Thực trạng và tiềm năng phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam

u kinh tÕ x· héi. NhiÒu nç lùc vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ v¨n ho¸ sÏ bÞ triÖt tiªu. 3. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn d©n sè ®Õn n¨m 2000. VÊn ®Ò d©n sè trong chiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®­îc §¹i häc §¶ng toµn quèc lÇn thø VII chØ râ :"... Thùc hiÖn ®ång bé chiÕn l­îc d©n sè trªn c¬ së ba mÆt quy m« d©n sè, c¬ cÊu d©n sè vµ sù ph©n bè d©n sè...". a. Môc tiªu vµ gi¶i ph¸p. - Gi¶m nhanh tØ lÖ sinh con thø 3 trë lªn ®Ó ®Õn n¨m 2000 tæng tû suÊt sinh ®¹t møc 2,9% hoÆc thÊp h¬n ®Ó quy m« d©n sè d­íi møc 82 triÖu ng­êi. Do ®Æc ®iÓm n­íc ta lµ nÒn c«ng nghiÖp trång lóa n­íc víi gÇn 80% d©n sè sèng b»ng nghÒ n«ng nªn cã thÓ sö dông c¸c gi¶i ph¸p cã liªn quan ®Õn n«ng nghiÖp, ch¼ng h¹n nh­ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, tiÕn hµnh thuû lîi ho¸, ho¸ häc ho¸, ¸p dông mét phÇn c¬ giíi ho¸ lao ®éng n«ng nghiÖp ®Ó ®Èy m¹nh møc t¨ng tr­ëng kinh tÕ, dÉn ®Õn møc sèng t¨ng nhanh, qua ®ã gi¸n tiÕp t¸c ®éng tíi viÖc chÊp nhËn qui m« gia ®×nh nhá, lµm gi¶m tû lÖ sinh, t¨ng tû lÖ thùc hµnh tr¸nh thai cña c¸c cÆp vî chång. Qua thùc tr¹ng vÒ d©n sè ë n­íc ta, cho ta thÊy ®­îc sù ph©n bè d©n c­ kh«ng hîp lý gi÷a c¸c vïng. V× vËy môc tiªu ®Æt ra lµ ph©n bæ l¹i nguån lùc gi÷a c¸c vïng cho hîp lý h¬n. Nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ t­¬ng ®èi ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng trong n­íc. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu nµy cÇn ph¶i ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m khuyÕn khÝch d©n c­ ®i khai th¸c vïng kinh tÕ míi, thùc hiÖn biÖn ph¸p giao ®Êt, giao rõng, hç trî vÒ vèn, vËt chÊt cho nh÷ng ng­êi ®Õn vïng nµy. b. C¸c chÝnh s¸ch cô thÓ. Thø nhÊt, cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®èi víi nh÷ng gia ®×nh Ýt con, ng­êi vËn ®éng thùc hiÖn vµ lµm nhiÖm vô KHHG§ . Tõ tr­íc ®Õn nay, c¸c h×nh thøc khuyÕn khÝch míi chØ tËp trung vµo c¸c cÆp vî chång chÊp nhËn KHHG§, cßn ng­êi vËn ®éng vµ lµm nhiÖm vô KHHG§ hÇu nh­ bÞ xem nhÑ. §iÒu ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ng­êi vËn ®éng kh«ng thÊy ®­îc quyÒn lîi cña m×nh trong c«ng viÖc vµ hä kh«ng thiÕt tha víi c«ng viÖc. Cßn ®èi víi c¸c dÞch vô KHHG§ còng vËy hä lµm theo nghÜa vô kh«ng tÝnh ®Õn chÊt l­îng cña dÞch vô vµ thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm. §Ó gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng nµy cÇn chó träng h¬n n÷a c¸c h×nh thøc khuyÕn khÝch vËt chÊt tinh thÇn cho ®èi t­îng nµy. VÒ h×nh thøc khuyÕn khÝch cã thÓ th­ëng b»ng tiÒn, hiÖn vËt hoÆc nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ®êi sèng tinh thÇn. Tuy nhiªn tuú theo tõng vïng kh¸c nhau nªn quy ®Þnh møc th­ëng kh¸c nhau. Bëi v×, ë nh÷ng vïng miÒn nói, vïng xa, ®iÒu kiÖn ®i l¹i khã kh¨n tr×nh ®é d©n trÝ thÊp, do ®ã viÖc vËn ®éng khã kh¨n h¬n nhiÒu so víi nh÷ng vïng ®ång b»ng hay thµnh thÞ. Bªn c¹nh ®ã cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®èi víi nh÷ng §¶ng viªn, viªn chøc Nhµ n­íc kh«ng thi hµnh chÝnh s¸ch d©n sè KHHG§ nh­ ph¹t tiÒn, gi¶m møc l­¬ng hoÆc biÖn ph¸p m¹nh nhÊt lµ buéc th«i viÖc. Thø hai, t¨ng c­êng c¸c chÝnh s¸ch b¶o hiÓm cho ng­êi giµ c«ng t¸c b¶o hiÓm cho ng­êi giµ nÕu lµm tèt sÏ cã t¸c dông m¹nh mÏ tíi ý thøc cña ng­êi d©n vÒ sè con mong muèn. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn quy m« gia ®×nh lín ®ãlµ cÇn cã nhiÒu con ®Ó phông d­ìng cha mÑ lóc tuæi giµ, khi chøc n¨ng nµy ®­îc x· héi ®¶m nhiÖm vµ lµm tèt th× tÊt yÕu sÏ dÉn ®Õn sè con trung b×nh gi¶m. ChÝnh s¸ch b¶o hiÓm cho ng­êi giµ cã thÓ lµ t¨ng møc trî cÊp cho nh÷ng ng­êi chÊp nhËn m« h×nh gia ®×nh nhá t¨ng thªm 5% l­¬ng, víi nh÷ng cÆp kh«ng cã con l­¬ng h­u t¨ng 10% vµ ch¨m sãc søc khoÎ lóc èm ®au. TiÕn hµnh thµnh lËp c¸c trung t©m d­ìng l·o, c¸c héi ng­êi giµ, héi nh÷ng ng­êi t×nh nguyÖn ch¨m sãc ng­êi giµ. ViÖc thµnh lËp nµy cã t¸c dông thu hót sù tham gia, ®ãng gãp cña c¸c thµnh viªn , ®oµn thÓ trong x· héi vµo c«ng t¸c nµy. B¶n th©n nh÷ng ng­êi t×nh nguyÖn ph¶i ®­îc ®µo t¹o qua líp nghiÖp vô y t¸ ®Ó cã thÓ xö lý nh÷ng t×nh huèng ®¬n gi¶n vµ hä sÏ h­ëng chÕ ®é ­u ®·i vµ sù trî cÊp cña Nhµ n­íc hµng th¸ng. §Æc biÖt chÝnh s¸ch b¶o hiÓm cho ng­êi giµ cÇn ho¹t ®éng m¹nh h¬n n÷a ë khu vùc n«ng th«n, n¬i cßn duy tr× kh¸ phæ biÕn vµ nÆng nÒ t­ t­ëng cÇn cã nhiÒu con. Thø ba, cÇn cã nh÷ng chÝnh s¸ch ph©n bè l¹i d©n c­ mét c¸ch hîp lý. §i ®«i víi viÖc khuyÕn khÝch nh÷ng ng­êi ®i khai th¸c vïng kinh tÕ míi, Nhµ n­íc ph¶i cã nh÷ng chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch ®¶m b¶o kh«ng chØ vÒ mÆt vËt chÊt mµ c¶ vÒ mÆt tinh thÇn cho hä. §Æc biÖt cÇn ph¶i ®Çu t­ vÒ hÖ thèng y tÕ vµ gi¸o dôc cho c¸c vïng nµy. Thùc hiÖn viÖc giao ®Êt giao rõng trªn c¬ së ®Çu t­ ban ®Çu b»ng tiÒn hoÆc c©y trång... hoÆc cho vay víi l·i suÊt thÊp. Cã nh­ vËy hä míi yªn æn lµm ¨n tr¸nh tr­êng hîp quay trë l¹i n¬i xuÊt ph¸t mét c¸ch å ¹t, kh«ng cã tæ chøc. Thø t­, n©ng cao n¨ng lùc tæ chøc qu¶n lý: Qua nhiÒu n¨m thùc hiÖn kh¶o s¸t thùc tÕ cña mét sè n­íc trong khu vùc, chóng ta ph¶i thÊy r»ng, ®ång thêi víi viÖc thùc hiÖn c¸c gi¶i ph¸p trªn, ph¶i coi träng viÖc n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý ch­¬ng tr×nh, mét ®¶m b¶o rÊt quan träng cho viÖc thµnh c«ng mµ néi dung chÝnh lµ ®¶m b¶o mét hÖ thèng ®Çy ®ñ, tæ chøc ®ñ m¹nh víi mét ®éi ngò c¸n bé ®­îc ®µo t¹o vµ c¸c nhµ l·nh ®¹o cã uy tÝn cao ®¶m nhËn, x©y dùng ®­îc mét hÖ thèng th«ng tin tèt ®Ó gióp viÖc n©ng cao chÊt l­îng trong c«ng viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch, x©y dùng chÝnh s¸ch ph¶i cã mét hÖ thèng chÝnh s¸ch ®ång bé bao qu¸t ®­îc c¸c néi dung cã liªn quan h­íng vµo viÖc gi¶m sinh ®Ó ®­a møc sinh ph¸t triÓn hîp lý. II. Thùc tr¹ng nguån lao ®éng ë n­íc ta. 1. §Æc ®iÓm thÞ tr­êng lao ®éng. §Æc ®iÓm ®Çu tiªn khi nãi vÒ thÞ tr­êng lao ®éng ë n­íc ta lµ ®«ng vÒ mÆt sè l­îng nh­ng ch­a m¹nh vÒ mÆt chÊt l­îng - ThÓ hiÖn ë chç sè ng­êi b­íc vµo tuæi cã kh¶ n¨ng lao ®éng ngµy mét ®«ng. Khi ®Êt n­íc míi thèng nhÊt (1975) sè ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng chØ cã trªn 2 triÖu ng­êi, n¨m 1980: 25 triÖu; 1985: 30 triÖu ; 1990: 35 triÖu; 1995: 40t riÖu vµ dù tÝnh ®Õn n¨m 2000 kho¶ng 45 triÖu ng­êi. Tû träng nguån lao ®éng trong d©n sè ngµy cµng t¨ng: 1975: 45%; 1985: 50%; 1995: 54%. Dù tÝnh ®Õn n¨m 2000: 55 - 56% (GS.PTS Tèng V¨n §­êng - ph¸t triÓn d©n sè víi viÖc lµm ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay- L§ & XH. Th¸ng 10 - 1996). Tõ khi n­íc ta chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng th× t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp trë nªn phæ biÕn. T×nh tr¹ng thõa lao ®éng, thiÕu viÖc lµm vÉn rÊt ®«ng ë n«ng th«n còng nh­ thµnh thÞ (kho¶ng 6 - 7 triÖu lao ®éng d­ thõa), phÇn lín hä kh«ng cã kh¶ n¨ng t×m viÖc æn ®Þnh.