Tiểu luận Mâu thuẫn biện chứng với quá trình xây dựng kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam

Lời mở đầu Mâu thuẫn là một hiện tượng có trong tất cả các lĩnh vực: tự nhiên, xã hội và tư duy con người. Trong hoạt động kinh tế hiện tượng đó cũng mang tính phổ biến, chẳng hạn như mâu thuẫn giữa cung - cầu, tích luỹ và tiêu dùng, tính kế hoạch hoá của từng xí nghiệp, công ty với tính tự phát vô chính phủ của nền sản xuất hàng hoá. Mâu thuẫn tồn tại từ khi sự xuất hiện cho đến khi sự vật kết thúc tồn tại của mình. Trong mỗi sự vật mâu thuẫn hình thành không chỉ có một mà có nhiều mâu thuẫn và sự vật trong cùng một lúc có nhiều mặt đối lập, mâu thuẫn này mật đi thì mâu thuẫn khác lại hình thành. Trong sự nghiệp đổi mới của nước ta do Đảng khởi xướng và lãnh đạo đã dành được những thắng lợi bước đầu mang tính quyết định, quan trọng trong việc chuyển nền kinh tế từ cơ chế quản lý tập trung quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Trong những chuyển biến đó đã đạt được những thành công to lớn nhưng trong những thành đó luôn tồn tại những vấn đề mâu thuẫn làm kìm hãm sự phát triển của đất nước - của công cuộc đổi mới. Đòi hỏi phải được giải quyết và nếu được giải quyết nó sẽ thúc đẩy cho sự phát triển của nền kinh tế. Với mong muốn tìm hiểu thêm về những vấn đề của nền kinh tế, quan điểm lý luận cũng như vướng mắc trong giải pháp, quy trình xử lý các vấn đề có liên quan đến quá trình tiến hành cải cách trong việc chuyển nền kinh tế nên tôi đã chọn: “Mâu thuẫn biệnc chứng với quá trình xây dựng kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam”làm đề tài cho tiểu luận triết học Mac - Lênin. Hà nội, tháng 1 năm 2002 Phần I: Nội dung 1. Cơ sở lý luận: Mỗi một sự vật, hiện tượng đang tồn tại đều là một thể thống nhất được tạo thành với các mặt, các khuynh hướng, các thuộc tính phát triển ngược chiều nhau, đối lập nhau chúng tạo thành các mâu thuẫn tồn tại trong sự vật, hiện tượng. 1.1. Sự đấu tranh của các mặt đối lập trong một thể thống nhất. Trong phép biện chứng duy vật khái niệm mặt đối lập là sự khái quát các thuộc tính, khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau, tồn tại trong cùng một sự vật, hiện tượng và tạo nên sự vật, hiện tượng đó. Do đó cần phải phân biệt rằng bất kỳ hai mặt đối lập nào cũng tạo thành mâu thuẫn. Bởi vì trong các sự vật, hiện tượng của thế giới khách quan, không phải chỉ tồn tại trong đó hai mặt đối lập. Trong cùng một thời điểm ở mỗi sự vật có thể tồn tại nhiều mặt đối lập. Chỉ có những mặt đối lập là tồn tại thống nhất trong cùng một sự vật như một chỉnh thể, nhưng có khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau, bài trừ, phủ định, và chuyển hoá lẫn nhau. Sự chuyển hoá này tạo thành nguồn gốc, động lực đồng thời quy định các bản chất, khuynh hướng phát triển của sự vật thì hai mặt đối lập như vậy mới gọi là hai mặt đối lập tạo thành mâu thuẫn. Sự thống nhất của các mặt đối lập là “lương tựa” vào nhau, là điều kiện tồn tại của nhau. Nếu thiếu một trong hai mặt đối lập chính tạo thành sự vật thì nhất định không có sự tồn tại của sự vật. Bởi vậy sự thống nhất của các mặt đối lập là điều kiện không thể thiếu được cho sự tồn tại của bất kỳ sự vật, hiện tượng nào. Sự thống nhất này do những đặc điểm riêng có của bản thân sự vật tạo nên. Ví dụ: Nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp và nền kinh tế thị trường (KTTT) là điều kiện cho sự tồn tại và phát triển của công cuộc đổi mới nền kinh tế ở Việt Nam, hai nền kinh tế hoàn toàn khác nhau về bản chất và những biểu hiện của nó nhưng nó lại hết sức