Tiểu luận Công nghệ sản xuất cà chua chín chậm bằng phương pháp chuyển gen

a carotovora rất tốt.  Gen mã hóa a-thionin-cystein được chuyển giao sang cây thuốc lá cũng phòng ngừa được vi khuẩn Pseudomonas syringae.  Chuyển gen sản xuất protein làm giảm độc tố của vi khuẩn là hướng có nhiều hứa hẹn. Gen này chủ yếu là gen sản xuất các loại enzyme phân hủy độc tố của vi khuẩn, do vậy vô hiệu hóa tác hại của chúng. 7 c. Cây trồng chuyển gen kháng virut gây bệnh Các virus gây ra những thiệt hại đáng kể trong hầu hết các cây trồng lương thực và cây cho sợi trên phạm vi thế giới. Phương pháp chủ yếu để khắc phục tình trạng trên là khai thác tính kháng xuất phát từ các tác nhân gây bệnh. Chẳng hạn, sử dụng các trình tự có nguồn gốc từ virus được biểu hiện trong các cây chuyển gen để cung cấp tính kháng đối với các virus thực vật. Hướng này dựa trên cơ sở các nghiên cứu về sự gây nhiễm (inoculation) hay xâm nhiễm (infection) ở thực vật, khởi đầu với các chủng virus nhẹ tạo ra phản ứng bảo vệ chống lại sự gây nhiễm tiếp theo với cùng loại virus hoặc các virus liên quan gần gũi. d. Cây trồng chuyển gen kháng côn trùng phá hoại Sử dụng hóa chất để phòng trừ sâu bọ côn trùng vừa đắt tiền vừa tác động xấu đến môi trường. Các cây trồng như bông, ngô và khoai tây chuyển gen đang được sản xuất thương mại biểu hiện độc tố của Bacillus thuringensis (Bt) để tạo ra tính kháng đối với các côn trùng loại nhai-nghiền (chewing insects). Vi khuẩn B. thuringensis tổng hợp các protein d-endotoxin tinh thể được mã hóa bởi các gen Cry. Khi côn trùng ăn vào bụng, các prototoxins bị đứt gãy trong dạ dày kiềm của côn trùng để tạo thành độc tố hoạt động. Các liên kết này tạo ra các receptor đặc trưng trong các tế bào biểu mô ruột làm thành các lỗ chân lông và cuối cùng là gây chết côn trùng. e. Cây trồng chuyển gen cải tiến các protein hạt Hàm lượng protein và thành phần amino acid thay đổi rất nhiều trong thực phẩm thực vật. Ngoài protein thì các amino acid không thay thế, phải được tiếp nhận cùng thức ăn vì con người và động vật không tự tổng hợp được. Đặc biệt, trong thức ăn gia súc chủ yếu là đậu tương và ngô, phải bổ sung các amino acid được sản xuất bằng phương pháp lên men như lysine, methionine, threonine và tryptophan. Trong tương lai, không cần thiết phải bổ sung các amino acid này theo phương thức như vậy. Phương thức có khả năng hơn là tạo dòng các gen ở cây đậu tương hoặc ngô mà các gen này mã hóa cho protein giàu những amino acid này. Người ta đã đưa gen mã hóa cho một loại protein chứa các amino acid có lưu huỳnh cao bất thường vào cây đậu lupin với mục đích biểu hiện ở hạt. Kết quả là tăng 100% hàm lượng protein trong hạt. Hạt này được dùng để nuôi cừu, tăng trọng lượng 7% và sản lượng lông tăng 8% so với cừu nuôi bằng loại hạt bình thường. Thành công này thúc đẩy các nhà nghiên cứu đưa gen này vào biểu hiện ở lá cây cỏ, nhằm cải tiến cân bằng amino acid không thay thế ở dạ cỏ. f. Cây trồng chuyển gen tạo nhưng loại protein mới Thực ra việc sản xuất protein trong thực vật dễ dàng, nhưng tinh sạch protein này từ mô thực vật là khó khăn và trước hết là giá thành cao. Vì vậy, người ta hy vọng vào một phương pháp mới, được giới thiệu bởi Raskin và cộng sự (1999). Những gen mã hóa cho protein được gắn với một promoter và đảm bảo cho protein chỉ được tổng hợp ở rễ. Tiếp theo protein tạo thành có một hệ thống tín hiệu, đảm bảo cho nó được vận chuyển vào một vị trí xác định trong tế bào. Trong trường hợp đặc biệt protein được vận chuyển vào mạng lưới nội chất (endoplasmatic reticulum: ER). 8 Protein đi vào ER có thể được thải ra bên ngoài và chỉ ở vùng rễ, vì promoter chỉ đặc hiệu cho vùng này. Người ta dùng một số dung dịch muối để tách protein một cách dễ dàng và với giá thành hợp lý. Một ví dụ điển hình của hướng ứng dụng này: Người ta đã tạo ra được hai loại thuốc lá chuyển gen, mỗi loại có khả năng sản xuất một trong hai mạch immunoglobin nhẹ và nặng. Thế hệ con sinh ra từ sự lai hai loại cây trên biểu hiện được một kháng thể hoạt động gồm hai loại mạch với hàm lượng cao (1,3% tổng protein của lá) và có tất cả các đặc tính của một kháng thể đơn dòng sản sinh từ hybridoma. Thaumatin là những protein được chiết xuất từ thịt quả của cây Thaumatococus danielle, có độ ngọt gấp 1.000 lần đường saccharose. Người ta đã thành công trong việc chuyển một gen mã hóa cho thaumatin (thaumatin II) vào cây khoai tây, tạo một cây khoai tây có lá, thân rễ, củ đều ngọt. Kết quả này mở ra một triển vọng rất lớn đối với cây ăn quả ngọt. g. Cây trồng chuyển gen mang tính bất dục đực Các cây hoa màu đạt năng suất cao hiện nay đều được trồng từ hạt lai qua một quá trình chọn lọc khắt khe. Các hạt này có ưu thế lai cao vì là kết quả của các quá trình lai xa. Ở những cây tự thụ phấn như ngô, trước kia người ta rất tốn công lao động để loại bỏ cờ bắp (cụm hoa đực) nhằm tránh hiện tượng tự thụ phấn. Tuy nhiên, công trình thử nghiệm mới đã chuyển một phức hợp gồm gen rolC của A. tumefaciens và promoter CaMV 35S (cauliflower mosaic virus: virus gây bệnh khảm ở súp-lơ) vào cây thuốc lá và đã thu được cây chuyển gen bất thụ. Kết quả này đang được nghiên cứu và áp dụng trên những loại cây khác. h. Thực vật biến đổi gen để sản xuất các acid béo thiết yếu Như chúng ta biết, nguồn cung cấp chủ yếu về các acid béo thiết yếu là dầu cá và tài nguyên hải sản đang bị cạn kiệt và sự gia tăng độc tố ở các loại hải sản khác nhau cũng đang trở thành một nguy cơ tiềm tàng. Do vậy, việc nghiên cứu sản xuất các acid béo thiết yếu có tiềm năng to lớn trong việc phát triển một nguồn cung cấp thay thế. Gần đây, các nhà nghiên cứu của Đại học Bristol (Anh) đã thông báo về việc sản xuất hai chuỗi dài acid béo không sản sinh ra cholesterol với số lượng lớn ở thực vật bậc cao. Việc sản xuất ra các loại dầu thiết yếu ở cây Arabidopsis thaliana cho thấy thực vật chuyển gen có thể trở thành nguồn cung cấp các acid béo quan trọng dùng trong ăn uống mà chúng ta thường chỉ nhận được từ cá. Người ta cũng đã áp dụng thành công kỹ thuật gen đối với cây Arabidopsis thaliana để tạo ra các acid béo thiết yếu khác như arachidonic acid và eiconsapentaenoic