Thực trạng cổ phần hoá - Những kết quả tích cực và những khó khăn cần tháo gỡ

ủ, trung ương Đảng, Tổng liên đoàn lao động Việt Nam. 2.1.3.Giai đoạn đẩy mạnh Cổ phần hoá (từ 29/6/1998 đến nay) Trong giai đoạn này, nhờ những chuyển biến thuận lợi về cơ sở pháp lý mà nổi bật là sự ra đời của Nghị định 44/CP ngày 29/6/1998 và việc thành lập Ban đổi mới quản lý doanh nghiệp TW, con số các doanh nghiệp Cổ phần hoá đã tăng nhanh so với các thời kỳ trước. Sau hơn 2 năm thực hiện Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước theo Nghị định số 44/CP, từ tháng 6/1998 đến hết tháng 8/2000 cả nước đã cổ phần hoá 430 doanh nghiệp đưa tổng số doanh nghiệp Nhà nước đã thực hiện cổ phần hoá lên 460 doanh nghiệp. Trong số những doanh nghiệp đã Cổ phần hoá, những doanh nghiệp thuộc lĩnh vực Công nghiệp và Xây dựng chiếm khoảng 44,2%; Dịch vụ thương mại chiếm 39,2%; Giao thông vận tải chiếm 9,5%; Nông nghiệp chiếm 4,1% và thuỷ sản chiếm 2%. Hầu hết các doanh nghiệp đã Cổ phần hoá đều tương đối nhỏ, những công ty có tổng số vốn lớn hơn 10 tỷ đồng chiếm khoảng 12%, trong khi các doanh nghiệp có vốn nhỏ hơn 5 tỷ đồng chiếm đến hơn 50%. Vốn trung bình của các doanh nghiệp đã Cổ phần hoá chỉ vào khoảng 3,1 tỷ đồng. Đa số các doanh nghiệp thực hiện Cổ phần hoá theo hình thức thứ 2 nghĩa là bán một phần giá trị vốn của Nhà nước nắm giữ trong doanh nghiệp. Tính tới thời điểm 31/12/1999, trong số các địa phương thực hiện Cổ phần hoá , Hà Nội là thành phố có số doanh nghiệp cổ phần hoá nhiều nhất, gồm 70 doanh nghiệp trong tổng số 210 doanh nghiệp thuộc các tỉnh, thành phố thực hiện cổ phần hoá, tiếp theo là TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Nam Định và Thanh Hoá. Các doanh nghiệp sau khi chuyển thành công ty cổ phần đều hoạt động có hiệu quả cao hơn về nhiều mặt, kể cả những doanh nghiệp mới Cổ phần hoá. Một số doanh nghiệp trước Cổ phần hoá gặp nhiều khó khăn thì sau Cổ phần hoá các doanh nghiệp này đã có những tiến bộ rõ rệt, bảo đảm việc làm, tăng thu nhập cho người lao động. Như vậy, trên thực tế, Nghị định 44/CP được ban hành đã tạo ra một hành lang pháp lý khá thông thoáng, khuyến khích cả doanh nghiệp và người lao động tham gia cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước . Tuy nhiên, tiến trình cổ phần hoá trong thời gian qua còn chậm so với yêu cầu sắp xếp lại doanh nghiệp Nhà nước. Sáu tháng cuối năm 1998, kế hoạch đặt ra là Cổ phần hoá 150 doanh nghiệp, thực hiện chỉ là 100 doanh nghiệp được Cổ phần hoá (đạt 66,6%). Năm 1999, kế hoạch đặt ra là Cổ phần hoá 450 doanh nghiệp, nhưng chỉ thực hiện được 250 doanh nghiệp (đạt 55,5%). Để thực hiện nhanh và có hiệu quả công tác cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước , phải giải quyết nhiều vấn đề, từ nhận thức tư tuởng, cơ chế chính sách đến tổ chức thực hiện, từ doanh nghiệp đến các cơ quan quản lý Nhà nước. 2.2. Thực trạng Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước từ năm 1992 đến nay 2.2.1. Một số thành công ban đầu mà cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước đem lại: * Kết quả của cổ phần hoá: Đối với doanh nghiệp: Nhìn chung, doanh nghiệp là đối tượng được lợi nhiều nhất từ chính sách cổ phần hoá. Hầu hết các doanh nghiệp khi chuyển sang công ty cổ phần đều hoạt động có hiệu quả hơn trước xét tổng thể trên các mặt doanh thu, lợi nhuận, nộp ngân sách, tích luỹ vốnNhiều doanh nghiệp đã thoát ra khỏi tình trạng nợ nần, phá sản, khắc phục được những hạn chế do cơ chế quản lý cũ như nạn tham nhũng, lãng phí trong sản xuất, sự thiếu trách nhiệm trong lao động, quản lý trì trệ, yếu kém Kết quả hoạt động của 15 doanh nghiệp đã được Cổ phần hoá trước năm 1998 là rất khả quan. Những lợi ích mà Cổ phần hoá mang lại cho doanh nghiệp được thể hiện rất rõ qua những con số sau: Báo cáo hoạt động năm 1999 của 20 doanh nghiệp đã Cổ phần hoá có thời gian hoạt động trên 1 năm cũng cho thấy những số liệu rất khả quan, cụ thể như sau: Doanh thu tăng bình quân gần 2 lần: Điển hình công ty cổ phần Cơ điện lạnh năm 1999 đạt 178 tỷ đồng, gấp gần 4 lần so với trước khi Cổ phần hoá ; công ty cổ phần bông Bạch Tuyết năm 1999 đạt 86 tỷ đồng, gấp 1,5 lần so với trước khi Cổ phần hoá... Lợi nhuận tăng bình quân hơn 2 lần, cổ tức bình quân đạt 1-2%/tháng. Vốn tăng gần 2,5 lần (bao gồm cả tích luỹ từ lợi nhuận và thu hút thêm vốn đầu tư từ bên ngoài) : Nổi bật là công ty cổ phần chế biến hàng xuất khẩu Long An vốn tăng 5 lần; công ty cổ phần Việt Phong vốn tăng 2,4 lần Ngoài những lợi ích kinh tế kể trên, khi Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước còn có thêm những lợi ích khác góp phần tích cực vào việc năng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh: w Thứ nhất: Năng lực sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp tăng lên nhờ được bổ sung nguồn vốn lưu động và đầu tư đổi mới công nghệ. Về nguyên tắc, tất cả số tiền bán cổ phiếu, sau khi trừ đi các chi phí sẽ được điều chuyển để bổ sung vốn, mở rộng sản xuất kinh doanh. w Thứ hai: Doanh nghiệp có quyền chủ động trong sản xuất kinh doanh. Sự chuyển đổi này đã hạn chế thấp nhất những can thiệp thô bạo, phi kinh tế của các cơ quan công quyền, hạn chế các chỉ đạo vốn có của một doanh nghiệp Nhà nước . w Thứ ba: Doanh nghiệp đã có được một cách quản lý mới mang tính dân chủ. Với việc Cổ phần hoá , doanh nghiệp đã chuyển từ doanh nghiệp Nhà nước sang công ty cổ phần, cũng có nghĩa là xác định vai trò chủ nhân tập thể. Hội đồng quản trị sẽ thực sự làm chủ công ty với động lực lợi nhuận, vì lợi ích của các cổ đông (trong đó có chính mình), thay mặt các cổ đông và được các cổ đông bầu lên chứ không phải ai khác. Đối với Nhà nước: Lợi ích đầu tiên mà Nhà nước thu được từ chính sách Cổ phần hoá là phần thuế thu được từ các công ty cổ phần tăng hơn so với khi còn là doanh nghiệp Nhà nước, tất cả các công ty Cổ phần đều đóng thuế đầy đủ, năm sau cao hơn năm trước từ 30-35%, nộp ngân sách tăng bình quân 2 lần so với trước khi Cổ phần hoá : cụ thể như CTCP cơ điện lạnh tăng gần 3 lần, công ty Cổ phần sơn Bạch Tuyết tăng 2,7 lần Theo số liệu của 17 công ty cổ phần, Nhà nước đã thu được 377.244 triệu đồng từ các nguồn sau: Tiền thu về bán cổ phần: 30.207 triệu đồng Phần lợi tức của Nhà nước tại các công ty Cổ phần : 6.905 triệu đồng Lãi tiền vay mua chịu cổ phần của CBCNV: 522 triệu đồng Về huy động vốn: Tại thời điểm Cổ phần hoá trước 31/12/1999, 