Tiểu luận Kinh tế hàng hoá

Lời nói đầu Trong thời kỳ phát triển kinh tế, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều chủ trương, đường lối để phát triển nền kinh tế quốc dân. Trong đó việc phát triển nền kinh tế hàng hoá là nhiệm vụ cơ bản nhất. Nước ta là một nước nông nghiệp lạc hậu, kinh tế đi lên chủ yếu là sản xuất nhỏ, tự cung, tự cấp. ở một số vùng núi còn mang đậm dấu ấn của kinh tế tự nhiên. Lại trải qua nhiều năm chiến tranh, nền kinh tế nước ta không thể vươn dậy nổi một cách vững chắc, hàng hoá sản xuất ra không đủ phục vụ cho nhu cầu tiêu dùng của người dân. Hơn thế nữa kinh tế hàng hoá ở nước ta lại có một thời gian dài hoạt động theo cơ chế của nền kinh tế tập trung chỉ huy. Do vậy việc xây dựng một quan hệ sản xuất mới tạo điều kiện cho lực lượng sản xuất phát triển nhằm thúc đẩy nền kinh tế hàng hoá phát triển là một việc làm tối quan trọng của Đảng và Nhà nước ta trong thời kỳ quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Xuất phát từ sự nhận thức rõ về tầm quan trọng của việc phát triển kinh tế hàng hoá ở Việt Nam đã khiến em chọn đề tài: " Kinh tế hàng hoá ". Mục đích của bài viết này là tìm hiểu thế nào là kinh tế hàng hoá ở Việt Nam, cơ sở khách quan để tồn tại và phát triển của nền kinh tế hàng hoá ở Việt Nam, các giải pháp để phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần ở Việt Nam. I. Sự ra đời của kinh tế hàng hoá Trong lịch sử phát triển của nền kinh tế hàng hoá có hai hình thức kinh tế rõ rệt là kinh tế tự nhiên và kinh tế hàng hoá. Kinh tế hàng hoá là sản xuất ra sản phẩm để bán đó là hình thức tổ chức lên nền sản xuất xã hội trong đó mối quan hệ kinh tế giữa những người sản xuất biểu hiện qua thị trường, qua việc mua bán sản phẩm lao động với nhau. Sản xuất hàng hoá ra đời dựa trên hai điều kiện là có sự phân công lao động xã hội, phân công lao động xã hội là sự chuyên môn hóa sản xuất, mỗi người chỉ sản xuất một hay một số sản phẩm nhất định nhưng nhu cầu cuộc sống đòi hỏi phải có nhiều loại sản phẩm. Vì vậy người sản xuất này dựa vào người sản xuất khác phải trao đổi sản phẩm với nhau, như vậy phân công lao động xã hội được biểu hiện sự phát triển của lực lượng sản xuất, làm cho năng suất lao động tăng lên và làm cho việc trao đổi sản phẩm trở thành tất yếu, phân công lao động là cơ sở sản xuất hàng hoá. Có chế độ tư hữu hoặc các hình thức sở hữu khác nhau với tư liệu sản xuất và sản phẩm này làm cho người sản xuất hàng hoá độc lập với nhau và mỗi người có quyền chi phối sản phẩm của mình có quyền đem sản phẩm của mình ra trao đổi sản phẩm của người khác. Vậy phân công lao động xã hội làm cho những người sản xuất phụ thuộc vào nhau. Còn chế độ tư hữu lại chia rẽ họ làm họ độc lập với nhau đây là mâu thuẫn. Mâu thuẫn này chỉ được giải quyết thông qua trao đổi mua bán sản phẩm của nhau, thúc đẩy sự phát triển của lực lượng sản xuất nâng cao năng suất lao động xã hội trong kinh tế hàng hoá sự tác động của quy luật giá trị, sự cạnh tranh, sự khắt khe của thị trường và quy luật cung cầu hoặc