acid. i. Phát hiện hệ thống marker chọn lọc Việc sử dụng các marker kháng kháng sinh hoặc chống chịu thuốc diệt cỏ cho cây chuyển gen thường là mối lo ngại chính của công chúng và là lý do phản đối công nghệ này. Các nhà khoa học tại Trung tâm Khoa học Thực vật Umeo (Thụy Điển) đã xây dựng một hệ thống marker ưu việt để xác định cây trồng biến đổi gen mà không phụ thuộc vào các marker truyền thống bằng cách phát triển một biện pháp dựa trên gen dao1, gen này mã hóa D amino acid oxidase (DAAO). DAAO là tác nhân làm mất quá trình tạo nhóm amin oxy hóa của một dãy D-amino 9 acid, và phương thức chọn lọc này dựa trên mức độ độc tính của các Damino acid khác nhau và sự trao đổi của chúng đối với thực vật. Mặc dù nghiên cứu này còn mới và được thực hiện trên cây Arabidopsis thaliana, nhưng người ta tin tưởng rằng phương pháp chọn lọc này sẽ có thể sử dụng trong các loại cây nông nghiệp quan trọng khác. j. Làm sạch đất ô nhiễm Cây mù tạt Ấn Độ chuyển gen (GM) đã hút sạch lượng selen dư thừa trên một cánh đồng tại California. Đây là cuộc thử nghiệm đầu tiên trên thực địa đối với một số loại cây GM chống ô nhiễm. Selen là một nguyên tố hóa học, gây độc đối với thực vật nếu hàm lượng của chúng quá cao trong đất. Đất canh tác tại một số vùng của bang California được tưới tiêu mạnh và nước hòa tan selen có trong đá phiến sét. Khi nước bốc hơi trên mặt đất, senlen sẽ tích tụ ngày càng nhiều. Cây mù tạt Ấn Độ (Brassica juncea) vốn có khả năng kháng và hấp thụ selen qua rễ. Tuy nhiên, Terry và cộng sự (Đại học California) đã thúc đẩy thêm khả năng trên của cây mù tạt bằng cách bổ sung một số gen tạo enzyme đói selen. Kết quả là loại thực vật GM này có thể hấp thụ selen cao gấp 4,3 lần so với mù tạt Ấn Độ dạng hoang dại, và chúng được thu hoạch 45 ngày sau khi trồng. Cuộc thử nghiệm thực địa nói trên đã được tiến hành cẩn thận để đảm bảo không có họ hàng nào của cây mù tạt Ấn Độ sinh trưởng ở xung quanh. Hoa mù tạt GM cũng được hái ngay khi chúng xuất hiện. Mù tạt chuyển gen sẽ được dùng làm thức ăn cho trâu bò thiếu selen trong bữa ăn. Hiện nay việc xử lý đất ô nhiễm vẫn mang tính thô sơ, chủ yếu là đào đất và chôn nó ở một nơi khác hoặc rửa đất. Cả hai phương pháp đều tốn kém, làm giảm chất lượng đất. Việc sử dụng thực vật để loại bỏ chất ô nhiễm khỏi đất ít tốn kém hơn song có thể mất nhiều năm. Chẳng hạn, cây dương xỉ Trung Quốc (Pteris vittata) đã được sử dụng để hút thạch tín khỏi đất. Nhưng dùng cây chuyển gen có thể giúp tăng tốc tiến trình dọn ô nhiễm này. Tuy nhiên, khả năng cây GM sẽ lai với các loại hoa màu khác là một điều đáng lo ngại. Theo Rugh (Đại học Michigan) nếu chuyển một gen hấp thụ nhiều kim loại vào cây dùng để xử lý ô nhiễm, thì chúng ta phải đảm bảo rằng gen đó không xâm nhập vào hoa màu. Nếu không, hoa màu cũng sẽ hút nhiều kim loại, ảnh hưởng tới sức khỏe người tiêu dùng. k. Làm thức ăn chăn nuôi Một thế hệ cây trồng chuyển gen mới, được thiết kế đặc biệt cho ngành chăn nuôi đang được phát triển. Những loại cây trồng này được thiết kế với những thay đổi quan trọng về hàm lượng các thành phần chính (ví dụ: protein và amino acid) hay các thành phần thứ yếu (ví dụ: các loại vitamin và khoáng chất). Vì những loại cây trồng chuyển gen này được dùng với mục đích làm thức ăn chăn nuôi nên sẽ khác với các loại cây trồng bình thường, tiến trình chuẩn y các loại cây trồng này sẽ cần có thêm những đánh giá về sự an toàn của chúng khi để con người và vật nuôi tiêu dùng. Các sản phẩm tiềm tàng bao gồm các loại đậu tương và ngô chuyển gen, có hàm lượng dầu cao hơn cung cấp nhiều năng lượng hơn cho bò, lợn và gia cầm. Các nhà nghiên cứu cũng tạo ra loại đậu tương và ngô có hàm lượng các loại amino acid không thay thế caohơn. Ngoài ra, các 10 nghiên cứu khác cũng đang được tiến hành nhằm làm tăng hàm lượng phosphore trong thức ăn chăn nuôi. 4. Thành tựu đạt được Nói chung, hầu hết các loài thực vật đều có thể biến nạp được gen. Thông thường, kết quả biến nạp gen khác nhau tùy thuộc vào từng loại cây trồng và dĩ nhiên quá trình biến nạp vẫn còn bị hạn chế ở nhiều loài. Ở đây chỉ giới thiệu kết quả biến nạp thành công ở các giống cây trồng quan trọng. Một số cây trồng chuyển gen quan trọng Sản phẩm Đặc điểm Cải dầu Chống chịu chất diệt cỏ, hàm lượng laurate cao, hàm lượng oleic acid cao Ngô Chống chịu chất diệt cỏ, kháng côn trùng Bông Chống chịu chất diệt cỏ, kháng côn trùng Khoai tây Kháng côn trùng, kháng virut Đậu tương Chống chịu chất diệt cỏ, kháng côn trùng, hàm lượng oleic acid cao Bí Kháng virut Cà chua Chín chậm Đu đủ Kháng virut Lúa Chống chịu chất diệt cỏ, sản xuất vitamin A a. Các cây trồng đã được phát triển  Cây ngô: Hiện nay, cây ngô đã được biến đổi gen để mang các tính trạng như kháng côn trùng và chống chịu thuốc diệt cỏ. Dùng phôi ngô trong nuôi cây dịch huyền phù phát sinh phôi để tái sinh các cây hữu thụ mang gen bar biến nạp. Sử dụng phương pháp bắn gen va chọn lọc bằng thuốc diệt cỏ bialaphos đã cho kết quả là mô callus phát sinh các phôi được biến nạp gen. Các cây biến nạp gen hữu thụ đã được tái sinh, ổn định di truyền và biểu hiện gen bar cùng với hoạt tính chức năng của enzyme phosphinothricin cetyltransferase quan sát được trong những thế hệ sau. Gần đây, các kết quả biến nạp gen gián tiếp ở ngô nhờ Agrobacterium cũng đã được thông báo. Các thể biến nạp gen của dòng ngô lai gần (inbredline) A188 đã được tái sinh sau khi đồng nuôi cây (cocultivation) giữa binary vector với phôi non. Tân sô biến nạp được thông báo ở dòng A188 là khoảng 5-30%. Các thể lai thế hệ thứ nhất giữa dòng A188 và 5 dòng lai gần khác được biến nạp với tần số khoảng 0,4-5,3% (tính theo số cây biến nạp gen độc lập/phôi).  Cây lúa: Chuyển gen ở cây lúa đang được tập trung vào tính trạng chống chịu thuốc diệt cỏ và sản xuất vitamin A. Phương pháp bắn gen cho phép thực hiện biến nạp gen hiệu quả ở lúa trong các kiểu gen độc lập, và hiện nay hơn 40 giống đã được biến nạp gen thành công. Mẫu vật sử dụng là phôi non và các callus có nguồn gốc từ hạt trưởng thành. Hygromycin B là marker chọn lọc thường được dùng cho lúa. Tần số biến nạp có thể cao tới 50% (tính theo số cây biến nạp gen có nguồn gốc độc lập/số mẫu được bắn gen). Gần đây, kỹ thuật biến nạp gen ở lúa thông qua Agrobacterium cũng đã có những cải tiến quan trọng có hiệu quả tương đương với kỹ thuật bắn gen. 11 Cây lúa chỉ sản sinh ra hợp chất caroteoid được chuyển thành vitamin A trong những bộ phận có màu xanh của cây, tuy nhiên trong hạt gạo mà con người vẫn dùng lại không có hợp chất này. Chính vì thế sự thiếu hụt vitamin A thường xảy ra ở những nơi sử dụng gạo làm lương thực chính. Gạo vàng TM là một loại ngũ cốc chuyển gen có khả năng nâng cao hàm lượng vitamin A trong bữa ăn hàng ngày. Loại gạo này có khả năng sản sinh và lưu giữ chất β- carotene. Nó được đặt tên là gạo vàng TM bởi vì nội nhũ (chất bột bên trong của hạt gạo) của nó có màu vàng nhạt, do chất β-carotene tạo ra.  Cây đậu tương: Đậu tương là một loại cây trồng lâu đời đã được trồng tại Trung Quốc từ năm 3.000 trước công nguyên. Đây là loại cây chứa dầu đem lại lợi ích kinh tế to lớn nhất trên thế giới. Hạt đậu tương có chứa tỷ lệ amino acid không thay thế nhiều hơn ở cả thịt, do vậy đậu tương là một trong những loại cây trồng lương thực quan trọng nhấttrên thế giới hiện nay. Đậu tương được biến đổi gen để mang các tính trạng như khả năng chống chịu thuốc diệt cỏ và có hàm lượng oleic acid cao. Những cố gắng đầu tiên ở cây đậu tương biến nạp gen tập trung ở việc tái sinh cây từ protoplast và nuôi cây dịch huyền phù phát sinh phôi. Mặc dù có những thành công ban đầu, tiến triển của công việc này vẫn còn chậm và việc thu hồi các cây chuyển gen vẫn đang còn gặp nhiều khó khăn. Công nghệ chuyển gen ở đậu tương đã có triển vọng hơn nhờ sự phát triển và tối ưu hóa của kỹ thuật bắn gen (vi đạn). Thực tế, đậu tương đã được dùng như một cây mô hình để phát triển kỹ thuật cho nhiều loại cây trồng khó áp dụng công nghệ di truyền. Kết quả đầu tiên ở đậu tương là thu hồi thành công cây chuyển gen nhờ Agrobacterium. Phương thức này dựa vào sự phát sinh chồi từ lá mầm của giống Peking chọn lọc cho tính mẫn cảm với Agrobacterium. Các mẩu lá mầm được xâm nhiễm với Agrobacterium mang plasmid kháng kanamycin và có hoạt tính gusA, hoặc kháng kanamycin và chống chịu glyphosate. Có thể biến nạp gen hiệu quả vào protoplast đậu tương bằng các phương thức thông dụng nhưng rất khó tái sinh được cây.  Cây bông: Cây bông là loại cây cung cấp sợi chủ yếu, chiếm tới một nửa số lượng vải sợi trên thế giới. Ngoài ra, một lượng nhỏ hạt bong được dùng như một nguồn thực phẩm, thức ăn gia súc và dầu ăn cho con người và vật nuôi. Dầu hạt bông được tinh chế trước khi dùng để loại bỏ chất gossypol độc hại cho người và tiêu hóa của động vật. Phương thức biến nạp gián tiếp thông qua Agrobacterium tumefaciens là kỹ thuật đầu tiên được sử dụng để biến nạp gen vào cây bông giống Coker 312 (Umbeck 1987). Cây bông biến nạp gen cũng của giống trên đã được thu hồi sau khi bắn gen vào dịch huyền phù nuôi cây phát sinh phôi (Finer va McMullen 1990). Hầu hết các giống bông có giá trị kinh tế khác không thể tái sinh cây từ giai đoạn callus. Một số ít các giống đó có thể tái sinh cây nhưng quá trình này thiên về biến dị dòng vô tính (somaclonal variation). Phương thức phân phối gen ngoài lai trục tiếp vào trong mô phân sinh của trụ phôi dựa trên công nghệ “ACCELL” cũng được phát triển và người ta đa thu hồi thành công cây biến nạp gen. 12  Cây cải dầu: Cây cải dầu được biến đổi gen với mục đích cải thiện chất lượng dinh dưỡng, đặc biệt là hàm lượng chất béo hòa tan của loại cây này. Cây cải dầu đựơc trồng chủ yếu ở các vùng phía tây Canada và một ít ở Ontario và tây bắc Thái Bình Dương, trung tâm phía bắc và vùng đông nam nước Mỹ. Ngoài ra, cây cải dầu cũng được trồng ở các nước khác của châu Âu và Australia. Cây cải dầu được biến đổi gen mang các tính trạng chống chịu thuốc diệt cỏ, có hàm lượng laurate và oleic acid cao.  Cây khoai tây: Khoai tây được xem là cây lương thực quan trọng thứ tư trên thế giới, với sản lượng hàng năm lên đến 300 triệu tấn và được trồng trên hơn 18 triệu hecta. Hiện nay, hơn một phần ba sản lượng khoai tây trên thế giới là của các nước đang phát triển. Sau khi Liên Xô tan rã thì Trung Quốc trở thành nước sản xuất khoai tây lớn nhất thế giới. Ấn Độ đứng thứ tư. Mặc dù sản lượng khoai tây tại châu Âu đã giảm xuống từ đầu những năm 1960, nhưng bù vào đó sản lượng khoai tây ở châu Á và nam Mỹ lại tăng lên vì thế sản lượng khoaitây trên thế giới vẫn càng ngày càng tăng. Khoai tây được biến đổi gen mang các tính trạng như khả năng kháng côn trùng và kháng virus.  Cây cà chua: Cà chua được coi là loại quả vườn phổ biến nhất hiện nay. Cà chua thường rất dễ trồng và một số giống đã cho những vụ mùa bội thu. Chất lượng quả cà chua chín cây vượt xa tất cả những loại quả khác có mặt trên thị trường thậm chí trong cả mùa vụ. Cây cà chua rất mềm và thích hợp với thời tiết ấm áp thế nên nó thường được trồng vào vụ hè. Cà chua được biến đổi gen mang các tính trạng như khả năng chịu thuốc diệt cỏ, kháng vật ký sinh và làm chậm quá trình chín của quả.  Cây bí đỏ: Bí đỏ mùa hè là một loại quả mềm và hợp với khí hậu ấm áp, được trồng ở nhiều nơi trên thế giới. Bí đỏ mùa hè khác bí đỏ mùa thu và mùa đông ở chỗ nó được chọn thu hoạch trước khi vỏ quả cứng và quả chín. Không mọc lan như bí đỏ và bí ngô mùa thu và mùa đông, bí đỏ mùa hè mọc thành bụi rậm. Một số cây khỏe và có sức đề kháng tốt cho sản lượng khá cao. Bí đỏ được biến đổi gen kháng virus đặc biệt là virus khảm dưa hấu (WMV) và virus khảm vàng zucchini (ZYMV).  Cây đu đủ: Đu đủ là một loại cây trồng quan trọng ở khu vực Đông Nam Á, được dùng làm thức ăn phổ biến trong các hộ nông dân sản xuất nhỏ và gia đình của họ. Hiện nay, giống đu đủ chuyển gen kháng virus đã được phát triển ở các nước thuộc khu vực Đông Nam Á. b. Các cây trồng đang được phát triển  Táo: Trên thế giới hiện có hơn 6.000 loại táo. Táo là một trong những loại trái cây được ưa thích nhất không chỉ bởi hương vị thơm ngọt mà nó còn rất tốt cho sức khỏe. Các cuộc nghiên cứu cho thấy ăn táo có thể giảm được nguy cơ mắc bệnh ung thư, các bệnh tim mạch và béo phì. Hiện 13 nay, táo đang được nghiên cứu biến đổi gen để mang các tính trạng như làm chậm quá trình chín và kháng sâu bệnh.  