370 doanh nghiệp Cổ phần hoá có giá trị phần vốn Nhà nước là 1.349 tỷ đồng, qua thực hiện Cổ phần hoá đã thu hút thêm 1.432 tỷ đồng, đồng thời Nhà nước cũng đã thu lại được 714 tỷ đồng để đầu tư vào các doanh nghiệp Nhà nước và giải quyết một số chính sách cho người lao động trong doanh nghiệp Nhà nước thực hiện Cổ phần hóa Phần vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp Cổ phần hoá khi xác định lại, nhìn chung đều tăng từ 10-50% so với giá trị ghi trên sổ sách. Như vậy, khi Cổ phần hoá vốn Nhà nước không bị mất đi, được bảo toàn mà còn tăng thêm. Ngoài những lợi ích trên, từ kết quả cổ phần hoá, hàng năm Nhà nước không còn tốn một khoản ngân sách lớn để bù đắp cho các doanh nghiệp Nhà nước thua lỗ, cán cân thu chi của Nhà nước được cân bằng hơn. Hệ thống các cơ quan quản lý Nhà nước được hoàn chỉnh và gắn với mục tiêu của nền kinh tế. Chính cơ chế tạo chuyên môn hoá dẫn đến sự thay đổi về trình độ quản lý đạt mức cao. Nhà nước có điều kiện quản lý nền kinh tế thông qua các chính sách vĩ mô. Cổ phần hoá đã đặt cơ sở cho thị trường vốn ra đời bằng việc ra mắt Uỷ ban chứng khoán quốc gia và Trung tâm giao dịch chứng khoán vừa qua, làm cơ sở để Nhà nước kiểm soát lạm phát. Lượng tiền lưu thông trong xã hội trong tương lai gần sẽ chuyển một phần vào thị trương vốn, thực hiện tái đầu tư trên diện rộng hoặc tập trung vốn giải quyết các công trình trọng điểm của Nhà nước. Đối với người lao động: Có thể nói, nhờ Cổ phần hoá mà người lao động đã trở thành người chủ thực sự của doanh nghiệp xét theo cổ phần mà họ sở hữu. Qua Cổ phần hoá các doanh nghiệp Nhà nước , tất cả ngưòi lao động trong doanh nghiệp bằng các nguồn vốn tự có, quỹ phúc lợi của doanh nghiệp được phân bổ và cả vốn riêng của cá nhân, đều có thể tham gia mua cổ phần tại công ty, xí nghiệp được cổ phần hoá. Với việc góp vốn này, người lao động , từ công nhân trực tiếp sản xuất đến vị giám đốc, đều có thể trở thành người chủ thực sự đối với doanh nghiệp, được tham gia trực tiếp hay gián tiếp vào việc lập phương hướng kế hoạch, chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp với quyết tâm và ý chí chung là gặt hái được hiệu quả cao nhất, tốt nhất. Trong thực tế, các doanh nghiệp Nhà nước được Cổ phần hoá bảo đảm việc làm và thu nhập của người lao động ổn định và có chiều hướng tăng lên. Do mở rộng sản xuất, số lao động ở các doanh nghiệp này tăng bình quân 12%. Thu nhập của người lao động làm việc tai các công ty cổ phần tăng bình quân hằng năm gần 20% (chưa kể thu nhập từ cổ tức). Điển hình trong năm 1999, người lao động tại công ty cổ phần đại lý liên hiệp vận chuyển có thu nhập 4 triệu đồng/người/tháng bằng gần 3 lần so với trước khi Cổ phần hoá; công ty cổ phần Ong mật TP.HCM đạt 1,3 triệu đồng/người/tháng bằng 2,6 lần so với trước khi Cổ phần hoá Việc đầu tư vào các công ty cổ phần, nói chung người lao động đã thu được lợi tức cao hơn gửi tiết kiệm và vốn của họ trong công ty tăng gấp 1,5-2 lần so với lúc mới mua cổ phiếu. Do lãi cao đã bổ sung thêm vào vốn, đến nay giá trị cổ phần người lao động sở hữu bình quân tăng gấp 2-3 lần, đặc biệt có những công ty tăng tới 4-5 lần như Công ty Cổ phần Cơ điện lạnh và Công ty Cổ phần Đại lý liên hiệp vận chuyển. Là chủ nhân thực sự trong Công ty Cổ phần , ngưòi lao động đã nâng cao tính chủ động, ý thức kỷ luật, tinh thần tự giác, tiết kiệm trong lao động sản xuất, góp phần làm hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp ngày một nâng cao, mang lại lợi ích thiết thực cho bản thân mình, công ty, Nhà nước và xã hội. 2.2.2. Đánh giá những kết quả đạt được bước đầu của tiến trình Cổ phần hoá : Với những kết quả nêu trên, chúng ta có cơ sở để khẳng định chính sách CPH một bộ phận DNNN là phù hợp và đúng đắn trong giai đoạn hiện nay. Cổ phần hoá đã thực sự đem lại nhiều lợi ích cụ thể không chỉ cho doanh nghiệp mà còn cho cả Nhà nước và bản thân người lao động. Những thành công đó có thể xuất phát từ những nguyên nhân sau. Đảng và Nhà nước đã nhận thức được vai trò và sự cần thiết phải tiến hành cổ phần hoá một bộ phận DNNN: Để khắc phục tình trạng khủng hoảng của nền kinh tế nước ta giai đoạn 1980-1990, Đảng và Chính phủ đã có chủ trương đổi mới kinh tế nhằm đưa nền kinh tế thoát ra khỏi tình trạng trì trệ, nghèo nàn, lạc hậu. Một trong những giải pháp được Đảng và Nhà nước lựa chọn là CPH một bộ phận DNNN nhằm sắp xếp lại các DNNN, nâng cao vị thế chủ đạo của khu vực kinh tế Nhà nước. Đảng ta đã mạnh dạn tiến hành thí điểm và sau gần 10 năm thực hiện đã thu được những kết quả rất khả quan. Đảng và Nhà nước đã bước đầu quan tâm, chỉ đạo tiến trình CPH: Đảng và Nhà nước ta đã dành rất nhiều quan tâm cho công tác cổ phần hoá, thể hiện qua việc theo dõi sát sao tiến trình thực hiện, không ngừng đúc kết kinh nghiệm và khắc phục hạn chế, ban hành kịp thời nhiều văn bản pháp quy hướng dẫn, tạo điều kiện cho công tác CPH, gần đây nhất là nghị định 44/CP (29/6/1998), các Quyết định 145/TTg(28/6/1999), 177/TTg(30/8/1999). Nội dung của Nghị định 44/CP là một bước tiến lớn so với các văn bản trước đây, thể hiện một cách nhìn mới của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề CPH. Nghị định 44 ra đời đã tạo một bước phát triển mới trong tiến trình thực hiện CPH , hoàn thiện và đẩy nhanh tốc độ CPH làm cho CPH đạt hiệu quả cao hơn. c)Nội dung CPH là đúng đắn, mục tiêu CPH đặt ra là cụ thể, mang tính khả thi; lợi ích mà CPH mang lại là cụ thể, khách quan và gắn với bản thân doanh nghiệp và người lao động. Có thể nói, CPH đã như một luồng gió mới thổi sinh khí vào khu vực Kinh tế Nhà nước , mang lại sức sống cho khu vực kinh tế này, từ đó mang lại hiẹu quả cho Nhà nước, doanh nghiệp và người lao động. Cổ phần hóa thực sự tạo động lực cho đầu tư phát triển kinh tế. Thông qua CPH thu hút được một lượng lớn nguồn vốn trong dân cư, tạo tiền đề mở cửa cho thị trường vốn trong nước, nâng cao hiệu quả đầu tư phát triển sản xuất. d)CPH đã thực sự nâng cao quyền làm chủ của người lao động trong doanh nghiệp, gắn lợi ích của người lao động với lợi ích của doanh nghiệp, từ đó thúc đẩy họ hăng say sản xuất, trách nhiệm với công việc, góp phần nâng cao hiệu quả sản xuất –kinh doanh . e) Các nhà lãnh đạo DNNN và các CBCNV đã nhận thức được được lợi ích và sự cần thiết cổ phần hoá. 2.3. nguyên nhân chậm trễ trong việc Cổ phần hoá và Những khó khăn cần được tháo gỡ 2. 