quan trọng. Vì nó là sự thống nhất tạo nên quá trình đổi mới kinh tế ở Việt Nam. Thiếu sự thống nhất này nền KTTT ở Việt Nam không thể tồn tại với ý nghĩa là chính nó. Ví dụ: Lực lượng sản xuất - quan hệ sản xuất trong phương thức sản xuất: khi lực lượng sản xuất phát triển thì cùng với nó quan hệ sản xuất cũng phát triển, hai mặt này chính là điều kiện tiền để cho sự phát triển của phương thức sản xuất. Lực lượng sản xuất là yếu tố động, luôn luôn vận động theo hưóng hoàn thiện, quan hệ sản xuất phải vận động theo để cho kịp với trình độ của lực lượng sản xuất, tạo động lực phát triển lực lượng sản xuất và có tác dụng thúc đẩy nền kinh tế. Tuy nhiên khái niệm thống nhất này cũng chỉ tương đối. Bản thân khái niệm đã nói lên tính chất tương đối của nó: Thống nhất của cái đối lập, trong thống nhất đã bao hàm trong nó sự đối lập. Sự đấu tranh của các mặt đối lập: Sự thống nhất của các mặt đối lập trong cùng một sự vật không tách rời sự đấu tranh chuyển hoá giữa chúng. Bởi vì các mặt đối lập cùng tồn tại trong một sự vật thống nhất như một chỉnh thể chọn vẹn nhưng không nằm yên bên nhau mà điều chỉnh chuyển hoá lẫn nhau tạo thành động lực phát triển của bản thân sự vật. Sự đấu tranh chuyển hoá bài trừ và phủ định lẫn nhau giữa các mặt trong thế giới khách quan thể hiện dưới nhiều dạng khác nhau. Ví dụ: Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội có giai cấp đối kháng, mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên tiến với quan hệ sản xuất lạc hậu, kìm hãm nó diễn ra gay gắt và quyết liệt. Chỉ có thông qua các cuộc cách mạng xã hội bằng nhiều hình thức kể cả bạo lực mới có thể giải quyết được mâu thuẫn một cách căn bản. Sự đấu tranh của các mặt đối lập được chia làm nhiều giai đoạn. Thông thường, khi mới xuất hiện, mặt đối lập chưa thể hiện rõ sự xung khắc gay gắt, người ta gọi đó là giai đoạn khác nhau. Tất nhiên không phải bất kỳ sự khác nhau nào cũng được gọi là mâu thuẫn. Chỉ có những mặt khác nhau, tồn tại trong một sự vật, hiện tượng liên hữu cơ với nhau, phát triển ngược chiều nhau, tạo thành động lực bên trong của sự phát triển, khi hai mặt ấy mới hình thành bước đầu của mâu thuẫn. Khi hai mặt đối lập của mâu thuẫn phát triển đến giai đoạn xung đột gay gắt, nó biến thành độc lập. Nếu hội đủ các mặt cần thiết hai mặt đối lập sẽ chuyển hoá lẫn nhau. Sự vật cũ mất đi, sự vật mới xuất hiện. Sau khi mâu thuẫn được giải quyết sự thống nhất của hai mặt đối lập cũ được thay thế bằng sự thống nhất của hai mặt đối lập mới, hai mặt đối lập mới lại đấu tranh chuyển hóa tạo thành mâu thuẫn. Mâu thuẫn được giải quyết, sự vật mới hơn xuất hiện với trình độ cao hơn. Cứ như thế, đấu tranh giữa các mặt đối lập làm cho sự vật biến đổi không ngừng từ thấp lên cao. Chính vì vậy Lênin khẳng định “sự phát triển là một cuộc đấu tranh giữa các mặt đối lập. Khi bàn về mối quan hệ thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập Lênin khẳng chỉ ra rằng: Mặc dù thống nhất chỉ là điều kiện để sự vật tồn tại với ý nghĩa nó chính là nó nhờ có sự thống nhất giữa các mặt đối lập mà chúng ta nhận biết được sự vật, hiện tượng tồn tại trong thế giới khách quan. Song bản thân của sự thống nhất chỉ là tương đối tạm thời. Đấu tranh giữa các mặt đối lập mới là tuyệt đối. Nó diễn ra thường xuyên và liên tục trong suốt quá trình tồn tại của sự vật. Kể cả trong trạng thái sự vật ổn định, cũng như khi chuyển hoá nhảy vọt về chất của các mặt đối lập là có điều kiện thoáng qua, tạm thời tương đối. Sự đấu tranh của các mặt đối lập bài trừ lẫn nhau là tuyệt đối cũng như sự phát triển, sự vận động là