Thực trạng chính sách lãi suất ở Việt Nam

®· ch¶y tõ n­íc nµy qua n­íc kh¸c tù do h¬n rÊt nhiÒu. Nãi chung, lîi Ých cña toµn cÇu ho¸ lµ rÊt lín mµ mçi quèc gia ph¶i n¾m lÊy, kh«ng thÓ bá qua. Trong lÜnh vùc tµi chÝnh, toµn cÇu cÇu ho¸ ®Æt ra nh÷ng c¬ héi vµ th¸ch thøc míi, trong ®ã mét th¸ch thøc lín lµ viÖc lµm xãi mßn vµ gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ b»ng c¸c c«ng cô trùc tiÕp, nh­ c¸c quy ®Þnh trÇn sµn l·i suÊt; thay vµo ®ã ®Ó ®¶m b¶o kiÓm so¸t tiÒn tÖ c¸c n­íc dÇn chuyÓn sang thùc hiÖn c«ng cô kiÓm so¸t l·i suÊt gi¸n tiÕp nh­ nghiÖp vô thÞ tr­êng më, t¸i chiÕt khÊu, hîp ®ång mua l¹i..., tøc lµ c¸c c«ng cô ®Þnh h­íng thÞ tr­êng ®Ó ®¶m b¶o héi nhËp thµnh c«ng trong lÜnh vùc tµi chÝnh, tr­íc hÕt l·i suÊt ph¶i ®­îc tù do ho¸. + Tù do ho¸ l¸i suÊt lµ mét bé phËn c¬ b¶n cña tù do ho¸ tµi chÝnh. Chñ thuyÕt Mc Kinnon- Shaw (1973) ®· ®i tíi kÕt luËn lµ c¸c n­íc ph¸t ®ang ph¸t triÓn cÇn tr¸nh can thiÖp vµ chØ ®¹o trªn thÞ tr­êng tµi chÝnh, thùc hiÖn tù do ho¸ thÞ tr­êng tµi chÝnh ®Ó chóng tù ph¶n øng theo c¸c lùc l­îng thÞ tr­êng. Chñ thuyÕt nµy ph¶n ®èi c¬ chÕ kiÒm chÕ tµi chÝnh. Theo Mc Kinnon th× c¬ chÕ kiÒm chÕ tµi chÝnh ®­îc ®Æc tr­ng bëi nh÷ng bãp mÐo do chÝnh s¸ch trong hÖ thèng tµi chÝnh quèc gia. Nh÷ng chÝnh s¸ch kiÒm chÕ tµi chÝnh bao gåm: quy ®Þnh trÇn l·i suÊt d­íi møc l·i suÊt thÞ tr­êng, x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông, quy®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cao vµ qu¶n lý vèn ®Ó ng¨n chÆn c¸c ®ång tiÒn ra. Mc Kinnon vµ Shaw cßn gi¶i thÝch nh÷ng ®éng c¬ ®Ó thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch nµy lµ: khuyÕn khÝch ®Çu t­ vµo khu vùc ­u tiªn còng nh­ lµm gi¶m c¸c chi phÝ tµi trî cho th©m hôt ng©n s¸ch. BiÓu hiÖn cña mét nÒn kinh tÕ cã c¬ chÕ kiÒm chÕ tµi chÝnh lµ: huy ®äng vèn chñ yÕu vµ sù thiÕu hôt vèn; ph©n bæ vèn kh«ng hiÖu qu¶, sù tån t¹i cña thÞ tr­êng tµi chÝnh phi chÝnh thøc. Khi kÕt luËn Shaw nhÊn m¹nh:” khu vùc tµi chÝnh cña mét nÒn kinh tÕ cã vai trß trong ph¸t triÓn kinh tÕ. NÕu nã bÞ kiÒm chÕ vµ bã mÐo, nã cã thÓ ng¨n c¶n vµ ph¸ ho¹i nh÷ng ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn. Nh­ vËy nh÷ng h¹n chÕ cña c¬ chÕ tµi chÝnh bÞ kiÒm chÕ t¹o ra nh÷ng c¬ së cho sù ph¸t triÓn cña c¬ chÕ tµi chÝnh mang tÝnh tù do h¬n. Tù do ho¸ cho phÐp hÖ thèng ng©n hµng tù chñ h¬n vµ ®iÒu ®ã dÉn ®Õn l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay cao h¬n. Nh÷ng thay ®æi nh­ vËy trong lÜnh vùc tµi chÝnh sÏ t¸c ®éng ®Õn c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c hé gia ®×nh, khiÕn hä thay ®æi hµnh vi tiÕt kiÖm vµ ®µu t­ cña m×nh theo h­íng cã lîi cho t¨ng tr­ëng kinh tÕ. T¨ng l·i suÊt tiÒn göi sÏ lµm t¨ng tû lÖ tiÕt kiÖm néi ®Þa, thay thÕ ®­îc nguån vèn ®i vay n­íc ngoµi ®Ó tµi trî cho ®Çu t­. Nguån vèn tiÕt kiÖm ®­îc truyÒn t¶i qua hÖ thèng t¶i qua hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng chÝnh thøc , mµ kh«ng ph¶i qua thÞ tr­êng tiÒn tÖ kh«ng chÝnh thøc. TiÕt kiÖm trong n­íc t¨ng lªn vµ møc l·i suÊt thùc cao lµm më réng ®Çu t­ vµ t¨ng hiÖu qu¶ ®Çu t­.KÕt qu¶ t¹o ra mét tû lÖ t¨ng tr­ëng réng h¬n. Quan ®iÓm tù do ho¸ l·i suÊt ®èi víi viÖc kÝch thÝch tiÕt kiÖm néi ®Þa ë trªn cßn rÊt nhiÒu tranh c·i vµ ý kiÕn kh¸c nhau.Trong khi ®ã vai trß cña tù do ho¸ l·i suÊt mang l¹i sù c¶i thiÖn viÖc phan bæ tÝn dông vµ c¶i thiÖn hiÖu qu¶ ®Çu t­ l¹i ®­îc thèng nhÊt cao. §iÒu nµy lµ rÊt c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ t¨ng tr­áng bÒn v÷ng. Nh÷ng h¹n chÕ cña viÖc tù do ho¸ l·i suÊt ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn Tù do ho¸ l·i suÊt lµ môc tiªu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, song víi c¸c quèc gia ®ang ph¸t triÓn viÖc ngay lËp tøc tõ th¸i cùc nµy - kiÒm chÕ sang th¸i cùc kh¸c - tù do lµ mét viÖc lµm kh«ng kh¶ thi. Tù do ho¸ l·i suÊt cÇn cã mét tr×nh tù b­íc ®i hîp lý , nÕu kh«ng sÏ g©y ra nh÷ng ®æ vì to lín cho nÒn kinh tÕ. Nguyªn nh©n cña viÖc cÇn cã mét b­íc trung gian lµ: Thø nhÊt, nh÷ng thuËn lîi do tù do ho¸ l·i suÊt mang l¹i lµ rÊt c¬ b¶n , nh­ng còng tån t¹i nh÷ng tr­êng hîp mµ ë ®ã tù do ho¸ l·i suÊt kh«ng ®­îc thùc hiÖn tèt vai trß cña m×nh, nh­: C¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn lu«n ph¶i ®èi mÆt víi hÖ thèng tµi chÝnh cßn kÐm ph¸t triÓn vµ t×nh tr¹ng thiÕu th«ng tin vÒ thÞ tr­êng tµi chÝnh , c¸c s¶n phÈm tµi chÝnh. Do ®ã ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt lµm trßn chøc n¨ng cña m×nh th× thÞ tr­êng tµi chÝnh cÇn ®­îc cñng cè vµ ph¸t triÓn. H¬n n÷a trong nÒn kinh tÕ, thÞ tr­êng tÝn dông kh«ng ph¶i lóc nµo còng ®ñ nhanh ®Ó ®iÒu chØnh c©n b»ng cung cÇu thÞ tr­êng khi ®iÒu kiÖn thay ®æi, vµ t×nh tr¹ng mÊt c©n b»ng vÉn lµ phæ biÕn cña c¸c nªn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn. Tù do ho¸ l·i suÊt sÏ kÐm hiÖu qu¶ nÕu ¸p ®Æt vµo hÖ thèng tµi chÝnh qu¸ nhiÒu c¸c môc tiªu quèc gia. ë c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn nh÷ng chÝnh s¸ch ­u ®·i vµ t¹o ®iÒu kiÖn l¹i lu«n cÇn ph¶i. Thø hai, c¸c c«ng cô kiÓm so¸t tiÒn tÖ gi¸n tiÕp nh­ l·i suÊt t¸i triÕt khÊu cßn ch­a cã ®Ó thay thÕ cho vai trß cu¶ l·i suÊt trong viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Do ®ã, c«ng cô kiÓm so¸t l·i suÊt vÉn ®­îc coi lµ mét c«ng cô duy nhÊt vµ kh¶ thi ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Thø ba, c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn cã nÒn t¶ng kinh tÕ vÜ m« ch­a thùc sù v÷ng ch¾c ®ñ ®Ó chÞu nh÷ng ¸p lùc cña viÖc tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn: chóng cã thÓ lµm mÊt æn ®Þnh vÜ m« qua viÖc t¨ng l¹m ph¸t, nî n­íc ngoµi vµ lµm suy gi¶m t¨ng tr­ëng kinh tÕ. kinh nghiÖm thÕ giíi trong viÖc thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt. Sù ra ®êi cña lý thuyÕt tù do ho¸ tµi chÝnh mµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n lµ tù do ho¸ l·i suÊt ®· t¹o ra trµo l­u tù do ho¸ l·i suÊt trªn thÕ giíi. Bªn c¹nh mét sè n­íc ®· thùc hiÖn thµnh c«ng nh­ §µi Loan, Singapore, l¹i cã hµng lo¹t n­íc ®· r¬i vµo khñng ho¶ng nh­ Phillipine, Chille, Achentina.....Tuy nhiªn, tù do ho¸ l·i suÊt vÉn lµ môc tiªu cÇn ®¹t tíi, kh«ng chØ v× nh÷ng ­u ®iÓm lý thuyÕt cña nã, mµ lµ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn ë ®ã l·i suÊt d­îc tù do ho¸ . KiÓm so¸t l·i suÊt rÊt phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c n­íc ch©u ¸ tr­íc nh÷ng n¨m 80. Nh÷ng h¹n chÕ th­êng ¸p ®Æt d­íi d¹ng quy ®Þnh trÇn l·i suÊt ®èi víi tiÒn göi vµ cho vay cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ;c¸c tæ chøc tµi chÝnh phi ng©n hµng Ýt chÞu c¸c h¹n chÕ nµy h¬n. ViÖc ¸p ®Æt nµy lµ nh»m môc ®Ých cung cÊp vèn víi chi phÝ thÊp ®Ó khuyÕn khÝch ®Çu t­, ®Æc biÖt lµ nh÷ng lÜnh vùc ­u tiªn vµ ®Ó tr¸nh t×nh tr¹ng l·i suÊt t¨ng qu¸ møc, ®iÒu ®­îc coi lµ rÊt khã chÊp nhËn vÒ mÆt chÝnh trÞ vµ x· héi. Tuy nhiªn, viÖc kiÓm so¸t nh­ vËy ®· lµm gi¶m vai trß trung gian tµi chÝnh cña c¸c ng©n hµng khi nh÷ng ng­êi tiÕt kiÖm vµ nh÷ng nhµ ®Çu t­ t×m c¸ch kh¸c ngoµi thÞ tr­êng tµi chÝnh