3.1. Những hạn chế của công tác cổ phần hoá 2.3.1.1. Những vướng mắc về pháp luật và cơ chế chính sách Các quy định về chế độ với doanh nghiệp sau Cổ phần hoá vẫn chưa rõ ràng. Các quy định được sửa đổi và bổ sung thường thì càng về sau càng có lợi, càng có nhiều ưu đãi. Chính vì vậy, bvề mặt tâm lý, các doanh nghiệp không muốn triển khai nhanh mà chờ đợi để được hưởng ưu đãi nhiều hơn. Các văn bản quy định về Cổ phần hoá đã được ban hành cũng có nhiều vấn đề cần xem xét lại. Quy định về bán cổ phần ưu đãi cho người lao động cũng không được cụ thể hóa, linh hoạt. Có nơi người lao động không có tiền mua cổ phần ưu đãi; lại có nơi do vốn Nhà nước ít, số lượng cổ phần bán ra hạn chế, không đủ cho nhu cầu. Cho đến nay, quá trình Cổ phần hoá còn chưa có một phương hướng chiến lược rõ ràng. Từ trước đến nay, Cổ phần hóa được chủ yếu tiến hành trên cơ sở tự nguyện mà không có quy định phải ưu tiên Cổ phần hoá đối với loại hình doanh nghiệp hay thành phần kinh tế nào. Trên thực tế, Chính phủ dường như đi theo con đường Cổ phần hoá các doanh nghiệp nhỏ trước, các doanh nghiệp lớn sau. Do đó, tỷ lệ các doanh nghiệp lớn chỉ chiếm một phần nhỏ trong số các doanh nghiệp đã được Cổ phần hoá . Bên cạnh đó, nhiều địa phương không thực sự quan tâm đến vấn đề Cổ phần hoá và coi đó là nhiệm vụ của các cấp ban nghành cao hơn. Sự phân quyền, hướng dẫn và phối hợp giữa địa phương và TW chưa thực sự thông suốt cũng là những nhân tố góp phần kéo dài quá trình CPH. 2.3.1.2.Nguyên nhân có nguồn gốctừ phía chính quyền TW và chính quyền các cấp: Trong một thời gian dài, việc chỉ đạo, tổ chức điều hành Cổ phần hoá được tiến hành một cách rời rạc bị động. Ban đổi mới doanh nghiệp Nhà nước không chủ động giao chỉ tiêu và chỉ đạo sát sao việc thực hiện mà ngồi đợi các doanh nghiệp tự động đăng ký. Bản thân Ban đổi mới doanh nghiệp Nhà nước chưa hoạt động chuyên trách, đội ngũ quá mỏng, chưa đủ trình độ và kinh nghiệm để giải quyết các vấn đề phức tạp, lại chưa có đủ thẩm quyền chức năng để tổ chức hoạt động phối hợp làm cho các bước thủ tục thường dây dưa kéo dài 2.3.1.3. Nguyên nhân về vấn đề tốc độ cổ phần hoá Kể từ thời điểm doanh nghiệp đầu tiên tiến hành Cổ phần hoá (7/1993), tiến độ Cổ phần hoá không năm nào đạt chỉ tiêu kế hoạch ( năm 1993: 2 doanh nghiệp ; 1994:1 ; 1995: 2 ; 1996: 5 ; 1997: 5) , năm 1998, chỉ tiêu là 150 doanh nghiệp được Cổ phần hoá thì chỉ có 100 doanh nghiệp , năm 1999 số doanh nghiệp được Cổ phần hoá là 250 so với kế hoạch là 450. Như vậy, nếu hoàn thành đúng theo kế hoạch thì nay ta đã có khoảng hơn 600 doanh nghiệp được Cổ phần hoá. Trên thực tế, đến 8/2000 ta mới Cổ phần hoá được 460 doanh nghiệp. Tốc độ Cổ phần hoá như vậy đã không đáp ứng được yêu cầu sắp xếp lại doanh nghiệp Nhà nước. 2.3.1.4. Nguyên nhân từ phía doanh nghiệp: Nhiều chuyên gia cho rằng Cổ phần hoá ở Việt Nam là một quá trình rối rắm, phức tạp và tốn thời gian, làm hao tổn các nguồn lực tài chính và làm giảm sút sự kiên nhẫn của các doanh nghiệp. Hiện nay, Việt Nam chưa có một phương pháp đánh giá tài sản doanh nghiệp thống nhất theo đúng chuẩn mực quốc tế. Sự phức tạp này còn gia tăng bởi những yếu tố đi kèm như: việc xử lý nợ khó đòi, thẩm định giá trị nhà xưởng máy móc thiết bị và quyền sử dụng đất. Do đó việc định giá tài sản doanh nghiệp thường là khâu kéo dài nhất (khoảng trên 3 tháng). Hiện nay, việc thiếu một phương pháp xác định giá trị doanh nghiệp theo tiêu chuẩn quốc tế sẽ làm cho chúng ta khó khăn rất nhiều trong việc huy động vốn từ các nhà đầu tư nước ngoài, một yếu tố không thể xem nhẹ trong xu hướng hội nhập và toàn cầu hoá hiện nay. 2.3.1.5.Về mặt tài chính và tư tưởng : Nhiều doanh nghiệp (gồm cả lãnh đạo và người lao động) cũng như nhiều cấp quản lý vẫn ngại Cổ phần hoá do sợ mất đi nhiều quyền lợi. Có người lại nhận thức sai về Cổ phần hoá cho rằng việc việc chuyển đổi hình thức sở hữu sẽ dẫn đến mất chế độ, chệch hướng XHCNCó tình trạng phân biệt đối xử giữa các doanh nghiệp Nhà nước và các doanh nghiệp đã Cổ phần hoá nhất là tại các tổ chức tín dụng ngân hàng. Việc tìm đối tác liên doanh, liên kết ở các công ty cổ phần cũng gặp khó khăn. Doanh nghiệp Nhà nước vẫn được ưu đãi nhiều hơn. làm ăn thua lỗ vẫn được vay không phải trả lãi, bù lỗ từ ngân sách Nhà nước và một số ưu đãi khác. Tất cả đều tác động lớn tới tâm lý của các doanh nghiệp chuẩn bị bước vào Cổ phần hoá. Mặt khác, nhiều giám đốc của các doanh nghiệp Nhà nước sợ rằng Cổ phần hoá sẽ làm mất đi quyền lực vốn có bấy lâu nay. Tư tưởng bao cấp đã ăn sâu vào suy nghĩ của nhiều doanh nghiệp nên cố tình trì hoãn Cổ phần hoá, lảng tránh nhiệm vụ mới. 2.3.1.6.Soạn thảo phương án kinh doanh và điều lệ của công ty Cổ phần Đối với các doanh nghiệp hiện nay, tình trạng chung là chưa có đủ giấy tờ pháp lý về quyền sở hữu Tài sản cố định như nhà xưởng, máy móc thiết bịViệc này có nhiều nguyên nhân, trong đó có việc thưỡng xuyên thay đổi của các luật, văn bản dưới luật, hoặc đơn giản là do hầu hết các doanh nghiệp Nhà nước đều qua nhiều đời giám đốc nên không đủ biên bản bàn giaoNgoài ra còn có tình trạng nhiều doanh nghiệp đi thuê nhà xưởng, kho bãi của đơn vị khác, sau đó xây các công trình kiến trúc lên hoặc cải tạo sửa chữa với số tiền không nhỏ gây khó khăn cho quá trình Cổ phần hoá. Ngoài ra, do một số doanh nghiệp chưa nhận thức rõ tầm quan trọng và mục tiêu của Cổ phần hoá, thiếu sự chặt chẽ trong phối hợp hoạt động của cấp uỷ, công đoàn, ban giám đốc và CBCNV của doanh nghiệp. Do đó việc xây dựng phương án Cổ phần hoá chậm, dẫn đến việc triển khai thực hiện cũng bị chậm theo. Mặt khác, mặc dù được sự hướng dẵn qua nhiều văn bản của Chính phủ nhưng phần lớn các doanh nghiệp chưa hình dung được quy trình Cổ phần hoá, các thủ tục còn quá mới mẻ đối với họ. Hơn thế nữa, một số cấp chức năng có thẩm quyền, lại vô tình hay hữu ý, vẫn muốn thể hiện quyền lực của mình, nên các doanh nghiệp đang chuẩn bị tiến hành Cổ phần hoá rất ngần ngại cho hành trình Cổ phần hoá của doanh nghiệp mình. 2.3.1.7.Những nguyên nhân khác Hiện nay, các doanh nghiệp Nhà nước trong quá trình Cổ phần hoá còn có tình trạng hạn chế tiêu chuẩn và mức cho hưởng cổ tức trên số cổ phần thuộc sở hữu Nhà nước đối với người lao động vì chỉ những người có thâm niên từ 3 năm trở lên mới được hưởng nhưng mức hưởng cũng không đáng kể (chỉ chiếm từ 6-12 tháng lương cấp bậc). Điều này khiến cho người lao động không có nhiều cơ hội tham gia thực sự vào quá trình quản lý doanh nghiệp, thực sự làm chủ doanh nghiệp như mục đích ban đầu của Cổ phần hoá. Bên cạnh đó là tình trạng hạn chế mức mua chịu cổ phần của người lao động, cũng chỉ có người có thâm niên từ 3 năm trở lên mới được mua chịu. Trong các quy định hiện hành cũng nêu là tổng mức mua chịu không được vượt quá tổng mức mua tiền mặt, nhưng lại không đề cập việc từng người có thể mua chịu nhiều hơn hay không, và những ai không mua tiền mặt thì có được mua chịu hay không. Hơn nữa, trong các doanh nghiệp Nhà nước đã Cổ phần hoá, thường xuất hiện tình trạng cách biệt vể số lượng mua cổ phiếu của công nhân và cán bộ lãnh đạo trong doanh nghiệp. Thực chất là do sự cách biệt giữa người có nhiều tiền và người có ít tiền trong việc mua cổ phần. Người càng có nhiều tiền mua cổ phần lại càng có cơ hội mua chịu nhiều, đây quả là một mặt trái mà chúng ta phải tính đến. 2.3.2.