Chuối: Trong số các loại cây trồng nhiệt đới, chuối rất được ưa thích do hương vị hấp dẫn của nó. Ngoài ra, chuối còn là một loại trái cây đa dụng, vì người ta có thể chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau. Hiện nay có khoảng 1.000 loại chuối khác nhau, loại trái cây giàu dinh dưỡng và không có chất béo này có chứa hàm lượng kali và chất xơ rất cao, và là nguồn cung cấp vitamin C chống oxy hóa. Chuối đang được nghiên cứu biến đổi gen để mang các tính trạng như kháng virus, giun tròn và nấm và có khả năng làm chín chậm. Chuối cũng là loại cây dự kiến được dùng làm vaccine thực phẩm (edible vaccine) để phòng chống nhiều loại bệnh dịch khủng khiếp ở các nước đang phát triển.  Dứa: Có nguồn gốc từ Trung Mỹ và Nam Mỹ và được xem như loại trái cây nhiệt đới được bán rộng rãi nhất, chiếm tới 44% tổng kim ngạch buôn bán trái cây nhiệt đới. Tính tới tháng 1/2001, toàn thế giới đã trồng được khoảng 12 triệu tấn dứa. Trong vòng 30 năm qua, sản lượng dứa hàng năm trên thế giới đã tăng lên gấp ba lần. Hiện nay, một số tổ chức nghiên cứu đang tiến hành nghiên cứu sự đa dạng di truyền của cây dứa. Bên cạnh đó, người ta đang biến đổi gen cây dứa để tăng khả năng kháng sâu bọ và virus, và bổ sung tính trạng làm chậm chín của cây.  Khoai lang: Khoai lang là một loại cây lương thực dễ trồng nhưng có vai trò rất quan trọng ở các nước đang phát triển. Trong những điều kiện về khí hậu bất lợi và không cần đầu tư nhiều, sản lượng khoai lang trên một hecta có thể đem lại nguồn năng lượng và dinh dưỡng cao hơn bất cứ cây trồng nào khác. Cây trồng này có thể phát triển trong điều kiện khô hạn nhiều tháng liền. Khoai lang đang được nghiên cứu biến đổi gen để kháng các loại bệnh virus phá hoại cây (SPVD- sweetpotato viral diseases).  Dừa: Sản phẩm có giá trị nhất của cây chính là dầu dừa chiết xuất từ cùi dừa. Hai nước sản xuất ra nhiều dầu dừa nhất là Indonesia và Philippin với sản lượng cùi dừa khô thu được trong năm 1999 lần lượt là 2,91 triệu tấn và 1,37 triệu tấn. Ngoài ra, còn có nhiều nước trồng dừa ở châu Á, châu Phi, nam Thái Bình Dương, Ấn Độ Dương, nam Mỹ và vùng Caribê. Chất làm cho dầu dừa trở nên hấp dẫn như vậy chính là hàm lượng lauric acid cao. Nhu cầu về lượng acid lauric cao vì nó được sử dụng để làm mứt, dầu ăn, mỹ phẩm, chất tẩy, bơ thực vật, dầu gội đầu và xà bông. Do vậy, trên thế giới nhu cầu về dầu dừa luôn luôn cao. Ngành công nghiệp chế biến dừa hiện nay đang bị de dọa do sự phát triển của một số loại cây trồng biến đổi gen cho nhiều dầu, như hạt cải dầu. Việc nghiên cứu thúc đẩy phát triển sản xuất dầu dừa có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với ngành công nghiệp chế biến dừa. II. Một số nguyên tắc của phương pháp chuyển gen 1. Một số nguyên tắc sinh học Khi đặt ra mục đích và thực hiện thí nghiệm chuyển gen cần chú ý một số vấn đề sinh học ảnh hưởng đến quá trình chuyển gen như sau: 14  Không phải toàn bộ tế bào đều thể hiện tính toàn năng (totipotency).  Các cây khác nhau có phản ứng không giống nhau với sự xâm nhập của một gen ngoại lai.  Cây biến nạp chỉ có thể tái sinh từ các tế bào có khả năng tái sinh và khả năng thu nhận gen biến nạp vào genome.  Mô thực vật là hỗn hợp các quần thể tế bào có khả năng khác nhau. Cần xem xét một số vấn đề như: chỉ có một số ít tế bào có khả năng biến nạp và tái sinh cây. Ở các tế bào khác có hai trường hợp có thể xảy ra: một số tế bào nếu được tạo điều kiện phù hợp thì trở nên có khả năng, một số khác hoàn toàn không có khả năng biến nạp và tái sinh cây.  Thành phần của các quần thể tế bào được xác định bởi loài, kiểu gen, từng cơ quan, từng giai đoạn phát triển của mô và cơ quan.  Thành tế bào ngăn cản sự xâm nhập của DNA ngoại lai. Vì thế, cho đến nay chỉ có thể chuyển gen vào tế bào có thành cellulose thông qua Agrobacterium, virus và bắn gen hoặc phải phá bỏ thành tế bào để chuyển gen bằng phương pháp xung điện, siêu âm và vi tiêm.  Khả năng xâm nhập ổn định của gen vào genome không tỷ lệ với sự biểu hiện tạm thời của gen.  Các DNA (trừ virus) khi xâm nhập vào genome của tế bào vật chủ chưa đảm bảo là đã liên kết ổn định với genome.  Các DNA (trừ virus) không chuyển từ tế bào này sang tế bào kia, nó chỉ ở nơi mà nó được đưa vào.  Trong khi đó, DNA của virus khi xâm nhập vào genom cây chủ lại không liên kết với genome mà chuyển từ tế bào này sang tế bào khác ngoại trừ mô phân sinh (meristem). 2. Phản ứng của tế bào với quá trình chuyển gen Mục đích chính của chuyển gen là đưa một đoạn DNA ngoại lai vào genome của tế bào vật chủ có khả năng tái sinh cây và biểu hiện ổn định tính trạng mới. Nếu quá trình biến nạp xảy ra mà tế bào không tái sinh được thành cây, hoặc sự tái sinh diễn ra mà không kèm theo sự biến nạp thì thí nghiệm biến nạp chưa thành công. Ở rất nhiều loài thực vật, điều khó khăn là phải xác định cho được kiểu tế bào nào trong cây có khả năng tiếp nhận sự biến nạp. Hạt phấn hay tế bào noãn sau khi được biến nạp có thể được dùng để tạo ra cây biến nạp hoàn toàn, thông qua quá trình thụ tinh bình thường. Hạt phấn thường được coi là nguyên liệu lý tưởng để gây biến nạp. Trong khi đó, việc biến nạp gen vào hợp tử in vivo hay in vitro lại gặp nhiều khó khăn. Trong trường hợp này, người ta thường phải kết hợp với kỹ thuật cứu phôi. Việc biến nạp gen đối với các tế bào đơn của các mô phức tạp như phôi hay mô phân sinh thường cho ra những cây khảm. Từ nhiều thập kỷ qua người ta đã biết rằng, tính toàn thể của tế bào thực vật đã tạo điều kiện cho sự tái sinh cây hoàn chỉnh in vitro qua quá trình phát sinh cơ quan (hình thành chồi) hay phát sinh phôi. Các chồi bất định hay phôi được hình thành từ các tế bào đơn được hoạt hóa là những bộ phận dễ dàng tiếp nhận sự biến nạp và có khả năng cho những cây biến nạp hoàn chỉnh (không có tính khảm). 