ë n«ng th«n, hµng chôc triÖu n«ng d©n chØ lµm viÖc, bèn th¸ng trong mét n¨m, tËp trung vµo mïa vô, thêi gian cßn l¹i hÇu nh­ lµ nhµn rçi. Trong khi lao ®éng n«ng th«n chiÕm tíi 76% lùc l­îng lao ®éng c¶ n­íc th× thêi gian ®­îc sö dông ë n«ng th«n chØ ë møc 72,11%. §Æc ®iÓm lao ®éng ë n«ng th«n lµ tr×nh ®é v¨n ho¸ thÊp, chñ yÕu lµm nh÷ng c«ng viÖc sö dông nhiÒu søc lao ®éng, lao ®éng mang tÝnh chÊt thñ c«ng lµ chÝnh, tr×nh ®é tay nghÒ rÊt thÊp... T×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë n«ng th«n còng lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù di d©n tù do ra c¸c thµnh phè lín, c¸c ®« thÞ ®Ó kiÕm viÖc h×nh thµnh nªn nh÷ng "chî lao ®éng" g©y khã kh¨n cho viÖc qu¶n lý cña c¸c nhµ chøc tr¸ch. N¨m 1996, tû lÖ lao ®éng n«ng th«n ra thµnh thÞ t×m viÖc lµm trong d©n sè ho¹t ®éng kinh tÕ lµ 7,14%. Sè lao ®éng nµy chñ yÕu lµm c¸c c«ng viÖc vµ dÞch vô nÆng nhäc nh­: lµm thuª, ®¹p xÝch l«, ®µo ®Êt... §©y còng lµ nguyªn nh©n dÉn ®Õn c¸c tÖ n¹n x· héi ë c¸c thµnh phè lín nh­ cê b¹c, nghiÖn hót, m¹i d©m... HiÖn nay c¶ n­íc cã kho¶ng 80 ngh×n g¸i m¹i d©m, 80 ngh×n ng­êi nghiÖn hót vµ 50 ngh×n ng­êi sèng lang thang bôi ®êi. Trong khi t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë n«ng th«n cao th× ë c¸c khu c«ng nghiÖp kü thuËt cao, khu chÕ xuÊt l¹i thiÕu c¸c kü s­ vµ c«ng nh©n lµnh nghÒ. §éi ngò qu¶n lý ë tÇm vÜ m« vµ tÇm vi m« ®«ng nh­ng ch­a m¹nh, tr×nh ®é n¨ng lùc qu¶n lý cßn thÊp kÐm, kh¶ n¨ng n¾m b¾t th«ng tin, tiÕp cËn víi nh÷ng tri thøc tiªn tiÕn cña khoa häc qu¶n lý trong c¬ chÕ thÞ tr­êng ch­a kÞp thêi ®Çy ®ñ. Kh«ng nh÷ng thÕ, sè l­îng c¸n bé bÞ tho¸i ho¸ biÕn chÊt ngµy cµng gia t¨ng, t×nh tr¹ng mét bé phËn c¸n bé tham nhòng, vi ph¹m kû c­¬ng phÐp n­íc cã chiÒu h­íng ph¸t triÓn, n¹n quan liªu ¨n ®ót lãt, hèi lé, tham « tµi s¶n cña Nhµ n­íc ®ang trë thµnh "quèc n¹n". Kh«ng chØ ë n«ng th«n mµ kÓ c¶ c¸c khu vùc thµnh thÞ sè l­îng lao ®éng ch­a cã viÖc lµm còng rÊt lín, ®Æc biÖt lµ c¸c ®« thÞ lín nh­ §µ N½ng, H¶i Phßng... Theo sè liÖu ®iÒu tra gÇn ®©y chiÕm kho¶ng 7 - 8% tæng sè lao ®éng thµnh thÞ trong ®ã 80% tËp trung ë løa tuæi thanh niªn vµ ®¹i bé phËn lµ ch­a cã nghÒ. Trong sè nµy kho¶ng 70% cã nhu cÇu cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt viÖc lµm ngay. §Æc ®iÓm lao ®éng thµnh thÞ lµ cã tr×nh ®é v¨n ho¸ cao h¬n n«ng th«n (phæ biÕn ë tr×nh ®é cÊp II). Song thô ®éng trong viÖc t×m kiÕm viÖc lµm, tr«ng chê û l¹i vµo gia ®×nh hoÆc Nhµ n­íc, kÐn chän nghÒ (kh«ng thÝch lao ®éng nÆng nhäc, phæ th«ng, thu nhËp thÊp). Häc sinh c¸c tr­êng §¹i häc, cao ®¼ng sau khi tèt nghiÖp kh«ng muèn xa rêi thµnh phè vÒ n«ng th«n v µ ®i c¸c tØnh vïng s©u, vïng xa (theo b¸o c¸o sè nµy lªn ®Õn hµng ngh×n ng­êi. Thµnh phè Hå ChÝ Minh, Hµ néi cã hµng tr¨m b¸c sÜ chê viÖc, trong khi ë T©y nguyªn miÒn nói B¾c Bé rÊt thiÕu). Lao ®éng thµnh thÞ cã hiÖn t­îng t¸i thÊt nghiÖp (do c¸c doanh nghiÖp thay ®æi c«ng nghÖ, ®ßi hái lao ®éng míi trÎ khoÎ, cã tay nghÒ cao)... (NguyÔn Khang - vÒ lao ®éng, viÖc lµm ë thµnh thÞ thêi kú 1996 - 2000 - L§ & XH th¸ng 2/1996). Nh­ vËy, ph¶i kh¼ng ®Þnh mét lÇn n÷a lµ chóng ta ®ang thiÕu nghiªm träng lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, ®Æc biÖt vµ tr­íc hÕt lµ thiÕu c«ng nh©n cã kü thuËt. MÆt kh¸c, c¬ cÊu lao ®éng ë n­íc ta l¹i rÊt ®Æc tr­ng cña mét nÒn kinh tÕ thuÇn n«ng: 71% sè ng­êi ®ang lµm viÖc trong nÒn kinh tÕ lµ lµm n«ng - l©m - ng­ nghiÖp, 14% lµm trong c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng c¬ b¶n, 15% lµm trong c¸c ngµnh dÞch vô - hËu qu¶ lµ n¨ng suÊt lao ®éng b×nh qu©n ®Çu ng­êi rÊt thÊp: 1,25 triÖu ®ång/n¨m/1 lao ®éng(1995) §Êt n­íc ta tõ khi chuyÓn ®æi tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp sang c¬ chÕ thÞ tr­êng, viÖc tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cßn rÊt míi mÎ. Nh÷ng th«ng tin vÒ thÞ tr­êng lao ®éng cßn rêi r¹c, thiÕu chuÈn mùc chung, thiÕu kinh nghiÖm nªn ch­a cã sù thÝch øng linh ho¹t víi c¬ chÕ qu¶n lý míi ®· lµm cho nhiÒu xÝ nghiÖp, nhµ m¸y thuéc khu vùc quèc doanh bÞ gi¶i thÓ hµng lo¹t dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt viÖc lµm cña rÊt nhiÒu c«ng nh©n. Theo tæng liªn ®oµn lao ®éng ViÖt Nam :hiÖn cã kho¶ng 3% sè lao ®éng trong doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh«ng cã viÖc lµm hoÆc kh«ng l­¬ng vµ gÇn 15% sè lao ®éng kh«ng lµm viÖc hÕt thêi gian quy ®Þnh. Víi nh÷ng ®Æc ®iÓm nªu ë trªn ®· cho thÊy mét bøc tranh kh¸i qu¸t vÒ thÞ tr­êng lao ®éng ë ViÖt Nam hiÖn nay. §ã lµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp tr¸ h×nh ë n«ng th«n vµ t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ do chuyÓn ®æi c¬ chÕ. Víi tr×nh ®é tay nghÒ cña lao ®éng rÊt thÊp ch­a theo kÞp víi tèc ®é ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. NhËn thÊy §¶ng vµ Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã nh÷ng chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch nh»m gi¶m tØ lÖ thÊt nghiÖp ë n­íc ta hiÖn nay. 2. Mét sè môc tiªu vµ gi¶i ph¸p kh¾c phôc vÊn ®Ò thÊt nghiÖp ë n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay. a. Môc tiªu: Ph¸t triÓn hîp lý d©n sè trong sù c©n ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ, sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lao ®éng tËp trung gi¶i quyÕt vÊn ®Ò viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng lµ môc tiªu cÊp b¸ch trong giai ®o¹n hiÖn nay cña c¸ch m¹ng n­íc ta. Nh÷ng h¹n chÕ vµ thÓ lùc, kiÕn thøc, tay nghÒ cña ng­êi ViÖt Nam ph¶i ®­îc kh¾c phôc "th× nguån nh©n lùc vµ nh©n tè con ng­êi míi thùc sù trë thµnh thÕ m¹nh cña ®Êt n­íc"(1) ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000, trang 5 . §¶ng ta coi"Gi¶i quyÕt viÖc lµm, sö dông tèi ®a tiÒm n¨ng lao ®éng x· héi lµ môc tiªu quan träng hµng ®Çu cña chiÕn l­îc, lµ tiªu chuÈn ®Ó ®Þnh h­íng c¬ cÊu kinh tÕ vµ lùa chän c«ng nghÖ"(2) ChiÕn l­îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000, trang 5 . Ph­¬ng h­íng quan träng nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt viÖc lµm thêi kú nµy, b¸o c¸o chÝnh trÞ cña Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng t¹i §¹i héi VIII cña §¶ng ®· chØ râ" Nhµ n­íc cïng toµn d©n ra søc ®Çu t­ ph¸t triÓn, thùc hiÖn tèt kÕ ho¹ch vµ c¸c ch­¬ng tr×nh kinh tÕ, mäi c«ng d©n, mäi nhµ ®Çu t­ më mang ngµnh nghÒ, t¹o nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng. Mäi c«ng d©n ®Òu tù do hµnh nghÒ, thuª m­ín c«ng nh©n theo ph¸p luËt, ph¸t triÓn dÞch vô viÖc lµm. TiÕp tôc ph©n bè l¹i d©n c­ vµ lao ®éng trªn ®Þa bµn c¶ n­íc, t¨ng d©n c­ trªn c¸c ®Þa bµn cã tÝnh chiÕn l­îc vµ kinh tÕ, an ninh - quèc phßng. Më réng kinh tÕ ®èi ngo¹i, ®Èy m¹nh xuÊt khÈu lao ®éng. Gi¶m ®¸ng kÓ tØ lÖ thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ vµ thiÕu viÖc lµm ë n«ng th«n" (PTS. NguyÔn L­¬ng Trµo - VÊn ®Ò viÖc lµm thêi kú 1996 - 2000: nhiÖm vô vµ gi¶i ph¸p - L§ & XH. th¸ng 10-1996 trang 1) §¹i héi ®¶ng VIII ®· v¹ch ra môc tiªu vÒ lÜnh vùc lao ®éng - viÖc lµm ®Õn n¨m 2000 nh­ sau: - Gi¶i quyÕt viÖc lµm cho 6,5 - 7 triÖu ng­êi, gi¶m tû lÖ lao ®éng thÊt nghiÖp ë thµnh thÞ xuèng d­íi 5% vµ t¨ng thêi gian lao ®éng ®­îc sö dông ë n«ng th«n lªn trªn 75%. - Sè lao ®éng qua ®µo t¹o chiÕm kho¶ng 22-25% tæng sè lao ®éng. b. Mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu: §Ó phÊn ®Êu ®¹t ®­îc c¸c môc tiªu ®· nªu trªn, chóng ta ph¶i hiÖn ®ång bé hµng lo¹t c¸c gi¶i ph¸p. Trong ®ã cã c¶ nh÷ng gi¶i ph¸p l©u dµi c¬ b¶n vµ cã c¶ nh÷ng gi¶i ph¸p cã tÝnh tr­íc m¾t. 1. Huy ®éng mäi nguån lùc ®Ó t¹o ra m«i tr­êng kinh tÕ ph¸t triÓn nhanh cã kh¶ n¨ng t¹o më nhiÒu chç lµm viÖc m¬Ý mét c¸ch th­êng xuyªn vµ liªn tôc. Do d©n sè n­íc ta t¨ng nhanh tõ nhiÒu n¨m tr­íc, nªn cung lao ®éng cßn tiÕp tôc t¨ng. §iÒu nµy gÇn nh­ lµ bÊt kh¶ kh¸ng. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i t×m mäi c¸ch t¨ng cÇu vÒ lao ®éng. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu nµy cÇn mét sè gi¶i ph¸p sau: - TËn dông mäi nguån lùc ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc. ViÖc më réng s¶n xuÊt kinh doanh trong n­íc chóng ta ®ang gÆp mét m©u thuÉn lµ: muèn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp th× ®Êt n«ng nghiÖp ngµy cµng bÞ thu hÑp, cßn c«ng nghiÖp th× l¹c hËu, søc c¹nh tranh rÊt yÕu, thÞ tr­êng néi ®Þa ®ang bÞ "lÊn s©n". H¬n n÷a trong ®iÒu kiÖn kho¶ng 70% lùc l­îng lao ®éng n«ng nghiÖp ®ang thiÕu viÖc lµm trÇm träng, th× gi¶i ph¸p kinh tÕ tæng hîp hµng ®Çu ®Ó tõng b­íc kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy lµ ph¶i dån søc cho sù ph¸t triÓn toµn diÖn n«ng, l©m, ng­ nghiÖp, g¾n víi c«ng nghiÖp chÕ biÕn n«ng, l©m, thuû s¶n vµ ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng th«n theo h­íng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa. Ph¸t triÓn m¹nh mÏ c¸c ngµnh nghÒ phi n«ng nghiÖp sö dông nhiÒu lao ®éng ë n«ng th«n; Kh«i phôc vµ ph¸t triÓn ngµnh nghÒ truyÒn thèng nh­: thªu ren, m©y, tre ®an... h­íng vµo ®Çu t­ vµ ph¸t triÓn c¸c c©y trång vËt nu«i ®em l¹i gi¸ trÞ kinh doanh cao, cã gi¸ trÞ xuÊt khÈu. HiÖn nay, c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®ang dÇn ®i vµo thÕ æn ®Þnh cÇn ph¶i tiÕp tôc ®Çu t­ cho khu vùc nµy. C¸c doanh nghiÖp t­ nh©n trùc tiÕp s¶n xuÊt còng nh­ ®­îc ­u ®·i vÒ thuÕ, vÒ tÝn dông vµ b¶o hiÓm rñi ro. Nhµ n­íc cÇn më réng h×nh thøc nh­îng ®Ó thu hót c¸c nguån ®Çu t­ n­íc ngoµi cho ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §Çu t­ cho s¶n xuÊt ph¶i ®i lªn víi øng dông khoa häc kü thuËt vµ chuyÓn giao c«ng nghÖ tiªn tiÕn. Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch øng dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt vµo c¸c ngµnh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp nh­ gi¶m thuÕ, cho vay vèn víi l·i suÊt ­u ®·i, b¶o trî rñi ro. - §Çu t­ ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, chó träng tr­íc hÕt c«ng nghiÖp chÕ biÕn, c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng vµ hµng xuÊt khÈu; x©y dùng cã chän läc mét sè c¬ së s«ng nghiÖp nÆng vÒ dÇu khÝ, than, xi m¨ng, c¬ khÝ, ®iÖn tö... - CÇn xóc tiÕn, më réng vµ ph¸t triÓn c¸c ngµnh dÞch vô. Trong ®ã tËp trung vµo c¸c lÜnh vùc vËn t¶i, th«ng tin liªn l¹c, th­¬ng m¹i, dÞch vô tµi chÝnh, ng©n hµng.... PhÊn ®Êu tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ b×nh qu©n hµng n¨m 9-10% võa lµ yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn, võa lµ ®ßi hái cña viÖc t¹o më c«ng ¨n viÖc lµm. Tuy nhiªn ®Ó cã ®­îc tèc ®é ph¸t triÓn trªn, t¹o më nhiÒu viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, ph¶i cã chÝnh s¸ch huy ®éng tèi ®a mäi nguån lùc trong n­íc, ®ång thêi thu hót m¹nh c¸c nguån vèn bªn ngoµi, t¨ng nhanh ®Çu t­ ph¸t triÓn toµn x· héi, ®­a tû lÖ nµy ®¹t kho¶ng 30%GDP vµo n¨m 2000. 2. TiÕp tôc nghiªn cøu, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch hç trî c¸c ®èi t­îng yÕu thÕ trong viÖc t×m kiÕm hoÆc tù t¹o viÖc lµm. Trong thêi gian tr­íc m¾t, cÇn tËp trung nghiªn cøu, ban hµnh c¸c chÝnh s¸ch vµ c¬ chÕ cô thÓ vÒ: - KhuyÕn khÝch sö dông lao ®éng n÷, trong ®ã cÇn chó ý viÖc lùa chän nghÒ ®µo t¹o (hoÆc ®i häc nghÒ) vµ h×nh thøc ®µo t¹o ph¶i tuú thuéc vµo c¸c ®Þa bµn thuéc n«ng th«n hay ®« thÞ, míi cã thÓ n©ng cao ®­îc kh¶ n¨ng cã viÖc lµm (tù t¹o viÖc lµm) sau ®µo t¹o. - KhuyÕn khÝch sö dông lao ®éng lµ ng­êi tµn tËt: hç trî c¸c c¬ së s¶n xuÊt cña th­¬ng binh vµ ng­êi tµn tËt. - TËp trung phÇn vèn tÝn dông tõ quü quèc gia vÒ viÖc lµm víi l·i suÊt ­u ®·i cho c¸c ®èi t­îng träng ®iÓm vay theo dù ¸n nhá tù t¹o viÖc lµm cho b¶n th©n, gia ®×nh vµ céng ®ång. - Hç trî mét phÇn kinh phÝ ®µo t¹o cho lao ®éng thuéc diÖn chÝnh s¸ch ­u ®·i, lao ®éng thuéc ®èi t­îng yÕu thÕ. - Cã nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m trî cÊp thÊt nghiÖp. 3. TiÕp tôc ban hµnh vµ kiÖn toµn hÖ thèng luËt ph¸p vÒ s¶n xuÊt kinh doanh vµ vÒ quan hÖ lao ®éng Mèi quan hÖ gi÷a ng­êi thuª vµ ng­êi lµm thuª trong c¬ chÕ thÞ tr­êng kh«ng chØ lµ mèi quan hÖ hîp t¸c mµ cßn tån t¹i nh÷ng m©u thuÉn thËm chÝ dÉn ®Õn xung ®ét. V× vËy trong nhiÒu tr­êng hîp ng­êi lao ®éng nhËn ®­îc nh÷ng gi¸ trÞ thÊp h¬n nhiÒu so víi gi¸ trÞ thùc m×nh bá ra. Ng­êi lao ®éng ph¶i chÞu nhiÒu vÊt v¶, thiÖt thßi trong sù c¹nh tranh kh¾c nghiÖt cña thÞ tr­êng. V× vËy Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch triÖt ®Ó ®Ó b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi lao ®éng khi hä lµm viÖc trong c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh. Bé luËt lao ®éng cña n­íc ta lµ c¬ së ph¸p lý c¨n b¶n cña vÊn ®Ò viÖc lµm. Tuy nhiªn, viÖc khuyÕn khÝch tù t¹o viÖc lµm chØ trë thµnh hiÖn thùc trong cuéc sèng khi c¸c v¨n b¶n h­íng d·n thùc hiÖn Bé luËt lao ®éng, còng nh­ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt kh¸c vÒ ®Çu t­, vÒ tµi chÝnh, tÝn dông, thuÕ ®Êt ®ai, doanh nghiÖp... ®­îc x©y dùng, bæ sung hoµn thiÖn cã xem xÐt kü l­ìng ®Õn vÊn ®Ò nµy mét c¸ch ®ång bé. MÆt kh¸c, c¸c c¬ quan ph¸p lý vµ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ kinh tÕ cÇn t¨ng c­êng h¬n n÷a viÖc gi¸m s¸t ho¹t ®éng mua b¸n vµ sö dông lao ®éng. CÇn khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc chÝnh trÞ - x· héi nh­ c«ng ®oµn, héi phô n÷, héi n«ng d©n, thanh niªn tÝch cùc ho¹t ®éng ®Ó b¶o vÖ lîi Ých cña c¸c bªn tham gia hîp ®ång lao ®éng. 4. §Èy m¹nh dËy nghÒ g¾n víi viÖc lµm, ®µo t¹o båi d­ìng n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, tr×nh ®é lµnh nghÒ cña ®éi ngò lao ®éng. §©y lµ ®ßi hái bóc xóc cña ng­êi lao ®éng ®Ó cã c¬ héi t×m kiÕm viÖc lµm hoÆc tù t¹o viÖc lµm, lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó duy tr× viÖc lµm, tr¸nh bÞ sa th¶i tr­íc nh÷ng thay ®æi nhanh chãng vÒ c¬ cÊu vµ c«ng nghÖ. §©y còng lµ ®ßi hái bøc xóc ®èi víi lùc l­îng lao ®éng ®Ó ®¸p øng yªu cÇu c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. N­íc ta hiÖn nay cã kho¶ng 700.000 c¸n bé cã tr×nh ®é ®¹i häc 7000-8000 c¸n bé cã tr×nh ®é th¹c sü trë lªn vµ kho¶ng 1000.000 c«ng nh©n ®­îc ®µo t¹o cã tay nghÒ. §Æc ®iÓm lín nhÊt cña ®éi ngò nµy lµ ®­îc ®µo t¹o trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vµ ®iÒu kiÖn cña c«ng nghÖ l¹c hËu cña c¸c n­íc XHCN cò. HiÖn nay nhiÒu lÜnh vùc kinh tÕ mòi nhän ®ang thiÕu chuyªn gia giái vµ c¸n bé khoa häc kü thuËt ®Çu ®µn. Tû lÖ c«ng nh©n bËc cao trong c¸c doanh nghiÖp rÊt h¹n chÕ (7,8% c«ng nh©n lµ c«ng nh©n bËc 5 trë lªn trong c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc. Do tr×nh ®é c¸n bé khoa häc kü thuËt yÕu kÐm, nªn s¶n phÈm lµm ra chÊt l­îng thÊp, gi¸ thµnh cao, thiÕu søc c¹nh tranh. §Ó kh¾c phôc kÞp thêi cÇn cã kÕ ho¹ch ®µo t¹o vµ båi d­ìng v­ît ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é cao trªn c¬ së dù b¸o ®­îc nhu cÇu vÒ c¸c lo¹i ngµnh nghÒ vÒ tr×nh ®é cÇn ®µo t¹o trong nh÷ng n¨m tr­íc m¾t vµ 20 n¨m sau. Thùc hiÖn gi¶i ph¸p nµy ®ßi hái ph¶i ®a d¹ng c¸c lo¹i h×nh, qui m« ®µo t¹o; ph¶i g¾n chÆt ®µo t¹o nghÒ víi viÖc lµm sau ®µo, ph¸t triÓn h×nh thøc ®µo t¹o theo hîp ®ång; khuyÕn khÝch ph¸t triÓn më réng vµ n©ng cao chÊt l­îng c¸c c¬ së ®µo t¹o nghÒ cña Nhµ n­íc, doanh nghiÖp cña c¸c tæ chøc x· héi vµ t­ nh©n; Quy ho¹ch l¹i hÖ thèng c¸c c¬ së d¹y nghÒ cïng víi viÖc t¨ng c­êng qu¶n lý cña Nhµ n­íc ho¹t ®éng cña c¸c c¬ së nµy ®Ó b¶o ®¶m chÊt l­îng, trËt tù, tr¸nh bãc lét ng­êi lao ®éng trong ho¹t ®éng d¹y nghÒ. Sau khi ®µo t¹o c¸n bé khoa häc cã tr×nh ®é cao cÇn ph¶i cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch sö dông hîp lý, nh»m t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hä yªn t©m lµm viÖc, ph¸t huy cao ®é tay nghÒ cña m×nh. 5. Ph¸t triÓn, n©ng cao chÊt l­îng ho¹t ®éng cña hÖ thèng trung t©m dÞch vô, viÖc lµm. Trung t©m dÞch vô viÖc lµm lµ mét ®¬n vÞ sù nghiÖp, ho¹t ®éng v× môc tiªu x· héi. Nã lµ chiÕc cÇu nèi rÊt quan träng vµ kh«ng thÓ thiÕu gi÷a cung vµ cÇu lao ®éng. Chøc n¨ng c¬ b¶n cña nã lµ t­ vÊn, cung cÊp th«ng tin cho ng­êi lao ®éng vµ ng­êi sö dông lao ®éng vÒ häc nghÒ, viÖc lµm, vÒ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn tuyÓn dông vµ sö dông lao ®éng, giíi thiÖu viÖc lµm, cung øng lao ®éng, d¹y nghÒ g¾n víi viÖc lµm. Nã cßn lµ c¸ch *** cña qu¶n lý Nhµ n­íc th«ng qua viÖc tæ chøc thu nhËp vµ cung cÊp c¸c th«ng tin vÒ thÞ tr­êng lao ®éng cho c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ lao ®éng. ViÖc tæ chøc c¸c trung t©m dÞch vô viÖc lµm theo Bé luËt Lao ®éng ®ßi hái ph¶i quy ho¹ch, s¾p xÕp l¹i vµ n©ng cao n¨ng lùc hÖ thèng c¸c trung t©m dÞch vô viÖc lµm. §Çu t­ x©y dùng, n©ng cÊp trang thiÕt bÞ, ph­¬ng tiÖn d¹y nghÒ cho c¸c c¬ së d¹y nghÒ thuéc trung t©m dÞch vô viÖc lµm cña c¸c tØnh, thµnh phè trùc thuéc trung ­¬ng ®Ó cã ®ñ n¨ng lùc ®¶m b¶o thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®µo t¹o cña ch­¬ng tr×nh. 6. T¨ng c­êng hîp t¸c quèc tÕ trªn c¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸. HiÖn nay, xu thÕ quèc tÕ ho¸ lùc l­îng s¶n xuÊt ®ang ngµy cµng trë nªn phæ biÕn vµ ®ãng vai trß quan träng trong qu¸ tr×nh t¨ng c­êng vµ ph¸t triÓn cña c¸c quèc gia. ViÖc hoµ nhËp víi thÞ tr­êng thÕ giíi lµ nh©n tè quan träng ®Ó gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam trong ®ã cã vÊn ®Ò lao ®éng. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng trong quèc tÕ ho¸ lùc l­îng s¶n xuÊt cã thÓ b»ng c¸ch s¶n xuÊt lao ®éng ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi. XuÊt khÈu lao ®éng ®ang ®­îc coi lµ biÖn ph¸p xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, nh­ng mét trong nh÷ng vÊn ®Ò ®ang lµm ®au ®Çu c¸c c¬ quan qu¶n lý lao ®éng víi n­íc ngoµi còng nh­ c¸c doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng lµ con em c¸c gia ®×nh nghÌo (®èi t­îng cÇn ®­îc gi¶i quyÕt viÖc lµm thùc sù, l¹i cã Ýt c¬ may ®­îc ®i lµm viÖc ë n­íc ngoµi v× kh«ng cã tiÒn lµm thñ tôc dÞch vô còng nh­ ®Æt cäc. §Ó c«ng t¸c xuÊt khÈu lao ®éng thùc sù cã thÓ phôc vô c«ng cuéc xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo trong ®ã cÇn ­u tiªn cho con c¸c gia ®×nh nghÌo vµ c¸c gia ®×nh chÝnh s¸ch cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p sau: - Doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng chØ t¹m thu cña ng­êi lao ®éng mét kho¶n lÖ phÝ tèi thiÓu ®Ó lµm c¸c thñ tôc nh­ kh¸m søc khoÎ, ®µo t¹o ban ®Çu... Kho¶n tiÒn nµy ng­êi lao ®éng vay tõ c¸c nguån nh­ ng©n hµng phôc vô ng­êi nghÌo, quü quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm. - Sè tiÒn ®Æt cäc ®­îc thay thÕ b»ng biÖn ph¸p tÝn chÊp, cô thÓ lµ giÊy b¶o l·nh cña gia ®×nh ng­êi ®­îc xuÊt khÈu lao ®éng. C¸c lo¹i giÊy tê nµy ®Ò cã x¸c nhËn cña chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng vµ c¸c ®oµn thÓ nh­ héi n«ng d©n, phô n÷, ®oµn thanh niªn... víi môc ®Ých lµ sÏ ph¶i båi th­êng mäi thiÖt h¹i cho tæ chøc kinh tÕ khi con em hä bá trèn. - VÒ phÝa c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc, nªn ban hµnh v¨n b¶n ph¸p luËt qui ®Þnh tr¸ch nhiÖm d©n sù cña ng­êi lao ®éng vµ th©n nh©n hä khi vi ph¹m c¸c ®iÒu kho¶n trong hîp ®ång. Thùc hiÖn c¸c chÕ ®é båi th­êng kinh tÕ khi ng­êi lao ®éng lîi dông viÖc trªn ®Ó trèn ra n­íc ngoµi c­ tró bÊt hîp ph¸p, g©y thiÖt h¹i cho c¸c doanh nghiÖp vµ Nhµ n­íc, lµm mÊt thÞ tr­êng lao ®éng ViÖt Nam ë n­íc ngoµi. - PhÇn trÝch nép tõ l­¬ng cña ng­êi lao ®éng cho c¸c doanh nghiÖp nªn t¨ng tõ 12% hiÖn nay lªn 15% nh»m bï ®¾p c¸c rñi ro cho doanh nghiÖp xuÊt khÈu lao ®éng khi thùc hiÖn biÖn ph¸p tÝn chÊp nµy. Tõ khi Nhµ n­íc cã nh÷ng chÝnh s¸ch xuÊt khÈu lao ®éng th× qui m« xuÊt khÈu lao ®éng ngµy cµng t¨ng: N¨m 1992: 812 ng­êi; 1993: 3.976 ng­êi; 1994: 9.234 ng­êi; 1995: 9593 ng­êi; 1996: 12.661 ng­êi(1) Bµi ®¨ng ë Thêi b¸o kinh tÕ ViÖt Nam sè 34 ngµy 26/4/1997. Mét sè gi¶i ph¸p nªu trªn ®©y nh»m t¨ng c­êng vÒ lao ®éng. Nh­ng gi¶i quyÕt viÖc lµm ph¶i thùc sù g¾n víi ®èi t­îng thÊt nghiÖp, ng­êi thiÕu viÖc lµm. Cã nh­ vËy míi thùc hiÖn ®­îc môc tiªu vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm do §¹i héi VIII. PhÇn II Thùc tr¹ng vµ tiÒm n¨ng ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam I/ Vai trß cña nguån nh©n lùc ®èi víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ViÖt Nam. Ngµy nay tr­íc sù ph¸t triÓn nh­ vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ vµ th«ng tin, sù giao l­u trÝ tuÖ vµ t­ t­ëng sù liªn minh kinh tÕ gi÷a c¸c khu vùc trªn thÕ giíi. Sù ra ®êi cña nhiÒu c«ng ty xuyªn quèc gia ®· t¹o ra tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ ch­a tõng thÊy. T×nh h×nh ®ã ®· dÉn ®Õn sù quèc tÕ ho¸ nÒn kinh tÕ thÕ giíi, g©y nªn nh÷ng ®¶o lén vÒ chÝnh trÞ x· héi s©u s¾c mang tÝnh toµn cÇu vµ ®ang ®i tíi thiÕt lËp mét trËt tù thÕ giíi míi. Trong bèi c¶nh ®ã khu vùc ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng ®ang næi lªn lµ khu ph¸t triÓn kinh tÕ n¨ng ®éng nhÊt. Mét trong nh÷ng yÕu tè chñ chèt thóc ®Èy t¨ng tr­ëng kinh tÕ nhanh chãng lµ vai trß cña nguån nh©n lùc. Theo kinh nghiÖm cña nhiÒu n­íc th× nÕu