tuyệt đối. 1.2. Sự chuyển hoá của các mặt đối lập: Không phải bất kỳ sự đấu tranh nào của các mặt đều dẫn đến sự chuyển hoá giữa chúng. Chỉ có sự đấu tranh của các mặt đối lập phát triển đến một trình độ nhất định, hội đủ các điều kiện cần thiết mới chuyển hoá, bài trừ và phủ định lẫn nhau. Trong giới tự nhiên chuyển hoá của các mặt đối lập thưòng xuyên diễn ra một cách tự phát, còn trong xã hội, sự chuyển hoá của các mặt đối lập nhất thiết phải diễn ra thông qua hoạt động có ý thức của con người. Chuyển hoá của các mặt đối lập chính là lúc mâu thuẫn được giải quyết, sự vật cũ mất đi, sự vật mới ra đời, đó chính là quá trình diễn biến rất phức tạp với nhiều hình thức phong phú. Do đó, không nên hiểu sự chuyển hoá lẫn nhau giữa các mặt đối lập, chỉ là sự hoán vị đổi vị trí một cách đơn giản, máy móc. Thông thường thì mâu thuẫn chuyển hoá theo hai phương thức: Phương thức thứ nhất: Mặt đối lập này chuyển hoá thành mặt đối lập kia nhưng ở trình độ cao hơn xét về mặt phương diện chất của sự vật. Ví dụ: Lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất trong xã hội phong kiến đấu tranh chuyển hoá lẫn nhau để hình thành quan hệ sản xuất mới là quan hệ sản xuất tư bản Chủ nghĩa và lực lượng sản xuất mới cao hơn về trình độ. Phương thức thứ hai: Có hai mặt chuyển hoá lẫn nhau để hình thành hai mặt đối lập mới hoàn toàn. Ví dụ: Nền kinh tế Việt Nam chuyển từ kế hoạch hoá tập trung, quan liêu bao cấp sang cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng Xã hội Chủ nghĩa. Từ những mâu thuẫn trên cho ta thấy trong thế giới hiện thực, bất kỳ sự vật hiện tượng nào cũng chứa đựng trong bản thân nó những mặt, những thuộc tính có khuynh hướng phát triển ngược chiều nhau. Sự đấu tranh chuyển hoá của các mặt đối lập trong những điều kiện cụ thể tạo thành mâu thuẫn. Mâu thuẫn là hiện tượng khách quan phổ biến của thế giới. Mâu thuẫn được giải quyết, sự vật cũng mất đi, sự vật mới hình thành, sự vật mới lại nảy sinh các mặt đối lập và mâu thuẫn mới. Các mặt đối lập này đấu tranh chuyển hoá và phủ định lẫn nhau để tạo thành sự vật mới hơn. Cứ như vậy mà các sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan thường xuyên biến đổi và phát triển không ngừng. Vì vậy, mâu thuẫn và nguồn gốc, là động lực của mọi quá trình phát triển. 2. Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường. 2.1. Thực trạng kinh tế thị trường ở Việt Nam: Nền kinh ở nước ta hiện nay, có thể nói đang ở trong giai đoạn quá độ, chuyển tiếp từ nền kinh tế tập trung, hành chính - bao cấp sang nền KTTT có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng Xã hội Chủ nghĩa. Do vậy những đặc điểm của giai đoạn quá độ trong nền kinh tế nước ta đương nhiên là một vấn đề có ý nghĩa, rất cần được nghiên cứu, xem xét. Nhận thức được những đặc điểm phức tạp của giai đoạn quá độ đó, chúng ta sẽ tránh được những sai lầm chủ quan, nóng vội hoặc những khuynh hướng cực đoan, máy móc: sao chép, nhập nguyên bản KTTT từ bên ngoài vào. 2.1.1. Một số đặc điểm chung của nền kinh tế thị trường ở nước ta: Sự nghiệp đổi mới ở Việt Nam theo định hướng Xã hội Chủ nghĩa là một tất yếu lịch sử, nó nhằm tới mục tiêu cụ thể và mang tính cách mạng. Nó thay cũ đổi mới hàng loạt vấn đề lý luận và thực tiễn, cả về kinh tế và chính trị - xã hội, bảo vệ và phát triển chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh trong hoàn cảnh, điều kiện mới. Như chúng ta đã biết, trừ khi Chủ nghĩa Xã hội (CNXH) được xây dựng, tất cả các nước xã hội chủ nghĩa đều thực hiện kinh tế kế hoạch tập trung, cơ chế vận hành và quản lý kinh tế này được duy trì