15 3. Các bước cơ bản của chuyển gen Từ khi người ta khám phá ra rằng các thí nghiệm chuyển gen có thể thực hiện nhờ một loại vi khuẩn đất Agrobacterium tumefaciens, thì các nhà hoa học tin rằng Agrobacterium có thể chuyển gen vào tất cả các cây trồng. Nhưng sau đó kết quả thực tế cho thấy chuyển gen bằng Agrobacterium không thể thực hiện được trên cây ngũ cốc (một lá mầm) vì thế hàng loạt kỹ thuật chuyển gen khác đã được phát triển đó là các kỹ thuật chuyển gen trực tiếp như bắn gen bằng vi đạn (bombardement/gene gun), vi tiêm (microinjection), xung điện (electroporation), silicon carbide, điện di (electrophoresis), siêu âm (ultrasonic), chuyển gen qua ống phấn (pollen tube)… Đến nay, nhờ cải tiến các vector chuyển gen nên kỹ thuật chuyển bằng A. tumefaciens đã thành công cả ở cây ngũ cốc đặc biệt là lúa. Kỹ thuật này trở nên một kỹ thuật đầy triển vọng đối với cây chuyển gen ở thực vật. Quá trình chuyển gen được thực hiện qua các bước sau :  Xác định gen liên quan đến tính trạng cần quan tâm.  Phân lập gen (PCR hoặc sàng lọc từ thư viện cDNA hoặc từ thư viện genomic DNA).  Gắn gen vào vector biểu hiện (expression vector) để biến nạp.  Biến nạp vào E. coli.  Tách chiết DNA plasmid.  Biến nạp vào mô hoặc tế bào thực vật bằng một trong các phương pháp khác nhau đã kể trên.  Chọn lọc các thể biến nạp trên môi trường chọn lọc.  Tái sinh cây biến nạp.  Phân tích để xác nhận cá thể chuyển gen (PCR hoặc Southern blot) và đánh giá mức độ biểu hiện của chúng (Northern blot, Western blot, ELISA hoặc các thử nghiệm in vivo khác...). Nguyên liệu để thực hiện sự biến nạp là các tế bào thực vật riêng lẽ, các mô hoặc cây hoàn chỉnh. Cản trở lớn nhất của sự tiếp nhận DNA ở phần lớn sinh vật là thành tế bào. Muốn làm mất thành tế bào thực vật người ta thường sử dụng enzyme và dưới những điều kiện thích hợp người ta có thể tạo ra tế bào trần, tế bào trần tiếp nhận DNA nói chung dễ dàng. Chẳng hạn sử dụng phương pháp xung điện, ở đây tế bào được đặt ở trong một xung điện ngắn, xung điện này có thể làm xuất hiện những lỗ tạm thời ở trên màng tế bào, những phân tử DNA có thể đi vào bên trong tế bào. Sau khi biến nạp người ta tách những enzyme phân giải và để cho tế bào phát triển, thành tế bào mới được tạo nên. Các tế bào biến nạp này được nuôi cấy trên các môi trường nhân tạo thích hợp cùng với các chất kích thích sinh trưởng để tạo nên cây hoàn chỉnh. Sau đó bằng các phương pháp phân tích genome như PCR, Southern blot, Northern blot được thực hiện để tìm ra chính xác những cây biến đổi gen. Bên cạnh các phương pháp biến nạp Agrobacterium hoặc xung điện, hiện nay có hai phương pháp khác cũng thường được sử dụng để đưa DNA vào trong tế bào. Phương pháp thứ nhất là vi tiêm: với một cái pipet rất nhỏ người ta có thể đưa các phân tử DNA trực tiếp vào nhân tế bào mà người ta muốn biến nạp. Phương pháp này đầu tiên chỉ được sử dụng ở tế bào động vật, nhưng sau này người ta đã sử dụng cho tế bào thực vật. Phương pháp 16 thứ hai là bắn vào tế bào các vi đạn (microprojectile), thường bằng vàng hoặc wolfram, được bao bọc bởi DNA. Phương pháp này được gọi là phi sinh học và được sử dụng thành công ở nhiều loại tế bào khác nhau. Ở động-thực vật chuyển gen, sản phẩm cuối cùng thường không phải là tế bào biến nạp, mà là một cơ thể biến nạp hoàn toàn. Phần lớn thực vật được tái sinh dễ dàng bằng nuôi cấy mô tế bào. Tuy nhiên, tái sinh cây một lá mầm như ngũ cốc và các loại cỏ khác cũng gặp một vài khó khăn. Từ một tế bào biến nạp duy nhất người ta có thể tạo ra một cây chuyển gen, trong đó mỗi tế bào mang DNA ngoại lai và tiếp tục chuyển cho thế hệ sau sau khi nở hoa và tạo hạt. III. Phương pháp chuyển gen tạo cà chua chín chậm 1. Cơ sở của việc chuyển gen tạo cà chua chín chậm a. Trái cà chua  Đặc điểm: Cây cà chua có tên khoa học là Lycopesiumesculentum, có nguồn gốc từ Nam Mỹ là loại rau ăn quả họ cà (Solanaceae). Cà chua có hoa mà vàng mọc thành từng chùm từ 3 – 30 hoa, nở từ dưới lên, tự thụ phấn. Quả cà chua có chứa nhiều vitamin C nên có vị chua, khi chín có màu vàng hoặc màu đỏ, có nhiều dạng: tròn dẹt, có cạnh, có múi.  Cấu tạo: Quả cà chua gồm có vỏ, thịt quả, dịch quả và hạt. Thông thường quả Cà chua được cấu tạo bởi 3 lớp vỏ được cấu tạo bởi 3 phần tương ứng của vách bầu biến đổi thành. Vỏ ngoài do lớp biểu bì ngoài của vách bầu hình thành, mặt ngoài có tầng catium hoặc lớp sáp hoặc có lông. Vỏ giữa tương ứng với thịt quả của vách bầu, thường dày làm thịt hoặc cùi quả. Vỏ trong do lớp biểu bì trong của vách bầu biến thành. Sát vỏ quả là thành ngoài, bên trong quả chia thành nhiều buồng hạt được ngăn cách bởi các thành trong. Giữa buồng hạt là khoảng trống chứa đầy dịch quả và hạt. Thành quả dày thì thịt quả càng nhiều và hạt càng ít. Lượng hạt trong quả có ít buồng hạt sẽ nhiều hơn quả có nhiều buồng hạt. Thành quả nhất là thành trong có hàm lượng chất khô cao. Khối lượng quả có chênh lệch đáng kể giữa các loài, thậm chí cả trong 1 loài. Khi quả cà chua chín, tùy thuộc loài mà có màu sắc khác nhau như đỏ, đỏ hồng, vàng da cam, vàng nhạt. Màu sắc của quả còn phụ thuộc vào điều kiện khí hậu khi trồng. Khi cây cà chua phát triển ở nhiệt độ dưới 300C thì lycopene hình thành nhiều nên trái cà chua có màu đỏ. Nếu nhiệt độ trên 300C thì carotene hình thành nhiều nên trái có màu đỏ nhạt hoặc vàng cam. Quả cà chua chín cây có chất lượng tốt hơn là chín trong thời gian bảo quản. Trong quá trình chín, cà chua phải trải qua các giai đoạn sau:  Thời kỳ quả xanh: quả và hạt phát triển chưa hoàn thiện. Nếu thu hái trong giai đoạn này và thông qua các phương pháp thúc chín thì quả chín không bình thường do đó sẽ hương vị và màu sắc đặc trưng của giống. 17  Thời kỳ chín xanh: chất keo bao quanh hạt được hình thành, quả chưa hiện màu. Nếu đem thúc chín thì quả vẫn có màu sắc của giống.  Thời kỳ chín vàng: đỉnh quả xuất hiện màu vàng hoặc màu hồng với diện tích bề mặt chiếm khoảng 10%.  Thời kỳ chuyển màu: diện tích bề mặt chiếm khoảng 10 – 30% có màu vàng hoặc đỏ.  Thời kỳ chín hồng: diện tích chiếm 30 – 60% có màu hồng nhạt hoặc vàng  Thời kỳ quả hồng hoặc đỏ: diện tích > 30 – 90% có màu vàng hoặc đỏ  Thời kỳ quả chín đỏ: diện tích chiếm > 90% Độ chín của quả cà chua là một quá trình sinh hóa phức tạp. Cường độ của quá trình đó phụ thuộc vào mức độ chín bắt đầu và điều kiện chín, nhiệt độ, độ ẩm tương đối của không khí, ánh sang…Khi chín, màu quả chuyển sang màu đỏ do lượng sắc tố lycopen tăng lên, thịt quả mịn hơn, quả có vị ngọt do một lượng tinh bột chuyển hóa thành đường, đồng thời lượng acid giảm xuống.  