÞ tr­êng cã thÓ dao ®éng. + ChÕ ®é tû gi¸ trung b×nh thÞ tr­êng: ChÕ ®é nµy d­êng nh­ linh ho¹t h¬n hÖ thèng BBC víi nghÜa lµ NHTW tõ bá kh¶ n¨ng x¸c ®Þnh tû gi¸ mang tÝnh chuyªn quyÒn, nã cho phÐp lùc l­îng thÞ tr­êng gi÷ vai trß quan träng trong viÖc x¸c ®Þng tû gi¸, t¹o cho thÞ tr­êng ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ h¬n. NhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng BBC lµ chÕ ®é phï hîp h¬n víi t­ c¸ch lµ chÕ ®é trung gian cho ViÖt nam hiÖn nay. BBC d­êng nh­ thÝch hîp h¬n trong c¸c giai ®äan trung gian tiÕn tíi chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i th¶ næi Thø hai, vÒ x¸c ®Þnh vµ ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i + VÒ nguyªn t¾c khi ¸p dông chÕ ®é tû gi¸ hèi ®o¸i th¶ næi th× møc gi¸ ®­îc h×nh thµnh d­íi c¸c t¸c ®éng cña c¸c yÕu tè thÞ tr­êng. Tuy nhiªn ®èi víi ViÖt Nam hiÖn nay khi chóng ta lùa chän chª ®é tû gi¸ th¶ næi cã sù qu¶n lý th× viÖc can thiÖp vµo thÞ tr­êng b»ng c¸c biÖn ph¸p kinh tÕ vµ hµnh chÝnh nh»m x¸c lËp tû gi¸ phï hîp, thóc ®Èy xuÊt khÈu vµ thu hót §TNN lµ cÇn thiÕt vµ quan träng. + Trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña ViÖt Nam, viÖc tiÕp tôc ®Èy m¹nh thu hót ®Çu t­ trong vµ ngoµi n­íc, më réng viÖc lµm, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®Ò duy tr× tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ lµ mét trong nh÷ng môc tiªu ®­îc ­u tiªn hµng ®Çu. ViÖc thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu nµy ®Òu cã liªn quan chÆt chÏ ®Õn chÝnh s¸ch tû gi¸ hèi ®o¸i. + Tr­íc m¾t ®iÒu chØnh tû gi¸ hèi ®o¸i danh nghÜa ngang b»ng tû gi¸ hèi ®o¸i thùc. Song ®Ó tr¸nh g©y sèc cho thÞ tr­êng, lo¹i trõ ho¹t ®éng ®Çu c¬, viÖc ®iÒu chØnh ph¶i ®­îc chuÈn bÞ chu ®¸o kü l­ìng vµ cã nh÷ng b­íc ®i cÈn träng, viÖc ®iÒu chØnh cÇn ®­îc tiÕn hµnh theo mét lé tr×nh cã ho¹ch ®Þnh tr­íc. 2. Gi¶i ph¸p cho chÝnh s¸ch l·i suÊt + Trong bèi c¶nh l·i suÊt ®ång ngo¹i tÖ ®· ®­îc tù do hãa, th× ®ßi hái NHNN ph¶i cã nh÷ng b­íc ®i thÝch hîp ®Ó tiÕn tíi tù do hãa l·i suÊt ®ång néi tÖ. §ã lµ cÇn tËp trung ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ: H×nh thµnh vµ x©y dùng cÊu tróc c¸c lo¹i l·i suÊt chñ yÕu trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ nh­: l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña NHNN; l·i suÊt ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c nhµ n­íc vµ tÝn phiÕu NHNN; l·i suÊt cho vay liªn ng©n hµng. Mét khi c¸c lo¹i l·i suÊt nµy ph¸t huy vai trß tÝch cùc trong viÖc ®iÒu tiÕt l·i suÊt thÞ tr­êng th× NHNN cã thÓ lo¹i bá c¬ chÕ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do hãa l·i suÊt. + Do thÞ tr­êng tiÒn tÖ ®ang trong qu¸ tr×nh