Đánh giá nguyên nhân: Như vậy bên cạnh những nét tích cực mà Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước đem lại, còn có rất nhiều những khó khăn vướng mắc làm ảnh hưởng đến quá trình Cổ phần hoá, gây tác động không tốt đến việc sắp xếp lại doanh nghiệp Nhà nước . Vậy điều gì đã dẫn tới những hạn chế đó? Theo tôi, đó là do một số nguyên nhân sau đây: w Thứ nhất: Bộ máy tổ chức thực hiện Cổ phần hoá còn thiếu thống nhất và ăn khớp. Hiện nay, nước ta đã thiết lập bộ máy đổi mới doanh nghiệp các cấp trong đó có Ban CPH. Song việc phối hợp hoạt động còn hạn chế do bộ máy tổ chức của Ban chưa độc lập, chuyên trách mà phần lớn cán bộ đều là kiêm nhiệm. w Thứ hai: Chủ trương CPH là một vấn đề mới nhưng Chính phủ chưa có các văn bản được ban hành một cách chặt chẽ và hệ thống vì vậy còn gây những ách tắc trì trệ đáng tiếc trong quá trình CPH. w Thứ ba: Trách nhiệm của các Bộ, ngành, địa phương trong chỉ đạo CPH còn chưa rõ ràng, Thủ tục qui trình CPH còn rườm rà, phiền nhiễu w Thứ tư: Việc xác định tài sản của doanh nghiệp còn gặp nhiều khó khăn do không có đủ cơ sở pháp lý và sự hướng dẫn chỉ đạo. w Thứ năm: Mức độ khuyến khích đối với doanh nghiệp cũng như người lao động trong doanh nghiệp còn chưa đủ sức hấp dẫn, chế độ ưu đãi đối với người lao động còn nhiều bất cập.. cũng cản trở tốc độ Cổ phần hoá. w Thứ sáu: Công tác tuyên truyền, vận động, giải thích về chủ trương CPH còn chưa được quán triệt, chưa được làm đến nơi đến chốn. Thậm chí có những công nhân đã mua cổ phần ở công ty nhưng cũng không biết mua để làm gì. w Thứ bảy: Tâm lý e ngại của một số doanh nghiệp và người lao động trong doanh nghiệp cũng làm ảnh hưởng tới công tác Cổ phần hoá... Như vậy , những nguyên nhân trên đã cản trở tiến trình CPH, làm cho quá trình CPH gặp nhiều trở ngại, chưa đạt yêu cầu về mục tiêu lẫn tiến độ thực hiện. Trước tình hình đó, yêu cầu cấp thiết đặt ra là phải xác định được giải pháp để khắc phục những hạn chế, thúc đẩy tiến trình cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam. Phần thứ ba Một số giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam 3.1. Xu hướng phát triển của các công ty Cổ phần hiện nay trên thế giới Xu hướng hiện nay là hội nhập và toàn cầu hoá, do đó, phát triển nền kinh tế trong nước luôn gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế thế giới. Do đó phát triển các công ty Cổ phần nói riêng, nền kinh tế Cổ phần nói chung cũng không thể nằm ngoài xu hướng phát triển công ty Cổ phần của các mước trong khu vực, nhất là các nước có đặc điểm nền kinh tế tương đồng và các nước có trình đọ phát triển cao trên thế giới. Biểu hiện : Thứ nhất: chế độ Cổ phần trở thành phổ biến, đã phát triển mở rộng từ ba lĩnh vực (giao thông vận tải, tín dụng tiền tệ và bảo hiểm) đến các lĩnh vực, các ngành kinh tế quốc dân và trở thành lực lượng chủ đạo của nền kinh tế. Thứ hai: là quy phạm hoá chế độ Cổ phần. Để đảm bảo cho nền kinh tế xã hội được vận hành thường xuyên thuận lợi, các nước phương Tây đã định ra hàng loạt những luật tương đối hoàn chỉnh về chế độ Cổ phần. Nội dung của các luật định ngày càng chặt chẽ, chi tiết, nghiêm ngặt Những luật định đó bao gồm: luật công ty , luật chứng khoán, luật giao dịch chứng khoán, luật phá sản tất cả những luật định đó quy định hết sức rõ ràng đối với việc thành lập công ty, tổ chức quản lý công ty, sát nhập, giải thể công ty, thanh toán, giao dịch cổ phiếuViệc định chế luật pháp trên có ý nghĩa tích cực đối với việc hành thiện chế độ Cổ phần, phát huy vai trò, chức năng của chế độ Cổ phần Thứ ba: Là phân tán và đa dạng hoá sở hữu Cổ phần. Trong các công ty lớn của các nước Tư bản, hiện nay một số cổ đông có thể nắm 4% hoặc trên 5 % cổ phần của một công ty là chuyện bình thường . Xu hướng chung là quy mô càng lớn thì quyền sở hữu sẽ càng phân tán và đa dạng hoá. Một biểu hiện khác của việc phân tán là đa dạng hoá sở hữu Cổ phần là một số người giữ cổ phiếu tăng lên rất nhanh và thể hiện ngày càng rõ tính chất xã hội hoá của Tư bản doanh nghiệp Thứ tư: là pháp nhân hoá việc nắm cổ phần. Trong các công ty cổ phần hiện nay, tỷ lệ pháp nhân nắm cổ phần tăng lên, tỷ lệ cá nhân nắm cổ phần giảm đi là hiện tượng phổ biến. Vốn của các công ty Cổ phần chủ yếu là Cổ phần pháp nhân, phần lớn các công ty Cổ phần đầu tư ra nước ngoài dưới hiành thức pháp nhân cùng tham gia voà Cổ phần và tỷ lệ Cổ phần của các công ty Cổ phần khác. Xu hướng các pháp nhân cùng tham gia vào Cổ phần và tỷ lệ Cổ phần của pháp nhân tăng lên, thể hiện sự phát triển của xã hội hoá Tư bản, gắn liền với thu nhập và rủi ro, quyền lợi và trách nhiệm của các công ty Cổ phần . Đồng thời xu hướng này còn thuận lợi cho việc điều chỉnh cơ cấu nội bộ của công ty Cổ phần, hoàn thiện cơ chế kinh doanh và tăng cường động lực nội taị cho viêc phát triển công ty cổ phân. Thứ năm là quyền lực của cổ đông giảm sút,người kinh doanh chi phối doanh nghiệp .Cùng với sự phát triển cua cánh mạng khoa học ki thuật ,tác dụng của các nhân tố chuyển giao công nghệ,vấn đề quản lí trong cạnh tranh đươc tăng cường đa xảy ra một hiện tượng mà người ta quen gọi là’’Cá lớn nuốt cá bé’’.do đó một vấn đề mà thực tếkhách quan đặt ra là đòi hỏi trình độ tri thức ,trình độ chuyên môn ki thuât cao của các nhà kinh doanh ,các nhà quản lí của cấ công ty cổ phần được tăng lên một cách nhanh chóng .Vì vậy trong cơ cấu tổ chức của công ty cổ phần,địa vị của Đại cổ đông dần dần bị hạ thấp ,vai trò của Hội đồng quản trị và tổng giám đốc ngày càng được đề cao. Vì