người sản xuất phải năng động và biết tính toán, cải tiến kỹ thuật, tiết kiệm nâng cao chất lượng, thay đổi hình thức hàng hoá cho phù hợp với xã hội. Thúc đẩy quá trình sản xuất hàng hoá, xã hội hóa hàng hoá sản xuất nhanh chóng làm cho chuyên môn hóa sản xuất ngày càng sâu sắc, hợp tác hóa chặt chẽ, hình thành các mối quan hệ kinh tế phụ thuộc lẫn nhau hình thành thị trường trong nước và ngoài nước. Thúc đẩy quá trình tích tụ và tập trung sản xuất đó chính là cơ sở quá trình dân chủ hóa, bình đẳng và tiến bộ xã hội. Sản xuất hàng hoá tồn tại và phát triển ở nhiều xã hội là sản phẩm của lịch sử phát triển sản xuất của loài người, nó có nhiều ưu thế và là một phương thức hoạt động kinh tế tiến bộ hơn hẳn với tự cấp tự túc. Nền kinh tế nước ta đang trong quá trình chuyển biến từ nền kinh tế hàng hoá kém phát triển mang nặng tính tự cấp sang nền kinh tế hàng hoá phát triển từ thấp đến cao, xuất phát của đặc điểm này gắn liền với các thực trạng kinh tế biểu hiện sau kết cấu hạ tầng vật chất và xã hội thấp kém, trình độ cơ sở vật chất và công nghệ trong các doanh nghiệp lạc hậu không có khả năng cạnh tranh, hầu như không có các nhà doanh nghiệp có tầm cỡ, thu nhập của người làm công ăn lương và nhân dân thấp kém, sức mua hàng hoá của xã hội và dân cư thấp lên nhu cầu tăng chậm, dung lượng thị trường trong nước còn hạn chế. Những biểu hiện trên một mặt phản ánh trình độ thấp kém về dung lượng nhu cầu hàng hoá và khả năng cạnh tranh hàng hoá trên thị trường. Nó cũng tạo ra một áp lực buộc ta phải vươn lên phải vượt qua thực trạng nói trên đưa nền kinh tế hàng hoá phát triển cả về số lượng lẫn chất lượng và nâng dần khả năng cạnh tranh của nền kinh tế hàng hoá nước ta. Nền sản xuất hàng hoá bao gồm sản xuất hàng hoá giản đơn và sản xuất hàng hoá tư bản chủ nghĩa. Sản xuất hàng hoá tư bản chủ nghĩa dẫn tới sự phá vỡ của nền kinh tế tự nhiên. Khởi điểm phát sinh ra chủ nghĩa tư bản chính là nền sản xuất hàng hoá, trao đổi hàng hoá phát triển thì cạnh tranh trở lên kịch liệt. Những thương nhân, thợ thủ công ... cũng biến thành những nhà tư bản. Nền kinh tế hàng hoá dựa trên cơ sở kinh tế tồn tại nhiều thành phần với nhiều hình thức sở hữu khác nhau về tư liệu sản xuất là cơ sở kinh tế gắn liền với sự tồn tại và phát triển kinh tế hàng hoá, thực trạng kinh tế hàng hoá kém phát triển ở nước ta do nhiều nhân tố, xong nhân tố gây ra hậu quả nặng nề nhất là sự nhận thức không đúng đắn dẫn đến nôn nóng xoá bỏ nhanh các thành phần kinh tế, thực chất là xoá bỏ điều kiện tồn tại và phát triển kinh tế hàng hoá, làm mất khả năng cạnh tranh và tác dụng tích cực của kinh tế hàng hoá. Nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần là nguồn lực tổng hợp to lớn về nhiều mặt có khả năng đưa nền kinh tế vượt khỏi thực trạng thấp kém đưa nền kinh tế hàng hoá phát triển cả trong điều kiện vốn ngân sách nhà nước còn hạn hẹp. Trong nền kinh tế hàng hoá còn nhiều chịu tác động của sự thay đổi cơ cấu ngành theo hướng ngành kinh tế dịch vụ. Trong ngành dịch vụ có khả năng thu