Thành phần giá trị dinh dưỡng: Theo bảng phân tích thành phần hoá học của Viện vệ sinh dịch tễ ( Bộ Y tế), trong 100g cà chua có 94g nước, 0,6g protit, 4,2g gluxit, 0,8g xenlulô, 0,4g tro, 12mg canxi, 26mg photpho, 1,5mg Magie, 1,4mg sắt, 112mcg α - caroten, 393mcg β - caroten, vitamin B1, B2, PP, C … cung cấp khoảng 20kcal. Quả cà chua chín có màu đỏ tươi tạo màu đẹp và sự ngon miệng cho các món ăn. Màu đỏ này còn cho thấy hàm lượng vitamin A thiên nhiên trong cà chua cao, trung bình chỉ cần 100g cà chua chín còn tươi sẽ đáp ứng được 13% nhu cầu hằng ngày về vitamin A, cũng như các vitamin B6, vitamin C. Ngoài ra còn có các vitamin B1, B2, PP … Các chất khoáng vi lượng có trong cà chua như canxi, sắt, kali, photpho, magnesium, lưu huỳnh, nickel, cobalt, iôt, các axit hữu cơ dưới dạng muối citrat và tuỳ theo môi trường trồng, trong cà chua có thể có cả đồng, molibden. Chính nhờ các yếu tố này, cà chua được coi là một thức ăn giàu chất dinh dưỡng, dễ tiêu hoá, tăng cường sức đề kháng của cơ thể. Sắc tố lycopen trong trái cà chua chín hiện đang được đánh giá cùng với bêta - caroten là những chất chống oxy hoá mạnh, vừa ngăn chặn tế bào ung thư, vừa chống sự hình thành các cục máu đông trong thành mạch. Với trái cà chua còn xanh, nó có chứa một loại ancaloid độc tên là solanin, nhưng khi cà chua chín, chất độc này không còn nữa. Vì vậy, tuyệt đối không ăn cà chua còn xanh, có thể bị ngộ độc nguy hiểm. Nếu có điều kiện, ăn cà chua chín cây tốt hơn là cà chua hái xanh rồi ủ chín nhân tạo. 18 b. Quá trình chín của trái cà chua  Pectin là gì: Trong tế bào thực vật, pectin bao gồm một tập hợp các polysaccharides phức tạp, chiếm khoảng 35% cấu trúc thành tế bào. Pectin tạo liên kết cấu trúc đặc trưng của thành tế bào. Pectin hiện nay không chỉ ở khắp các thành tế bào ban đầu mà còn trong các phiến kính trung bình giữa các tế bào thực vật mà nó giúp cho các tế bào liên kết với nhau. Nó được tạo thành chủ yếu từ các chuỗi acid galacturonic dài.  Quá trình chín của trái cà chua:  Lúc bắt đầu chín, hormone sản sinh khí ethylene sẽ hoạt hóa một số phản ứng hóa sinh.  Một trong số phản ứng đó sẽ tạo thành một loại protein được gọi là polygalacturonase (PG).  Enzyme xúc tác cho phản ứng thủy phân phá vỡ liên kết 1,4 – glucosidic giữa các acid galacturonic của phân tử pectin.  Quá trình này đã phân giải pectin thành các đơn phân. Hình thành nên các đặc điểm của quá trình chín của trái cây.  Sự thay đổi khi trái cây chín  Độ rắn chắc: Pectin được xem như là chất keo kết dính các thành phần trong thành tế bào. Quá trình trái cây chín làm cho pectin bị thủy phân do đó thành tế bào sẽ bị suy biến nên trái cây khi chín sẽ mềm hơn.  Màu sắc: Ta gọi trái còn xanh nghĩa là nó chưa chín. Ở giai đoạn sớm sủa này, diệp lục tố (chlorophylle) cho màu xanh của trái. Dưới tác dụng của enzym chlorophyllase, diệp lục tố bị phân hủy nên để lộ ra những sắc tố khác đã có sẵn trong trái. Song song với quá trình này, các sắc tố khác được sẽ tổng hợp. Có hai nhóm sắc tố: nhóm carotenoide, với beta-carotene sẽ cho màu vàng cam hoặc vàng cam, và nhóm anthocyanes mà pelargonidol (pelargonidin – glucosine) sẽ cho trái cà chua có màu đỏ.  Mùi thơm Mùi trái cây rất phức tạp bởi vì có hàng trăm hợp chất khác nhau để tạo mùi thơm cho một loại trái. Các hợp chất dễ bay hơi này (rượu, aldehyde, ester, cetone, terpenol...) tham gia vào việc tạo mùi. Sự tổng hợp các chất này do các yếu tố bên ngoài tác động lên như nhiệt độ, sự oxy hóa…  Vị của trái cây Đó là kết quả của sự cân bằng giữa đường với độ chua. Trái cà chua có mùi thơm dịu, hơi chua. Vị này do một chất bay hơi cân bằng giữa acid và đường. Trường hợp trái dâu hay cà chua thì khác, chúng không tích trữ tinh bột trong khi trái phát triển mà vị ngọt có là nhờ sự phân hủy đường saccharose đã được tích lũy từ giai đoạn đầu của đời sống trái. Loại trái cây này phải được hái khi chín tới thì nó mới có vị thơm ngon. 19 c. Công nghệ đối bản để hạn chế PQ enzyme Đối với các loài thực vật, quá trình phiên mã được chia làm 3 giai đoạn: khởi động, kéo dài và kết thúc.  Giai đoạn khởi động: Chịu sự kiểm tra của một trình tự đặc biệt gọi là “hộp TATA” (TATA box) nằm trước vị trí bắt đầu phiên mã độ 25 – 35 nucleotide. RNA polymerase II bắt đầu hoạt động phiên mã nhờ nhiều nhân tố phiên mã (TF – transcription Factor) có bản chất protein. Trước tiên, nhân tố TFIID nhận biết và gắn vào trình tự TATA. Bước tiếp theo là gắn them nhân tố TFIIA. Lúc đó RNA polymerase lien kết với TFIIB sẽ gắn vào phức hợp TFIID-TFIIA. Một phân tử ATP được thủy giải, năng lượng dùng để tách hai mạch DNA, phức hợp được mở. Cuối cùng, nhân tố TFIIE cho phép khởi động sự phiên mã.  Giai đoạn kéo dài: Phân tử RNA được tổng hợp từ mạch khuôn DNA. Quá trình này được tiến hành nhờ nhân tố TFIIS.  Giai đoạn kết thúc: Các hiểu biết về giai đoạn này vẫn còn hạn chế. Sau khi kết thúc nó còn thêm quá trình gắn đuôi poly A, sau đó nó sẽ đi qua giai đoạn trưởng thành. Gen PG cũng tương tự như vậy, quá trình phiên mã của nó cũng diễn ra tương tự. Tuy nhiên, nếu quá trình bình thường thì chỉ có một mạch DNA làm khuôn để tổng hợp nên mRNA nhưng với công nghệ đối bản thì quá trình này sẽ diễn ra trên cả hai mạch. Chính vì điều này mà khi mRNA được tạo ra thì nó sẽ có một mạch bổ sung làm cho quá dịch mã bị ngăn cản do đó gen PG sẽ không được biểu hiện hay sẽ không có enzyme PG được sản xuất ra. 20 2. Cơ chế chuyển gen nhờ vi khuẩn Agrobacterium Tumefaciens Trong thập niên của những năm 1880, con người đã phát hiện ra khả năng chuyển gen của vi khuẩn A. Tumefaciens, điều này như là cột mốc đánh dấu kỷ nguyên của thực vật chuyển gen. A. Tumefaciens là vi khuẩn được biết như là nguyên nhân của các khối của thực vật, trong biến nạp gen nó được dùng làm vecto đặc biệt để chuyển các loại gen ngoại lai vàothực vật nhamwftaoj ra thực vật mang gen có đặc tính mong muốn. Với trình độ khoa học hiện nay, việc chuyển gen vào các tế bào có thể được thực hiện bằng nhiều cách song kỹ thuật chuyển gen nhờ A. Tumefaciens vẫn được ứng dụng rộng rãi nhờ có các ưu điểm sau:  Không đòi hỏi dụng cụ đặc biệt.  