vậy nhiều nhà kinh tế học cho rằng: phải tách biệt giữa cổ đông và kinh doanh để các chuyên gia kinh doanh chi phối doanh nghiệp là xu thế quan trọng để phát triển Cổ phần hiện đại. Quyền lãnh đạo doanh nghiệp hiện đại đã rơi vào tay tầng lớp kết cấu kỹ thuật của công ty Thứ sáu: là chế độ phần phối của công ty Cổ phần đã chuyển từ hoa hồng tiền mặt của cổ tức sang giá trị gia tăng toàn diện của cổ phần. Cho nên trong thời đại ngày nay, ở nhiều nước Tư Bản Chủ nghĩa, động cơ đầu tư vào Cổ phần và giá trị tăng thêm toàn diện của các Cổ phần chứ không phải là cổ tức và hoa hồng tiền tiền mặt. Trong phân phối của công ty Cổ phần có xu hướng để tỷ lệ hoa hồng tiền mặt ở mức thấp, thậm chí có doanh nghiệp không thực hoa hồng tiền mặt mà chỉ xây dựng kiện toàn chế độ quỹ công làm cho Cổ phần tăng thêm giá trị toàn diện. Trong điều kiện mở rộng chế độ gia tăng toàn diện của Cổ phần, sự thay đổi chế độ phân phối trong các công ty Cổ phần sẽ có ý nghĩa tích cực đối với việc tích luỹ vốn và mở rộng sản xuất của công ty Cổ phần. Thứ bảy : là có sự thay đổi về chế độ vốn và kết cấu vốn của công ty Cổ phần : Về chế độ vốn pháp định: Tổng số vốn khi thành lập công ty theo quy định của pháp luật phải được cổ đông thừa nhận toàn bộ Về chế độ vốn pháp định: Tổng số vốn điều lệ khi thành lập công ty không nhất thiết phải do các cổ đông nhận mua đủ mà chỉ nhận mua một tỉ lệ theo quy định của pháp luật là -được. ở một số nướcđã bỏ chế độ vốn pháp định, thực hiện chế độ vốn sở hữu Về kết cấu của công ty Cổ phần thay đổi chủ yếu ở hai mặt sau + Tỷ lệ vốn của người ngoài chiếm phần lớn trong tổng số vốn của công ty Cổ phần, tức lag kinh doanh với tỷ lệ nợ cao + Tỷ trọng tích luỹ của công ty Cổ phần thường gấp 2-3 lần vốn của doanh nghiệp Thứ tám: Tư bản Ngân hàng đã xâm nhập vào kinh tế Cổ phần. Sau Đại chiến thứ hai, trên cơ sở của chế độ Cổ phần , tư bản ngân hàng đã thông qua hình thức đầu tư vào Cổ phần để khống chế quyền sở hữu công ty, Nhà tư bản đã thông qua tổ chức tín dụng của mình, áp dụng phương thức mua bán, trao đổi cổ phiếu của công ty để đạt được mức khống chế cổ phiếu. Đó là một thủ đoạn quan trọng của tổ chức tín dụng ngân hàng, biểu hiện ở hai cách sau: + Tổ chức tín dụng tổ chức thu nhận cổ phiếu đạt đến một tỷ lệ nhất định sẽ khống chế được công ty + Tư bản lũng đoạn thông qua hoạt động bao tiêu chứng khoán của công ty hoặc thông qua người môi giới buôn bán cổ phiếu để đạt được mục đích khống chế công ty. Như vậy, sự đầu tư vào cổ phần và khống chế cổ phần của tư bản ngân hàng đối với các công ty công nghiệp đã thúc đẩy nền kinh tế Cổ phần phát triển Thứ chín: Chế độ Cổ phần và công ty Cổ phần đã trở thành hình thức tổ chức chủ yếu và thủ đoạn lũng đoạn của công ty. Chế độ Cổ phần đã có tác dụng tăng nhanh tốc độ tập trung vôn, tăng cường thực lực kinh tế cho công ty. Thông qua các hình thức xâm nhập, khống chế, đầu tư Cổ phần để nhằm mục dích thôn tính hoặc chi phối các doanh nghiệp khác, từ đó hình thành các doanh nghiệp lớn có quy mô kinh tế mạnh, lực lượng kinh tế hùng hậu. Sự lũng đoạn của các công ty Cổ phần không những phản ánh trên quy mô mà còn phản ánh sự biến động cơ cấu nền kinh tế, hình thành nhiều tập đoàn kinh tế lớn, đa dạng hoá kinh doanh.Do tiến bộ của khoa học, kỹ thuật và cạnh tranh thị trường gay gắt, xu thế thị trường diễn biến phức tạp, thì các công ty Cổ phần chỉ có thể lựa chọn chiến lược kinh doanh đa dạng hoá. Mặc dù chiến lược này phát sinh nhiều vấn đề phức tạp nhang nó lại có lợi trong việc hạn chế được rủi ro trong kinh doanh, giúp cho công ty đứng vững, có thất bại cũng chỉ một phần nhỏ nào đó mà thôi. Lý do này khiến cho phần lớn các công ty Cổ phần kinh doanh tổng hợp đa chức năng. Cuối cùng là xu thế Quốc tế hoá vốn cổ phần. Sau Đại chiến II, Tư bản ngân hàng cực kỳ bành trướng, đa thúc đẩy quá trình quốc tế hoá sản xuất và quốc tế hoá vốn Cổ phần. Cùng với sự phát triển của các công ty Cổ phần, chế độ Cổ phần càng trở thành phương tiện để cho các tập đoàn các nước xây dựng địa vị lũng đoạn của mình. Từ đó thúc đẩy sự phát triển của các công ty Cổ phần ở các nước trên thế giới Trên đây là xu hướng phát triển chung của kinh tế Cổ phần diễn ra trên toàn thế giới. Còn ở Việt nam, tiếp nhận ảnh hưởng đó như thế nào, và thực hiện ra sao, thì chúng ta phải dự báo chính xácvà có những biện pháp thích hợp nhằm đẩy nhanh tiến trình Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước của chúng ta. 3.2. Phương hướng cho tiến trình Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam trong thời gian tới Dự kiến rằng trong ba năm 2000- 2003, nước ta phải đa dạng hoá sở hữu 1.498 doanh nghiệp Nhà nước chiếm 63,5 % trong tổng số 2.280 doanh nghiệp Nhà nước thuộc diện sắp xếp của thời kỳ đó, và kết quả đạt được vào đầu năm 2003 đạt đúng mục tiêu dự kiến, cụ thể theo số liệu bảng sau: Chỉ tiêu 2000 20001 2002 3 năm Tổng số doanh nghiệp Nhà nước được Cổ phần hoá 508 481 500 1.498 Trong đó Cổ phần hoá 337 345 374 1.056 Giao, bán, khoán, cho thuê 171 136 126 433 (Nguồn: Tạp chí con số và sự kiện số 3 tháng 10 năm 2002) Dự kiếm 3 năm tiếp theo từ 2003- 2005 sẽ Cổ phần hoá, giao, bán, khoán, cho thuê trên 900 doanh nghiệp Nhà nước , cùng với các hình thức khác, tổng cộng trong 6 năm liền từ 2000 dến 2005 sắp xếp lại 3.280 doanh nghiệp Nhà nước Về quy mô, các doanh nghiệp thuộc diện sắp xếp nói chung cũng như những doanh nghiệp thực hiện Cổ phần hoá, giao, bán, khoán, cho thuê nói riêng đa phần là doanh nghiệp có quy mô vừa và nhỏ: số doanh nghiệp có vốn Nhà nước dưới 10 tỷ đồng chiếm tới 75 % và thuộc những ngành Nhà nước không cần nắm giữ Quá trình triển khai Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước với những kết quả đạt được tốt sẽ làm tăng quy mô doanh nghiệp Nhà nước từ vốn bình quân 18,425 tỷ đồng lên 27, 117 tỷ đồng / một doanh nghiệp , giảm 18,5 % tổng nợ, giảm 21 % nợ ngân hàng. Nhìn chung hiệu quả của hoạt động sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp Nhà nước được nâng lên đáng kể 3.3. Một số giải pháp cụ thể nhằm thúc đẩy quá trình Cổ phần hoá các doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam 3.3.1. Hoàn thiện việc xác định giá trị doanh nghiệp và giải quyết những tồn đọng về mặt tài chính. Xác định giá trị của doanh nghiệp là một khâu hết sức quan trọng trong quá trình tiến hành CPH doanh nghiệp. Để làm tốt công việc này không phải là một điều