chÝnh thøc. Do vËy, thÞ tr­êng ngoµi kiÓm so¸t vµ trung gian phi ng©n hµng ph¸t triÓn m¹nh dÉn ®Õn sù kÐm hiÖu qu¶ trong kiÓm so¸t tiÒn tÖ cña Ng©n hµng Trung ­¬ng. C¬ chÕ kiÒm chÕ nµy h¹n chÕ viÖc chuyÓn t¶i vèn tíi c¸c ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ nhÊt, lµm mÐo mã vµ ng¨n c¶n sù ph¸t triÓn cña thÞ tr­êng tµi chÝnh. Trong nh÷ng n¨m 80-90, c¸c n­íc ch©u ¸ ®· thùc hiÖn sù thay ®æi quan träng, b¾t ®Çu thi hµnh chÝnh s¸ch tù do ho¸ l·i suÊt trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuy vËy, møc ®é thµnh c«ng cña c¸c quèc gia kh¸c nhau l¹i kh«ng gièng nhau thËm chÝ g©y hiÖu qu¶ tiªu cùc. C©u tr¶ lêi n»m trong c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸. §Õn l­ît m×nh, c¸ch thøc vµ tiÕn tr×nh tù do ho¸ l¹i phô thuéc vµo xuÊt ph¸t ®iÓm cña mçi n­íc (møc ®é kiÓm so¸t tµi chÝnh , ®Æc ®iÓm vµ tÝnh chÊt hÖ thèng tµi chÝnh , kh¶ n¨ng vµ tr×nh ®é qu¶n lý cña c¸c cÊp qu¶n lý vÜ m«...) , vµo ®iÒu kiÖn quèc tÕ trong t­ng giai ®o¹n tù do ho¸ ( xu h­íng chung vÒ c¶i c¸ch tµi chÝnh, quyÒn lîi vµ m©u thuÉn cña c¸c c­êng quèc tµi chÝnh , tr¹ng th¸i tµi chÝnh quèc tÕ nh­ khñng ho¶ng, suy tho¸i hay ®ang ph¸t triÓn ). Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cho thÊy khi tù do ho¸ l·i suÊt trong mét m«i tr­êng kh«ng cã kiÓm so¸t cïng víi mét thÞ tr­êng tµi chÝnh kh«ng hoµn h¶o vµ ®éc quyÒn, l·i suÊt thùc ®· t¨ng lªn møc rÊt cao. Sù t¨ng lªn nh­ vËy kh«ng nh÷ng kh«ng khuyÕn khÝch ®Çu t­ vµ lµm gi¶m tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ, mµ cßn dÉn ®Õn ph¸ s¶n cña hµng lo¹t doanh nghiÖp, sau ®ã g©y ra khñng ho¶ng trong hÖ thèng tµi chÝnh, vµ lµm trÇm träng h¬n t×nh tr¹ng bÊt æn vÜ m«. §ång thêi viÖc lo¹i bá kiÓm so¸t c¸n c©n vèn trong bèi c¶nh kinh tÕ vÜ m« bÊt æn l¹i lµm cho l·i suÊt t¨ng lªn h¬n n÷a do cã nh÷ng dù ®o¸n tiÕp tôc ph¸ gi¸ b¶n tÖ. Gi¶m gi¸ m¹nh b¶n tÖ lµm cho c¸c luång vèn n­íc ngoµi ®æ vµo nhiÒu h¬n, lµm t¨ng ¸p lùc l¹m ph¸t vµ lµm gi¶m hiÖu qu¶ cña viÖc kiÓm so¸t tiÒn tÖ. Cho nªn, nh÷ng t¸c ®éng bªn trong vµ bªn ngoµi ®ßi hái tù do ho¸ tµi chÝnh ph¶i rÊt thËn träng, bÊt kú sù nh¶y vät nµo tõ cùc nµy sang cùc kia ®Òu dÉn tíi khñng ho¶ng vµ t×nh tr¹ng v« chÝnh phñ. Tù do ho¸ ph¶i tiÕn hµnh tõng b­íc, g¾n liÒn víi ®æi míi kinh tÕ , víi tù do ho¸ c¸c lÜnh vùc kh¸c, víi cñng cè hµnh lang ph¸p lý, nhËn thøc cña nh©n d©n , tr×nh ®é qu¶n lý nÒn kinh tÕ vµ c¶ víi thãi quen vµ truyÒn thèng cña d©n téc. Ch­¬ng ii Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch l·i suÊt cña ViÖt Nam Bèi c¶nh chung N¨m 1988 lµ n¨m më ®Çu thêi k× chuyÓn h­íng tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. Víi c¬ chÕ kinh tÕ míi, tÊt c¶ c¸c tæ chøc kinh tÕ ®­îc tù chñ vÒ tµi chÝnh, s¶n xuÊt, kinh doanh vµ tung ra ho¹t ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Phèi hîp víi xu h­íng cña hÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam b¾t ®Çu chuyÓn ®æi. §Æc tr­ng cña qu¸ tr×nh nµy lµ: T¸ch hÖ thèng ng©n hµng tõ mét cÊp sang hai cÊp. Ng©n hµng nhµ n­íc ( NHNN ): Thùc hiÖn nhiÖm vô ph¸t hµnh tiÒn, qu¶n lý vÜ m« ho¹t ®éng ng©n hµng. HÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i: Kinh doanh trªn lÜnh vùc tiÒn tÖ tÝn dông. Sù chuyÓn ®æi diÔn ra 3 n¨m 1988 – 1990 song ch­a cã nh÷ng chuyÓn biÕn râ nÐt, vÉn mang d¸ng dÊp ng©n hµng thêi bao cÊp. Trong giai ®o¹n nµy, sù ®æ vì hµng lo¹t c¸c quü tÝn dông nh©n d©n ®· g©y cho nÒn kinh tÕ nh÷ng tæn thÊt lín. Nh­ng còng tõ ®ã chóng ta ®· cã nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u vµ tiÕp tôc kiªn tr× con ®­êng ®«Ø míi. Tõ n¨m 1990 ®Õn nay lµ giai do¹n ®æi míi vµ ph¸t triÓn hÖ thèng ng©n hµng. HÖ thèng ng©n hµng ViÖt Nam chuyÓn h­íng nhanh ®Ó hoµ nhËp nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc. Trong n¨m 1990, hai ph¸p lÖnh ho¹t ®éng ng©n hµng ®­îc ban hµnh trong ®ã kh¼ng ®Þnh: VÞ trÝ chøc n¨ng cña ng©n hµng nhµ n­íc: Lµ ng©n hµng trung ­¬ng, c¬ quan ngang bé thuéc chÝnh phñ, thay mÆt nhµ n­íc thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ; lµm nhiÖm vô qu¶n lý hµnh chÝnh ®èi víi toµn bé hÖ thèng ng©n hµng. X¸c lËp râ quan hÖ gi÷a ng©n hµng nhµ n­íc vµ ng©n s¸ch lµ quan hÖ vay tr¶ chø kh«ng ph¶i lµ quan hÖ cÊp ph¸t. HÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i: Kinh doanh tiÒn tÖ vµ t­¬ng ®èi ®éc lËp víi ng©n hµng nhµ n­íc trong ho¹t ®éng kinh doanh. ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ b¾t ®Çu ®­îc h×nh thµnh: Trong thêi k× bao cÊp, l­îng tiÒn ph¸t hµnh lµ bao nhiªu, phôc vô môc ®Ých g× ®Òu do chÝnh phñ quyÕt ®Þnh. Nh­ng do suy tho¸i kinh tÕ, ng©n s¸ch quèc gia bÞ th©m hôt. Nh»m bï ®¾p vµo nh÷ng kho¶n chi tiªu ng©n s¸ch, nhµ n­íc t¨ng l­îng tiÒn ph¸t hµnh vµo l­u th«ng dÉn ®Õn n¹n l¹m ph¸t phi m·, nÒn kinh tÕ l©m vµo khñng ho¶ng. Do vËy kh«ng thÓ duy tr× c¬ chÕ nµy. N¨m 1991 ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam b¾t tay vµo x©y dùng chÝnh s¸ch tiÒn tÖ víi môc tiªu æn ®Þnh ®ång tiÒn ViÖt Nam, t¨ng tr­ëng kinh tÕ. ViÖc x¸c ®Þnh l­îng tiÒn cung øng hµng n¨m phôc vô hai môc tiªu ®ã sao cho l­îng tiÒn cung øng ®ñ, võa ®¶m b¶o ph­¬ng tiÖn l­u th«ng s¶n xuÊt kh«ng bÞ ¸ch t¾c võa kiÒm chÕ l¹m ph¸t. KÕt qu¶ ®­îc minh ho¹ qua b¶ng sau : N¨m 1989 1990 1991 1992 1993 1994 ChØ sè l¹m ph¸t 34.7% 67.5% 68% 17.5% 5.2% 14.4% ChØ sè ph¸t triÓn kinh tÕ 6.8% 5.1% 6% 8.3% 8% 8.5-9% HÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông ph¸t triÓn ®a thµnh phÇn theo ph¸p lÖnh ng©n hµng vµ ho¹t ®éng ngµy cµng cã hiÖu qu¶. HÖ thèng ng©n hµng th­¬ng m¹i QD ®ãng vai trß chñ ®¹o trong hÖ thèng c¸c tæ chøc tÝn dông. Ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ, vµng b¹c ®¸ quý ngµy cµng ®­îc më réng. Sau khi tæng kÕt vµ ®¸nh gi¸ ®Õn th¸ng 10/1998, hai ph¸p lÖnh ng©n hµng cò ®· ®­îc thay thÕ b»ng hai luËt ng©n hµng míi. LuËt ng©n hµng nhµ n­íc vµ luËt c¸c tæ chøc tÝn dông vµ ng©n hµng ®· ®­îc x©y dùng trªn c¬ së kÕ thõa hai ph¸p lÖnh vµ ph¶n ¸nh kÞp thêi nh÷ng thay ®æi lín lao trong lÜnh vùc ng©n hµng. C¸c giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam : Tr­íc th¸ng 3/1989: Lµ thêi k× ®iÒu hµnh theo c¬ chÕ l·i suÊt ©m Tuy tõng thêi gian ng©n hµng nhµ n­íc cã ®iÒu chØnh l·i suÊt, nh­ng do l¹m ph¸t phi m·, l·i suÊt lu«n trong t×nh tr¹ng ©m. §iÒu nµy cã nghÜa lµ: L·i suÊt tiÒn göi thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. L·i suÊt cho vay thÊp h¬n l·i suÊt huy ®éng vµ thÊp h¬n møc l¹m ph¸t. HÖ thèng l·i suÊt ©m cã nhiÒu tiªu cùc : Kh¶ n¨ng huy ®éng vèn ®i víi yªu cÇu rót bít tiÒn l­u th«ng, gi¶m bít ¸p lùc cña tiÒn ®èi víi gi¸ cña hµng ho¸ bÞ h¹n chÕ nhiÒu. Nhu cÇu vay vèn t¨ng lªn kh«ng thùc chÊt, t¹o lîi nhuËn gi¶ t¹o cho c¸c doanh nghiÖp. Ng©n hµng bao cÊp qua l·i suÊt cho kh¸ch hµng, t¹o lç kh«ng ®¸ng cã cho ng©n hµng, ng©n hµng kh«ng thÓ kinh doanh tiÒn tÖ b×nh th­êng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Kh«ng cã t¸c dông khuyÕn khÝch khu vùc d©n c­ göi tiÒn tiÕt kiÖm vµo hÖ thèng ng©n hµng, hä t¨ng n¾m gi÷ vµng b¹c vµ ngo¹i tÖ. Ng©n hµng thiÕu vèn, lîi nhuËn