hoµn thiÖn cho nªn b­íc ®i thÝch hîp cho tiÕn tr×nh tù do hãa l·i suÊt ®ång néi tÖ hiÖn nay lµ nªn thùc hiÖn ®èi víi l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n, vµ NHNN vÉn ph¶i duy tr× c¬ chÕ qu¶n lý l·i suÊt c¬ b¶n vµ biªn ®é giao dÞch ®èi víi l·i suÊt cho vay dµi h¹n. + Thêi gian tíi khi nÒn kinh tÕ cã sù héi nhËp hoµn toµn vµo khu vùc vÒ kinh tÕ vµ tiÕp ®Õn lµ tµi chÝnh th× NHNN cã thÓ thùc hiÖn chÝnh s¸ch tù do hãa l·i suÊt hoµn toµn, xãa bá chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n vµ qu¶n lý biªn ®é ®èi víi l·i suÊt cho vay dµi h¹n ®ång néi tÖ. §ång thêi, NHNN sÏ t¨ng c­êng sö dông c«ng cô l·i suÊt t¸i cÊp vèn vµ kÕt hîp víi l·i suÊt thÞ tr­êng më ®Ó can thiÖp vµ ®iÒu chØnh l·i suÊt thÞ tr­êng. 3. Gi¶i ph¸p cho chÝnh s¸ch tÝn dông + Vèn tÝn dông nhµ n­íc ph¶i tËp trung cho vay c¸c ch­¬ng tr×nh, c¸c dù ¸n , môc tiªu theo ®Þnh h­íng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, ­u tiªn vµo mét sè ngµnh mòi nhän, c¸c vïng träng ®iÓm, c¸c dù ¸n ®Çu t­ cã kh¶ n¨ng t¹o ra t¨ng tr­ëng kinh tÕ cao.N©ndg cao kh¶ n»n hç trî cña tÝn dông nhµ n­íc vµ tr¸ch nhiÖm ncña c¸c ®¬n vÞ sö dông vèn vay th«ng qua x¸c ®Þnh møc vèn vay vµ l·i suÊt cho vay hîp lý; ®Æc biÖt nh÷ng dù ¸n thuéc c¸c ngµnh nghÒ, vïng miÒn cÇn khuyÕn khÝch nªn ®­îc ­u tiªn ë møc thÊop h¬n l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. + Gi¶m sè l­îng c¸c ch­¬ng tr×nh tÝn dông chØ ®Þnh, gi¶m tû lÖ tÝn dông ph¶i chÞu t¸c ®éng cña viÖc chØ ®Þnh vµ gi¶m møc ®é trî cÊp l·i suÊt. + Më réng qui m« vµ t¨ng nhÞp ®é ph¸t hµnh tr¸i phiÕu chÝnh phñ, tr¸i phiÕu c«ng tr×nh ®Ó huy ®éng vèn phôc vô chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. §æi míi ph­¬ng thøc vµ c¬ chÕ ho¹t ®éng cña Quü hç trî vµ ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho Quü chñ ®éng huy ®éng vèn dµi h¹n cho ®Çu t­ ph¸t triÓn. Më réng quyÒn ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ®Çu t­ cho c¸c ®Þa ph­¬ng th«ng qua c¸c quü ®Çu t­ ph¸t triÓn ë ®Þa ph­¬ng ®Ó x©y dùng c¸c c«ng tr×nh kÕt cÊu h¹ tÇng trªn ®Þa bµn. II. mét sè Gi¶i ph¸p vÒ c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng: 1. Xö lý nî tån ®äng 1.1 Thµnh lËp c«ng ty mua b¸n nî t¸ch ra khái c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i. HiÖn nay c¸c c¶ 4 ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ®Òu ®· thµnh lËp c«ng ty khai th¸c tµi s¶n thÕ chÊp vµ ®­a vµo ho¹t ®éng. MÆt kh¸c, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh còng ®· trÝch lËp vµ xö lý dù phßng rñi ro. Tuy nhiªn theo chóng t«i biÖn ph¸p nµy lµ kh«ng triÖt ®Ó bëi nh÷ng c«ng ty vµ nguån vèn ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty nµy thùc chÊt vÉn lÊy tõ c¸c ng©n hµng. Do ®ã ®Ó xö lý nh÷ng kho¶n nî nµy Nhµ n­íc nªn thµnh lËp ra mét c«ng ty mua b¸n nî ®éc lËp víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nµy. 1.2 T¸ch b¹ch ho¹t ®éng cho vay chÝnh s¸ch víi cho vay th­¬ng m¹i. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n s©u xa cña nh÷ng kho¶n nî tån ®äng chÝnh lµ viÖc ch­a cã sù t¸ch biÖt gi÷a cho vay chÝnh s¸ch víi cho vay th­¬ng m¹i trong ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng. Tr­íc ®©y Ng©n hµng N«ng nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n ngoµi ho¹t ®éng cho vay th­¬ng m¹i th­êng kiªm nhiÖm lu«n ho¹t ®éng cho vay chÝnh s¸ch theo c¸c ch­¬ng tr×nh cña ChÝnh phñ. Nh÷ng ®èi t­îng nµy th­êng lµ kh«ng cã kh¶ n¨ng tr¶ nî. Mét t×nh tr¹ng t­¬ng tù còng x¶y ra ®èi víi c¸c ng©n hµng TMQD kh¸c, ngoµi ho¹t ®éng cho vay trªn thÞ tr­êng thuÇn tuý hä th­êng ph¶i tham gia vµo c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Çu t­ cña ChÝnh phñ nh­ c¸c ho¹t ®éng ®ång tµi trî cho vay nh÷ng dù ¸n mµ ChÝnh phñ quan t©m, trong ®ã cã kh«ng Ýt nh÷ng dù ¸n cã tÝnh rñi ro cao. §iÒu nµy ®· lµm cho t×nh tr¹ng nî xÊu, nî tån ®äng cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i thªm trÇm träng. HiÖn nay, tuy chóng ta ®· cã sù t¸ch biÖt b»ng viÖc thµnh lËp Ng©n hµng ChÝnh s¸ch, Ng©n hµng ph¸t triÓn nhµ §ång b»ng S«ng Cöu long song ®©y míi chØ lµ b­íc ®Çu vµ trong nh÷ng vùc nhÊt ®Þnh. V× thÕ trong t­¬ng lai ChÝnh phñ cÇn ph¶i ®Ó cho ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ho¹t ®éng theo h­íng thÞ tr­êng h¬n, can thiÖp Ýt h¬n vµo ho¹t ®éng cña c¸c ng©n hµng nµy. 2. Gi¶i ph¸p t¨ng vèn cho c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i 2.1 Cæ phÇn ho¸ tõng b­íc c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i Cæ phÇn hãa lµ mét qu¸ tr×nh tÊt yÕu khi tiÕn hµnh c¶i c¸ch hÖ thèng ng©n hµng, do ®ã cÇn ph¶i nh×n nhËn cô thÓ vÒ vÊn ®Ò nµy. Kh«ng nªn coi viÖc cæ phÇn hãa NHTMNN ®¬n thuÇn nh­ mét “chiÕn dÞch ” ph¸t hµnh chøng kho¸n ®Ó gäi thªm vèn thay cho phÇn cÊp thªm vèn cña nhµ n­íc, mµ ph¶i ®­îc coi nh­ lµ mét cuéc c¸ch m¹ng thùc sù…Võa t¨ng quy m« vèn, võa c¬ cÊu l¹i ho¹t ®éng qu¶n trÞ kinh doanh nhê bæ sung nh÷ng nh©n tè qu¶n lý vµ nh©n tè c«ng nghÖ míi. Theo ®ã, cÇn ¸p dông ngay c¸c th«ng lÖ quèc tÕ trong viÖc ph¸t hµnh ®ång thêi cæ phiÕu ­u ®·i vµ cæ phiÕu phæ th«ng, hoÆc tr­íc tiªn ph¶i ph¸t hµnh cæ phiÕu phæ th«ng trªn thÞ r­êng chøng kho¸n. ViÖc ­u tiªn quyÒn mua cæ phiÕu cho c¸n bé, nh©n viªn cña NHTMNN khi cæ phÇn hãa cÇn cã quy chÕ riªng (vÝ dô quy ®Þnh sè l­îng ®­îc mua theo th©m niªn c«ng t¸c t¹i Ng©n hµng, tû lÖ gi¶m gi¸ so víi gi¸ thÞ tr­êng, quyÒn ®­îc ho¸n ®æi gi÷a