dễ dàng và nhanh chóng. Xác định giá trị doanh nghiệp không phải là công việc mang tính kỹ thuật nghiệp vụ thuần tuý mà nó còn có ý nghĩa kinh tế - xã hội trọng yếu vì nó liên quan đến việc bảo toàn vốn của Nhà nước, đến quyền lợi của người lao động trong doanh nghiệp và đến khả năng đảm bảo hiệu quả hoạt động sản xuất - kinh doanh của công ty cổ phần trong tương lai. Việc xác định giá trị thực tế của doanh nghiệp cần bảo đảm: không gây nên những thất thoát tài sản và vốn của Nhà nước; tạo tiền đề tài chính thuận lợi cho doanh nghiệp sau cổ phần hoá. Trên thực tế trong việc xác định giá trị doanh nghiệp cần chú ý thêm một số vấn đề sau: w Thứ nhất: Tiến hành phân loại các tài sản mà trước đây Nhà nước đầu tư cho doanh nghiệp để có biện pháp sử lý hợp lý, theo đó : - Những tài sản của Nhà nước tại doanh nghiệp phù hợp với phương án kinh doanh mới của công ty cổ phần sẽ chuyển giao lại cho công ty cổ phần theo giá thị trường tại thời điểm tiến hành cổ phần hoá. - Những tài sản của Nhà nước không phù hợp sẽ được chuyển giao lại cho Nhà nước để điều chuyển cho doanh nghiệp khác hoặc thanh lý, chứ không ép buộc công ty cổ phần mới phải nhận. - Những tài sản đã hết thời hạn khấu hao sẽ được chuyển giao lại cho công ty cổ phần mà không tính vào giá trị phần vốn Nhà nước tại doanh nghiệp. w Thứ hai: Với những tài sản trước đây doanh nghiệp vay vốn để đầu tư, nay đã hoàn lại đủ vốn cho người cho vay, nên được chia làm 2 phần: - Một phần thuộc sở hữu Nhà nước theo tinh thần doanh nghiệp của Nhà nước đầu tư, phần vốn tăng thêm thuộc sở hữu Nhà nước. - Một phần tính cho người lao động trong doanh nghiệp, coi đó là sự ưu đãi khuyến khích tính tích cực và chủ động phát triển vốn của người lao dộng trong doanh nghiệp. w Thứ ba: Xác định hợp lý những tồn đọng tài chính mà công ty cổ phần có thể kế thừa từ doanh nghiệp Nhà nước. Có thể xoá bỏ cho doanh nghiệp những khoản nợ khó đòi, khoản lỗ phát sinh trong quá trình sản xuất - kinh doanh trước đây do những nguyên nhân khách quan. w Thứ tư: Đổi mới việc tổ chức xác định giá trị doanh nghiệp: - Mời các chuyên gia kinh tế - kỹ thuật ở các cơ quan khoa học vào việc đánh giá tài sản, tôn trọng ý kiến của họ trong việc đánh giá giá trị thực tế của các tài sản. - Đề cao vai trò của Đại diện doanh nghiệp trong việc xác định giá trị doanh nghiệp - Mở rộng sự phân cấp trong việc quyết định giá trị doanh nghiệp. Với các doanh nghiệp có giá trị trên 10 tỷ đồng, thay vì Bộ Tài chính thẩm định và Thủ tướng Chính phủ quyết định, nên quy định là " cấp nào ra quyết định thành lập doanh nghiệp sẽ có thẩm quyền quyết định giá trị doanh nghiệp khi chuyển sang công ty cổ phần". Điều này sẽ góp phần rút ngắn thời gian cổ phần hoá. 3.3.2. Hoàn thiện chính sách ưu đãi đối với người lao động trong doanh nghiệp cổ phần hoá: Nghị định 44/CP ra đời đã tăng cường ưu đãi, tạo điều kiện cho người lao động được sở hữu cổ phần và thực hiện quyền làm chủ của mình đối với doanh nghiệp. Tuy nhiên việc thực hiện các quy định này trong thực tế lại nảy sinh thêm những vấn đề mới cần phải bổ sung và điều chỉnh. Dưới đây là một số vấn đề liên quan đến chính sách ưu đãi đối với người lao động. w Tăng cường mức độ ưu đãi cho người lao động làm việc trong các doanh nghiệp Nhà nước theo thâm niên công tác và mức độ đóng góp của họ với doanh nghiệp. Mức độ ưu đãi này thể hiện ở chỗ Nhà nước sẽ cho người lao động làm ở doanh nghiệp một số cổ phần. Nên có điều này bởi lẽ người lao động đã cống hiến cho doanh nghiệp thì khi doanh nghiệp chuyển đổi sở hữu người chủ sở hữu nên trích một phần vốn cho họ. Mặt khác, việc điều chỉnh này còn bảo đảm cho người lao động có khả năng trở thành người chủ thực sự của công ty cổ phần khi năng lực tài chính của bản thân họ không đủ để mua cổ phần theo giá mà Nhà nước bán ưu đãi cho họ. w Tiến hành điều chỉnh sự ưu đãi đối với người lao động tương ứng với ngành nghề và lĩnh vực hoạt động, thay vì quy định sự ưu đãi cho người lao động của tất cả các loại doanh nghiệp thuộc các ngành nghề và lĩnh vực hoạt động. Sự điều chỉnh này nhằm hướng tới sự bình đẳng, tránh sự ảnh hưởng của các yếu tố khách quan đến quyền lợi của người lao động. Như vậy, mức ưu đãi cho người lao động trong các doanh nghiệp thuộc các ngành công nghiệp nặng, công nghiệp nhẹ, xây dựng, giao thông vận tải, thương mại, du lịch, khách sạn. sẽ khác nhau. w Chế độ ưu đãi đối với người lao động nghèo được mua chịu cổ phần và trả chậm cho Nhà nước trong thời hạn 10 năm cũng cần được điều chỉnh lại cho phù hợp với thực tế. Việc xác dịnh một chuẩn mực chung về lao động nghèo cho tất cả các vùng rõ ràng là không hợp lý do mức giá sinh hoạt và mức sống của các vùng là rất khác nhau. Vì vậy, Chính phủ cần phải xem xét lại chuẩn mực nghèo theo vùng trên cơ sở những tài liệu điều tra về mức sống đã thực hiện trong những năm trước đây. Những thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh, Hà Nội, Hải Phòngcó mức giá cả sinh hoạt cao hơn các địa phương khác nên tiêu chuẩn lao động nghèo ở đây cũng phải khác. w Tạo điều kiện cho người lao động tham gia mua cổ phiếu làm sao để không có sự chênh lệch quá lớn giữa lãnh đạo doanh nghiệp và người lao động. Khắc phục tình trạng hạn chế mức cho hưởng cổ tức trên số cổ phần thuộc về sở hữu Nhà nước. Khắc phục tình trạng hạn chế mức mua chịu cổ phần, lưu ý đến tình trạng cách biệt về số lượng mua cổ phần giữa công nhân và cán bộ lãnh đạo doanh nghiệp. w Giải quyết hợp lý lao động dôi dư trong quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước. Phương án giải quyết số lao động dôi dư được xét trên 2 mặt: Bảo đảm việc làm và cuộc sống của người lao động; bảo đảm điều kiện để công ty cổ phần đạt được yêu cầu nâng cao hiệu quả sản xuất kinh doanh, trong đó có hiệu quả sử dụng lao động. Trên cơ sở nhận thức rõ ràng quan điểm giải quyết việc làm là trách nhiệm của cả người lao động, doanh nghiệp và Nhà nước. w Xoá bỏ quy định mức khống chế cổ phần tối đa được mua của cán bộ chủ chốt trong doanh nghiệp. Theo quy định hiện hành, cán bộ chủ chốt trong doanh nghiệp (Giám đốc, Phó Giám đốc, Kế toán trưởng) không được mua cổ phần quá mức bình quân chung của người lao động trong doanh nghiệp. Quy định này bộc lộ những khiếm khuyết trong việc tạo tâm lý tin tưởng của người lao động trong doanh nghiệp, hạn chế khả năng huy động vốn. Bởi vậy, để bảo đảm sự công bằng xã hội, Nhà nước có thể sử dụng các công cụ kinh tế khác chứ không nên quy định hạn chế mức mua cổ phần của mọi người trong doanh nghiệp. 3.3.3. Đổi mới tổ chức chỉ đạo thực hiện quá trình cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước : * Xác định đối tượng thực hiện CPH: Trong quá trình thực hiện CPH, cần linh hoạt và mềm dẻo trong việc xác định doanh nghiệp cổ phần hoá, tránh sự gò ép khiên cưỡng và cứng nhắc. Tiến hành phân loại doanh nghiệp là hoạt động vô cùng quan trọng trong việc xác định doanh nghiệp CPH. Thông qua phân loại, chúng ta sẽ có chính sách cụ thể áp dụng cho từng loại doanh nghiệp. Từ sự phân loại doanh nghiệp đó, bản thân mỗi doanh nghiệp đã tự xác định được sự tất yếu phải tiến hành CPH. Bên cạnh đó, khi chỉ định doanh nghiệp CPH cần có sự trao đổi,giải quyết những vướng mắc tư tưởng cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo chủ chốt của doanh nghiệp, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền về chủ trương CPH cho người lao động trong doanh nghiệp. Đó chính là điều kiện rất quan trọng đảm bảo quá trình CPH của doanh nghiệp được tiến hành một cách thuận lợi. * Xây dựng và chỉ đạo thực hiện kế hoạch CPH doanh nghiệp Nhà nước ở cấp Trung ương, kế hoạch Cổ phần oá doanh nghiệp Nhà nước được xây dựng trên cơ sở chiến lược đổi mới và sắp xếp lại doanh nghiệp Nhà nước mà Đảng, Nhà nước đề ra. Còn ở cấp doanh nghiệp, trong việc tổ chức chỉ đạo thực hiện quá trình Cổ phần hoá cần chú ý tới những vấn đề sau: l Xác định rõ những công việc phải làm trong toàn bộ quá trình cổ phần hoá, những công việc trọng tâm trong từng giai đoạn của quy trình Cổ phần hoá. Từ đó có kế hoạch bố trí lực lượng hợp lý thực hiện các công việc đó. l Phân chia trách nhiệm cụ thể rõ ràng trong Ban cổ phần hoá của doanh nghiệp, quy định rõ chức năng nhiệm vụ quyền hạn của từng bộ phận trong Ban, đề ra được kế hoạch chung trong tiến trình hoạt động của Ban. Từ kế hoạch chung, Trưởng ban sẽ tổ chức sự điều hoà, phối hợp chung bảo đảm sự nhịp nhàng cân đối trong thực hiện các công việc của quá trình Cổ phần hoá. l Đề cao trách nhiệm của Ban chỉ đạo Cổ phần hoá, Ban này không chỉ có chức năng đôn đốc và kiểm tra quá trình Cổ phần hoá mà còn phải hết sức coi trọng việc hướng dẫn thực hiện các công việc của quá trình này và trực tiếp giải quyết các vấn đề phát sinh thuộc thẩm quyền của mình. l Đơn giản hoá các thủ tục liên quan đến cấp giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh cho công ty cổ phần có nguồn gốc từ doanh nghiệp Nhà nước l Coi trọng việc sử dụng các tổ chức và cá nhân làm tư vấn cho cán bộ lãnh đạo doanh nghiệp trong việc triển khai các công việc của quá trình chuyển doanh nghiệp Nhà nước thành công ty cổ phần cũng như các vấn đề liên quan đến hoạt động của nó sau khi chuyển đổi. Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước là công tác được tiến hành lâu dài. Bởi vậy, để tiến hành công tác này một cách có hiệu quả cần đổi mới Ban chỉ đạo cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước hoạt động có tính chất chuyên trách. Ban này sẽ có trách nhiệm trực tiếp lập kế hoạch và tổ chức thực hiện các công việc liên quan đến chuyển doanh nghiệp Nhà nước thành công ty cổ phần và những vấn đề hậu cổ phần hoá. 3.3.4. Tạo môi trường pháp lý đầy đủ, ngày càng đồng bộ hơn cho tổ chức và hoạt động của công ty Cổ phần Để công cuộc Cổ phần hoá thực sự đi vào đúng quỹ đạo, việc tạo dựng khung pháp lý đầy đủ và thuận lợi cũng hết sức cần thiết. Chúng ta cần phải sửa đổi nội dung các văn bản pháp quy về cổ phần hoá trước đây cũng như ban hành các văn bản mới sao cho thật phù hợp với tình hình hiện nay. Nhà nước và Chính phủ nên ban hành những tài liệu đầy đủ và hoàn chỉnh về công tác Cổ phần hoá: từ các văn bản mang tính chủ trương chính sách, các văn bản pháp lý cho tới những hướng dẫn cho các doanh nghiệp thực hiện các bước Cổ phần hoá một cách chi tiết nhất, cụ thể nhất. Thực ra như đã nói ở trên, trong số các doanh nghiệp muốn Cổ phần hoá, có tình trạng các cấp lãnh đạo không nắm rõ mình phải làm theo trình tự nào, có những văn bản nào hướng dẫn việc Cổ phần hoá do vậy đó cũng là nguyên nhân làm chậm tiến độ Cổ phần hoá. Như vậy một mặt cần thêm các văn bản để tạo môi trường pháp lý đầy đủ, đồng bộ về Cổ phần hoá, mặt khác cũng nên tránh việc ban hành quá nhiều văn bản hướng dẫn Cổ phần hoá như trước đây, bởi điều này sẽ gây ra nhiều bất lợi cho các doanh nghiệp. Chẳng hạn như hầu hết các nghị định của Chính phủ về Cổ phần hoá khi ban hành đều có sửa đổi so với tình hình thực tế nhưng sau một thời gian ngắn lại không phù hợp nên phải bổ sung hoặc sửa đổi. Đối với các doanh nghiệp Cổ phần hoá, đây là một khó khăn, gây ảnh hưởng đến quá trình Cổ phần hoá. Vì vậy các nhà hoạch định chính sách nên nghiên cứu kỹ để ban hành các văn bản sao cho các văn bản thực sự tạo ra môi trường pháp lý lành mạnh và ổn định để các cấp các ngành thuận lợi trong công tác Cổ phần hoá. Bên cạnh đó cũng cần phải tạo một khuôn khổ pháp lý ngày càng đồng bộ cho việc tổ chức và hoạt động của công ty cổ phần. Chú trọng việc hướng dẫn thi hành các điều khoản về công ty cổ phần trong Luật Doanh nghiệp, đẩy mạnh hoạt động của trung tâm giao dịch chứng khoán vì nếu hoạt động của nó phát triển sẽ giúp công ty cổ phần tạo và tăng được nguồn vốn và định mức được giá thị trường cổ phần của công ty. 3.4. Một số kiến nghị Kể từ khi có quyết định thí điểm Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước thành công ty Cổ phần (1992), chúng ta mới chỉ tiến hành Cổ phần hoá được hơn 500 doanh nghiệp Nhà nước. Đây là con số nhỏ bé so với so doanh nghiệp Nhà nước hiện có. Xem xét dưới mọi góc độ thì thấy tiến trình Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước của ta là chậm chạp. Nguyên nhân thì nhiều, song chủ yếu vẫn là quan điểm chưa thông suốt, môi trường pháp lý chưa thật hoàn thiện, sự chỉ đạo của các cơ quan ban ngành còn chậm chạp, lúng túng, trình độ quản lý thấp, tác phong quản lý và làm việc chưa linh hoạt hiện đại, chế độ cụ thể đối với các doanh nghiệp với cá nhân con người khi cổ phần hoá chưa thật sự hấp dẫn, thị trường chứng khoán hoạt động chưa có hiệu quả . Để thực hiện nhgị quyết Đại hội VIII: “ Triển khai tích cực và vững chắc Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước ” tôi xin đề xuất một số kiếnnghị sau: Thứ nhất: Tổng kết kinh nghiệm để hoàn thiện khhuôn khổ pháp lý, nhằm thúc đẩy