Thực trạng và những giải pháp cơ bản để phát triển kimnh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

a.®Æt vÊn ®Ò Tr­íc hÕt cÇn kh¼ng ®Þnh n­íc ta lùa chän ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng(KTTT) lµ tÊt yÕu, lµ sù lùa chän ®óng ®¾n, nã khång chØ tån t¹I kh¸ch quan mµ cßn cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng x· héi chu nghÜa (XHCN). Nh­ng kh«ng nh­ c¸c n­íc t­ b¶n chñ nghÜa(TBCN), víi n­íc ta viÖc ph¸t triÓn KTTT cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng biÖt:võa ®ßi hái ph¸t triÓn kinh tÕ, võa ph¶i gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN. KTTT tuy cã nhiÒu ­u ®iÓm, nh­ng kh«ng ph¶i tuyÖt ®èi, nã cßn cã nh÷ng khuyÕt tËt mµ nÕu ta cø ®Ó cho nã tù do ph¸t triÓn th× ®Õn mét lóc nµo ®ã nÒn kinh tÕ sÏ r¬i vµo t×nh tr¹ng rÊt nguy hiÓm vµ cã thÓ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t. V× vËy, §¶ng ta ®· x¸c ®Þnh ph¸t triÓn KTTT lµ ®óng ®¾n, nh­ng ph¶i cã sù ®iÒu chØnh sao cho phï hîp víi t×nh h×nh ®Êt n­íc còng nh­ ®Þnh h­íng cña n­íc ta. Víi vèn hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ, em mong r»ng th«ng qua ®Ò tµi nµy t×m hiÓu thªm vÒ nÒn kinh tÕ n­íc ta còng nh­ ®­êng lèi chÝnh s¸ch cña §¶ng qua mét sè néi dung sau: Ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. Thùc tr¹ng vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. B . gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. I- Lý luËn vÒ KTTT ®Þnh h­íng XHCN. 1. Kh¸i niÖm vÒ KTTT. a. Quan niÖm vÒ KTTT. Kinh tÕ thÞ tr­êng nãi chung lµ nh÷ng h×nh thøc ph¸t triÓn cao cña kinh tÕ hµng ho¸, mét h×nh thøc mµ ë ®ã hÇu hÕt c¸c quan hÖ kinh tÕ trªn diÔn ra trªn thÞ tr­êng, chÞu sù chi phèi cña c¸c quy luËt kinh tÕ vèn cã cña nã. KTTT lµ kinh tÕ hµng ho¸ vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, diÔn ra trong m«i tr­êng c¹nh tranh vµ lÊy lîi nhuËn lµm ®éng lùc thóc ®Èy. b. KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ g×? §· cã nhiÒu ý kiÕn, quan ®iÓm kh¸c nhau xung quanh viÖc ®­a ra mét kh¸i niÖm vÒ KTTT ®Þnh h­íng XHCN, nh­ng nãi chung ®Òu tËp trung lµm næi bËt mét sè ý sau: §ã lµ nÒn kinh tÕ hµng ho¸ vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ tr­êng d­íi sù qu¶n lý cña nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng XHCN. KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ viÖc sö dông c«ng nghÖ KTTT dÓ thùc hiÖn môc tiªu cña CNXH. Lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt ®ång thêi hai nhiÖm vô: võa ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng, võa ph¶i thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña CNXH. Ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ ®Ó x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cña CNXH, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n. II. Ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ tÊt yÕu kh¸ch quan. 1. Ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ sù lùa chän ®óng ®¾n. N­íc ta qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi tõ mét n­íc thuéc ®Þa nöa phong kiÕn, víi nÒn s¶n xuÊt thÊp kÐm, bá qua giai ®o¹n TBCN nªn nÒn kinh tÕ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n: c¬ së vËt chÊt kü thuËt l¹c hËu, c¬ së h¹ tÇng yÕu kÐm… Tr­íc ®©y, do qu¸ nãng véi muèn tiÕn lªn CNXH, kh«ng xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, kh«ng t«n träng vµ hµnh ®éng theo c¸c quy luËt kh¸ch quan chóng ta ®· vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ tËp trung, quan liªu, bao cÊp. Chóng ta ®· m¾c ph¶i sai lÇm nghiªm träng ®ã lµ ®· vËn dông mét m« h×nh kinh tÕ mµ quan hÖ s¶n xuÊt ë tr×nh ®é ph¸t