thÊp nªn kh«ng cã kh¶ n¨ng cho vay ra nÒn kinh tÕ. N¨m 1986 1987 L·i suÊt thùc - 6,6% - 5,8% Tõ th¸ng 3/1989: Ng©n hµng nhµ n­íc ®· chñ ®éng sö dông c«ng cô l·i suÊt, chuyÓn tõ l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng. §Ó thu hót tiÒn trong l­u th«ng vµ kiÒm chÕ ®­îc l¹m ph¸t, tr¸nh bao cÊp qua l·i suÊt, ng©n hµng nhµ n­íc ®· n©ng l·i suÊt huy ®éng lªn mét møc rÊt cao trong mét thêi gian ng¾n (l·i suÊt tiÕt kiÖm kh«ng k× h¹n 9%/th¸ng – tøc lµ 109%/n¨m ; L·i suÊt tiÕt kiÖm 3 th¸ng 12%/th¸ng – tóc lµ 144%/n¨m). Nhê vËy ®· : Thu hót mét khèi l­îng lín tiÒn trong l­u th«ng, t¨ng nguån vèn tÝn dông, gØm l¹m ph¸t, kÝch thÝch t¨ng tr­ëng ph¸t triÓn. ChuyÓn l·i suÊt ©m qua l·i suÊt d­¬ng, tøc lµ l·i suÊt tiÒn göi cao h¬n l¹m ph¸t, l·i suÊt cho vay cao h¬n l·i suÊt huy ®éng, xö lý hµi hoµ lîi Ých ng­êi göi tiÒn ng­êi vay vèn vµ tæ chøc tÝn dông. HÖ thèng l·i suÊt cßn phøc t¹p, cßn nhiÒu møc l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay: §èi víi ngµnh kinh tÕ (c«ng, n«ng, th­¬ng nghiÖp) cã møc l·i suÊt riªng ; §èi víi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ (quèc doanh, ngoµi quèc doanh) cßn ph©n biÖt l·i suÊt. Møc thùc d­¬ng phi thùc tÕ (n¨m 1991 – l·i suÊt thùc 25,6% ; n¨m 1992 – 17,9%) ®· kÝch thÝch n¹n ®Çu c¬ tiÒn tÖ, khan hiÕm tiÒn mÆt trong l­u th«ng vµ lµm tª liÖt ho¹t ®éng tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn. Tõ 1/10/1993: Ng©n hµng nhµ n­íc võa ¸p dông l·i suÊt trÇn (cho vay) võa ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. TrÇn : Cho vay doanh nghiÖp nhµ n­íc 1,8%/th¸ng ; Kinh tÕ ngoµi quèc doanh 2,1%/th¸ng. Tho¶ thuËn : Tr­êng hîp ng©n hµng kh«ng huy ®éng ®ñ vèn ®Ó cho vay theo l·i suÊt quy ®Þnh ph¶i ph¸t hµnh k× phiÕu víi l·i suÊt cao h¬n th× ®­îc ¸p dông l·i suÊt tho¶ thuËn. Trªn thùc tÕ kho¶ng 30-60% tæng d­ nî lóc bÊy giê lµ tõ c¸c kho¶n cho vay b»ng l·i suÊt tho¶ thuËn mµ c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n víi l·i suÊt 2,3-3,5%/th¸ng. Víi c¬ chÕ l·i suÊt tho¶ thuËn, cã thÓ hiÓu lµ ®ñ tù do ho¸ mét phÇn l·i suÊt, hoÆc ®ã lµ c¬ chÕ cho vay víi l·i suÊt cøng ®i ®«i víi mét biªn ®é dao ®éng nhÊt ®Þnh. Tõ c¬ chÕ cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn, c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®· cho vay theo l·i suÊt kh¸ cao víi doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh vµ hé n«ng d©n. §iÒu ®ã còng nãi lªn mét tÊt yÕu kh¸ch quan la l·i suÊt ®· theo nhu cÇu vèn ë n«ng th«n lín h¬n vµ chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng ë n«ng th«n cao th× l·i suÊt cho vay sÏ cao h¬n c¸c khu vùc kh¸c. Thêi k× cho vay theo l·i suÊt tho¶ thuËn, c¸c ng©n hµng ®¹t ®­îc møc chªnh lÖch l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng rÊt cao, phæ biÕn lµ tõ 0,7 – 1%/th¸ng, cho nªn hÇu hÕt c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Òu cã møc lîi nhuËn cao trong khi c¸c doanh nghiÖp vµ hé n«ng d©n l¹i gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh. Tõ thùc tr¹ng nµy, quèc héi kho¸ IX, k× häp thø 8 th¸ng 10/1995 ®· th«ng qua nghÞ quyÕt bá thuÕ doanh thu ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng, ®ång thêi khèng chÕ chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt huy ®éng 0,35%/th¸ng. §©y lµ duyªn cí ®Ó ra ®êi c¬ chÕ l·i suÊt trÇn hoµn toµn vµ b·i bá l·i suÊt cho vay tho¶ thuËn tõ 01/01/1996. Tõ 01/01/1996: Trªn c¬ së nghÞ quyÕt cña quèc héi vÒ møc chªnh lÖch l·i suÊt 0,35%/th¸ng, nªn ng©n hµng nhµ n­íc ®· quyÕt ®Þnh ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt theo trÇn l·i suÊt nh»m khèng chÕ l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i chØ ®­îc h­ëng chªnh lÖch 0,35%/th¸ng bao gåm c¶ chi phÝ, thuÕ, lîi nhuËn thay cho viÖc quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi cô thÓ vµ xo¸ bá l·i suÊt cho vay tho¶ thuËn. ChÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt võa quy ®Þnh trÇn l·i suÊt võa khèng chÕ chªnh lÖch 0,35%/th¸ng nªn cã quan ®iÓm cho r»ng thùc chÊt cña nã lµ võa quy ®Þnh trÇn võa quy ®Þnh sµn l·i suÊt. TrÇn l·i suÊt cho vay ®­îc quy ®Þnh thµnh nhiÒu møc kh¸c nhau, xuÊt ph¸t tõ ®Æc ®iÓm cã nhiÒu lo¹i h×nh tæ chøc tÝn dông ho¹t ®éng trªn c¸c ®Þa bµn kh¸c nhau, cung cÇu vèn kh¸c nhau, quy, m« kh¸c nhau vµ do ®ã chi phÝ kh¸c nhau, nªn quy ®Þnh nhiÒu møc trÇn l·i suÊt cho vay kh¸c nhau, lóc ®Çu cã 4 trÇn : TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n : Lµ l·i suÊt thÊp nhÊt ¸p dông cho khu vùc thµnh thÞ. TrÇn l·i suÊt cho vay trung dµi h¹n : Cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n mét chót do thêi h¹n dµi dÔ gÆp rñi ro. TrÇn l·i suÊt cho vay trªn ®Þa bµn n«ng th«n : Cao h¬n trÇn l·i suÊt ng¾n h¹n vµ trung dµi h¹n do ®iÒu kiÖn ho¹t ®éng ë ®Þa bµn n«ng th«n khã kh¨n h¬n thµnh thÞ. TrÇn l·i suÊt cña quü tÝn dông ®èi víi c¸c thµnh viªn : Lµ trÇn l·i suÊt cao nhÊt do quü tÝn dông míi lËp thÝ ®iÓm, quy m« nhá lÎ, chi phÝ ho¹t ®éng cao. ¦u ®iÓm: L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n tèi ®a cña c¸c tæ chøc tÝn dông kh«ng ngõng gi¶m theo cïng sù gi¶m vÒ tû lÖ l¹m ph¸t. L·i suÊt cho vay trung dµi h¹n gi¶m nh­ng t¨ng t­¬ng ®èi so víi l·i suÊt ng¾n h¹n, t¨ng dÇn vµ dÉn ®Õn cao h¬n so víi l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n tèi ®a, phï hîp dÇn víi th«ng lÖ quèc tÕ vµ nguyªn lý chung. C¸c quyÕt ®inh ®¶m b¶o ®­îc c¶ 3 lîi Ých : NÒn kinh tÕ quèc d©n, tæ chøc tÝn dông vµ ng­êi göi tiÒn. ViÖc quy ®Þnh chªnh lÖch l·i suÊt ®· thóc ®Èy c¸c tæ chøc tÝn dông ®i vµo c¹nh tranh trong kinh doanh tiÒn tÖ. Thay v× sù quy ®Þnh tõng lo¹i l·i suÊt cô thÓ nh­ tr­íc ®©y, ng©n hµng nhµ n­íc chØ khèng chÕ møc chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay b×nh qu©n vµ l·i suÊt huy ®éng b×nh qu©n, c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc tù chñ trong viÖc Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt huy ®éng cô thÓ. ChÝnh s¸ch l·i suÊt nµy ®· kÝch thÝch ho¹t ®éng tÝn dông ph¸t triÓn, t¨ng tr­ëng kinh tÕ, t¹o viÖc lµm, gãp phÇn thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. H¹n chÕ: ViÖc Ên ®Þnh møc chªnh lÖch l·i suÊt 0,35%/th¸ng g©y khã kh¨n cho ho¹t ®éng cña ng©n hµng vµ c¸c biÖn ph¸p ®Ó gi¸m s¸t sù thùc hiÖn quy ®Þnh nµy lµ hÇu nh­ kh«ng cã. TrÇn l·i suÊt cho vay n«ng th«n cao h¬n thµnh thÞ t¹o ®éng lùc cho c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i më réng ho¹t ®éng song l¹i bÞ c¶n trë trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch ­u ®·i n«ng nghiÖp, khuyÕn khÝch n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. Tõ 21/01/1998 ®Õn 08/2000: T¹i k× häp thø hai, th¸ng 12/1997 quèc héi kho¸ IX cho phÐp bá møc chªnh lÖch 0,35%/th¸ng, ®ång thêi ®Ó thu hÑp sù c¸ch biÖt gi÷a møc l·i suÊt cho vay gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ng©n hµng nhµ n­íc víi quyÕt ®Þnh sè 39/1998_Q§_NHNH1, quy ®Þnh c¸c møc l·i suÊt míi, rót tõ 4 trÇn xuèng cßn 3 trÇn vµ kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c trÇn còng kh«ng cßn xa nhau nh­ tr­íc. TrÇn