Số lượng bản copy thấp và ổn định ở thế hệ con cháu.  Dễ thao tác in vitro và dễ thực hiện.  Kỹ thuật đơn giản và chi phí thấp. Hình :Một số khối u do vi khuẩn Agrobacterium tumefaciens tạo ra. A: một khối u rất lớn hình thành trên thân cây hoa Hồng B: một dãy khối u nằm trên nhánh của cây Nho Vi khuẩn đất A.tumefaciens 21 a. Hoạt động của A. Tumefaciens Bản chất tự nhiên của vi khuẩn A.tumefaciens là xâm nhập vào những vị trí tổn thương trên cây hai lá mầm và gây ra khối u tại những vị trí tổn thương đó. Vi khuẩn xâm nhiễm vào chỗ vết thương, kích thích hình thành các chất độc có bản chất phenolic (Acetosyringon, Hydroxyl acetosyringon). Chất này có tác dụng làm lành vết thương, vừa là kết hợp chất dẫn dụ vi khuẩn xâm nhập, lại có vai trò như một chất kích hoạt vùng gen vir thuộc Ti-plasmid kích thích cho sự cắt đoạn T-ADN (tại vùng bờ trái và bờ phải) để gắn vào genom thực vật. Trong T-ADN có chứa 3 vùng gen quan trọng quy định sự hình thành khối u. Đó chính là vùng gen iaam và iaah kích thích cho sự hình thành IAA và vùng gen ipt kích thích cho sự hình thành xytokinin. Tỷ lệ auxin/xytokinin kích thích sự hình thành callus tạo lên các khối u. b. Đặc điểm cấu trúc của A. Tumefaciens Ti-plasmid Agrobacterium là các vi khuẩn đất nhuộm gram (-) gây ra các triệu chứng bệnh ở cây khi xâm nhiễm qua vết thương. Trong chi Agrobacterium gồm các loài chính sau:  A. tumefaciens gây bệnh u sùi thân.  A. rhisogenes gây bệnh tóc rễ.  A. rubi gây u ở các loại dâu đất, mâm sôi.  A. radiobacter sản sinh kháng sinh đặc trưng (agrocin 84) ngăn cản tác hại của các loài Agrobacterium kể trên. Từ lâu người ta đã phát hiện hiện tượng hình thành các u ở thân khi cây bị nhiễm vi sinh vật đất A. tumefaciens qua các vết thương. Phân tích các u cho thấy trong u có sự hình thành một số vật chất mới như: nopaline, octoine gọi chung là opine. Các chất này không tồn tại ở các cây bình thường khác. 22 Khi xem xét các vi khuẩn A. tumefaciens chúng cũng giống các loại vi khuẩn thông thường khác là đều chứa các plasmid (một dạng DNA vòng nằm ngoài nhiễm sắc thể vi khuẩn, có khả năng nhân bản độc lập). Chắc chắn plasmid này đã chuyển vào tế bào thực vật các vật chất di truyền gây bệnh u cho cây, do vậy người ta gọi chúng là Ti-plasmid (Tumor inducing plasmid). Ti-plasmid đã chuyển một đoạn DNA của Ti-plasmid nhập vào gen của cây. Ti-plasmid là một plasmid lớn với kích thước khoảng 200kb. Trên Ti-plasmid có đoạn T- DNA (tumor DNA) được giới hạn bằng bờ phải (right border) và bờ trái (left border). Trình tự nucleotid của bờ phải và bờ trái tương tự nhau. T-DNA là một đoạn có kích thước 25kb chứa các gen tổng hợp opine và đoạn này sẽ được chuyển vào tế bào thực vật gắn vào bộ nhiễm sắc thể của tế bào cây chủ và gây ra bệnh u. 23 Ngoài T-DNA, trên Ti-plasmid còn có vùng vir (vir region) chịu trách nhiệm hoạt động lây nhiễm, chuyển nạp (conjugative transfer) và tiêu hóa opine (opine catabolism). Quá trình chuyển nạp gen của vi khuẩn như sau: khi cây bị thương tiết ra chất độc vết thương thường là các chất có bản chất phenol: acetosyringone (AS) và hydroxyacetosyringone (OH-AS). Các chất này sẽ thu hút vi khuẩn tập trung vào vùng vết thương đồng thời chúng cũng hoạt hóa các gen ở vùng vir của plasmid hoạt động. 24 c. Đặc điểm cấu trúc của Ti-plasmid cải tiến  Hệ thống vector đồng liên hợp: Hệ thống vector liên hợp (co-integrate vector) là kết quả của sự liên hợp hai loại plasmid: Ti- plasmid đã loại trừ vùng gen gây khối u và gen tạo các hợp chất opine nhưng vẫn giữ lại vùng vir và vùng bờ trái, bờ phải. Thay vào những gen bị cắt bỏ là đoạn tương đồng với một đoạn trên plasmid thứ hai (plasmid trung gian) để phục vụ cho việc liên hợp hai loại plasmid. Plasmid trung gian là một plasmid tách dòng từ vi khuẩn E.coli và có thể tái sinh được ở Agrobacterium. Plasmid này có chứa vùng gắn gen cần chuyển nạp, các gen chỉ thị phục vụ việc chọn lọc và có mặt đoạn tương đồng. Khi cho tương tác hai loại plasmid này với nhau chúng sẽ liên hợp qua sự trao đổi chéo giữa hai đoạn tương đồng và hình thành nên vector liên hợp. Vector liên hợp này nằm trong vi khuẩn A. tumefaciens và hoạt động theo cơ chế chuyển gen thông thường của vi khuẩn đất. Do tần số đưa plasmid trung gian từ E.coli sang Agrobacterium rất thấp (10-7-10-5) nên vector này ít được sử dụng.  Hệ thống vector kép: Hệ thống vector nhị thể khác với vector liên hợp là chúng có hai vector (plasmid) cùng có mặt và hoạt động trong Agrobacterium. Một plasmid tách dòng từ E.coli trong đó có thiết kế vùng bờ trái và bờ phải, nằm giữa chúng là các gen chỉ thị và vùng gắn gen cần chuyển. Plasmid thứ hai là Ti-plasmid cải tiến: toàn bộ vùng T-DNA và vùng bờ trái và bờ phải bị cắt bỏ chỉ giữ lại vùng vir, plasmid này được gọi là plasmid hỗ trợ. Hệ thống vector này cũng hoạt động theo cơ chế chuyển gen của vi khuẩn đất Agrobacterium một cách rất hữu hiệu. d. Kỹ thuật đĩa lá (Leaf disk technique) Để thực hiện việc chuyển gen nhờ vi khuẩn người ta sử dụng kỹ thuật đĩa lá. Tạo các đĩa lá của thực vật cần chuyển gen sau đó xử lý các đĩa lá trong dung dịch vi khuẩn A.tumefaciens mang các plasmid chứa gen mong muốn đã được thiết kế lại trong vài chục phút, trong dung dịch có bổ sung acetosyringone để tăng cường khả năng hoạt hoá gen vùng vir qua đó thúc đẩy thêm quá trình chuyển gen. Sau giai đoạn này rửa sạch lá bằng dung dịch kháng sinh cefotaime để diệt hết khuẩn. Nuôi cấy đĩa lá trên môi trường tái sinh và tạo cây. Chọn lọc các cây mang gen chuyển vào qua sự phát hiện các gen bị chỉ thị. Phát hiện các gen chuyển vào qua phân tích ADN và đánh giá sự thể hiện của gen qua biotest. Acetosyringone 25  Quy trình chuyển gen nhờ vi khuẩn A. Tumefaciens:  Thiết kế vector mang gen  Nhân dòng vector nhờ vi khuẩn E.coli.  Chuyển vector mang gen biến nạp từ E.coli sang A.tumefaciens.  Lây nhiễm A.tumefaciens chứa gen biến nạp với tế bào, mô thực vật để tiến hành quá trình chuyển gen sang mô, tế bào đích.  Chọn lọc các mô, tế bào được biến nạp thành công.  