triÓn cao, trong khi lùc l­îng s¶n xuÊt cßn ë tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt thÊp nã ®· trë nªn kh«ng phï hîp, sù bÊt cËp nµy ®· dÉn ®Õn hËu qu¶ lµm cho nÒn kinh tÕ l©m vµo khung ho¶ng. Chóng ta ®· cã quan niÖm sai lÇm lµ ®· cho r»ng kinh tÕ hµng ho¸( mµ KTTT lµ hinh thøc ph¸t triÓn cao cña nã) lµ s¶n phÈm riªng cã cña CNTB vµ ®· phñ nhËn nã. Nh­ng trong thùc tÕ kh«ng ph¶i nh­ vËy, m« h×nh kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng thuéc vÒ mét chÕ ®é x· héi nµo, nã ®· vµ sÏ cßn tån t¹i trong nhiÒu giai ®o¹n kh¸c nhau nh­ mét ph­¬ng thøc ®Ó tiÕn tíi mét nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn h¬n. Do ®ã, ®Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu tèt ®Ñp lµ tiÕn ®Õn mét x· héi míi tèt ®Ñp h¬n, tr­íc hÕt chóng ta ph¶i ph¸t triÓn kinh tÕ mµ ph­¬ng thøc ®Ó thùc hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng n»m ngoµi viÖc ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN . §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®­îc ®¸nh dÊu nh­ mét c¸i mèc quan träng trong viÖc chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Trªn c¬ së phª ph¸n mét c¸ch nghiªm kh¾c c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp mµ nguån gèc tõ kinh tÕ hiÖn vËt vµ nh÷ng hËu qu¶ cña nã, nhÊt qu¸n chuyÓn sang nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, còng tõ ®ã t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cÇn thiÕt ®Ó chuyÓn sang kttt. Thùc tiÔn nh÷ng n¨m ®æi míi ®· chØ ra r»ng viÖc chuyÓn sang m« h×nh kinh tÕ hµng ho¸ lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. 2. KTTT kh«ng nh÷ng tån t¹i kh¸ch quan mµ cßn cÇn thiÕt cho c«ng cuéc x©y dùng CNXH. Thùc tÕ vÉn ph¶i tån t¹i KTTT v× nã cßn c¬ së kh¸ch quan cho sù tån t¹i, ®ã lµ: Sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi kh«ng mÊt ®i, sù chuyªn m«n ho¸ ngµy cµng s©u, sù ph©n c«ng lao ®éng tr«ng n­íc cßn g¾n liÒn víi sù hîp t¸c ph©n c«ng quèc tÕ. C¸c quan hÖ kinh tÕ vµ nh÷ng sù trao ®æi ho¹t ®éng lao ®éng trong x· héi ph¶i dùa trªn th­íc ®o gi¸ trÞ vµ chØ ®­îc thùc hiÖn tèt nhÊt b»ng quan hÖ hµng ho¸- tiÒn tÖ. VÉn cßn sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ: cßn cã nhiÒu quan hÖ së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, dÉn ®Õn tån t¹i nhiÒu chñ thÓ kinh tÕ cïng tån t¹i trong mét hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, nh­ng vÉn cã sù ®éc lËp, t¸ch biÖt víi nhau v× vËy chóng võa c¹nh tranh võa hîp t¸c víi nhau vµ nã chØ cã thÓ thùc hiÖn b»ng trao ®æi hµng ho¸- tiÒn tÖ theo c¬ chÕ thÞ tr­êng. Gi÷a c¸c doanh nghiÖp vÉn cßn sù t¸ch biÖt vÒ kinh tÕ, quyÒn tù chñ trong, s¶n xuÊt, kinh doanh vµ do ®ã còng kh¸c nhau vÒ lîi Ých kinh tÕ. Do ®ã c¸c mèi liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc còng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua quan hÖ hµng hãa- tiÒn tÖ. S¶n xuÊt hµng ho¸, quan hÖ hµng ho¸ tiÒn tÖ lµ tÊt yÕu trong quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi. ChÝnh v× diÔn ra trong m«i tr­êng c¹nh tranh, chÞu sù chi phèi cña nh÷ng quy luËt kinh tÕ vèn cã, lÊy lîi nhuËn lµ ®éng lùc thóc ®Èy buéc c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i c¶i tiÕn kü thuËt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng ®Ó gi¶m chi phÝ s¶n xuÊt, nã còng ®ßi hái c¸c chñ thÓ kinh tÕ ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o. ®©y chÝnh lµ ­u ®iÓm næi bËt cña kinh tÕ thÞ tr­êng. Chóng ta cã thÓ thÊy CNTB ®· sö dông vai trß to lín cña KTTT cïng víi nh÷ng ­u ®iÓm cña nã ®Ó thóc ®Èy t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ nh­ thÕ nµo. TÊt nhiªn lµ ®em l¹i lîi Ých