l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n 1,2%/th¸ng. TrÇn l·i suÊt cho vay trung dµi h¹n 1,25%/th¸ng. TrÇn l·i suÊt cho vay quü tÝn dông cho vay c¸c thµnh viªn 1,5%/th¸ng. ViÖc qu¶n lý l·i suÊt theo trªn cã nh÷ng ­u ®iÓm sau: Trong ph¹m vi trÇn, c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc tù do ho¸ Ên ®Þnh møc l·i suÊt cho vay tiÒn göi cô thÓ, linh ho¹t, phï hîp ®iÒu kiÖn kinh doanh, thùc hiÖn ®iÒu kiÖn kinh doanh, thùc hiÖn c¹nh tranh lµnh m¹nh, tõng b­íc tù do ho¸ l·i suÊt. Phï hîp víi ®Æc ®iÓm, chi phÝ ho¹t ®éng ng©n hµng ë c¸c vïng kh¸c nhau. T¹o mÆt b»ng chung vÒ l·i suÊt trong c¶ n­íc, xo¸ bá l·i suÊt tho¶ thuËn, v­ît qu¸ xa møc l·i suÊt do ng©n hµng nhµ n­íc quy ®Þnh. Cã trÇn khèng chÕ sÏ b¶o vÖ lîi Ých ng­êi vay, tæ chøc tÝn dông vµ ng­êi göi tiÒn. §¶m b¶o vai trß qu¶n lý cña ng©n hµng nhµ n­íc vÒ l·i suÊt trong giai ®o¹n ®Çu cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ míi h×nh thµnh trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. L·i suÊt tiÒn göi ®­îc hoµn toµn tù do. Tuy nhiªn, qu¶n lý theo trÇn l·i suÊt lµ c¸ch qu¶n lý hµnh chÝnh trong giai ®o¹n nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cßn s¬ khai, ch­a ph¸t huy ®­îc hÕt mÆt tÝch cùc, nh¹y c¶m cña nã. Lîi dông møc khèng chÕ "cøng" nhiÒu tæ chøc tÝn dông cho vayngay theo møc tèi ®a, ®ông trÇn l·i suÊt ®Ó tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Nã Ýt linh ho¹t, kh«ng ®­îc ®iÒu chØnh theo quan hÖ cung cÇu vèn vµ ®iÒu kiÖn khã kh¨n thuËn lîi cña tõng vïng. Tõ 8/2000 ®Õn nay : §ang thùc hiÖn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt b»ng c«ng cô l·i suÊt c¬ b¶n. Ngµy 02/08/2000 thèng ®èc ng©n hµng nhµ n­íc ®· ban hµnh c¸c quyÕt ®Þnh vÒ viÖc thay ®æi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt cã hiÖu lùc thi hµnh tõ ngµy 05/08/2000. QuyÕt ®Þnh sè 241/2000_Q§_NHNH1 vÒ viÖc thay ®æi c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt cho vay cña tæ chøc tÝn dông ®èi víi kh¸ch hµng. QuyÕt ®Þnh sè 242/2000_Q§_NHNH1 c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam ®èi voøi kh¸ch hµng. QuyÕt ®Þnh sè 243/2000_Q§_NHNH1 c«ng bè biªn ®é l·i suÊt ®« la Mü lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh l·i suÊt cho vay b»ng ®« la Mü. QuyÕt ®Þnh sè 244/2000_Q§_NHNH1 vÒ viÖc cung cÊp th«ng tin tham kh¶o vÒ l·i suÊt cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cho ng©n hµng nhµ n­íc. §©y chÝnh lµ giai ®o¹n cô thÓ ho¸ nh÷ng quyÕt s¸ch chiÕn l­îc ®· ®­îc nªu ra trong trong luËt ng©n hµng nhµ n­íc, kho¶n 2 ®iÒu 19 x¸c ®Þnh "l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt do ng©n hµng nhµ n­íc c«ng bè lµm c¬ së cho c¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh lµm l·i suÊt kinh doanh" ; §iÒu 18 quy ®Þnh "ng©n hµng nhµ n­íc x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn". ViÖc chuyÓn h­íng nµy cã nhiÒu lÝ do, song vÒ c¬ b¶n lµ bëi l·i suÊt trÇn ®· trë thµnh mét c«ng cô chØ cßn tÝnh h×nh thøc, x¬ cøng mÊt hÕt t¸c dông ®èi víi nÒn kinh tÕ. NÒn t¶ng kinh tÕ vÜ m« trong n­íc ch­a cho phÐp thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt, do vËy thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt theo l·i suÊt c¬ b¶n lµ b­íc chuyÓn giao tõ viÖc ®iÒu hµnh hµnh chÝnh sang viÖc ®Ó thÞ tr­êng x¸c ®Þnh vµ nhµ n­íc chØ t¸c ®éng qua c¸c c«ng cô kinh tÕ. Néi dung chñ yÕu cña c¬ chÕ ®iÒu hµnh l·i suÊt míi : L·i suÊt c¬ b¶n ®­îc h×nh thµnh trªn c¬ së nguyªn t¾c thÞ tr­êng nh­ng víi b­íc ®i thÝch hîp thËn träng, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ ; tõng b­íc tiÕn tíi tù do ho¸ l·i suÊt, quèc tÕ ho¸ ho¹t ®éng tµi chÝnh trong n­íc, ®ång thêi víi c¸c biÖn ph¸p ph¸t triÓn thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ n©ng cao n¨ng lùc ®iÒu hµnh cña c¸c tæ chøc tÝn dông, xö lý l·i suÊt ®ång ViÖt Nam trong mèi quan hÖ víi l·i suÊt ngo¹i tÖ vµ chÝnh s¸ch tû gi¸, qu¶n lý ngo¹i hèi. Cô thÓ lµ: §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ViÖt Nam : Ng©n hµng nhµ n­íc b·i bá quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña tæ chøc tÝn dông víi kh¸ch hµng, chuyÓn sang x¸c ®Þnh vµ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n vµ tû lÖ biªn ®é %, dùa trªn viÖc tham kh¶o l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n th«ng th­êng c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i ¸p dông víi kh¸ch hµng vay cã uy tÝn trong viÖc sö dông vèn vay, tr¶ nî, cã rñi ro thÊp. L·i suÊt cho vay vµ huy ®éng cña tæ chøc tÝn dông g¾n víi l·i suÊt c¬ b¶n. Theo ®ã l·i suÊt cho vay cña tæ chøc tÝn dông cao nhÊt = l·i suÊt c¬ b¶n + tû lÖ %. L·i suÊt c¬ b¶n vµ biªn ®é ®­îc c«ng bè hµng th¸ng, tr­êng hîp cÇn thiÕt ng©n hµng nhµ n­íc sÏ c«ng bè ®iÒu chØnh kÞp thêi, t¹i thêi ®iÓm hiÖn nay lµ: L·i suÊt c¬ b¶n lµ 0,73%/th¸ng. Biªn ®é trªn ®èi víi l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n lµ 0,3%/th¸ng. Biªn ®é trªn ®èi víi l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n lµ 0,5%/th¸ng. Víi l·i suÊt c¬ b¶n vµ biªn ®é nh­ trªn lµ phï hîp víi mÆt b»ng l·i suÊt ®· vµ ®ang ®­îc h×nh thµnh trªn thÞ tr­êng n«ng th«n vµ thÇnh thÞ hiÖn nay, kh«ng t¸c ®éng lµm thay ®æi l·i suÊt thÞ tr­êng vµ kh«ng t¹o ra t©m lý vÒ viÖc ng©n hµng nhµ n­íc ViÖt Nam t¨ng trÇn l·i suÊt. §èi víi l·i suÊt cho vay b»ng ®ång ngo¹i tÖ : Cho vay b»ng ®ång ®« la Mü : Bá viÖc quy ®Þnh trÇn l·i suÊt cho vay cña ng©n hµng th­¬ng m¹i ®èi víi kh¸ch hµng, chuyÓn sang c¬ chÕ l·i suÊt linh ho¹t phï hîp víi thÞ tr­êng quèc tÕ nh­ng vÉn cßn sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc, cô thÓ lµ l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n ( tõ 1 n¨m trë xuèng ) kh«ng v­ît qu¸ møc SIBOR (l·i suÊt thÞ tr­êng tiÒn tÖ liªn ng©n hµng Singapore ) k× h¹n 3 th¸ng + 1%/n¨m ; l·i suÊt cho vay dµi h¹n ( tõ 1 n¨m trë lªn ) kh«ng v­ît qu¸ møc SIBOR k× h¹n 6 th¸ng + 2,5%/n¨m. Cho vay b»ng ngo¹i tÖ kh¸c : Do chiÕm tû träng nhá trong ho¹t ®éng tiÒn göi vµ tÝn dông trªn thÞ tr­êng nªn cho phÐp c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i tù xem xÐt quyÕt ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi, l·i suÊt cho vay cña c¸c lo¹i ngo¹i tÖ nµy trªn c¬ së l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ vµ cung – cÇu vèn tÝn dông cña tõng lo¹i ngo¹i tÖ ë trong n­íc. ViÖc cung cÊp th«ng tin tham kh¶o cña c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i cho ng©n hµng nhµ n­íc vÒ l·i suÊt, bao gåm: ng©n hµng ngo¹i th­¬ng ViÖt Nam, ng©n hµng c«ng th­¬ng ViÖt Nam, ng©n hµng §Çu t­ vµ ph¸t triÓn, ng©n hµng n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n, ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn ¸ ch©u, ng©n hµng th­¬ng m¹i vµ cæ phÇn qu©n ®éi, ng©n hµng ANZ, ng©n hµng HSBC vµ ng©n hµng VID PUBLIC. §Ó x¸c ®Þnh ®óng ®¾n møc l·i suÊt c¬ b¶n, qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh cÇn ph¶i qu¸n triÖt c¸c yªu cÇu: Tõng b­íc tù do ho¸ l·i suÊt nh­ng vÉn ®¶m b¶o ®­îc sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc ®èi víi thÞ tr­êng, phï