nguồn lao động không nhỏ. Trong điều kiện đó các thành phần kinh tế có khả năng mở rộng, có tác dụng làm cho kinh tế hàng hoá và dịch vụ phát triển, cơ cấu công nông nghiệp và dịch vụ sớm hình thành theo định hướng chuyển dịch cơ cấu kinh tế, làm mọi doanh nghiệp dù ở thành phần kinh tế nào cũng đến được tự do kinh doanh theo pháp luật, được pháp luật bảo hộ quyền sở hữu và quyền thu nhập hợp pháp. Các chủ thể kinh tế đều được hoạt động( kinh doanh) theo cơ chế tự chủ, hợp tác, cạnh tranh với nhau và đều bình đẳng trước pháp luật. Nền kinh tế hàng hoá phát triển theo cơ cấu kinh tế " mở" giữa nước ta và các nước trên thế giới. Nền kinh tế hàng hoá này có bước phát triển nhanh chóng" Tất nhiên không tránh khỏi những khuyết tật nhất định". Nền kinh tế hàng hoá với cơ cấu kinh tế "mở" ra đời bắt nguồn từ quy luật phân bổ và phát triển không đều về tài nguyên thiên nhiên, sức lao động và thế mạnh giữa các nước từ quy luật phân công và hợp tác quốc tế, đời sống mang tính quốc tế hóa... Nói chung hiện nay nền kinh tế hàng hoá của bất cứ nước nào muốn phát triển với tốc độ nhanh và hiệu quả lớn cũng phải xây dựng theo cơ cấu kinh tế mở cửa. Nền kinh tế hàng hoá theo cơ cấu mở cửa thích ứng với chiến lược thị trường "Hướng ngoại" thông qua hoạt động xuất nhập khẩu dựa vào thế mạnh giữa các nước, nắm bắt được những ngành, mặt hàng " mũi nhọn " có tương lai gắn với công nghệ mới, cơ cấu phong phú chất lượng cao và có khả năng cạnh tranh trên thị trường trong nước và nhất là thị trường quốc tế. Nền kinh tế hàng hoá giữa các nước ngoài sự khác nhau về trình độ phát triển và sự phân phối lợi ích kinh tế giữa các tầng lớp dân cư do kinh tế hàng hoá đem lại nhằm mục đích gì ? có lợi ích gì ? còn có sự khác nhau không kém phần quan trọng là ở trình độ quản lý theo cơ chế thị trường của nhà nước. Những sự khác nhau này lại được quyết định bởi trình độ xã hội hóa sản xuất của nền kinh tế nhà nước và tính chất của nhà nước ở mỗi nước khác nhau ở những nước có nền kinh tế hàng hoá đạt trình độ phát triển cao, nhất là ở các nước kinh tế phát triển nhờ biết sử dụng nhiều thành tựu khoa học công nghệ, điều chỉnh lại các quan hệ sở hữu sử dụng nhiều công cụ tính toán và nhiều lý thuyết quản lý kinh tế hiện đại trải qua nhiều thế kỷ hình thành và phát triển nên đã đưa nền kinh tế hàng hoá từ hình thái tế bào sang hình thái bao trùm, tạo ra một kiểu nhà nước mà sự tác động vĩ mô của nó vào nền kinh tế luôn tuân thủ qui luật kinh tế của thị trường, đã đem lại hiệu quả kinh tế khá cao tạo điều kiện khắc phục khuyết tật về mặt xã hội của nó. Sản xuất hàng hoá càng phát triển, thì thị trường hàng hoá tiêu dùng và các dịch vụ " thị trường đầu ra " mở rộng, kéo theo sự phát triển của thị trường các yếu tố sản xuất " thị trường đầu vào " như : thị trường tư liệu sản xuất, thị trường các hàng hoá đặc biệt, như thị trường sức lao động, tiền vốn, thông tin, khoa học, đất đai, thị trường chứng khoán ... Quy mô các quan hệ kinh tế phát triển kéo theo thị trường phát triển: Từ thị trường địa