cho giai cÊp t­ s¶n, nh­ng ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ KTTT lµ s¶n phÈm riªng cã cña CNTB. Còng nh­ CNTB, chóng ta còng cÇn ph¶i ph¸t huy nh÷ng ­u ®iÓm cña KTTT, vai trß to lín cña nã kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, khuyÕt tËt, mÆt tr¸i cña nã ®Ó x©y dùng CNXH, t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triªn kinh tÕ. Nã thóc ®Èy viÖc c¶i tiÕn ky thuËt. Do ®ã §¶ng ta chñ tr­¬ng chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr­êng, kh«ng ph¶i lµ mét thÞ tr­êng bÊt kú, mµ lµ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chu nghÜa. Nã võa phï hîp víi ®Æc ®iÓm kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta nã võa cho phÐp khai th¸c mäi tiÒm n¨ng cña nÒn kinh tÕ. VÒ b¶n chÊt ®ã lµ c¬ chÕ hçn hîp mang tÝnh ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, võa kÕ thõa nh÷ng thµnh tùu cña loµi ng­êi, võa g¾n liÒn víi ®Æc ®iÓm vµ môc tiªu chÝnh trÞ lµ sù kÕt hîp gi÷a t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi.... Vµ thùc tÕ , qua nh÷ng n¨m ®Çu thùc hiÖn ®æi míi cung ®· cho kÕt qu¶ kh¶ quan b­íc ®Çu: ®êi sèng kinh tÕ- x· héi cña ®Êt n­íc ®· cã sù thay ®æi râ rÖt, s¶n xuÊt trong n­íc ph¸t triÓn, ®êi sèng, vËt chÊt, v¨n ho¸, tinh thÇn cã sù c¶i thiÖn râ rÖt… ®iÒu ®ã cho thÊy kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng nh÷ng kh«ng ®èi lËp víi CNXH mµ nã cßn lµ ph­¬ng thøc ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu cña CNXH. III. Nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña KTTT ®Þnh h­ìng XHCN ë ViÖt Nam. 1. KTTT ®Þnh h­íng XHCN lµ mét m« h×nh kinh tÕ tæng qu¸t trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta, lµ sù kÕt hîp gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®Æc thï. V× c¸c n­íc kh¸c nhau th× cã tr×nh ®é kinh tÕ, kÕt cÊu x· héi, phong tôc tËp qu¸n kh¸c nhau, nªn viÖc ¸p dông m« h×nh KTTT còng cã sù kh¸c nhau, ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, c¸i phæ biÕn, cßn cã nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng biÖt. N­íc ta còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt ®ã. a. C¸i chung, phæ biÕn cña m« h×nh KTTT ®Þnh h­íng XHCN. Nãi ®Õn KTTT lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ chÞu sù t¸c ®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan nh­: quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cung cÇu, quy luËt c¹nh tranh. C¬ chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ lµ c¬ chÕ thÞ tr­êng . Cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau dÉn ®Õn nÒn kinh tÕ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn. Trong ®ã kinh tÕ t­ nh©n cã vai trß quan träng trong viÖc lµm phong phó thÞ tr­êng. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, sù can thiÖp cña nhµ n­íc lµ mét ®iÒu kiÖn rÊt quan träng, quyÕt ®Þnh mét phÇn ®Õn sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i, æn ®Þnh hay rèi lo¹n cña nÒn kinh tÕ. V× sù can thiÖp cña nhµ n­íc vµo kinh tÕ th«ng qua hÖ thèng luËt lÖ vµ chÝnh s¸ch nh»m h¹n chÕ nh÷ng khuyÕt tËt cña thÞ tr­êng, t¹o lËp c¸c c©n ®èi vÜ m«, ng¨n ngõa nh÷ng ®ét biÕn xÊu. Sù h×nh thµnh gi¸ c¶ chñ yÕu lµ do thÞ tr­êng vµ sù c¹nh tranh lµ ®iÒu ®­¬ng nhiªn. Nãi ®Õn KTTT lµ nãi ®Õn tÝnh tù chñ cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, mçi ®¬n vÞ kinh tÕ lµ mét chñ thÓ tù do, tù chñ kinh doanh theo ph¸p luËt. ThÞ tr­êng quèc gia lµ mét thÓ thèng nhÊt vµ tõng b­íc héi nhËp vµo thÞ tr­êng khu vùc vµ quèc tÕ. ThÞ tr­êng tæng thÓ lµ tæng hîp cña nhiÒu lo¹i thÞ tr­êng: thÞ tr­êng hµng ho¸, thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng lao ®éng… LÊy tiªu chuÈn t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ lµm th­íc ®o ®¸nh gi¸. b. NÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta ngoµi nh÷ng c¸i chung cña mét nÒn KTTT cßn cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng: Tr­íc hÕt, ®©y lµ nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh h­íng XHCN, vËy c¸i ®¶m b¶o sù ®Þnh h­íng nµy lµ sù qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc. Vµ nhµ XHCN víi t­ c¸ch lµ Nhµ n­íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n sÏ ®Þnh h­íng cho thÞ tr­êng võa ho¹t ®éng theo nh÷ng nguyªn t¾c vµ quy luËt cña m×nh, võa phôc vô c¸c môc tiªu cña XHCN. KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta kh«ng chØ phÊn ®Êu ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn cao vÒ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn, mµ quan träng h¬n lµ c«ng b»ng x· héi vµ h¬n thÕ n÷a lµ b×nh ®¼ng x· héi. Kh¸c víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN, trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng XHCN kh«ng cã sù thèng trÞ cña së h÷u t­ nh©n mµ ®a d¹ng c¸c quan hÖ së h÷u còng nh­ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, trong ®ã së h÷u Nhµ n­íc vµ kinh tÕ nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ ®¹o. 2. C¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta. a. ®Æc tr­ng vÒ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ tr­êng. §Æc tr­ng nµy ®­îc thÓ hiÖn ë chç: x©y dùng vµ ph¸t triÓn lùc l­îng s¶n xuÊt, x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho CNXH. ThiÕt lËp vµ hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt XHCN. NghÜa lµ chóng ta kh«ng chØ quan t©m ph¸t triÓn kinh tÕ ®¬n thuÇn mµ cßn ph¶i chó träng ®Õn c¸c vÊn ®Ò x· héi, thùc hiÖn ®ång thêi môc tiªu t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò x· héi. Lµm cho d©n giµu n­íc m¹nh víi thùc hiªn d©n chñ vµ c«ng b»ng x· héi. b. §Æc tr­ng vÒ chÕ ®é së h÷u. Nãi ®Õn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ nãi ®Õn mét nÒn kinh tÕ víi sù ®a d¹ng vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u: së h÷u t­ nh©n, së h÷u t­ nh©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u nhµ n­íc… V× vËy, ®a d¹ng ho¸ së h÷u lµ vÊn ®Ò tÊt yÕu vµ do ®ã tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c nhau. Tuy nhiªn, kh¸c víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng TBCN dùa trªn së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, th× trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng XHCN dùa trªn chÕ ®é së h÷u x· héi vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Tõ sù ®a d¹ng vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u dÉn ®Õn ®a d¹ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy võa c¹nh tranh võa hîp t¸c víi nhau. c. §Æc tr­ng vÒ quan hÖ ph©n phèi. ChÝnh sù ®a d¹ng vÒ c¸c h×nh thøc së h÷u dÉn ®Õn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi. Kh«ng nh­ nÒn KTTT TBCN lÊy ph©n phèi theo t­ liÖu s¶n xuÊt vµ theo vèn lµ chñ yÕu, trong nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN chñ yÕu thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng, ngoµi ra cßn cã nhiÒu h×nh thøc ph©n phèi kh¸c nh­: ph©n phèi theo nguån lùc ®ãng gãp, ph©n phèi ngoµi thï lao lao ®éng th«ng qua c¸c quü phóc lîi x· héi vµ tËp thÓ. Nhµ n­íc ph¶i cã chÝnh s¸ch ®iÒu tiÕt sao cho phï hîp ®Ó ®¶m b¶o tÝnh c«ng b»ng còng nh­ lµm gi¶m bít sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp trong x· héi. d. §Æc tr­ng vÒ vai trß ®iÒu tiÕt cña nhµ n­íc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Nhµ n­íc qu¶n lý nÒn KTTT theo ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta lµ Nhµ n­íc ph¸p quyÒn XHCN, lµ nhµ n­íc cña d©n, do d©n vµ v× d©n. §Þnh h­íng XHCN ®­îc ®¶m b¶o bëi sù l·nh ®¹o cña §¶ng vµ qu¶n lý cña nhµ n­íc. Nhµ n­íc tham gia vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ. §©y võa lµ ®iÒu kiÖn võa lµ néi dung ®Ó ph©n biÖt sù kh¸c biÖt vÒ b¶n chÊt cña m« h×nh KTTT cña n­íc ta víi KTTT cña c¸c n­íc TBCN trªn thÕ giíi. e. §Æc tr­ng vÒ xu h­íng ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn trong sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a søc m¹nh d©n téc vµ søc m¹nh thêi cña thêi ®¹i, coi träng viÖc kÕt hîp vai trß thóc ®Èy sù ra ®êi c¸c nh©n tè cña KTTT vµ vai trß qu¶n lý vÜ m« cña nhµ n­íc XHCN trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang KTTT hiÖn ®¹i. Sù t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ g¾n liÒn víi ph¸t triÓn gi¸o dôc, v¨n ho¸ n©ng cao d©n chÝ, ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ x©y dùng nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. KTTT n­íc ta ph¸t triÓn theo xu h­íng më cöa, héi nhËp víi nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc lËp, tù chñ vµ toµn vÑn l·nh thæ quèc gia. Ph¸t triÓn trong sù kÕt hîp hµi hoµ gi÷a quy luËt ph¸t triÓn theo tuÇn tù víi quy luËt ph¸t triÓn nh¶y vät. Tõ c¸c ®Æc tr­ng trªn cã thÓ nãi: qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN ë n­íc ta lµ qu¸ tr×nh tiÕn tíi thùc hiÖn môc tiªu d©n giµu, n­íc m¹nh. Tõng b­íc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ h­íng tíi mét x· héi hiÖn ®¹i vµ tèt ®Ñp, trong ®ã nh©n d©n ®­îc lµm chñ, nh©n ¸i, cã v¨n ho¸ cã tr×nh ®é, kh«ng cã ¸p bøc bãc lét, mäi ng­êi ®Òu ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn. IV. Thùc tr¹ng nÒn kinh tÕ n­íc ta qua nh÷ng n¨m ®æi míi. 1. Mét sè thµnh tùu ®¹t ®­îc. Tõ nh÷ng nhËn ®Þnh ®óng ®¾n vÒ KTTT ®Þnh h­íng XHCN §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· cã nh÷ng b­íc ®i ®óng ®¾n, ®Ò ra nh÷ng chÝnh s¸ch phï hîp, chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu b­íc ®Çu, lµ b»ng chøng x¸c thùc nhÊt cho sù lùa chän ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta, cã t¸c dông khÝch lÖ to lín trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ ®Êt n­íc trong t×nh hinh thÕ giíi ®ang diÔn biÕn phøc t¹p. Kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¸, v¨n ho¸ x· héi cã nhiÒu tiÕn bé, ®êi sèng nh©n d©n ®ang tõng b­íc ®­îc c¶i thiÖn, t×nh h×nh chÝnh trÞ- x· héi c¬ b¶n æn ®Þnh, hÖ thèng chÝnh trÞ ®­îc cñng cè, quan hÖ ®èi ngo¹i kh«ng ngõng ®­îc më réng, héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ ®­îc tiÕn hµnh chñ ®éng vµ ®¹t ®­îc nhiÒu kÕt qu¶ kh¶ quan. Cô thÓ, th«ng qua viÖc thùc hiÖn c¸c chiÕn l­îc 10 n¨m(1991- 2000) chóng ta ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng: §Êt n­íc ®· tho¸t ra khái khñng ho¶ng kinh tÕ- x· héi, tæng s¶n phÈm t¨ng 2,07 lÇn, tÝch luü néi bé cña nÒn kinh tÕ ®· ®¹t 27% GDP, nÒn kinh tÕ tõ t×nh tr¹ng hµng ho¸ khan hiÕm, nay s¶n xuÊt ®· ®¸p øng ®­îc c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cña nh©n d©n vµ nÒn kinh tÕ, t¨ng xuÊt khÈu vµ cã dù tr÷, kÕt cÊu h¹ tÇng kinh tÕ- x· héi ph¸t triÓn nhanh, cã sù chuyÓn dÞch vÒ c¬ cÊu nÒn kinh tÕ: tû träng n«ng nghiÖp gi¶m( tõ 38,7% xuèng cßn 24,3% GDP) c«ng nghiÖp, x©y dùng t¨ng (tõ 22,7 % ®Õn 36,6 % GDP), dÞch vô còng t¨ng (tõ 38,6 % lªn 39,1%). Quan hÖ s¶n xuÊt ®ang tõng b­íc phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ®ang dÇn h×nh thµnh. Vai trß chñ ®¹o cña kinh tÕ nhµ n­íc ®ang ngµy cµng ph¸t huy vai trß chñ ®¹o nÒn kinh tÕ cña m×nh. Quan hÖ ®èi ngo¹i còng ngµy