hîp víi môc tiªu vµ diÔn biÕn kinh tÕ vÜ m«, tiÕn tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp nhµ n­íc, ®iÒu kiÖn thùc tÕ thÞ tr­êng tiÒn tÖ trong n­íc vµ h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a rñi ro vµ t¸c ®éng xÊu cña biÕn ®éng thÞ tr­êng tiÒn tÖ thÕ giíi. Phï hîp víi møc ®é héi nhËp thÞ tr­êng tµi chÝnh khu vùc vµ quçc tÕ, l·i suÊt trong n­íc cÇn theo s¸t l·i suÊt thÞ tr­êng quèc tÕ, nghiªn cøu vµ tiÕp thu cã chän läc qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt cña c¸c n­íc tõ ®ã ¸p dông cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam. Nh­ vËy, so víi c¬ chÕ trÇn l·i suÊt tÝn dông, c¬ chÕ l·i suÊt c¬ b¶n cã mét sè ­u viÖt sau: NÒn t¶ng thÞ tr­êng ®· ®­îc ®­a vµo c¬ chÕ x¸c ®Þnh l·i suÊt c¬ b¶n . M«i tr­êng cho viÖc Ên ®Þnh l·i suÊt kinh doanh cña c¸c tæ chøc tÝn dông ®­îc më réng t¹o khu«n khæ linh ho¹t cho c¸c tæ chøc tÝn dông khi ¸p dông l·i suÊt. T¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c tæ chøc tÝn dông vµ kh¸ch hµng göi, vay vèn cã thÓ tho¶ thuËn ®Ó lùa chän l·i suÊt cè ®Þnh hoÆc l·i suÊt th¶ næi cã ®iÒu chØnh, cã lîi cho c¸c bªn khuyÕn khÝch tæ chøc tÝn dông më réng huy ®éng vèn vµ cho vay trung vµ dµi h¹n. Lµm cho mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt VND – tû gi¸ l·i suÊt ngo¹i tÖ linh ho¹t h¬n, ph¶n ¸nh ®­îc chÝnh x¸c h¬n cung – cÇu vèn, ngo¹i tÖ t¹o c¬ së cho ng©n hµng nhµ n­íc khi cÇn thiÕt cã thÓ can thiÖp ®Ó æn ®Þnh thÞ tr­êng. Tuy ®· cã yÕu tè thÞ tr­êng, song l·i suÊt c¬ b¶n lµ møc l·i suÊt ®­îc ng©n hµng nhµ n­íc æn ®Þnh mét c¸ch hµnh chÝnh. Do vËy, chuyÓn sang c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét môc tiªu cÇn tÝch cùc nç lùc ®Ó ®¹t tíi. iii. nh÷ng ®¸nh gi¸ trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt thêi gian qua : Tõ n¨m 1986 ®Õn nay, ng©n hµng nhµ n­íc ®· cã nh÷ng b­íc thay ®æi vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt trong nÒn kinh tÕ ®Ó ®¶m b¶o cho chÝnh s¸ch l·i suÊt phï hîp víi ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña §¶ng, ChÝnh phñ trong mçi thêi k×. GÇn 15 n¨m ®æi míi ho¹t ®éng ng©n hµng, chÝnh s¸ch l·i suÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ ®· cã nhiÒu ®æi míi tiÕn dÇn ®Õn mét chÝnh s¸ch l·i suÊt theo thÞ tr­êng, cô thÓ: ChuyÓn tõ l·i suÊt qua l·i suÊt d­¬ng, xo¸ bá bao cÊp qua l·i suÊt. Thùc hiÖn l·i suÊt cho vay trung vµ dµi h¹n cao h¬n l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n theo th«ng lÖ quèc tÕ vµ phï hîp víi rñi ro do thêi h¹n. Rót ng¾n kho¶ng c¸ch chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay néi tÖ vµ ngo¹i tÖ phï hîp chÝnh s¸ch qu¶n lý ngo¹i hèi vµ l·i suÊt trªn thÞ tr­êng quèc tÕ. Tõ viÖc quy ®Þnh l·i suÊt cô thÓ, ng©n hµng nhµ n­íc víi viÖc c«ng bè trÇn l·i suÊt ®· thùc hiÖn ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh ( so víi trÇn ) sù tù do ho¸ l·i suÊt tiÒn göi vµ tiÒn vay. Nhê nh÷ng quyÕt s¸ch ®óng ®¾n vÒ ®iÒu hµnh l·i suÊt, mèi quan hÖ 3 bªn gi÷a ng­êi göi, ng­êi vay, tæ chøc tÝn dông ®­îc gi¶i quyÕt hµi hoµ. Nguån vèn huy ®éng ®­îc ngµy cµng t¨ng tr­ëng, l¹m ph¸t kiÒm chÕ ë møc thÊp, ho¹t ®éng tÝn dông ng©n hµng diÔn ra nhén nhÞp h¬n. Tuy nhiªn, trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt còng béc lé nhiÒu tån t¹i, cô thÓ lµ: Cã thêi kú møc l·i suÊt d­¬ng phi thùc tÕ ®· khiÕn c¸c doanh nghiÖp ph¶i lao ®ao v× kho¶n nî ng©n hµng. ViÖc quy ®Þnh møc chªnh lÖch 0,35%/th¸ng t¹o nªn sù gß bã, cøng nh¾c trong ho¹t ®éng tÝn dông cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Ngoµi nh÷ng tån t¹i trªn øng víi mçi giai ®o¹n cô thÓ, cßn cã nh÷ng tån t¹i xuyªn suèt c¶ qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh l·i suÊt cña ng©n hµng nhµ n­íc: ¸p ®Æt mÖnh lÖnh hµnh chÝnh ®Ó ®iÒu hµnh c¸c tæ chøc tÝn dông, kh«ng phï hîp víi ®ßi hái cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. ViÖc x¸c ®Þnh møc trÇn l·i suÊt ch­a ®­îc tiÕn hµnh mét c¸ch khoa häc: C¬ së x¸c ®Þnh møc trÇn l·i suÊt kh«ng ®ñ: ChØ c¨n cø vµo l·i suÊt huy ®éng vµ dù kiÕn møc phÝ cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Liªn tôc ®iÒu chØnh møc trÇn l·i suÊt. Mèi liªn hÖ gi÷a l¹m ph¸t, tiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n. Lîi nhuËn b×nh qu©n cña kh¸ch hµng kh«ng hîp lý. §¸ng lÏ mèi quan hÖ ph¶i ®¶m b¶o: L¹m ph¸t < l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n <lîi nhuËn b×nh qu©n. Th× víi c¸ch ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt hiÖn nay, mèi quan hÖ nµy cã xu h­íng: L¹m ph¸t < lîi nhuËn b×nh qu©n <l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n. Ch­¬ng iii gi¶i ph¸p nh»m chuyÓn sang tù do ho¸ l·i SuÊt ë viÖt nam Nh÷ng c¶n trë ch­a cho phÐp ViÖt Nam tù do ho¸ l·i suÊt: Qu¸ tr×nh c¶i c¸nh hÖ thèng tµi chÝnh ë ViÖt Nam ®· ®­a chÝnh s¸ch l·i suÊt tiÖm cËn víi thÞ tr­êng h¬n, sù cÇn thiÕt vµ xu h­íng quèc tÕ ho¸ buéc ViÖt Nam ph¶i chuyÓn sang c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt. Nh­ng ë thêi ®iÓm nµy, ®Ò ¸n tù do ho¸ l·i suÊt ch­a kh¶ thi ë ViÖt Nam v× nh÷ng yÕu tè sau: Thø nhÊt, còng nh­ c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn b­íc ®Çu chuyÓn sang c¬ chÕ thi tr­êng, ViÖt Nam sÏ gÆp nh÷ng h¹n chÕ chung nh­ c¸c kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®· ®­îc ®Ò cËp ë ch­¬ng I cña chuyªn ®Ò nµy. §ã lµ nh÷ng khã kh¨n c¬ b¶n nªn ngay b©y giê khi c¸c ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò ch­a cho phÐp nÕu chóng ta thùc hiÖn tù do ho¸ l·i suÊt th× tæn h¹i cho nÒn kinh tÕ sÏ rÊt nghiªm träng. Ngoµi ra, ViÖt Nam cßn cã nh÷ng khã kh¨n ®Æc thï riªng. Thø hai, ph©n tÝch thùc tr¹ng ViÖt Nam cho thÊy kh¶ n¨ng chèng ®ì cña khu vùc s¶n xuÊt hiÖn nay ®èi víi viÖc t¨ng l·i xuÊt thùc rÊt thÊp, tÝnh thô ®éng cña hÖ thèng Ng©n hµng ®èi víi m«i tr­êng kinh tÕ cßn ë møc cao trong mét c¬ chÕ l·i suÊt më – chØ cã trÇn l·i suÊt tÝn dông – nh­ng hÇu nh­ c¸c tæ chøc tÝn dông vÉn kh«ng tù ®iÒu chØnh l·i suÊt kinh doanh theo diÔn biÕn gi¶m ph¸t liªn tôc cña nÒn kinh tÕ n¨m 1999, mµ th­êng chØ ®iÒu chØnh khi Ng©n hµng nhµ n­íc can thiÖp vµ hÇu nh­ cho vay ë møc kÞch trÇn, thËm chÝ cßn v­ît trÇn b»ng c¸ch t¨ng c¸c chi phÝ l·i suÊt. Trong khi ®ã, viÖc níi láng dÇn ho¹t ®éng qu¶n lÝ l·i suÊt h­íng tíi tù do ho¸ cã khuynh h­íng lµm t¨ng l·i suÊt thùc trong n­íc, khiÕn luång vèn quèc tÕ ®æ vµo. §ång néi tÖ bÞ lªn gi¸ céng víi g¸nh nÆng l·i suÊt sÏ g©y khã kh¨n cho khu vùc doanh nghiÖp vµ khu vùc Ng©n hµng vµ sù ch¹y trèn cña c¸c luång t­ b¶n lµ kÕt qu¶ cuèi cïng cña qu¸ tr×nh nµy nÕu sù tù do ho¸ tµi kho¶n vèn ®­îc thùc hiÖn. Thø ba, thÞ tr­êng tµi chÝnh cña n­íc ta – n¬i mµ tõ ®ã l·i suÊt thÞ tr­êng ®­îc h×nh thµnh vµ lµ n¬i ®iÒu tiÕt vèn – cßn kÐm ph¸t triÓn. ThÞ tr­êng tiÒn tÖ vÉn trong giai ®o¹n qu¸ ®é víi tr×nh ®é hÕt søc s¬ khai. Tham kh¶o mét sè tµi liÖu cña IMF, thuéc ch­¬ng tr×nh ESAF dµnh cho ViÖt Nam ( giai ®o¹n 2 ) qua mÊy n¨m ®æi míi, chØ sè ph¸t triÓn chiÒu s©u tµi chÝnh ( Financial deeping ) cña ViÖt Nam vÉn ë xu h­íng gi¶m vµ cßn thÊp. ChØ sè M2/GDP chØ lµ 12,5% so víi møc b×nh qu©n trªn 60% cña nhiÒu n­íc ®ang ph¸t triÓn; chØ sè Mo/tiÒn göi Ng©n hµng cßn cao lµ 61,2%, trong khi khèi c¸c n­íc ASEAN phæ biÕn chØ kho¶ng 12% - cã nghÜa lµ trong lóc møc ®é tiÒn tÖ ho¸ nÒn kinh tÕ (Monetization) ( ®iÒu quyÕt ®Þnh kÝch cì thÞ tr­êng tiÒn tÖ ) cßn rÊt thÊp th× chñng lo¹i “hµng ho¸” cho mäi giao dÞch vèn, tiÒn tÖ ( liªn quan ®Õn kÕt cÊu tiÒn tÖ, b¸n tiÒn tÖ, c¸c c«ng cô tiÒn tÖ ng¾n h¹n ... ) cßn hÕt søc nghÌo nµn, ph­¬ng thøc giao dÞch cßn th« s¬ vµ møc ®é rñi ro tiÒn tÖ cßn lín. §Æc tr­ng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ ViÖt Nam lµ c¸c quan hÖ cung cÇu vèn, tiÒn tÖ h×nh thµnh mét c¸ch hÕt søc khã kh¨n diÔn ra kh«ng b×nh th­êng. ThÞ tr­êng vèn, míi h×nh thµnh mét trung t©m giao dÞch chøng kho¸n ë thµnh phè Hå ChÝ Minh th¸ng 8 n¨m 2000. l­u l­îng vèn giao dÞch theo thèng kª ®Õn th¸ng 1 n¨m 2001 míi cã 40 tû ®ång ViÖt Nam. T×nh tr¹ng ®ãng b¨ng cña trung t©m nµy thêi gian gÇn ®©y cïng víi sù nghÌo nµn hµng ho¸ niªm yÕt ch­a cho phÐp nã trë thµnh mét cöa ngâ quan träng ®Ó c¸c doanh nghiÖp cã thÓ huy ®éng ®­îc vèn. Chóng ta ®· cã thÞ tr­êng Liªn Ng©n hµng, tuy nhiªn ho¹t ®éng cña thÞ tr­êng nµy hiÖn nay ®ang ë tr×nh ®é thÊp, quy m« nhá. Vµ mét sè tån t¹i sau ®ang c¶n trë nh÷ng b­íc héi nhËp trong tiÕn tr×nh tù do ho¸: NÒn t¶ng kinh tÕ vÜ m« vÉn ch­a æn ®Þnh: nguy c¬ l¹m ph¸t vÉn cßn tiÒm Èn ( l¹m ph¸t t¨ng tõ 3,6% n¨m 1991 lªn 9,2% n¨m 1999 ); ng©n s¸ch vÉn cßn c¨ng th¼ng: tÝch luü néi ®Þa thÊp, vèn ®Çu t­ cßn thiÕu vµ phô thuéc kh¸ lín vµo vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ( ®Õn 50%). XuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ ë møc qu¸ thÊp. Khu vùc s¶n xuÊt ( nhÊt lµ khu vùc nhµ n­íc) ho¹t ®éng kÐm hiÖu qu¶, ®ang trong giai ®o¹n chÊn chØnh, s¾p xÕp, cæ phÇn ho¸ ... HiÖn nay, c¸c c«ng cô tµi chÝnh nh­ th­¬ng phiÕu vµ giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô t¸i chiÕt khÊu, chiÕt khÊu ch­a ®­îc phæ biÕn. LuËt th­¬ng m¹i ®· cã nh÷ng ®iÒu kho¶n quy ®Þnh vÒ th­¬ng phiÕu song l¹i thiÕu nh÷ng v¨n b¶n h­íng dÉn thùc hiÖn cho nªn tõ ®ã ®Õn nay ch­a cã sù sö dông th­¬ng phiÕu ®Ó thanh to¸n. NghiÖp vô t¸i cÊp vèn cña ng©n hµngnhµ n­íc ch­a thùc hiÖn ®óng néi dung kinh tÕ cña nã, chñ yÕu cßn mang tÝnh chÊt cho vay trùc tiÕp, ch­a thÓ thùc hiÖn ®­îc tinh thÇn “ng­êi cho vay cuèi cïng”. Do ®ã c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ch­a ®ñ søc m¹nh chi phèi l·i suÊt thÞ tr­êng. NghiÖp vô thÞ tr­êng míi ch­a ra ®êi còng g©y khã kh¨n cho viÖc ®iÒu tiÕt cung øng tiÒn vµ l·i suÊt. HÖ thèng Ng©n hµng th­¬ng m¹i, nhÊt lµ c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i cæ phÇn vÉn cßn yÕu kÐm: vèn nhá, tr×nh ®é qu¶n lý, ®éi ngò c¸n bé cßn bÊt cËp so víi®ßi hái kh¸ch quan. T×nh h×nh kinh tÕ, tµi chÝnh c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, sau cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh – kinh tÕ n¨m 1997 ®ang ph¶i ®èi ®Çu víi nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc. Tr×nh ®é qu¶n lý nÒn kinh tÕ cña c¸c c¬ quan vÜ m« trong nh÷ng n¨m qua ®· cã nhiÒu b­íc tiÕn kh¸ dµi, nh­ng so víi yªu cÇu ®Æt ra vÉn ch­a thÓ ®¸p øng ngay ®­îc. Tãm l¹i, ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam hiÖn nay lµ ch­a cã ®ñ ®iÒu kiÖn. §ã lµ mét qu¸ tr×nh cÇn cã mét sù chuÈn bÞ c©n nh¾c cÈn thËn tr×nh tù tõng b­íc ®i, sao cho cã thÓ tù do ho¸ ®­îc dÇn dÇn ®¹t tíi vµ h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng ng­îc mµ nã cã thÓ g©y ra. Gi¶i ph¸p chuyÓn sang tù do ho¸ l·i suÊt: ThiÕt kÕ vµ ®­a vµo sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ: 1.1/ Dù tr÷ b¾t buéc: Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn ph¶i ¸p dông thèng nhÊt ®èi víi tÊt c¶ c¸c tæ chøc vµ mäi lo¹i tµi s¶n nî. ViÖc kh«ng tu©n thñ cÇn bÞ xö ph¹t nghiªm kh¾c th«ng qua viÖc ¸p dông møc l·i suÊt ph¹t cao trªn sè thiÕu hôt b×nh qu©n c¶ kú. Ng©n hµng Trung ­¬ng ph¶i cã quyÒn quy ®Þnh c¸ch thøc tÝnh to¸n vµ lo¹i tµi s¶n nî còng nh­ lo¹i h×nh tæ chøc ¸p dông dù tr÷ b¾t buéc. Cïng víi xu thÕ chung cña thÕ giíi, tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn ®­îc gi¶m thÊp h¬n, nªn xem xÐt viÖc tr¶ l·i toµn phÇn hay mét phÇn do dù tr÷ b¾t buéc v­ît qu¸ møc nhÊt ®Þnh. 1.2/ L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu vµ t¸i cÊp vèn: CÇn hîp nhÊt c¸c thÓ thøc t¸i cÊp vèn thµnh mét thÓ thøc víi mét l·i suÊt cho vay t¸i cÊp vèn duy nhÊt. Th­êng cÇn cã mét thÓ thøc chiÕt khÊu chung ®Ó cung cÊp vèn kh¶ dông cho thÞ tr­êng vµ ng¨n chÆn biÕn ®éng qu¸ møc cña l·i suÊt ng¾n h¹n, ®Æc biÖt lµ l·i suÊt liªn ng©n hµng. ThÓ thøc nµy cÇn ¸p dông thèng nhÊt víi mäi ng©n hµng vµ cho phÐp ®­îc vay tù ®éng víi c¸c quy t¾c vµ h¹n møc quy ®Þnh tr­íc. §èi víi thÓ thøc t¸i chiÕt khÊu, biÕn sè chñ chèt lµ l·i suÊt chiÕt khÊu. NÕu kh«ng cã thÞ tr­êng tiÒn tÖ ph¸t triÓn th× cã thÓ quy ®Þnh l·i suÊt nµy theo c¸ch hµnh chÝnh. Mét sè Ng©n hµng Trung ­¬ng tæ chøc ®Êu gi¸ tÝn dông cña Ng©n hµng Trung ­¬ng ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu. Quy t¾c c¨n b¶n lµ ph¶i lu«n gi÷ l·i suÊt chiÕt khÊu cao h¬n l·i suÊt tiÒn göi ®Ó buéc c¸c Ng©n hµng ph¶i huy ®éng tiÒn göi tr­íc khi vay vèn cña Ng©n hµng Trung ­¬ng. Ngay khi cã thÓ, cÇn ®Æt l·i suÊt chiÕt khÊu cao h¬n l·i suÊt tham chiÕu tiªu chuÈn cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ. 1.3/ NghiÖp vô thÞ tr­êng më: Ho¹t ®éng thÞ tr­êng më ®ßi hái ph¶i cã thÞ tr­êng thø cÊp víi khèi l­îng giao dÞch lín. §Ó thùc hiÖn nghiÖp vô nµy, c¶ Ng©n hµng Trung ­¬ng vµ Ng©n hµng th­¬ng m¹i cÇn ph¶i n¾m gi÷ vµ s½n sµng n¾m gi÷ tr¸i phiÕu. NÕu kh«ng cã thÞ tr­êng chøng kho¸n thø cÊp s«i ®éng, th× trªn thùc tÕ, c¸c Ng©n hµng Trung ­¬ng sÏ bÞ h¹n chÕ vµ kh¶ n¨ng sö dông thÞ tr­êng më mét c¸ch cã hiÖu qu¶ trªn thÞ tr­êng s¬ cÊp. §iÓn h×nh lµ c¸c nghiÖp vô ®ã bao gåm ®Êu thÇu chøng kho¸n ®­îc ph¸t hµnh míi ®Ó thu hót tiÒn dù tr÷ hoÆc ®Êu thÇu tÝn dông cña Ng©n hµng Trung ­¬ng ®Ó cung øng tiÒn dù tr÷. §Ó thu hót l­îng vèn thanh kho¶n d­ thõa, th× thÞ tr­êng më ®­îc sö dông phæ biÕn lµ ph¸t hµnh chøng kho¸n míi cña Ng©n hµng Trung ­¬ng hoÆc cña Kho b¹c. X©y dùng thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr­êng vèn: §iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ b»ng c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp, tù do ho¸ l·i suÊt ®ßi hái ph¶i cã thÞ tr­êng tiÒn tÖ hoÆc thÞ tr­êng liªn ng©n hµng tèt ®Ó truyÒn t¶i nh÷ng biÕn sè chÝnh s¸ch vµ l·i suÊt. Do vËy, cÇn ph¶i thiÕt lËp nh÷ng thÞ tr­êng nµy cã kh¶ n¨ng h×nh thµnh nªn l·i suÊt thÞ tr­êng, cho phÐp Ng©n hµng Trung ­¬ng can thiÖp ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ Ng©n hµng th­¬ng m¹i cã c¬ chÕ qu¶n lý vèn kh¶ dông d«i d­ mét c¸ch tÝch cùc. Ph¸t triÓn thÞ tr­êng Liªn ng©n hµng theo h­íng ®Ó c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ®ñ tiªu chuÈn tham gia thÞ tr­êng tù do giao dÞch, trao ®æi tiÒn Trung ­¬ng víi nhau. Ng©n hµng Nhµ n­íc chØ can thiÖp víi t­ c¸ch ng­êi cho vay cuèi