phương, khu vực, tới thị trường cả nước, vươn ra tới thị trường quốc tế. Cùng với sự phát triển thị trường, dần dần thể chế thị trường cũng từng bước được hình thành. II. Liên hệ thực tế ở Việt Nam Nước ta do chịu ảnh hưởng lâu ngày của cơ chế kế hoạch hóa tập chung quan liêu, bao cấp, nên hệ thống ngân hàng, tín dụng, thuế, quĩ bảo hiểm... với tư cách là những công cụ để nhà nước điều hành vĩ mô nền kinh tế hàng hoá, còn thấp kém. Đất nước mới bắt đầu xác định pháp luật về kinh tế nhưng lại chưa đồng bộ, xã hội chưa quen tập quán chấp hành pháp luật trong hoạt động kinh doanh bộ máy nhà nước biết ít về cơ chế thị trường, thiếu các chiến lược kinh tế mang tính khoa học và thực tiễn còn lúng túng trong cách quản lý vĩ mô. Trong điều kiện đó phấn đấu nâng cao năng lực và tăng cường các công cụ và do đó nâng cao trình độ quản lý kinh tế vĩ mô của nhà nước là xu hướng vận động khách quan ở nước ta trước mắt lẫn lâu dài... Chính vì thế mà đảng ta chủ trương phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. ở đây nhà nước do dân, của dân và vì dân, dưới sự lãnh đạo của Đảng là nhân tố quyết định nhất đảm bảo tính định hướng xã hội chủ nghĩa. Nhờ kết quả của 10 năm đổi mới, vai trò quản lý của nhà nước đã được tăng cường. Bằng công cụ pháp luật, kế hoạch, các thiết chế về tài chính, tiền tệ và những phương tiện vật chất khác. Nhà nước tạo điều kiện khuyến khích phát huy tích cực của kinh tế hàng hoá, nhằm ngừa hạn chê stính tự phát và các khuyết tật của cơ chế thị trường. Có thể nói các đặc điểm của kinh tế hàng hoá như đã phân tích ở trên có quan hệ mật thiết với nhau, phản ánh kết qủa của sự phân tích thực trạng và xu hướng vận động nội hạt của quá trình hình thành và phát triển kinh tế hàng hoá ở nước ta hiện nay và trong tương lai. Các đặc điểm này bắt nguồn từ sự chi phối của các qui luật kinh tế của kinh tế hàng hoá (qui luật giá trị, lưu thông tiền tệ; cạnh tranh và cung cầu hàng hoá bắt nguồn từ vai trò định hướng của kinh tế nhà nước và vai trò quản lý của nhà nước ở nước ta. Nhà nước của dân do dân và vì dân quyết định. Nước ta chỉ có thể chuyển nền kinh tế hàng hoá kém phát triển sang nền kinh tế hàng hoá theo đặc điểm nói trên khi có những điều kiện tiền đề chủ yếu như: Nhà nước cần tạo ra sự ổn định về chính trị, kinh tế, xã hội. Có sự ổn định về chính trị mới có thể ổn định và phát triển kinh tế, xã hội. Tất nhiên không phải tiến hành một cách biệt lập thiếu đồng bộ. Nói ổn định về chính trị là nói đến chính quyền. Nhà nước phải có đủ uy tín đối với các doanh nghiệp và nhân dân, uy tín này thể hiện ở chỗ đúng đắn về đường lối, chính sách và trình độ điều hành vĩ mô của nhà nước ổn định về kinh tế có nội dung rất phong phú song yêu cầu chủ yếu và trước tiên là sự ổn định về tài chính tiền tệ và sự kiểm soát được lạm phát. Vì nếu không như vậy thì toàn bộ hoạt động kinh tế bị méo mó, biến dạng, không kích thích được đầu tư, tiêu cực phát sinh, tâm lý xã hội phức tạp. Điều quan trọng nhất của sự ổn định xã hội là tạo ra được niềm tin, niềm