cµng më réng gãp phÇn kh«ng nhá vµo sù t¨ng tr­ëng b­íc ®Çu cña nÒn kinh tÕ. Kh«ng nh÷ng t¨ng vÒ kim ng¹ch xuÊt khÈu mµ cßn thu hót ®­îc mét l­îng kh¸ lín vèn, c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý tiªn tiÕn tõ bªn ngoµi. Kh«ng chØ trong kinh tÕ, vÒ v¨n ho¸, x· héi cïng víi sù cè g¾ng to lín cña toµn ®¶ng, toµn d©n ta còng cã sù chuyÓn biÕn tÝch cùc: tõ nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ ®¹t ®­îc ®· t¹o ®iÒu kiÖn n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt còng nh­ tinh thÇn cña nh©n d©n, môc tiªu phÊn ®Êu b©y giê kh«ng chØ cßn lµ ®ñ ¨n n÷a mµ ph¶i cã cña ¨n cña ®Ó. H¬n thÕ n÷a c¸c mÆt vÒ y tÕ, gi¸o dôc, gi¶i trÝ… ®· cã sù quan t©m râ rÖt nh»m n©ng cao chÊt l­îng cuéc sèng. 2. Thùc tr¹ng kÐm ph¸t triÓn cña nÒn KTTT n­íc ta. Tuy ®· ®¹t ®­îc nh÷ng thµnh tùu quan träng, nh­ng nh×n chung chóng ta vÉn ch­a tho¸t khái khñng ho¶ng kinh tÕ- x· héi, vÉn lµ mét n­íc nghÌo, kÐm ph¸t triÓn. Søc c¹nh tranh cña hµng ho¸ cßn yÕu, n¨ng suÊt lao ®éng vµ tÝch luü cßn thÊp, kü thuËt c«ng nghÖ l¹c hËu. ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu cßn chËm, lao ®éng n«ng nghiÖp vÉn chiÕm 75%, d©n sè vµ viÖc lµm lu«n lu«n lµ nh÷ng vÊn ®Ò gay g¾t. Ph©n c«ng lao ®éng x· héi ch­a ph¸t triÓn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt cßn l¹c hËu, c¬ së h¹ tÇng cßn yÕu kÐm. Sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt hµng ho¸ vÉn cßn kh¸ chªnh lÖch gi÷a c¸c vïng vµ c¸c ngµnh. Bé m¸y tæ chøc c¸n bé cßn c«ng kÒnh vµ nhiÒu bÊt cËp g©y chång chÐo vµ l·ng phÝ. Thùc lùc kinh tÕ cßn yÕu kÐm nªn ch­a t¹o ra søc hót m¹nh mÏ tíi c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi VÉn cßn cã n¬i cã lóc t­ duy cßn chÞu ¶nh h­ëng cña c¬ chÕ cò, g©y khã kh¨n c¶n trë sù ph¸t triÓn cña c¸c chñ thÓ kinh tÕ, ch­a thùc sù b×nh ®¼ng vµ yªn t©m ®Çu t­ kinh doanh. Nh÷ng yÕu kÐm kÓ trªn mét phÇn lµ do nhiÒu nguyªn nh©n, tr­íc hÕt lµ do ®iÒu kiÖn kh¸ch quan: n­íc ta chÞu hËu qu¶ nÆng nÒ cña nhiÒu n¨m cã chiÕn tranh tr­íc ®ã lµm cho nÒn kinh tÕ bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ mµ kh«ng chØ trong mét thêi gian ng¾n cã thÓ kh«i phôc ®­îc. Tuy nhiªn nguyªn nhan chinh lµ do nh÷ng hËu qu¶ cña c¬ chÕ cò ®Ó l¹i, mµ khuyÕt ®iÓm lín thuéc vÒ c«ng t¸c l·nh ®¹o, chØ ®¹o ®iÒu hµnh. VI. Môc tiªu phÊn ®Êu vµ nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. 1. Môc tiªu phÊn ®Êu l©u dµi vµ tr­íc m¾t cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. Môc tiªu chung cña c¶ thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta ®ã lµ”®éc lËp d©n téc g¾n liÒn víi chñ nghÜa x· héi, d©n giµu n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh. §ã lµ môc tiªu l©u dµi, cßn tr­íc m¾t, môc tiªu phÊn ®Êu cña n­íc ta ®Õn n¨m 2005 lµ h×nh thµnh mét b­íc KTTT ®Þnh h­íng XHCN. Cßn trong chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi 10 n¨m 2001-2010 th× môc tiªu phÊn ®Êu lµ ®­a n­íc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 KTTTh×nh thµnh vÒ c¬ b¶n 2. Nh÷ng gi¶i ph¸p c¬ b¶n ®Ó ph¸t triÓn KTTT ®Þnh h­íng XHCN. a. Thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. Sö dông c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®Ó khai th¸c mäi tiÒm n¨ng vÒ vèn, khoa häc kÜ thuËt, lao ®éng… mét mÆt khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn, mét mÆt t¹o ra søc m¹nh tæng hîp cïng h­íng tíi thùc hiÖn môc tiªu chung cña ®Êt n­íc. Tuy nhiªn, do tÝnh chÊt ®Þnh h­íng XHCN cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nªn bªn c¹nh viÖc thõa nhËn vµ khuyÕn khÝch mäi thµnh phÇn kinh tÕ th× thµnh phÇn kinh tÕ nhµ n­íc ph¶i ®­îc cñng cè,kh«ng ngõng n©ng cao