Tái sinh mô, tế bào biến nạp thành cây biến nạp hoàn chỉnh. Sau đó, từ những cây chuyển gen thu được, cần đánh giá sự ổn định di truyền qua các thế hệ, sử dụng phương pháp lai hữu tính để thu được con cái mang gen mong muốn. Đồng thời đánh giá tác động của môi trường đối với cây chuyển gen để đưa ra sản xuất và cung cấp cho thị trường. 3. Chuyển gen điều khiển sự tổng hợp ethylene Ethylene có công thức hóa học là C2H4 , trong công thức cấu tạo có 1 liên kết đôi. Ở điều kiện bình thường nó ở trạng thái khí, không màu, không vị, không gây độc. Đặc điểm qua trọng của khí ethylene là kích thích quá trình chín của các loại quả có quá trình chín sau thu hoạch, nghĩ là các loại quả sau khi được thu hoạch thì quá trình chín vẫn được duy trì như chuối, xoài, đu đủ, cà chua… Kỹ thuật đĩa lá 26 a. Quá trình tổng hợp ethylene trong thực vật b. Điều khiển sự chín chậm thông qua ức chế sự tổng hợp ethylene qua chuyển gen  Ức chế sự biểu hiện của gen ACC synthase: ACC (1-aminocyclopropane-1-cacbonxylic acid) synthase là enzyme chịu trách nhiệm chuyển hóa S-adenosylmethiomine (SAM) thành ACC. Trong quá trình sinh tổng hợp ethylene, sự biểu hiện của enzyme bị cản trở khi một antisense hoặc một đoạn của bản sao gen synthase được chuyển vào bộ gen của thực vật.  Chuyển hóa gen ACC deaminase: gen mã hóa cho enzyme nhận được từ vi khuẩn đất (A. Tumefaciens). Vi khuẩn này có khả năng chuyển hóa ACC thành một phân tử khác, nhờ vậy làm giảm lượng ACC có thể nhận được để tạo thành khí ethylene. Quá trình tổng hợp ethylene trong thực vật 27  Chuyển gen SAM hydrolase: phương pháp này cũng giống như ACC deaminase, bằng cách giảm tiền chất của ethylene. Trong trường hợp này, SAM được chuyển hóa thành homoserine. Gen mã hóa cho enzyme này được phân lập từ thể thực khuẩn E.coli T3.  Ức chế sự biểu hiện của gen ACC oxidase: ACC là enzyme xúc tác cho sự oxy hóa ACC thành ethylene, bước cuối cùng trong con đường sinh tổng hợp ethylene. Thong qua công nghệ antisense, giảm sự điều khiển gen ACC oxidase dẫn đến ức chế hình thành ethylene. Do đó làm cho sự chín của quả chậm lại. 4. Chọn lọc cây chuyển gen nhờ NPT II gene Protein NPTII xúc tác cho quá trình chuyển nhóm phosphate từ 5’-triphosphate (ATP) tới chất kháng kháng sinh có nhóm adenosineglycoside do đó làm bất hoạt các chất kháng sinh. Sự có mặt của gen NPTII cho phép chúng ta có thể chọn được những cây cà chua chuyển gen thông qua môi trường có chứa chất kháng sinh kanamycine. IV. Kết quả thu được 1. So sánh lợi ích mang lại  Thành phần dinh dưỡng: Constituent Normal range Measured range for FLAVR SAVR lines Measured range for control lines Unit Protein 0,85 0,75-1,14 0,53-1,05 g Vit A 192-1667 330-1600 420-2200 UI Vit B1 16-80 38-72 39-64 µg Vit B2 20-78 24-36 24-36 µg Vit B6 50-150 86-150 10-140 µg Vit C 8,4-95 15,3-29,2 12,3-29,2 mg Nicotinic acid 0,3-0,85 0,43-0,7 0,43-0,76 mg Calcium 4-21 9-13 10-12 mg Magnesium 5,2-20,4 7-12 9-13 mg Phosphorus 7,7-53 25-37 29-38 mg Sodium 1,2-32,7 2-5 2-3 mg Iron 0,2-0,95 0,2-0,41 0,26-0,42 mg  So sánh cà chua chuyển và cà chua thường: FLAVR SAVR cà chua Cà chua thường  Thời gian thu hoạch khi quả chuyển màu sắc chín đỏ tích lũy đầy đủ các chất.  Không cần xử lý quả chín bằng khí ethylene, để cho quả chín trực tiếp trên đồng ruộng.  Quả cứng rắn, thành quả bị phân hủy từ từ làm cho chất lượng quả ổn định và có thể dự trữ trong kho trong một khoảng thời gian dài.  Thu hoạch ở gian đoạn chín thương phẩm, quả vẫn còn xanh, khi thu về óc hiện tượng hô hấp chín tiếp làm giảm hàm lượng các chất trong quả.  Xử lý quả chín bằng ethylene.  Quản nhanh bị thối, dập nát do vỏ quả mềm. 28 2. An toàn của cà chua chuyển gen  Thời hạn sử dụng sản phẩm tăng lên mang đến nhiều lợi ích cho người sản xuất cũng như tiêu dùng.  Đảm bảo chất lượng cà chua trên thị trường do nó được thu hoạch muộn hơn so với các loại cà chua không chuyển gen. Có thể mua được sản phẩm có chất lượng hơn với giá thành rẻ hơn.  Nông dân an tâm khi vận chuyển cà chua của mình trong một khoảng thời gian dài mà không cần phải bảo quản lạnh, giảm bớt chi phí cho việc vận hành thiết bị thông khí tránh việc tích tụ khí ethylene.  Giảm thiệt hại sau thu hoạch. Quả có độ cứng cao hơn thông thường do đó nó không bị bầm dập trong quá trình vận chuyển và thời gian lưu thông trên thị trường lâu. 3. An toàn của cà chua biến đổi gen Năm 1994, thực phẩm chuyển gen đầu tiên, cà chua chín chậm đã được trồng và tiêu thụ ở một số nước phát triển. Từ đó, càng nhiều loại thực vật chuyển gen được thương mại hóa và sử dụng trên toàn thế giới. Sau khi tiến hành nghiên cứu công nghệ chín chậm và các sản phẩm của nó, các cơ quan quả lý của Hoa Kỳ đã kết luận rằng công nghệ chín chậm là an toàn, cà chua tạo ra nhờ công nghệ này có thành phần dinh dưỡng giống cà chua thông thường và không có sự sai khác về mức độ dị ứng cũng như độc tố so với quả bình thường. Ngoài ra, các thử nhiệm trên đồng ruộng cho thấy cà chua chín chậm không gây ra bất kỳ một sự đe dọa nào tới thực vật và những sinh vật có ích khác. Vừa qua bộ NN&PTNT đã lên tiếng khẳng định cây trồng và sản phẩm biến đổi gen không có hại cho sức khỏe và môi trường. Do vậy, áp dụng công nghệ này có thể làm tăng đáng kể hàm lượng dinh dưỡng của quả khi đến tay người tiêu dùng và cải thiện được cuộc sống của người nông dân. Tuy nhiên, vẫn còn đó những tranh cải về thực phẩm biến đổi gen. Không phải quốc gia nào cũng ủng hộ sử dụng thực phẩm biến đổi gen và những đánh giá bây giờ không ảnh hưởng thì không có nghĩa sau này cũng không. Bên cạnh đó vẫn có một số nghiên cứu các cây trồng biến đổi gen và người ta nhận thấy rằng có hiện tượng di chuyển của gen vào mao mạch đất, từ cây lúa này sang cây lúa khác khi chuyển gen chống hạn. 29 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Nhập môn công nghệ sinh học – Phạm Thành Hổ – NXB Giáo Dục – 4/2008. 2. Hóa sinh hiện đại – Nguyễn Tiến Thắng, Nguyễn Đình Huyên – NXB Giáo dục – 1998. 3. Di truyền học – Phạm Thành Hổ – NXB Giáo dục – 9/2009. 4. Sinh học phân tử – Hồ Huỳnh Thùy Dương – NXB Giáo dục – 5/2008. 5. Công nghệ tế bào – Nguyễn Đức Lượng, Lê Thị Thủy Tiên – NXB DDHQG TP.HCM – 10/2006.