tiến trình Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước đạt tốc độ nhanh và hiệu quả Thứ hai: Sớm xây dựng và thực hành một cơ chế có khả năng quán triệt đầy đủ quan điểm chủ trương Cổ phần hoá một bộ phận doanh nghiệp Nhà nước đến tất cả các ngành, các cấp từ TW đến địa phương để mọi người cùng hiểu biết và thực hiện Thứ ba: Trên cơ sơ sắp xếp, phân loại doanh nghiệp Nhà nước thuộc cấp mình quản lý , các ngành, các địa phương cần sớm có phương án lựa chọn và đưa ra các danh sách những doanh nghiệp Nhà nước cần được Cổ phần hoá đồng thời xác định rõ ràng thời gian tiến hành chuyển doanh nghiệp Nhà nước thành công ty Cổ phần . Để Cổ phần hoá có hiệu quả thì cần nhằm vào các doanh nghiệp Nhà nước vừa và nhỏ, hay hoạt động trong lĩnh vực thương mại, dịch vụ, công nghiệp nhẹ sản xuất hàng hoá tiêu dùng , chế biến hàng nông, lâm, thuỷ sản, áp dụng đa dạng hoá các cách thức tiến hành Cổ phần hoá theo cơ chế linh hoạt. Nhà nước sẽ nắm giữ một tỷ lệ cổ phiếu nhất định tuỳ theo quy mô và loại hình doanh nghiệp Thứ tư: Nhà nước nghiên cứu một chính sách ưu đãi tài chính thông thoáng hơn cho mọi tầng lớp dân cư để họ có thể tham gia mua cổ phiếu, để được cùng kinh doanh, nâng cao hiểu biết và tăng thu nhập, từ đó mức sống toàn xã hội sẽ được tăng cao Thứ năm: đối với người lao động trong doanh nghiệp Nhà nước, khi doanh nghiệp Nhà nước chuyển đổi sang công ty Cổ phần, thì Nhà nước nên có chính sách xem xét giành một phần hỗ trợ để giảm bớt khó khăn khi họ bị mất việc nếu doanh nghiệp Nhà nước đó chuyển sang hình thức công ty Cổ phần Thứ sáu: Cần đào tạo và đào tạo lại đội ngũ cán bộ, công nhân viên có trình độ chuyên môn, có khả năng lãnh đạo, tổ chức, dẫn dắt và thực hiện mọi hoạt động của công ty Cổ phần và thị trường chứng khoán. Thứ bẩy: Cần phải có biện pháp cứng rắn để cưỡng chế những doanh nghiệp Nhà nước nằm trong diện phải cổ phần hoá thực hiện nhiệm vụ này Thứ tám: Nhà nước nên sớm ban hành một luật gọi là: “Luật Cổ phần hoá ” và những văn bản dưới luật để chỉ đạo , dẫn dắt hoạt động này, như vậy tiến trình Cổ phần hoá mới diễn ra nhanh, gọn và đúng hướng Thứ chín: Trong Nghị định số 202/ Cổ phần ngày 8/6/92 của Chính phủ về việc xúc tiến thí điểm Cổ phần hoá một bộ phận doanh nghiệp Nhà nước có nêu : “ Doanh nghiệp Nhà nước có quy mô vừa và nhỏ đang làm ăn có lãi, Nhà nước không cần giữ 100% vốn thì trong diện Cổ phần hoá”, nhưng lại không xác định tiêu chuẩn của quy mô vừa nên việc chỉ đạo thực hiện rất lúng túng, có nhiều bất cập. Quy mô vừa và nhỏ là một phạm trù luôn vận động về thời gian và không gian. Do vậy mà Bộ tài chính nên căn cứ vào thời điểm Cổ phần hoá, vào đặc điểm ngành nghề để đưa ra những ý kiến cụ thể về mặt định lượng cho chỉ tiêu vừa và nhỏ của doanh nghiệp Nhà nước Thứ mười: Cần có sự thống nhất thông suốt về mặt tư tưởng của Đảng, Chính phủ, từ Trung ương đến các ban ngành địa phương về tính cấp thiết và tính khả thi của việc Cổ phần hoá các doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam ta hiện nay. Đây có lẽ là điều quan trọng hơn cả trong tiến trình Cổ phần hoá các doanh nghiệp Nhà nước ở Việt nam . Kết luận Cổ phần hoá doanh nghiệp Nhà nước là một quá trình khó khăn và phức tạp vì nó đụng chạm đến nhiều vấn đề nhậy cảm, hơn nữa lại không có một con đường chung nào cho mọi doanh nghiệp đi theo, mà tuỳ thuộc vào từng điều kiện cụ thể của mỗi doanh nghiệp, Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ IX vừa qua đã khẳng định " Kinh tế Nhà nước phát huy vai trò chủ đạo trong nền kinh tế: nắm những vị trí then chốt, là nhân tố mở đường cho sự phát triển kinh tế, là lực lượng vật chất quan trọng và là một công cụ để Nhà nước định hướng và điều tiết vĩ mô nền kinh tế ". Để thực hiện được mục tiêu đó thì việc sắp xếp lại và đổi mới quản lý doanh nghiệp Nhà nước chắc chắn phải là một nhiệm vụ trọng yếu và phải được thực hiện một cách liên tục, có hiệu quả. Trong đó cổ phần hoá lại là một trong những nội dung quan trọng của sắp xếp và đổi mới doanh nghiệp Nhà nước. Những thành công và những bài học kinh nghiệm có được trong tiến trình Cổ phần hoá vừa qua đã khẳng định Cổ phần hoá là một chủ trương đúng đắn của Đảng và Nhà nước ta trong giai đoạn hiện nay, hiệu quả mà cổ phần hoá đem lại là không thể phủ nhận và hoàn toàn có thể tăng trong tương lai. Tuy nhiên bên cạnh những thành tựu đã đạt được, còn có rất nhiều vướng mắc, hạn chế và tồn tại. Nhưng tin chắc rằng, với quyết tâm của Đảng, Chính phủ cộng với sự nỗ lực của toàn dân ta thì việc khắc phục những bất cập hoàn toàn có thể làm được trong thời gian tới, nghĩa là chương trình Cổ phần hoá hoàn toàn có thể thành công, góp phần vào những thắng lợi chung của sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tài liệu tham khảo Văn bản hướng dẫn Cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước tại Việt Nam - NXB Thống kê - năm 1999. Giáo trình Kinh tế & quản lý công nghiệp - Đại học KTQD Tạp chí Kinh tế và phát triển - số 34/2000. Tạp chí Phát triển kinh tế - số 111, 113, 121, 122/2000. Tạp chí Kinh tế và dự báo - số 3, 5, 8/2000 ; số 1/2001. Tạp chí Con số và sự kiện - số 5, 8/1999. Hiến phap nước cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992. NXB chính trị quốc gia Hà Nội 1995 Đảng cộng sản Việt Nam văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VI, NXB sự thật 1987 Đảng cộng sản Việt Nam văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VII, NXB sự thật 1992 Đảng cộng sản Việt Nam văn kiện Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, NXB sự thật 1996 Luật thuế giá trị gia tăng, luật thuết thu nhập doanh nghiệp NXB Chính trị quốc gia Hà Nội - 1999. Quyết định của Chính phủ về bãi bỏ các loại giấy phép trái với quy định của luật doanh nghiệp số 19/2000/QĐ - TTg ngày 03/2000 Báo cáo nghiên cứu hoàn thiện chính sách kinh tế vĩ mô và đổi mới thủ tục hành chính nhằm thúc đẩy sự phát triển của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam tháng 1/1999 Một số chỉ tiêu chủ yếu về quy mô và hiệu quả của 1,9 triệu cơ sở sản xuất kinh doanh trên lãnh thổ Việt Nam NXB Thống kê Hà Nội 1997. Chính sách hỗ trợ phát triển doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam, Kỷ yếu hội thảo - Hà Nội 1997 Chính sách kinh tế xã hội NXB khoa học và kỹ thuật Hà Nội 1999 Tạp chí thông tin lý luận số 10 - 1999 Tạp chí Thương mại số 10 - 1998 ạp chí Việt Nam Đông Nam á số 7/1998