cïng vµ l·i suÊt t¸i cÊp vèn cña Ng©n hµng Nhµ n­íc ph¶i c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn thÞ tr­êng, dÇn dÇn h×nh thµnh cÆp l·i suÊt chØ ®¹o gåm l·i suÊt chiÕt khÊu vµ l·i suÊt cho vay l­u phiÕu ( thÕ chÊp tÝn phiÕu, hèi phiÕu ... ). Bªn c¹nh ®ã, Ng©n hµng Nhµ n­íc cÇn nhanh chãng tho¶ thuËn víi kho b¹c Nhµ n­íc tæ chøc ngay viÖc ®Êu gi¸ tÝn phiÕu kho b¹c theo h×nh thøc ghi sæ, ®Ó c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i cã c«ng cô trao ®æi, thÕ chÊp nh»m ph¸t triÓn c¸c ho¹t ®éng thÞ tr­êng cña hä vµ tõ ®ã Ng©n hµng Nhµ n­íc cã thÓ x©y dùng thÞ tr­êng tiÒn tÖ vµ sö dông tÝn phiÕu kho b¹c trong nghiÖp vô thÞ tr­êng më ®Ó ®iÒu tiÕt thÞ tr­êng. MÆt kh¸c, chóng ta cÇn cñng cè c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i, nhÊt lµ c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh ®Ó chóng trë thµnh nh÷ng ®èi t¸c tin cËy trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ, trªn c¬ së ®ã c¸c chøng chØ tiÒn göi, kú phiÕu Ng©n hµng do c¸c Ng©n hµng ph¸t hµnh míi cã tÝnh chuyÓn nh­îng cao vµ trë thµnh c«ng cô ®­îc giao dÞch trªn thÞ tr­êng. Muèn më réng quy m« vµ tÝnh s«i ®éng cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ cÇn ph¶i cã møc ®é tiÒn tÖ ho¸ ( Monetization) cao. Chóng ta chØ thùc hiÖn ®­îc ®iÒu nµy khi kiÓm so¸t ®­îc l¹m ph¸t, n©ng cao chØ sè ph¸t triÓn chiÒu s©u vÒ tµi chÝnh (Financial deeping) b»ng c¸ch t¨ng chØ sè M2/GDP vµ gi¶m chØ sè Mo/TiÒn göi Ng©n hµng. §a d¹ng ho¸ chñng lo¹i “hµng ho¸” cho mäi giao dÞch vèn, tiÒn tÖ trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ. Ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n h­íng dÉn thanh to¸n qua th­¬ng phiÕu ®­îc quy ®Þnh trong luËt th­¬ng m¹i. X©y dùng vµ hoµn thiÖn c¬ chÕ t¸i chiÕt khÊu c¸c giÊy tê th­¬ng m¹i cã gi¸ ng¾n h¹n theo th«ng lÖ quèc tÕ. Sù cã mÆt cña thÞ tr­êng tiÒn tÖ sÏ ®ãng gãp h÷u Ých vµo viÖc x©y dùng vµ cñng cè bÇu kh«ng khÝ lµnh m¹nh vµ an toµn ho¹t ®éng cña c¸c Ng©n hµng. Mèi lo ©u th­êng xuyªn cña c¸c Ng©n hµng, tæ chøc tÝn dông vÒ kh¶ n¨ng thanh kho¶n cña m×nh sÏ ®­îc gi¶i to¶, c¸c nguån tiÒn sÏ ®­îc sö dông ®óng møc vµ hiÖu qu¶ h¬n. KÕt qu¶ lµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh còng ®­îc cung cÊp nhiÒu vèn víi “gi¸” ph¶i ch¨ng h¬n tr­íc ®©y. C«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®ßi hái mét nguån vèn trung h¹n vµ dµi h¹n lín. Víi ph­¬ng ch©m dùa vµo nguån vèn néi lùc lµ chÝnh, thÞ tr­êng chøng kho¸n ra ®êi t¹o thªm mét kªnh huy ®éng vèn quan träng cho nÒn kinh tÕ. §Ó thÞ tr­êng nµy ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ cÇn thiÕt ban hµnh nh÷ng v¨n b¶n ph¸p quy phï hîp, triÓn khai hÖ thèng th«ng tin ®iÖn tö hiÖn ®¹i b¶o ®¶m c¸c giao dÞch ®­îc kÞp thêi. VÊn ®Ò t¹o hµng ho¸ vµ chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng nµy g¾n liÒn víi tiÕn tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp. Trong nh÷ng n¨m tíi, sè l­îng c¸c doanh nghiÖp cÇn cæ phÇn ho¸ lªn tíi 2000 – 3000 doanh nghiÖp. Song cµng vÒ sau qu¸ tr×nh nµy diÔn ra chËm ch¹p h¬n do quy m« c¸c doanh nghiÖp lín h¬n. Nhµ n­íc nªn cã nh÷ng ­u ®·i ban ®Çu ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp võa tiÕn hµnh cæ phÇn. C¶i c¸ch h¬n n÷a hÖ thèng ng©n hµng: Ng©n hµng Trung ­¬ng ph¶i tiÕp tôc cñng cè vµ ph¸t huy vai trß ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña m×nh. Víi viÖc sö dông c¸c c«ng cô vµ c¬ chÕ thÞ tr­êng ®Ó can thiÖp, Ng©n hµng Trung ­¬ng cÇn ph¶i cã ®­îc th«ng tin cËp nhËt vµ tiÕp xóc th­êng xuyªn víi thÞ tr­êng. §iÒu nµy ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi trong ph­¬ng thøc ho¹t ®éng cña Ng©n hµng Trung ­¬ng, chuyÓn tõ theo dâi thô ®éng vµ ®Þnh k× viÖc tu©n thñ c¸c quy ®Þnh b¾t buéc sang tham gia mét c¸ch tÝch cùc vµ th­êng xuyªn. ViÖc theo dâi hµng ngµy c¸c diÔn biÕn vµ tØ gi¸, l·i suÊt vµ vèn kh¶ dông trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ sÏ cho biÕt thêi ®iÓm cã sù c¨ng th¼ng trªn thÞ tr­êng vµ møc ®é can thiÖp. Ng©n hµng Trung ­¬ng cã thÓ can thiÖp khi cÇn thiÕt trªn thÞ tr­êng tiÒn tÖ hoÆc ngo¹i hèi mét c¸ch c«ng khai hoÆc gi¸n tiÕp th«ng qua c¸c ®¹i lý. CÇn cã sù ph©n chia quyÒn lùc hîp lý gi÷a c¸c bé phËn ra quyÕt ®Þnh, c¬ cÊu l¹i tæ chøc cña Ng©n hµng Trung ­¬ng - ®¶m b¶o sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c vô chuyªn m«n. HÖ thèng kÕ to¸n còng cÇn ®­îc hîp lý ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó cung cÊp c¸c th«ng tin cËp nhËt cÇn thiÕt ®Ó qu¶n lý ng¾n h¹n c¸c h¹ng môc chñ yÕu trªn b¶ng c©n ®èi cña Ng©n hµng Trung ­¬ng. Ngoµi Ng©n hµng Trung ­¬ng, còng cÇn ph¶i cã nh÷ng thay ®æi trong hÖ thèng Ng©n hµng nãi chung. §iÓm xuÊt ph¸t ®Ó c¶i tæ hÖ thèng Ng©n hµng lµ ph¶i ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao n¨ng lùc qu¶n trÞ cña c¸c ng©n hµng vµ viÖc gia t¨ng c¸c yÕu tè vËt chÊt chØ ®­îc thùc hiÖn trªn c¬ së chÊt l­îng qu¶n trÞ. §ång thêi, viÖc qu¶n lý hÖ thèng ng©n hµng ph¶i theo h­íng hç trî c¸c ngµnh kinh doanh cã hiÖu qu¶, kh«ng ph¶i theo h­íng nu«i d­ìng c¸c ng©n hµng yÕu kÐm. Tr­íc hÕt cña viÖc c¶i tæ lµ ph¶i b¾t ®Çu tõ nh©n sù, tøc lµ c¸c nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng. §Ó cã nh÷ng nhµ qu¶n trÞ giái, tr­íc hÕt ph¶i cã c¬ chÕ lùa chän vµ ®µo th¶i. Tiªu chuÈn tr­íc hÕt ®Ó lùa chän mét nhµ qu¶n trÞ ng©n hµng lµ chÊt l­îng c«ng viÖc vµ tÝnh s¸ng t¹o, ®­¬ng nhiªn ph¶i trªn c¬ së ®¹o ®øc nghÒ nghiÖp. MÆt kh¸c, cÇn cã c¬ chÕ sµng läc bao gåm: thay thÕ ng­êi cã n¨ng lùc h¬n, thay ®æi vÞ trÝ ®¸nh gi¸ l¹i. Mét nhµ qu¶n trÞ cã thÓ bÞ thay thÕ trong c¸c tr­êng hîp sau: n¨ng lùc qu¶n trÞ yÕu, ph¹m nh÷ng sai lÇm nghiªm träng trong qu¶n trÞ vµ c¹n kiÖt c¸c ý t­ëng míi trong qu¶n trÞ lµm ¶nh h­ëng ®Õn sù ph¸t triÓn ng©n hµng. Më réng quyÒn tù chñ cña ng©n hµng trong kinh doanh ph¶i g¾n liÒn víi hÖ thèng kiÓm so¸t chÆt chÏ. ChÝnh s¸ch cña Ng©n hµng Trung ­¬ng ®èi víi c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i cÇn tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc cã ¶nh h­ëng ®Õn kinh tÕ vÜ m« vµ hÖ thèng Ng©n hµng, kh«ng can thiÖp qu¸ s©u vµo kü thuËt nghiÖp vô – lÜnh vùc cÇn ph¶i tù chñ trong c¹nh tranh. TËp trung thanh tra vµ kiÓm so¸t chÆt chÏ c¸c kh©u träng yÕu vµ c¸c ®Þa bµn träng ®iÓm, ®Æc biÖt lµ c¸c trung t©m tµi chÝnh. Thµnh lËp Ng©n hµng chÝnh s¸ch hoÆc cã biÖn ph¸p t¸ch rêi ho¹t ®éng cã tÝnh chÝnh s¸ch trong c¸c Ng©n hµng th­¬ng m¹i ®Ó t¹o ranh giíi râ rµng h¬n gi÷a chøc n¨ng kinh doanh cña Ng©n hµng th­¬ng m¹i víi chøc n¨ng c¬ quan thùc hiÖn c¸c chÝnh s¸ch cña Nhµ n­íc. TiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ hÖ thèng Ng©n hµng th­¬ng m¹i quèc doanh nh»m t¹o ®iÒu kiÖn tiÕn hµnh c¶i tæ hÖ thèng ng©n hµng theo h­íng c¾t gi¶m chi phÝ ho¹t ®éng, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh doanh còng nh­ chuÈn bÞ cho tiÕn tr×nh héi nhËp víi khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Do tÇm quan träng cña hÖ thèng ng©n hµng nªn Nhµ n­íc chØ cÇn gi÷ quyÒn kiÓm so¸t víi trªn 50% vèn lµ ®ñ. ChuyÓn l·i suÊt