hy vọng trong nhân dân. Chẳng hạn niềm tin ở chỗ ai làm nhiều làm tốt bằng tài năng của mình theo khuôn khổ pháp luật thì thu nhập cao. Niềm tin đó là động lực quan trọng cho phép khai thác, phát huy được tinh thần dân tộc có lợi cho sự tăng trưởng và phát triển kinh tế cần thiết trong nền kinh tế hàng hoá. Xây dựng kết cấu hạ tầng vật chất và hạ tầng xã hội. Việc đầu tư sản xuất kinh doanh của các doanh nghiệp trong nước và người nước ngoài được tiến hành thuận lợi và trở lên hấp dẫn hay không phụ thuộc nhiều nhân tố, nhưng trước hết phụ thuộc vào trình độ phát triển của các kết cấu hạ tầng, kết cấu hạ tầng vật chất bao gồm; giao thông vận tải, điện nước , thông tin bưu điện... còn kết cấu hạ tầng xã hội chủ yếu và quan trọng nhất là hệ thống tài chính ngân hàng, thương mại, giáo dục, bảo vệ sức khỏe, bảo hiểm... Cần ý thức được rằng một trong những tính quy luật có liên quan đến chiến lược đầu tư xác định kết cấu hạ tầng vật chất và xã hội, phải đi trước một bước so với đầu tư kinh doanh trực tiếp. Đầu tư cho kết cấu vật chất và xã hội đòi hỏi số vốn lớn, thu hồi vốn chậm, hoặc thu hồi một phần, do vậy thường do nhà nước đảm nhiệm. Nền kinh tế hàng hoá ở các nước tư bản phát triển, giúp họ sớm có ý thức về tính qui luật này và so với các nước xã hội chủ nghĩa và nước ta. Chính sự non kém về kết cấu hạ tầng là một trong những nguyên nhân cản trở việc thực hiện luật đầu tư nước ngoài, mặc dù ở nước ta đã ban hành sớm và với những điều khoản hấp dẫn. Cần có hệ thống pháp luật và bộ máy thực hiện sao cho đủ sức chống làm ăn phi pháp, đồng thời chống được sự quan liêu, cửa quyền, độc quyền và đặc quyền đặc lợi, khi nền kinh tế tồn tại nhiều thành phần tạo được tâm lý, tập quán có tính xã hội phù hợp và có lợi cho sự phát triển kinh tế hàng hoá . Cần có các nhà quản lý và nhà kinh doanh giỏi thích nghi với cơ chế thị trường. Điều kiện này rất quan trọng có thể nói là quyết định đến hiệu quả đầu tư, hiệu quả kinh doanh, tăng sự hấp dẫn cho người hoặc tổ chức của nước ngoài muốn liên doanh với nước ta. Các điều kiện nói trên là những điều kiện cần thiết quyết định phần lớn kết quả của quá trình chuyển biến nền kinh tế hàng hoá nước ta vận động theo cơ chế thị trường có sự quản lý vĩ mô của nhà nước không cầu toàn không chờ đợi, mà vừa làm vừa tạo dựng, vừa củng cố phát triển và hoàn thiện các điều kiện thị trường vì thế nó phải là một quá trình. Thực hiện nhất quán và lâu dài chính sách kinh tế nhiều thành phần, theo đinh hướng xã hội chủ nghĩa với các hình thức sở hữu đa như ; Sở hữu nhà nước ,sở hữu tập thể, sở hữu hỗn hợp, sở hữu cá thể, sở hữu tư bản tư nhân... Qua đó và bằng cách đó cho phép sử dụng có hiệu quả sức mạnh tổng hợp của các thành phần kinh tế có lợi cho sự phát triển kinh tế hàng hoá, tạo điều kiện để nhà nước dành vốn đầu tư cho những ngành thuộc cơ sở hạ tầng rất cần thiết, phù hợp có điều kiện thu nhập quốc dân còn rất hạn hẹp ở nước ta. Sắp xếp lại khu vực kinh tế nhà nước theo hướng nắm ngành khâu, mặt hàng trọng yếu, chuyển hẳn sang