hai lo¹i cæ phiÕu vµ viÖc ®Þnh ®o¹t nã.v.v…) sau khi t«n träng mäi nguyªn t¾c ®Êu gi¸ cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng. CÇn tÝnh to¸n mét tû lÖ hîp lý ngay tõ ®Çu cho phÐp c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi tham gia mua cæ phiÕu trªn thÞ tr­êng. TÝnh hîp lý tèt nhÊt cho tû lÖ nµy lµ ®ñ ®Ó bæ sung nh©n tè qu¶n trÞ vµ c«ng nghÖ míi trong Ng©n hµng nh­ng kh«ng v­ît møc tû lÖ khèng chÕ chung cho nhãm nh©n tè nµy. §èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ trong n­íc còng kh«ng nªn ph©n biÖt thÓ nh©n hay ph¸p nh©n, miÔn lµ ®ñ n¨ng lùc hµnh vi, n¨ng lùc ph¸p lý vµ n»m trong tæng tû lÖ n¾m gi÷ cæ phiÕu ë møc ®é chi phèi nµo ®ã theo quy ®Þnh cña héi ®ång CPH. 2.2 Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu ChÝnh phñ §©y lµ mét biÖn ph¸p quan träng ®Ó t¨ng thªm vèn cho c¸c ng©n hµng mµ vÉn ®¶m b¶o quyÒn së h÷u cña ChÝnh phñ trong c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh. 3. Gi¶i ph¸p n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý X©y dùng kÕ ho¹ch ®µo t¹o và ®µo t¹o l¹i c¸n bé, tËp trung tr­íc hÕt vào c¸c lĩnh vùc chÝnh yÕu cña t¸i c¬ cÊu nh­ : nghiÖp vô qu¶n lý chiÕn l­îc, qu¶n lý rñi ro, kÕ to¸n, kiÓm to¸n, qu¶n lý tÝn dông và dÞch vô míi. 4. Gi¶i ph¸p hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ ng©n hµng vµ ®a d¹ng ho¸ c¸c dÞch vô C¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cÇn ®Çu t­ vµo c¸c c«ng nghÖ míi, ®Æc biÖt lµ vÒ hÖ thèng phÇn mÒm xö lý th«ng tin kh¸ch hµng, chia sÎ th«ng tin t¹o thµnh mét hÖ thèng liªn ng©n hµng. Cã nh­ vËy c¸c Ng©n hµng sÏ tiÕt kiÖm ®­îc thêi gian vµ tr¸nh ®­îc c¸c rñi ro, h¹n chÕ ®­îc t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin dÔ dÉn ®Õn c¸c tæ chøc téi ph¹m quèc tÕ lõa ®¶o vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng röa tiÒn. MÆt kh¸c, th«ng qua viÖc liªn kÕt th«ng tin c¸c ng©n hµng sÏ t¹o thµnh mét hÖ thèng m¹nh cã thÓ trë thµnh mét lîi thÕ c¹nh tranh ®èi víi c¸c ng©n hµng n­íc ngoµi. Bªn c¹nh ®ã, trong tiÕn tr×nh héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi, b¾t buéc c¸c Ng©n hµng cña ViÖt Nam ph¶i ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh dÞch vô, v× chØ cã nh­ vËy th× c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cña ViÖt Nam míi cã thÓ c¹nh tranh ®­îc víi c¸c Ng©n hµng n­íc ngoµi. Thªm vµo ®ã, c¸c Ng©n hµng Th­¬ng m¹i c¶u ViÖt Nam cÇn ¸p dông c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ trong c¸c lÜnh vùc ho¹t ®éng ®Ó ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng lín vµ ®a d¹ng cña c¶ kh¸ch hµng trong vµ ngoµi n­íc còng nh­ t¹o ra mét hÖ thèng ng©n hµng thèng nhÊt vµ bÒn v÷ng. môc lôc