vai trß chñ ®¹o trong nÒn kinh tÕ ®Ó cïng víi kinh tÕ tËp thÓ, h­íng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c cïng ph¸t triÓn theo quü ®¹o tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. §Ó thùc hiÖn tèt chÝnh s¸ch nµy cÇn cã hÖ thèng ph¸p luËt vµ chÝnh s¸ch cô thÓ ®Ó t¹o m«i tr­êng ph¸p lý cho c¸c doanh nghiÖp, cacs thµnh phÇn kinh tÕ yªn t©m lµm ¨n l©u dµi. Vµ kiªn quyÕt sö lý ng¨n chÆn c¸c hµnh vi lõa ®¶o, bu«n lËu, hµng gi¶…®Ó t¹o m«i tr­êng ®Çu t­ lµnh m¹nh. b. §Èy m¹nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi trong ph¹m vi c¶ n­íc, tõng ®Þa ph­¬ng, tõng vïng theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸. §Ó ®Èy m¹nh ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, cÇn ph¶i më réng ph©n c«ng lao ®éng x· héi, ph©n bè l¹i d©n c­ trong ph¹m vi c¶ n­íc còng nh­ tõng ®Þa ph­¬ng, tõng vïng theo h­íng chuyªn m«n ho¸, hîp t¸c ho¸ nh»m khai th¸c mäi nguån lùc, ph¸t triÓn nhiÒu ngµnh nghÒ mét mÆt sö dông hiÖu qu¶ c¬ së vËt chÊt kü thuËt mét mÆt gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Bªn c¹nh ®ã, cßn ph¶i tiÕn tíi hîp t¸c tham gia vµo ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ®Ó kh«ng ngõng më réng thÞ tr­êng vÒ quy m« vµ kÝch thÝch sù h×nh thµnh c¸c lo¹i thÞ tr­êng míi. c. §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu , øng dông khoa häcvµ c«ng nghÖ, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, c¹nh tranh lµ kh«ng thÓ tr¸nh khái, do ®ã c¸c doanh nghiÖp muèn ®øng v÷ng trªn thÞ tr­êng th× ph¶i th­êng xuyªn ®æi míi c«ng nghÖ ®Ó h¹ thÊp chi phÝ, n©ng cao chÊt l­îng s¶n phÈm ®Ó t¨ng tÝnh c¹nh tranh. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu, øng dông khoa häc vµ c«ng nghÖ. ChÝnh v× vËy, chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ d. Thùc hiÖn ®a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u. §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh së h÷u, t¹o ra sù c¸ch biÖt nhÊt ®Þnh vÒ kinh tÕ, ®©y ®iÒu kiÖn c¬ së cho kinh tÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn. e. X©y dùng x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c yÕu tè thÞ tr­êng. Bªn c¹nh tiÕp tôc ph¸t triÓn m¹nh thÞ tr­êng hµng ho¸ vµ dÞch vô cÇn thóc ®Èy sù ra ®êi cña c¸c lo¹i thÞ tr­êng míi nh­: thÞ tr­êng vèn, thÞ tr­êng lao ®éng, thÞ tr­êng bÊt ®éng s¶n, thÞ tr­êng chøng kho¸n,…®Ó khai th¸c hiÖu qu¶ mäi tiÒm n¨ng. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã, tr­íc hÕt ph¶i cÇn t«n träng quyÒn tù chñ s¶n xuÊt, kinh doanh cña doanh nghiÖp, b¶o ®¶m sù c¹nh tranh b×nh ®¼ng gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Ó t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, h¹ gi¸ thµnh, t¨ng søc c¹nh tranh cho s¶n phÈm. f. §µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ vµ c¸c nhµ kinh doanh giái, phï hîp víi yªu cÇu cña KTTT ®Þnh h­íng XHCN. Con ng­êi bao giê còng lµ lùc l­îng s¶n xuÊt c¬ b¶n nhÊt cña x· héi. V× vËy chóng ta cÇn ®Èy m¹nh viÖc ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý kinh tÕ, kinh doanh sao cho phï hîp víi môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ trong tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn. CÇn cã chÕ ®é båi d­ìng, ®·i ngé ®óng ®¾n ®éi ngò c¸n bé nh»m n©ng cao tr×nh ®é nghiÖp vô, kh¶ n¨ng qu¶n lý, kinh doanh cña hä. g. Gi÷ v÷ng æn ®Þnh chÝnh trÞ hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, tiÕn tíi xo¸ bá hoµn toµn c¬ chÕ qu¶n lý cò. Cã æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ th× míi ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ ®­îc, v× chØ cã nh­ vËy c¸c doanh nghiÖp míi yªn t©m ®Çu t­. vµ víi n­íc ta hiÖn