hạch toán kinh doanh, tự chủ về mọi mặt, đủ sức đứng vững giành thắng lợi trong cạnh tranh để kinh doanh có hiệu quả bằng cách đó mà giữ và phát huy vai trò chủ đạo của kinh tế quốc doanh đối với các thành phần kinh tế khác trong nền kinh tế hàng hoá. Sử dụng rộng rãi các hình thức kinh tế của kinh tế tư bản nhà nước nhằm lợi dụng sức mạnh hỗn hợp tư bản trong nước và ngoài nước với nhà nước về các mặt vốn công nghệ và tài năng quản lý để phát triển kinh tế hàng hoá ở nước ta. Đẩy mạnh nhân công lao động và hợp tác lao động theo hướng chuyên môn hóa kết hợp với đa dạng hóa sản xuất kinh doanh tăng cường và phát triển ngành phi sản xuất vật chất ( ngành dịch vụ) coi trọng lao động trí tuệ theo kịp sự biến đổi nhanh chóng các ngành, các mặt hàng mũi nhọn và có tương lai. Chú trọng xu hướng phân công và hợp tác lao động trên phạm vi quốc tế dựa vào thế mạnh của nhau để phát triển kinh tế hàng hoá. Đẩy mạnh sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa coi trọng việc ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ của loài người. Bằng cách đó tạo điều kiện đưa nhanh kinh tế hàng hoá ở nước ta vừa phát triển theo chiều rộng và chiều sâu, nhằm tăng cường khả năng cạnh tranh hàng hoá của nước ta trên tiền tệ quốc tế và khu vực. Xác định và phát triển thị trường hướng ngoại, đặc điểm của thị trường này là phong phú đa dạng về hình thức thể loại ( thị trường tư liệu sản xuất, tư liệu tiêu dùng, sức lao động, khoa học kỹ thuật, tiền tệ vốn, chứng khoán...) bao gồm nhiều lực lượng tham gia phát triển thông suốt không biệt lập giữa các vùng, giữa các địa phương, giữa trong nước và quốc tế. ở đây cần chú ý mấy đặc điểm như xác định chiến lược thị trường hướng ngoại nhưng phải lấy thị trường trong nước làm cơ sở, phải có mặt hàng mũi nhọn có khả năng cạnh tranh dựa trên cơ sở thế mạnh và lợi thế so sánh, bởi lẽ người ta chỉ sản xuất những sản phẩm vốn là thế mạnh của quốc tế, nhưng lại là thế yếu của họ. Một nguyên tắc cần chú ý có liên quan đến cung cầu và thị trường là người ta bán hoặc sản xuất cái mà thị trường trong và ngoài nước cần, chứ không phải bán cái gì mà họ có. Thực hiện chính sách đối ngoại có lợi cho sự phát triển kinh tế hàng hoá muốn vậy phải mở rộng quan hệ theo hướng đa dạng hóa về hình thức, đa dạng hóa vể nguồn, phải quán triệt nguyên tắc hai bên cùng có lợi, không can thiệp vào nội bộ của nhau và không phân biệt chế độ chính trị xã hội. Rõ ràng xác định và phát triển nền kinh tế hàng hoá ở nước ta là quá trình vừa có tính cấp bách, trước mắt, vừa là cơ bản lâu dài. Trong quá trình đó không tránh khỏi những khó khăn do điểm xuất phát thấp của nền kinh tế nước ta gây ra song cũng có thuận lợi nhất định cần khai triển nhu cầu và thị trường trong nước, môi trường và con người Việt Nam năng động có khả năng tiếp nhận cơ chế thị trường. Nước ta nằm trong vùng Châu á - Thái Bình Dương - vùng trung tâm kinh tế năng động nhất thế giới hiện nay. Đảng và nhà nước ta kiên quyết đổi mới theo hướng có lợi cho sự phát triển kinh tế hàng hoá .