chØ cã lùc l­îng lao ®éng ®«ng vµ rÎ th× kh«ng thÓ tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, mµ ®ßi hái ph¶i cã mét ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao. ChÝnh nhê lùc l­îng lao ®éng cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao mµ NhËt B¶n vµ c¸c Nics (c¸c n­íc c«ng nghiÖp míi) vËn hµnh cã hiÖu qu¶ c«ng nghÖ nhËp khÈu hiÖn ®¹i, s¶n xuÊt ra nhiÒu mÆt hµng cã thÓ c¹nh tranh víi c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn trªn thÕ giíi. §Ó ®¶m b¶o thùc hiÖn thµnh c«ng sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, ph¶i båi d­ìng vµ ph¸t huy nh©n tè con ng­êi. Víi t­ c¸ch lµ môc tiªu vµ ®éng lùc ph¸t triÓn, con ng­êi cã vai trß to lín kh«ng nh÷ng trong ®êi sèng kinh tÕ mµ cßn trong lÜnh vùc ho¹t ®éng kh¸c. Bëi vËy ph¶i quan t©m, n©ng cao chÊt l­îng con ng­êi, kh«ng chØ víi t­ c¸ch lµ ng­êi lao ®éng s¶n xuÊt, mµ víi t­ c¸ch lµ mét c«ng d©n trong x· héi mét c¸ nh©n trong tËp thÓ, mét thµnh viªn trong céng ®ång nh©n lo¹i... kh«ng thÓ th­c hiÖn ®­îc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa nÕu kh«ng cã ®éi ngò ®«ng ®¶o nh÷ng c«ng nh©n lµnh nghÒ, nh÷ng nhµ khoa häc kü thuËt tµi n¨ng, giái chuyªn m«n nghiÖp vô, nh÷ng nhµ doanh nghiÖp th¸o v¸t, nh÷ng nhµ l·nh ®¹o, qu¶n lý tËn tôy, biÕt nh×n xa tr«ng réng. Vµo nh÷ng n­m 80, quan ®iÓm ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®· trë thµnh vÊn ®Ò ®­îc quan t©m ®Æc biÖt ë ch©u ¸ - Th¸i B×nh D­¬ng. Con ng­êi ®­îc coi lµ yÕu tè, quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn. Trong thêi ®¹i míi, muèn gi¶i quyÕt hµi hoµ c¸c yÕu tè cung vµ cÇu cã liªn quan ®Õn chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc th× cÇn xem xÐt khÝa c¹nh nguån nh©n lùc theo quan hÖ mét phÝa. Ph¶i thÊy ®­îc vai trß s¶n xuÊt cña nguån lµ vÊn ®Ò cèt lâi cña häc thuyÕt vèn con ng­êi. Vµ vai trß s¶n xuÊt cña nguån nh©n lùc cã quan hÖ chÆt chÏ víi vai trß tiªu dïng ®­îc thÓ hiÖn b»ng chÊt l­îng cuéc sèng. C¬ chÕ nèi lÒn hai vai trß lµ tr¶ c«ng cho ng­êi lao ®éng tham gia c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ thu nhËp ®Çu t­ trë laÞ ®Ó n©ng cao møc sèng cña con ng­êi t¹o nªn kh¶ n¨ng n©ng cao møc sèng cho toµn x· héi vµ lµm t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng... c¸c n­íc nghÌo ë ch©u ¸ ®Òu nhËn thøc do tèc ®é t¨ng d©n sè qu¸ nhanh nhiÒu quèc gia coi viÖc gi¶m ®ãi nghÌo cßn quan träng h¬n c¶ gi¸o dôc, ®ã lµ mét thiÖt thßi to lín. ViÖt Nam ®ang h­íng tíi mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa cã sù qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ n­íc víi môc tiªu ®¶m b¶o cho d©n giµu, n­íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh, an ninh quèc gia vµ sù bÒn v÷ng cña m«i tr­êng. NÒn kinh tÕ ViÖt Nam chØ cã thÓ ®¹t ®­îc tèc ®é t¨ng tr­ëng nhanh, hiÖu qu¶ kinh tÕ - x· héi cao khi nÒn kinh tÕ Êy thùc sù dùa trªn c¬ së c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa trong ®ã ph¶i lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh bÒn v÷ng... C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®ang ®Æt con ng­êi tr­íc nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p nan gi¶i c¶ trong quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi còng nh­ gi÷a ng­êi víi tù nhiªn. §Ó gi¶i quyÕt chóng, cÇn cã sù thay ®æi s©u s¾c c¸ch nghÜ, c¸ch nh×n, c¸ch hµnh ®éng cña con ng­êi. §Êy chÝnh lµ lý do v× sao mµ nhiÒu nhµ khoa häc kªu gäi ph¶i tiÕn hµnh cuéc "c¸ch m¹ng con ng­êi" bëi v× "c¸ch m¹ng con ng­êi lµ ch×a kho¸ më ®­êng cho ho¹t ®éng tÝch cùc, ®­a ®Õn mét c¸ch sèng míi vµ ®æi míi sè phËn con ng­êi". C«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa víi c¸ch m¹ng con ng­êi lµ hai mÆt cña mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn thèng nhÊt. C«ng cuéc ph¸t triÓn nµy to lín phøc t¹p vµ khã kh¨n ®Õn møc ph¶i cã sù nç lùc to lín míi mong "®Èy tíi mét b­íc" trong thêi gian tíi. II/ Thùc tr¹ng nguån nh©n lùc n­íc ta "Mäi tµi nguyªn ®Ò cã h¹n, chØ cã søc s¸ng t¹o cña con ng­êi lµ v« h¹n". TriÕt lý trªn cña tËp ®oµn Deawoo (Hµn Quèc) còng ®óng víi mäi doanh nghiÖp, mäi quèc gia... Trong thêi ®¹i mµ khoa häc, c«ng nghÖ tiÕn bé nhanh nh­ vò b·o - mét doanh nghiÖp muèn thµnh ®¹t, mét ®Êt n­íc muèn t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn nhanh... ®Òu cÇn ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt: ph¶i t¹o ®­îc cho m×nh mét nguån nh©n lùc, cã tr×nh ®é tay nghÒ vµ tr×nh ®é chuyªn m«n t­¬ng xøng (PTS. NguyÔn Quang HuÕ - vÒ nhu cÇu ®µo t¹o nguån nh©n lùc cã tr×nh ®é cao cho thÕ kû 21 - LD&XH th¸ng 2/1997). "Nguån nh©n lùc" ë ®©y xin ®­îc ®Ò cËp theo hai nghÜa. NÕu theo nghÜa réng th× con ng­êi lµ nguån lùc quan träng nhÊt vµ cã quyÕt ®Þnh thµnh c«ng hay kh«ng thµnh c«ng trong thêi kú míi. Nguån nh©n lùc Êy bao gåm c¶ ®éi ngò trÝ thøc, lùc l­îng lao ®éng, c¸n bé qu¶n lý.... ®ang ®øng tr­íc yªu cÇu ph¶i cã kh¶ n¨ng nghiªn cøu khoa häc, lao ®éng, lµm viÖc vµ qu¶n lý ë tr×nh ®é cao h¬n tr­íc ®©y. Tuy nhiªn, trong ph¹m vi ®Ò tµi nghiªn cøu chØ xÐt "nguån nh©n lùc" trong ph¹m vi hÑp, ®ã lµ "nguån nh©n lùc" víi nghÜa lµ ®éi ngò trÝ thøc, nghÜa lµ ®· ®­îc ®µo t¹o cã tr×nh ®é häc vÊn vµ tr×nh ®é tay nghÒ. §Êt n­íc ta ®ang x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi trªn c¬ cë kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. §Ó ®¸p øng yªu cÇu cña thêi kú ®æi míi, ®¸p øng víi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, th× viÖc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc (ph¸t triÓn gi¸o dôc) lµ yªu cÇu bøc xóc vµ cÇn ®­îc quan t©m hµng ®Çu. Víi nhËn thøc ®ã, §¹i héi §¶ng VIII ®· x¸c ®Þnh: "LÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ng­êi cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng" vµ sù ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ph¶i ®­îc coi lµ môc ®Ých cuèi cïng, cao nhÊt cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Trong nh÷ng n¨m qua chóng ta ®· cè g¾ng n©ng cao hiÖu qu¶ nguån nh©n lùc, sang møc ®é ®¹t ®­îc cßn thÊp so víi yªu cÇu: * Nh÷ng mÆt ®¹t ®­îc: Cã thÓ nãi, Nhµ n­íc ViÖt Nam rÊt chó ý ®Õn ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ thµnh c«ng trong viÖc thiÕt lËp hÖ thèng gi¸o dôc trong ph¹m vi c¶ n­íc. HÖ thèng gi¸o dôc ngµy cµng phong phó, quy m« gi¸o dôc kh«ng ngõng më réng, ph¸t triÓn ë c¸c vïng, c¸c ngµnh häc vµ c¸c cÊp häc. Nh×n vµo sè l­îng hiÖn cã, víi h¬n 100 tr­êng ®¹i häc, cao ®¼ng, kÓ c¶ ®¹i häc d©n lËp, víi quy m« ®µo t¹o gÇn 600.000 sinh viªn, cã nhiÒu khoa, bé m«n, ngµnh nghÒ míi h×nh thµnh... chóng ta thÊy ®µo t¹o ®¹i häc ®· cã mét b­íc ph¸t triÓn kh¸ nhanh, nhÊt lµ trong 10 trë l¹i ®©y cïng víi nh÷ng cè g¾ng bÒn bØ cña ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý, c¸n bé gi¶ng d¹y vµ sinh viªn. Cã thÓ nãi, ®©y lµ thêi ®iÓm "në ré" cña ph¸t triÓn sè l­îng ®µo t¹o ®¹i häc. H×nh thøc ®µo t¹o ®¹i häc vµ cao ®¼ng n­íc ta kh¸ phong phó, cã kho¶ng 66% sè sinh viªn theo häc hÖ chÝnh quy tËp trung, sè cßn l¹i häc c¸c hÖ ®¹i häc cao ®¼ng t¹i chøc, ng¾n h¹n. Mçi n¨m cã kho¶ng 20 ngµn sinh viªn cao ®¼ng, ®¹i häc tèt nghiÖp hÖ chÝnh quy. HiÖn t¹i ViÖt Nam cã h¬n 700 ngµn ng­êi cã tr×nh ®é ®¹i häc cao ®¼ng trë lªn. Tû lÖ sinh viªn ®¹i häc trong ®é tuæi ®i häc cña ViÖt Nam lµ 2,3-2,5%. Tû lÖ nµy cßn h¬n møc 2% cña Trung Quèc, nh­ng thÊp h¬n møc 16% cña Th¸i Lan, 1% cña In®«nªxia, 18% cña Philipin vµ 40% cña Hµn Quèc. Cïng víi sù phong phó vµ ®a d¹ng vÒ h×nh thøc ®µo t¹o th× quy m« gi¸o dôc còng ngµy mét t¨ng. Trong ba n¨m häc 1993-1994, 1994-1995 vµ 1995-1996 sè l­îng häc sinh phæ th«ng ë c¸c cÊp häc còng t¨ng lªn: 5,7% (1993-1994); 6,4% (1994-1995) vµ 7,0% (1995-1996). Tuy nhiªn, cã mét vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m lµ chÊt l­îng gi¸o dôc ®µo t¹o cña n­íc nhµ, ®Æc biÖt lµ khi ®Êt n­íc ta b­íc vµo thêi kú tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa cßn gÆp nhiÒu ®iÒu bÊt cËp. * Nh÷ng mÆt yÕu kÐm: Thø nhÊt, lao ®éng cã chuyªn m«n kü thuËt võa thiÕu vÒ sè l­îng, võa kÐm vÒ chÊt l­îng, bÊt hîp lý vÒ c¬ cÊu: HiÖn nay, c¶ n­íc ta cã 40 triÖu lao ®éng trong ®ã lùc l­îng lao ®éng trÎ cã 26 triÖu (chiÕm trªn 50%). §©y lµ vèn quý nh­ng l¹i nhiÒu bÊt cËp vÒ ph©n bæ, c¬ cÊu vµ tr×nh ®é. Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o chuyªn m«n kü thuËt chØ chiÕm 12% trong tæng sè trong c«ng nghiÖp vµ x©y dùng. C«ng nh©n bËc cao chiÕm h¬n 4%. T×nh tr¹ng nµy ®· vµ ®ang h¹n chÕ viÖc ¸p dông tiÕn bé khoa häc kü thuËt, chuyÓn giao c«ng nghÖ vµo thùc tiÔn s¶n xuÊt. Tû lÖ lao ®éng kü thuËt chØ chiÕm 13,3% lùc l­îng lao ®éng víi c¬ cÊu lµ: 1 cao ®¼ng, ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc - 1,6 trung häc chuyªn nghiÖp - 3,6 c«ng nh©n kü thuËt (thÓ hiÖn ë b¶ng). Theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ph¸t triÓn th× tû lÖ trªn ph¶i ®¹t møc 1-1-10 th× míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. So víi thêi kú tr­íc ®æi míi, sè häc sinh c¸c tr­êng trung häc chuyªn nghiÖp vµ c¸c tr­êng d¹y nghÒ vÉn tiÕp tôc gi¶m ®i nhanh chãng. N¨m häc 1996-1997 c¶ n­íc cã 156 ngµn häc sinh trung häc chuyªn nghiÖp tõ n¨m häc 1995-1996 con sè nµy lµ 116,4 ngµn (gi¶m 25,4%). Tõ n¨m 1991-1992 cho ®Õn nay, sè l­îng nµy cã t¨ng nh­ng møc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. Trong khi ®ã, sè l­îng sinh viªn cao ®¼ng vµ ®¹i häc b¾t ®Çu t¨ng lªn tõ n¨m häc 1992-1993, ®Æc biÖt t¨ng nhanh vµo nh÷ng n¨m gÇn ®©y. N¨m häc 1995-1996 sè sinh viªn cao ®¼ng sè sinh viªn cao ®¼ng lµ 173,1 ngµn, t¨ng 26,4 so víi 1994-1995 vµ 62,7% so víi 1990-1991. Nh­ vËy, t­¬ng quan trong cac cÊp häc ®· thay ®æi mét c¸ch c¨n b¶n. Trong khi sinh viªn cao ®¼ng, ®¹i häc t¨ng lªn nhanh th× sè häc sinh trung häc chuyªn nghiÖp vµ d¹y nghÒ kh«ng t¨ng hoÆc t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ. §ã lµ mét vÊn ®Ò bÊt hîp lý v× trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ, nhiÒu ngµnh cÇn cã nhu cÇu ®µo t¹o l¹i nghÒ vµ ®µo t¹o nghÒ míi. B¶ng: Dù tÝnh sè lao ®éng kü thuËt nghiÖp vô thêi kú 1995-2010 (®¬n vÞ: 1000 ng­êi) ChØ tiªu 1995 2000 2005 2010 Tæng sè 4.70 7.200 10.860 16.770 - Cao ®¼ng, ®¹i häc 759 1.100 1.600 2.500 - Trung häc chuyªn nghiÖp 1.240 1.900 2.700 3.560 - C«ng nh©n kü thu¹t 2.769 4.200 6.560 10.700 + Tû lÖ lao ®éng kü thuËt (%) 13,3 17,2 23,1 31,3 + C¬ cÊu tr×nh ®é 1-1,6-3,6 1-1,7-3,8 1-1,7-4 1-1,4-4 Nguån: Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o C¸c chuyªn gia cña ViÖn Nghiªn cøu gi¸o dôc cho r»ng, víi tèc ®é ®¹i trµ ®¹i häc nh­ hiÖn nay th× ch¼ng bao l©u n÷a trong x· héi, trung b×nh cø 10 ng­êi lµ cö nh©n (kü s­, luËt s­, b¸c sü, kinh tÕ...) míi chØ cã 3 ng­êi lµ c«ng nh©n. Trong khi ®ã theo kinh nghiÖm cña c¸c n­íc thuéc thÕ giíi thø 3 tû lÖ thÝch hîp nhÊt ®èi víi ph¸t triÓn kinh tÕ lµ cø 13 lao ®éng th× cã kho¶ng 10 c«ng nh©n lµnh nghÒ 3 ng­êi cßn l¹i lµ cö nh©n vµ trung cÊp kü thuËt. H¬n n÷a theo kÕt qu¶ cña cuéc tæng ®iÒu tra d©n sè vµ lao ®éng n¨m 1989 c¶ n­íc cã tíi lùc l­îng lao ®éng ch­a tèt nghiÖp phæ th«ng c¬ së vµ chØ cã kho¶ng 2.44% c«ng nh©n kü thuËt ®­îc ®µo t¹o mét c¸ch chÝnh quy, ngay t¹i c¸c ®« thÞ lín vÉn cßn 0,2% c«ng nh©n mï ch÷. VÒ mÆt ph©n bè lao ®éng ®µo t¹o, hiÖn nay rÊt mÊt c©n ®èi gi÷a c¸c vïng l·nh thæ, nhãm ngµnh vµ thµnh phÇn kinh tÕ. N«ng - l©m - ng­ nghiÖp chØ chiÕm 7% trong tæng sè chuyªn m«n kü thuËt, trong khi ngµnh nµy chiÕm gÇn 3/4 lùc l­îng lao ®éng c¶ n­íc 65,5 c¸n bé chuyªn m«n kü thuËt ®ang lµm viÖc trong khu vùc phi s¶n xuÊt, 80% ®ang lµm viÖc trong khu vùc Nhµ n­íc, trong khi lao ®éng Nhµ n­íc chiÕm ch­a ®Õn 9% trong tæng sè. Râ rµng lµ, c¬ cÊu lao ®éng vµ chÊt l­îng nguån nh©n lùc cña n­íc ta ch­ hç trî vµ ®¸p øng c¸c yªu cÇu ®· nªu cña thay ®æi c¬ cÊu kinh tÕ vµ thùc hiÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn ®Þnh h­íng viÖc lµm vµ xuÊt khÈu (TrÇn ®×nh Hoan - ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ toµn dông lao ®éng, nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng - L§ & XH th¸ng 12/1997). Thø hai, møc chªnh lÖch vÒ n«ng s¶n vµ thµnh thÞ, gi÷a miÒn nói vµ ®ång b»ng vÒ tr×nh ®é, gi¸o dôc rÊt s©u s¾c. Khu vùc thµnh thÞ cã 47% d©n sè tèt nghiÖp phæ th«ng trung häc c¬ së trë lªn th× ë n«ng th«n tû lÖ nµy d­íi 30% tû lÖ thÊt nghiÖp phæ th«ng trung häc ë thµnh thÞ cao gÊp 3 lÇn khu vùc n«ng th«n, vµ ë c¸c bËc häc cao h¬n sù chªnh lÖch cßn s©u s¾c h¬n. NhiÒu thanh thiÕu niªn n«ng th«n, d©n nghÌo thµnh thÞ Ýt cã c¬ héi ®­îc tiÕp tôc bËc cao, trong khi ®ã mét bé phËn lín thanh niªn c¸c tÇng líp kh¸ gi¶ ®· vµo häc c¸c tr­êng ®¹i häc ®Ó cã c¬ héi t×m kiÕm viÖc lµm tèt h¬n. ë miÒn nói phÝa B¾c, miÒn Trung vµ vïng ®ång b»ng s«ng Cöu Long, tû lÖ häc sinh n÷ ®Õn tr­êng rÊt thÊp vµ sè häc sinh phæ th«ng bá häc cã xu h­íng t¨ng lªn. D©n sè cña c¸c d©n téc thiÓu sè chiÕm 13,4% d©n sè cña c¶ n­íc nh­ng sè häc sinh phæ th«ng chØ ciÕm 4,2%, ®ã lµ tû lÖ rÊt thÊp, t¹o nªn sù ph¸t triÓn kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng. Thø ba, chÊt l­îng gi¸o dôc ch­a ®¸p øng kÞp víi yªu cÇu: Ph¶i kh¼ng ®Þnh r»ng ng­êi ViÖt Nam kh«ng thua kÐm c¸c n­íc kh¸c. §iÒu ®ã ®· ®­îc chøng minh qua c¸c kú thi Olympic quèc tÕ vµ to¸n häc, tin häc, vËt lý... ®oµn ViÖt Nam tõ tr­íc ®Õn nay bao giê còng chiÕm gi¶i cao trong c¸c kú thi. Song do ph­¬ng tiÖn häc tËp nghÌo nµn, tr­êng líp thiÕu, ®êi sèng gi¸o viªn khã kh¨n, ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dôc cßn h¹n chÕ ®· lµm cho chÊt l­îng gi¸o dôc nãi chung ë c¸c cÊp häc cña ta cßn thÊp. Nh÷ng yÕu kÐm cña gi¸o dôc ®µo t¹o ViÖt Nam ®­îc béc lé ë mét sè ®iÓm chÝnh sau: - HÖ thèng gi¸o dôc ®¹i häc cña ta do mét thêi gian dµi ¸p dông m« h×nh cña Liªn X« cò ®µo t¹o ®a ngµnh, chuyªn s©u hÑp vµ cøng nh¾c nªn c¬ cÊu ngµnh nghÒ ®µo t¹o vµ yªu cÇu vÒ mÆt kü n¨ng kh«ng phï hîp víi mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. §©y còng lµ lý do chÝnh dÉn ®Õn t×nh tr¹ng nhiÒu sinh viªn tèt nghiÖp ®¹i häc kh«ng t×m ®­îc viÖc lµm. - C¬ cÊu gi¸o dôc gi÷a c¸c bËc häc kh«ng hîp lý. ThÓ hiÖn ë quy m« gi¸o dôc ®µo t¹o ®¹i häc, cao ®¼ng vµ trung häc chuyªn nghiÖp d¹y nghÒ. Trong khi gi¶i quyÕt ¸p lùc vÒ viÖc lµm, ®¸ng ra ph¶i ®Çu t­ m¹nh cho c¸c tr­êng d¹y nghÒ ®Ó ®µo t¹o nghÒ míi: gióp cho ng­êi ®Õn tuæi lao ®éng cã c¬ héi t×m viÖc lµm th× hÖ thèng gi¸o dôc l¹i ®­îc më réng nhiÒu h×nh thøc phong phó. Trong khi häc th× nhiÒu nh­ng thùc hµnh th× Ýt còng kh«ng khai th¸c ®­îc tiÒm n¨ng con ng­êi. - TÝnh chÊt thùc dông trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc thÓ hiÖn kh¸ râ. Mét sè thùc tÕ lµ ngµy cµng hiÕm thÊy sinh viªn giái häc c¸c ngµnh khoa häc. C¬ b¶n, c¸c ngµnh khoa häc kü thuËt sè häc sinh theo häc còng Ýt. PhÇn ®«ng sinh viªn häc c¸c ngµnh kinh tÕ. Trong t­¬ng lai kh«ng xa sÏ thiÕu hôt lùc l­îng nghiªn cøu khoa häc c¬ b¶n, khoa häc kü thuËt mµ chÝnh lùc l­îng ®ã l¹i lµ ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn khoa häc kü thuËt vµ tiÕp thu lµm chñ c«ng nghÖ míi. Thø t­, mÆc dï Nhµ n­íc rÊt chó ý ®Õn gi¸o dôc tiÓu häc, ®Ó cã 80% häc sinh trong ®é tuæi ®i häc ®· ®Õn tr­êng. Theo sè liÖu ®iÒu tra cña Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o th× sè trÎ em thÊt häc trong c¶ n­íc lµ 2,1% ®Õn 2,3% triÖu vµ sè ng­êi lín tõ 15-35 tuæi ch­a biÕt ch÷ kho¶ng 2 triÖu cho thÊy xu thÕ mï ch÷ l¹i ®ang gia t¨ng sè trÎ em mï ch÷ vµ thÊt häc tËp trung vµo hai vïng chÝnh : miÒn nói chiÕm 40%, ®ång b»ng s«ng Cöu long: 33%. C«ng t¸c xo¸ mï vµ vËn ®éng trÎ em c¸c vïng ®ã ®Õn tr­êng trë thµnh vÊn ®Ò cÊp b¸ch. Thø n¨m, viÖc ®Çu t­ cho gi¸o dôc ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc: C¸c nhµ kinh tÕ häc gi¸o dôc cho r»ng ®Çu t­ cho gi¸o dôc lµ ®Çu t­ cã hiÖu qu¶ nhÊt. Tèc ®é t¨ng tr­ëng vµ bÒn v÷ng ®¹t ®­îc cña c¸c quèc gia Hång K«ng, Hµn Quèc, §µi Loan vµ Th¸i Lan lµ nhê vµo chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc trong suèt thËp kû qua. Garry Becker - nhµ kinh tÕ häc Hoa Kú ®· kh¼ng ®Þnh: "Kh«ng cã ®Çu t­ nµo mang l¹i nguån lîi lín nh­ ®Çu t­ vµo nguån nh©n lùc. Bëi v× thø nhÊt, hµng ho¸ tiªu dïng ®­îc s¶n xuÊt ra cã gi¸ trÞ cao. Thø hai, lµm cho n¨ng suÊt lao ®éng t¨ng nhanh. Vµ cuèi cïng lµ lµm gi¶m qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt d©n sè". MÆc dï Nhµ n­íc ®· chó ý ®Õn viÖc ®Çu t­ cho gi¸o dôc nh­ng so víi c¸c n­íc th× ng©n s¸ch dµnh cho gi¸o dôc cña n­íc ta rÊt thÊp chØ b»ng 1/29 cña Hµn Quèc, 1/22 cña Malaixia, vµ 1/8 cña Th¸i Lan. Do ®ã dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thiÕu tr­êng häc, phßng häc vµ ®a sè tr­êng häc kh«ng ®ñ tiªu chuÈn. §©y còng chÝnh lµ nguyªn nh©n ®Õn t×nh tr¹ng kÐm chÊt l­îng gi¸o dôc ë n­íc ta. C¬ cÊu ph©n bæ ng©n s¸ch gi÷a c¸c cÊp häc ch­a hîp lý. Trong khi sè häc sinh trung häc chiÕm 25% tæng sè häc sinh cña c¶ n­íc nh­ng ng©n s¸ch dµnh cho nã chØ lµ 8-9%. Ng­îc l¹i ng©n s¸ch dµnh cho bËc ®¹i häc cao ®¼ng l¹i lµ 15% trong khi sè häc sinh chØ lµ 6,7%. Sù ph©n bè ng©n s¸ch ë c¸c ®Þa ph­¬ng còng kh«ng ®Òu ®· t¹o nªn sù mÊt c©n ®èi vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc c¸c vïng. C¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù bao cÊp trong gi¸o dôc kÐo dµi ®· lµm cho mäi ng­êi d©n quen dÇn víi nÕp cò, häc tËp do Nhµ n­íc ph¶i lo. KÕt qu¶ lµ nÒn gi¸o dôc cña ta chËm tiÕn, l¹c hËu, kÐm hiÖu qu¶ vµ kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu cña mét x· héi ®ang ®æi míi lµ rÊt h¹n chÕ. III/ C¸c ®Þnh h­íng chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc, kü thuËt vµ c«ng nghÖ ®ang cã nh÷ng b­íc tiÕn hÕt søc t¹o b¹o vµ m¹nh mÏ. Gi¸o dôc - ®µo t¹o trë thµnh lÜnh vùc "®ua tranh" gi÷a c¸c quèc gia ®Ó hoÆc lµ ®i lªn hoÆc lµ tôt hËu. Do ®ã viÖc ®Ò ra c¸c môc tiªu, chiÕn l­îc ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho Nhµ n­íc ®¸p øng yªu cÇu tr­íc m¾t vµ l©u dµi cÇn ®­îc Nhµ n­íc quan t©m ®óng møc. §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VIII cña §¶ng ®· quyªt ®Þnh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc, phÊn ®Êu ®Õn n¨m 2020 ®­a n­íc ta trë thµnh mét n­íc c«ng nghiÖp. §ã lµ nhiÖm vô hµng ®Çu b¶o ®¶m x©y dùng thµnh c«ng chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. §Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®ã, ph¸t triÓn gi¸o dôc, ®µo t¹o vµ khoa häc c«ng nghÖ lµm yÕu tè c¬ b¶n "coi ®ã lµ kh©u ®ét ph¸". Gi¸o dôc nh»m vµo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn tr­íc hÕt lµ cung cÊp cho x· héi mét ®éi ngò lao ®éng míi cã tr×nh ®é chuyªn m«n cao, n¨ng ®éng s¸ng t¹o, mét ®éi ngò c«ng nhan lµnh nghÒ ®Ó thÝch øng víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng. Do ®ã cÇn ph¶i ®Æt ra môc tiªu vµ biÖn ph¸p thùc hiÖn c¸c môc tiªu ®ã. 1. Môc tiªu ph¸t triÓn gi¸o dôc ®µo t¹o tõ nay ®Õn n¨m 2020. Gi¸o dôc - ®µo t¹o ph¶i ®¶m b¶o môc tiªu gi¸o dôc nh©n c¸ch con ng­êi ViÖt Nam yªu n­íc, g¾n bã víi lý t­ëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi b¶n th©n, gia ®×nh vµ x· héi, ®¸p øng yªu cÇu x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ quèc. HÕt søc coi träng gi¸o dôc chÝnh trÞ, t­ t­ëng nh©n c¸ch, kh¶ n¨ng t­ duy s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc thùc hµnh. Gi¸o dôc - ®µo t¹o cña ViÖt Nam ®ang ®øng tr­íc nh÷ng thö th¸ch to lín. Quy m« gi¸o dôc nhá bÐ, chÊt l­îng gi¸o dôc nãi chung thÊp kÐm. §Ó ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ë n­íc ta hiÖn nay, gi¸o dôc - ®µo t¹o ph¶i thùc ®­îc c¸c môc tiªu sau: - Thø nhÊt, n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ: d©n trÝ lµ nÒn t¶ng ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn nh©n lùc vµ nh©n tµi ®Ó x©y dùng nªn ®Êt n­íc giµu m¹nh vµ v¨n minh. Môc tiªu ®Æt ra lµ phæ cËp tiÓu häc trong c¶ n­íc, thanh to¸n n¹n mï ch÷ cho nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi tõ 15-35; n©ng cao tû lÖ ng­êi biÕt ch÷ tõ 15 tuæi trë lªn tõ 89% hiÖn nay lªn 94% vµo n¨m 2000 vµ 97% vµo n¨m 2020. VËn ®éng thanh thiÕu niªn d­íi 23 tuæi ®i häc t¨ng tõ 47% hiÖn nay lªn 60% vµo n¨m 2010 vµ 80% vµo n¨m 2020. Tõ ®ã n©ng ®­îc sè n¨m ®i häc trung b×nh cña ng­êi lín tõ 5 n¨m møc hiÖn nay lªn 9 n¨m vµo n¨m 2020 ngang víi møc cña Hµn Quèc hiÖn nay. T¨ng tû lÖ häc sinh ®¹i häc cao ®¼ng tõ 2,2% møc hiÖn nay lªn 20% vµo n¨m 2010 vµ 25% vµo n¨m 2020. Sè l­îng ng­êi cã häc vÞ cö nh©n, th¹c sü, tiÕn sü ViÖt Nam sÏ ®¹t møc t­¬ng ®­¬ng víi c¸c n­íc trong khu vùc. Thø 2, ph¸t triÓn nh©n lùc: ®Ó chuÈn bÞ lùc l­îng lao ®éng cho x· héi, môc tiªu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc lµ tËp trung vµ ®µo t¹o h­íng nghiÖp cho häc sinh thiÕt thùc h¬n ®Ó häc sinh cã kü n¨ng lao ®éng kü thuËt. Tû lÖ häc sinh h­íng nghiÖp t¨ng tõ 10% nh­ hiÖn nay lªn 20% vµo n¨m 2000 vµ 30% vµo n¨m 2020. N©ng tû lÖ lao ®éng ®­îc d¹y nghÒ tõ 12% nh­ hiÖn nay lªn 25% vµo n¨m 2000 vµ 60% vµo n¨m 2020. Cuèi cïng tû lÖ c¸n bé khoa häc - kü thuËt c«ng nghÖ cã tr×nh ®é ®¹i häc trªn 1000 d©n t¨ng tõ 15 møc hiÖn nay lªn 25 vµo n¨m 2000 vµ 50 vµo n¨m 2020. Thø 3, båi d­ìng nh©n tµi: nh©n tµi lµ ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn vµ cã t¸c ®éng thóc ®Èy s¶n xuÊt, kinh doanh vµ qu¶n lý. §ång thêi lµ mét ®éng lùc t¹o ra c¸c thÕ m¹nh trong hîp t¸c c¹nh tranh kinh tÕ quèc tÕ. §Ó båi d­ìng nh©n tµi, cÇn ph¶i chñ tr­¬ng thµnh lËp mét bé phËn gi¸o dôc ®µo t¹o cã chÊt l­îng ®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. Cïng víi ®µo t¹o trong n­íc, ®µo t¹o ë n­íc ngoµi còng rÊt quan träng. §Õn n¨m 2000 chóng ta g¾ng n©ng sè l­îng sinh ivªn, nghiªn cøu sinh ®i häc tËp ë n­íc ngoµi ngang víi møc cña tr­íc n¨m 1990 kho¶ng 10% c¸n bé qu¶n lý, khoa häc kü thuËt ®· ®­îc ®µo t¹o ë n­íc ngoµi. N¨m 2010 ph¶i n©ng tû lÖ nµy lªn gÊp ®«i vµ n¨m 2020 ph¶i n©ng lªn gÊp ba so víi hiÖn nay. 2. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn: Nh÷ng môc tiªu ph¸t triÓn nguån nh©n lùc cã trë thµnh hiÖn thùc hay kh«ng phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè, trong ®ã cã yÕu tè nhËn thøc, c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn, kh¶ n¨ng néi sinh. Tuy vËy c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn cã vÞ trÝ rÊt quan träng. (1) T¨ng c­êng c¸c nguån lùc cho gi¸o dôc: §Çu t­ cho gi¸o dôc - ®µo t¹o lÊy tõ c¸c nguån chi th­êng xuyªn vµ nguån chi ph¸t triÓn trong ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Ng©n s¸ch Nhµ n­íc gi÷ vai trß chñ yÕu trong tæng nguån lùc cho gi¸o dôc - ®µo t¹o. T¨ng dÇn tû träng chi ng©n s¸ch cho gi¸o dôc - ®µo t¹o ®Ó ®¹t ®­îc 15% tæng chi ng©n s¸ch vµo n¨m 2000 vµ sö dông nguån ng©n s¸ch ®ã mét c¸ch hîp lý. Do nguån ng©n s¸ch Nhµ n­íc cÊp cßn h¹n chÕ nªn cÇn ph¶i huy ®éng vèn ®Çu t­ cho gi¸o dôc tõ trong vµ ngoµi n­íc. CÇn tranh thñ c¸c tæ chøc quèc tÕ nh­ UNICEF, ENESCO, VOB vµ tæ chøc viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc (ODA) cña c¸c n­íc kh¸c ®Ó ph¸t triÓn gi¸o dôc, cho phÐp c¸c tr­êng d¹y nghÒ, trung häc chuyªn nghiÖp, cao ®¼ng, ®¹i häc vµ c¸c viÖn nghiªn cøu lËp c¬ së s¶n xuÊt vµ dÞch vô khoa häc ®óng víi ngµnh ®µo t¹o. KhuyÕn khÝch ®i häc n­íc ngoµi b»ng con ®­êng tù tóc, h­íng vµo nh÷ng ngµnh mµ ®Êt n­íc ®ang cÇn, theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. (2) X©y dùng ®éi ngò gi¸o viªn, t¹o ®éng lùc cho ng­êi cho ng­êi d¹y, ng­êi häc. Gi¸o viªn ph¶i cã ®ñ ®øc, tµi. Båi d­ìng th­êng xuyªn, båi d­ìng chuÈn ho¸, n©ng cao phÈm chÊt vµ n¨ng lùc cho ®éi ngò c¸n bé gi¸o viªn ®Ó ®Õn n¨m 2000 cã Ýt nhÊt 50% gi¸o viªn phæ th«ng vµ 30% gi¸o viªn ®¹i häc ®¹t tiªu chuÈn qui ®Þnh. §Ó ®¹t ®­îc ®iÒu ®ã, chóng ta ph¶i dµnh c«ng søc ch¨m lo ®éi ngò c¸n bé gi¶ng d¹y, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó hä cã mét møc sèng æn ®Þnh ®Ó yªn t©m víi nhiÖm vô ®µo t¹o. Ph¶i cã kÕ ho¹ch tÝch cùc ®µo t¹o, båi d­ìng mét ®éi ngò c¸n bé gi¶ng d¹y trÎ, ®ñ tr×nh ®é chuyªn m«n vµ phÈm chÊt ®¸p øng ®­îc nh÷ng yªu cÇu míi vÒ ®µo t¹o ®¹i häc. Ph¶i xÕp l­¬ng gi¸o viªn cao nhÊt trong hÖ thèng bËc l­¬ng hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ cã thªm chÕ ®é phô cÊp tuú theo tÝnh chÊt c«ng viÖc, theo vïng do chÝnh phñ quy ®Þnh. Cã chÝnh s¸ch sö dông ®·i ngé vµ sö dông gi¸ trÞ nguån nh©n lùc ®­îc ®µo t¹o. (3) TiÕp tôc ®æi míi néi dung, ph­¬ng thøc gi¸o dôc - ®µo t¹o vµ t¨ng c­êng c¬ së vËt chÊt cho c¸c tr­êng häc. ViÖc ®æi míi néi dung ë ®©y kh«ng cã nghÜa lµ mçi n¨m ph¶i thay ®æi néi dung s¸ch gi¸o khoa (®èi víi häc sinh tiÓu häc vµ trung häc) hoÆc gi¸o tr×nh (®¹i häc), mµ ®æi míi ë ®©y cã thÓ lµ ®æi míi ë c¸ch d¹y, c¸ch truyÒn ®¹t kiÕn thøc song ph¶i tr¸nh viÖc d¹y nhåi nhÐt, häc thô ®éng, häc lÖch, häc tñ. T¨ng c­êng h×nh thøc tù gi¸o dôc, tù häc, tù nghiªn cøu cho tõng ng­êi. Gia ®×nh, nhµ tr­êng vµ x· héi còng h¶i lu«n kh¨ng khÝt víi nhau trong qat ®µo luyÖn con ng­êi míi. Néi kho¸ vµ ngo¹i kho¸ còng ph¶i kh¨ng khÝt víi nhau. Néi kho¸ lµ phÇn cøng lµm c¸i lâi, v× nã cøng nªn khã thay ®æi cho linh ho¹t, kho¸ tranh thñ ®­îc c¸c nguån, lùc phi chÝnh quy ngoµi x· héi. Ngo¹i kho¸ dÔ linh ho¹t vµ bï ®¾p thªm cho néi kho¸ nh­ mét bé rÔ c¾m s©u vµo trong lßng x· héi ®Ó hót nh÷ng chÊt dinh d­ìng mµ néi kho¸ v× cøng qu¸ kh«ng hót ®­îc. Trong hoµn c¶nh ®Êt n­íc ta cßn nghÌo, sù quan t©m cña Nhµ n­íc cã mÆt ch­a ®Çy ®ñ, ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ d¹y vµ häc cßn thiÕu thèn nh­ng tr­êng häc vÉn ph¶i lµ n¬i cã m«i tr­êng gi¸o dôc ®µo t¹o g­¬ng mÉu, ph¶i quan t©m x©y dùng ký tóc x¸ cho häc sinh, sinh viªn, ph¶i nhanh chãng dÑp bá nh÷ng hµng qu¸n ®ang trë thµnh tô ®iÓm tÖ n¹n x· héi lÊn chiÕm trong vµ ngoµi tr­êng, tr¶ l¹i c¶nh quan, m«i tr­êng v¨n minh, trong lµnh s¹ch ®Ñp cho n¬i gi¸o dôc, ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ ë tr×nh ®é cao. Bµi to¸n nh©n lùc lµ bµi to¸n ®ßi hái ph¶i cã lêi gi¶i vµ sù ®ãng gãp chung cña nhiÒu ngµnh nghÒ, lÜnh vùc nh­ng Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o víi t­ c¸ch lµ n¬i qu¶n lý Nhµ n­íc lÜnh vùc nµy tr­íc ®©y ph¶i cïng víi Bé Lao ®éng vµ Th­¬ng binh x· héi vµ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc vÒ ®µo t¹o nghÒ s¾p ®­îc thµnh lËp, cïng víi c¸c bé, ngµnh khÈn tr­¬ng cã sù hîp t¸c vµ thèng nhÊt trong môc tiªu ®¸p øng nguån nh©n lùc phôc vô sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n­íc. KÕt luËn Qua nghiªn cøu ®Ò tµi cho thÊy bøc tranh toµn c¶nh vÒ t×nh h×nh d©n sè vµ nguån nh©n lùc ë ViÖt Nam. Víi quy m« d©n sè nh­ hiÖn nay chóng ta ®ang cã mét lùc l­îng lao ®éng rÊt dåi dµo. Song viÖc ®Çu t­ ph¸t triÓn nguån lùc con ng­êi ch­a ®­îc quan t©m ®óng møc ®· vµ ®ang dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp (h÷u h×nh vµ tr¸ h×nh lín). H¬n thÕ n÷a chÊt l­îng nguån nh©n lùc n­íc ta ch­a ®¸p øng kÞp thêi víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt. V× vËy vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶m ®­îc tû lÖ sinh ®Î xuèng. §ång thêi ®i ®«i víi nã lµ viÖc t¨ng c­êng ®Çu t­ vµo gi¸o dôc, më réng hÖ thèng gi¸o dôc trªn nhiÒu h×nh thøc: ®µo t¹o chÝnh quy, ®µo t¹o tõ xa, më tr­êng d¹y nghÒ, d©n lËp... Tuy nhiªn, ®iÒu quan träng cèt yÕu lµ ph¶i ®¶m b¶o ®­îc chÊt l­îng ®µo t¹o vµ ph¶i ®µo t¹o nh÷ng ngµnh nghÒ mµ hiÖn nay ®Êt n­íc ®ang cÇn (trong ®iÒu kiÖn n­íc ta hiÖn nay cÇn ®µo t¹o nhiÒu c«ng nh©n cã tr×nh ®é tay nghÒ kü thuËt cao). §ång thêi ph¶i biÕt tËn dông lîi thÕ cña kÎ ®i sau, tiÕp thu, nh÷ng kiÕn thøc khoa häc c«ng nghÖ, kinh nghiÖm cña nh÷ng n­íc ®i tr­íc, biÕt tËn dông c¬ héi vµ kÕt hîp víi néi lùc cña ®Êt n­íc mét c¸ch hîp lý sÏ lµ ®éng lùc lín thóc ®Èy n­íc ta ph¸t triÓn tiÕn kÞp víi thêi ®¹i. Phô lôc S¸ch: 1. Gi¸o tr×nh d©n sè häc 2. Kinh tÕ x· héi ViÖt Nam, thùc tr¹ng vµ xu thÕ ph¸t triÓn T¹p chÝ: 1. T¹p chÝ Lao ®éng vµ x· héi sè 12/1997, tr.4 sè 2/1998, tr.4,32 sè 10/1996, tr.12,13,2 sè 8/1997, tr.28,30 sè 2/1996, tr.16 sè 4/1996, tr.21 sè 2/1997, tr.4,5 2. T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn : 5/95 3. C¸c b¸o chÝ liªn quan