nay, æn ®Þnh chÝnh trÞ còng chÝnh lµ gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN vµ vai trß l·nh ®¹o cña ®¶ng, t¨ng c­êng hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ n­íc, ph¸t huy vai trß lµm chñ cña nh©n d©n. h. Thùc hiÖn chÝnh s¸ch ®èi ngo¹i cã lîi cho ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp kinh tÕ ®ang bïng næ lµm cho më réng quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i trë thµnh mét yÕu tè tÝch cùc nh»m ®Èy m¹nh xuÊt khÈu, khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ tham gia xuÊt khÈu. Ta chñ tr­¬ng më réng thÞ tr­êng vµ thÞ phÇn. Muèn vËy, cÇn thùc hiÖn ®a ph­¬ng ho¸ ®a d¹ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i víi nguyªn t¾c ®«i bªn cïng cã lîi ®¶m b¶o ®éc lËp tù chñ kh«ng can thiÖp vµo néi bé cña nhau.  c. kÕt thóc vÊn ®Ò. Tãm l¹i, ®Ó cã ®­îc nÒn KTTT ®Þnh h­íng XHCN nh­ hiÖn nay, §¶ng vµ nhµ n­íc ta ®· tõng ph¶i tr¶i qua mét thêi kú rÊt khã kh¨n, mét phÇn do nh÷ng nhËn ®Þnh sai lÇm vÒ KTTT vµ chóng ta còng ®· ph¶i tr¶ gi¸. Tuy nhiªn, §¶ng vµ Nhµ n­íc ta tõ qu¸ tr×nh ph©n tÝch vµ xem xÐt t×nh h×nh trong n­íc còng nh­ nh÷ng biÕn ®éng trªn thÕ giíi ®· kÞp thêi ®æi míi t­ duy, kÞp thêi ®­a ra quyÕt ®Þnh vµ b­íc ®i ®óng ®¾n, ®ã lµ thay thÕ m« h×nh tËp trung quan liªu bao cÊp b»ng m« h×nh KTTT ®Þnh h­íng XHCN, coi KTTT lµ c«ng cô ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu h­íng tíi CNXH, ®©y cã thÓ coi nh­ mét b­íc ®i t¸o b¹o nh­ng nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan thu ®­îc qua nh÷ng n¨m ®Çu ®æi míi ®· chøng minh cho sù lùa chän cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. MÆc dï vËy, chóng ta vÉn lu«n x¸c ®Þnh kinh tÕ thÞ tr­êng kh«ng ph¶i lµ liÒu thuèc v¹n n¨ng, nªn viÖc t×m hiÓu râ vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng vÒ c¸c ­u ®iÓm, nh­îc ®iÓm, vÒ nh÷ng ®Æc tr­ng vµ t¸c dông cña nã ®èi víi nÒn kinh tÕ lµ hÕt søc cÇn thiÕt, ®Ó ®­a ra c¸c chÝnh s¸ch phï hîp ®Ó võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn kinh tÕ võa ®¶m b¶o gi÷ v÷ng ®Þnh h­íng XHCN. Qu¸ tr×nh tiÕn lªn CNXH cßn rÊt dµi vµ cßn nhiÒu khã kh¨n, nã kh«ng nh÷ng ®ßi hái sù ®ång lßng, nhÊt chÝ, quyÕt t©m cña toµn §¶ng, toµn d©n ta mµ cßn ®ßi hái lu«n cã sù nhËn ®Þnh ®óng ®¾n t×nh h×nh trong tõng giai ®o¹n, tõng thêi kú ®Ó cã nh÷ng thay ®æi kÞp thêi, ®Ó tr¸nh nh÷ng gÆp ph¶i nh÷ng sai lÇm vµ tõng b­íc ®­a nÒn kinh tÕ n­íc ta héi nhËp nÒn kinh tÕ khu vùc vµ trªn thÕ giíi. D. danh môc tµi liÖu tham kh¶o 1. Gi¸o tr×nh kinh tÕ chÝnh trÞ Mac- Lenin. NXB chÝnh trÞ quèc gia. N¨m 2002 2. V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX. NXB chÝnh trÞ quèc gia. Hµ Néi- 2001. 3.Pts. NguyÔn Cóc. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. 4. Pgs . Pts Phan Thanh Phè. Nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vÒ kinh tÕ vµ ®æi míi kinh tÕ ë ViÖt Nam. 5. Ts. NguyÔn TÊn Hïng. Kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa: m©u thuÉn vµ ph­¬ng h­íng gi¶i quyÕt. Nghiªn cøu vµ lÝ luËn sè 8- 2000 6. Gs. Ts Hoµng §¹t. t×m hiÓu vµ x¸c ®Þnh ®Æc tr­ng cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa ë ViÖt Nam. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn. 7. D­¬ng B¸ Ph­¬ng- NguyÔn Minh Kh¶i. Kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ®Þnh h­íng XHCN. Nghiªn cøu- trao ®æi sè 18( 9/ 1998) 8. gs. Ts. Mai Ngäc C­êng. HiÓu thÕ nµo lµ kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN? T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn . sè 71(5/2003). 9. V­¬ng ThÞ BÝch Thuû. TÝnh tÊt yÕu cña c«ng cuéc ®æi míi theo ®Þnh h­íng XHCN ë ViÖt Nam. TriÕt häc sè 12( 12- 2002).