c¬ b¶n tõ l·i suÊt cho vay sang l·i suÊt tiÒn göi: B­íc sang trung gian ®Ó chuyÓn sang tù do ho¸ l·i suÊt lµ cÇn ph¶i ®iÒu hµnh l·i suÊt qua viÖc ®iÒu hµnh l·i suÊt c¬ b¶n cña Ng©n hµng Trung ­¬ng. HiÖn nay l·i suÊt c¬ b¶n ®­a ra cho c¸c tæ chøc tÝn dông lµ l·i suÊt cho vay. Tuy nhiªn v× mét sù c¹nh tranh lµnh m¹nh vµ an toµn hÖ thèng, chóng ta cÇn chuyÓn dÇn sang c¬ chÕ khèng chÕ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a lµm l·i suÊt c¬ b¶n theo th«ng lÖ quèc tÕ. Cô thÓ: L·i suÊt tiÒn göi tèi ®a = L¹m ph¸t dù kiÕn + L·i thùc cña ng­êi göi tiÒn C¸c tæ chøc tÝn dông Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt tiÒn göi trong ph¹m vi møc khèng chÕ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ Ên ®Þnh c¸c møc l·i suÊt cho vay cô thÓ phï hîp víi cung cÇu vèn. Thùc chÊt cña l·i suÊt c¬ b¶n theo lo¹i nµy lµ Ng©n hµng Trung ­¬ng chØ c«ng bè vµ kiÓm so¸t l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ tù do ho¸ l·i suÊt cho vay, viÖc ®iÒu hµnh vµ kiÓm so¸t l·i suÊt cho vay th«ng qua ®iÒu hµnh l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a vµ c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. L·i suÊt c¬ b¶n theo c¸ch nµy cã ­u ®iÓm lµ t¹o ra mét b­íc tiÕn míi trong chÝnh s¸ch l·i suÊt tiÕn s¸t tíi tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn ( lµ tù do ho¸ l·i suÊt cho vay vµ tù do ho¸ l·i suÊt tiÒn göi d­íi møc tèi ®a ), lµ c¬ chÕ l·i suÊt linh ho¹t theo quan hÖ cung cÇu vèn, phï hîp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng vµ th«ng lÖ quèc tÕ, t¹o ra kh¶ n¨ng c¹nh tranh lín gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông, gi¶m thiÓu sù qu¶n lÝ cña nhµ n­íc b»ng mÖnh lÖnh hµnh chÝnh. Khèng chÕ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a sÏ kh«ng cho phÐp c¸c tæ chøc tÝn dông huy ®éng vèn víi bÊt k× l·i suÊt nµo ch¹y ®ua vÒ l·i suÊt tiÒn göi ®Ó huy ®éng míi bï ®¾p bï ®¾p nî cò. ®¶m b¶o an toµn hÖ thèng vµ b¶o vÖ ®­îc lîi Ých cña ng­êi göi tiÒn. §ång thêi, l·i suÊt c¬ b¶n lo¹i nµy th× h×nh thµnh nhiÒu khu vùc l·i suÊt theo quan hÖ cung cÇu vèn vµ chi phÝ ng©n hµng kh¸c nhau. §iÒu chØnh l·i suÊt cho vay b»ng viÖc trùc tiÕp quyÕt ®Þnh n©ng cao hoÆc h¹ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a t­¬ng øng. §iÒu hµnh gi¸n tiÕp b»ng viÖc dïng c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t¸c ®éng vµo khèi l­¬ng vèn trªn thÞ tr­êng nh­ : ng©n hµng mua b¸n c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n cña c¸c tæ chøc tÝn dông ... V× vËy, khi ng©n hµng trung ­¬ng x©y dùng vµ cñng cè thÞ tr­êng tiÒn tÖ, chuyÓn tõ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ b»ng c«ng cô trùc tiÕp sang kÕt hîp ®iÒu chØnh b»ng c«ng cô trùc tiÕp víi c«ng cô gi¸n tiÕp, ®­a nghiÖp vô thÞ tr­êng më vµo ho¹t ®éng ®Ó mua b¸n c¸c chøng kho¸n ng¾n h¹n cña c¸c tæ chøc tÝn dông, thùc hiÖn t¸i chiÕt khÊu c¸c chøng tõ cña c¸c tæ chøc tÝn dông; Cñng cè kiÓm so¸t thÞ tr­êng liªn ng©n hµng, tiÕp tôc cñng cè vµ më réng viÖc më vµ sö dông tµi kho¶n c¸ nh©n, ®Ó trªn c¬ së ®ã mét chÝnh s¸ch l·i suÊt c¬ b¶n linh ho¹t h¬n trÇn l·i suÊt nh­ c«ng bè l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a cã sù kiÓm so¸t cña nhµ n­íc b»ng c¶ trùc tiÕp lÉn gi¸n tiÕp. Vµ sau qu¸ tr×nh thùc hiÖn thµnh c«ng l·i suÊt c¬ b¶n lµ l·i suÊt tiÒn göi tèi ®a th× ta sÏ tiÕn hµnh thªm mét b­íc n÷a ®Ó tù do ho¸ l·i suÊt hoµn toµn khi ®· cã vµ chñ ®éng vÒ c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ c¸c ®iÒu kiÖn kh¸c vÒ kinh tÕ vµ tiÒn tÖ æn ®Þnh. KÕt luËn ViÖc chuyÓn ®æi chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh l·i suÊt sang c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt lµ mét su thÕ tÊt yÕu. Song c¸ch thøc chuyÓn ®æi cã hiÖu qu¶ nh»m h¹n chÕ nh÷ng tiªu cùc, kÝch thÝch nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, huy ®éng tÝch tô tËp trung vèn cho c«ng ph¸t triÓn bÒn v÷ng l¹i kh«ng cã mét khu«n mÉu ®ång nhÊt. Tuú theo ®iÒu kiÖn ®Æc thï cña mçi quèc gia, nÒn t¶ng kinh tÕ vÜ m«, møc ®é më cöa tËp qu¸n tiªu dïng, tiÕt kiÖm, ®Çu t­ mµ lé tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt ph¶i cã thÝch øng phï hîp. Tuy nhiªn ®Ó vËn dông l·i suÊt thÞ tr­êng, yÕu tè chung cho c¶i c¸ch ë mçi quèc gia lµ ph¶i ph¸t triÓn ®­îc thÞ tr­êng,. Trªn c¬ së thÞ tr­êng l·i suÊt ®­îc h×nh thµnh vµ t¸c ®éng vµo c¸c biÕn sè kinh tÕ vÜ m« kh¸c. c¸c c«ng cô ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña ng©n hµng trung ­¬ng còng ph¶i ®­îc chuyÓn tõ trùc tiÕp sang c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp mang tÝnh thÞ tr­êng. Th«ng qua c¸c c«ng cô ®Þnh h­íng thÞ tr­êng ®iÒu hµnh diÔn biÕn l·i suÊt nh»m ®¹t c¸c môc tiªu tæng thÓ cña nÒn kinh tÕ. Muèn cã mét thÞ tr­êng ph¸t triÓn, cã c¸c c«ng cô thÞ tr­êng h÷u hiÖu ph¶i cã sù chuÈn bÞ kÜ cµng vÒ c¬ së vËt chÊt vµ con ng­êi. HÖ thèng ng©n hµng cÇn ®­îc tiÕp tôc c¶i tæ, thóc ®Èy sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷a c¸c tæ chøc tÝn dông nh»m lµm gi¶m chi phÝ vµ t¨ng hiÖu qu¶ lu©n chuyÓn vèn trong nÒn kinh tÕ. Trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay, nÒn kinh tÕ míi chuyÓn ®æi cña n­íc ta ®ang ®øng tr­íc nhiÒu c¬ héi vµ nhiÒu khã kh¨n th¸ch thøc cña nhu cÇu më cöa vµ héi nhËp. Duy tr× chÝnh s¸ch l·i suÊt bÞ kiÓm so¸t thêi gian qua ngµy cµng tá ra kÐm hiÖu qu¶ : vèn ø ®äng trong c¸c ng©n hµng, c¸c biÖn ph¸p kÝch cÇu qua l·i suÊt kh«ng ®¹t hiÖu qu¶ mong muèn. H¬n m­êi n¨m sau ®æi míi, nh÷ng c¶i c¸ch m¹nh mÏ trong hÖ thèng ng©n hµng, trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ thu chi ng©n s¸ch ®· t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò v÷ng ch¾c cho qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt. V× nhiÒu lÝ do h¹n chÕ vÒ kiÕn thøc vµ kh¶ n¨ng thu thËp sè liÖu liªn quan t«i mong c¸c b¹n cã nhiÖt t©m ®ãng gãp, bæ xung, söa ch÷a cho chuyªn ®Ò cña t«i. Néi dung Më ®Çu Ch­¬ng I L·i suÊt vµ tù do ho¸ l·i suÊt L·i suÊt Tù do ho¸ l·i suÊt Kinh nghiÖm thÐ giíi trong viÖc thùc tù do ho¸ l·i suÊt Ch­¬ng II Thùc tr¹ng chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ViÖt Nam Bèi c¶nh chung C¸c giai ®o¹n thùc hiÖn chÝnh l·i suÊt ë ViÖt Nam Nh÷ng ®¸nh gi¸ trong ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch l·i suÊt thêi gian qua Ch­¬ng III Gi¶i ph¸p nh»m chuyÓn sang tù do ho¸ l·i suÊt ë ViÖt Nam Nh÷ng c¶n trë ch­a cho phÐp ViÖt Nam tù do ho¸ l·i suÊt Gi¶i ph¸p chuyÓn sang tù do ho¸ l·i suÊt KÕt luËn. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1, VÊn ®Ò ®æi míi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ , kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë ViÖt Nam vµ kinh nghiÖm cña NhËt B¶n. Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1995 2, Frederic. S.Mishkin TiÒn tÖ ng©n hµng vµ thÞ tr­êng tµi chÝnh Nxb Khoa häc kü thuËt, 1994 3, N.Gregory.Mankiw Kinh tÕ vÜ m« Nxb Thèng kª, 1999 4,Mét sè t¹p chÝ chuyªn ngµnh c¸c n¨m 1997, 1998, 1999, 2000 -T¹p chÝ Ng©n hµng -T¹p chÝ Tµi chÝnh -T¹p chÝ ThÞ tr­êng tiÒn tÖ -T¹p chÝ Nghiªn cøu kinh tÕ