một thời gian khá dài và xem như là đặc trưng riêng biệt của CNXH, là cái đối lập với cơ chế thị trường của Chủ nghĩa Tư bản (CNTB). Sự thực thì không phải hoàn toàn như vậy, nền kinh tế tập trung không chỉ là sản phẩm riêng của CNXH, cũng như nền KTTT không phải duy nhất được thiết lập trong CNTB,...Nền kinh tế tập trung đã được các nước Bư bản áp dụng từ trước khi nhiều nước xác lập chế độ Xã hội Chủ nghĩa. Nhưng các nước Tư bản Chủ nghĩa đã xoá bỏ cơ chế này sau khi chiến tranh kết thúc và đã đạt được những thành tựu rất lớn về kinh tế xã hội. Công bằng mà nói, nền kinh tế thị trường cũng chưa phải là cái duy nhất bảo đảm cho sự tăng trưởng và phát triển của xã hội. Trong thời kỳ quá độ lên CNXH thì sự tồn tại của nền sản xuất hàng hoá, nền KTTT - bước phát triển cao của nền sản xuất hàng hoá-là lẽ đương nhiên. Như vậy, có thể nói rằng nền KTTT cũng như nền kinh tế tập trung không phải là thuộc tính cố hữu, đặc thù của một chế độ xã hội nào, vấn đề áp dụng mỗi nền kinh tế đó vào thời điểm, hoàn cảnh lịch sử nào cho phù hợp để dành lại hiệu quả cao nhất. Chúng ta đang trong giai đoạn quá độ đi lên CNXH, bởi thế việc phát triển nền KTTT là một tất yếu khách quan. Mới chỉ có hơn chục năm đổi mới vừa qua, với việc chuyển sang nền KTTT, Việt Nam đã cho nhân dân Thế giới ngỡ ngàng. Từ chỗ chúng ta còn xa lạ, nay đã hội nhập được với nền kinh tế tiên tiến, hiện đại. Tất cả những thành tựu kinh tế mà chúng ta đã đạt được khi chuyển sang nền KTTT đã nói lên công cuộc đổi mới ở nước ta là một cuộc cách mạng thực sự. ở Việt Nam có đặc điểm là bảo vệ, vận dụng và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác-Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh là mục tiêu, nhiệm vụ không kém phần quan trọng làm sáng tỏ thêm ý nghĩa và vai trò cách mạng của công cuộc đổi mới hiện nay ở nước ta. Trong công cuộc đổi mới hiện nay, Đảng ta một lần nữa khẳng định những giá trị khoa học bền vững của Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh, đồng thời luôn lấy Chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam cho mọi hành động. 2.1.2. Một số đặc điểm của kinh tế thị trường ở Việt Nam nhìn từ góc độ triết học. Thực tiễn vận động của nền kinh tế thế giới những năm gần đây cho thấy, mô hình phát triển kinh tế theo xu hướng thị trường có sự điều tiết vĩ mô từ trung tâm, trong bối cảnh của thời đại ngày nay, là một mô hình hợp lý hơn cả. Mô hình này, về đại thể, đáp ứng được những thách thức của sự phát triển. ở nước ta, việc thực hiện mô hình này, trong thực tế, chẳng những là nội dung của công cuộc đổi mới mà hơn thế nữa, còn là công cụ, là phương thức để nước ta đi tới mục tiêu xây dựng XHCN (xã hội chủ nghĩa). Nền kinh tế nước ta hiện nay, có thể nói, đang ở trong giai đoạn qúa độ, chuyển tiếp từ nền kinh tế tập trung, hành chính, bao cấp sang nền KTTT có sự quản lý của Nhà nước, theo định hướng XHCN. Do vậy, những đặc điểm của giai đoạn qúa độ trong nền kinh tế nước ta, đương nhiên là một vấn đề có ý nghĩa, rất cần được nghiên cứu, xem xét. Nhận thức được những đặc điểm đó, chúng ta sẽ tránh được những sai lầm, chủ quan, nóng vội duy ý trí hoặc những khuynh hướng cực đoan, máy móc. Vậy, từ phương diện triết học thì những đặc điểm của nền kinh tế quá độ của nước ta hiện nay là gì? Như chúng ta đã biết trong nền kinh tế tập trung quan liêu bao cấp, mọi chức năng kinh tế - xã hội của nền kinh tế đều được triển khai trong quá trình kế hoạch hoá ở cấp độ quốc gia. Tính bao cấp Nhà nước đối với các hoạt động của sản xuất lưu thông, phân phối...khá nặng nề. ở nước ta trước đây, chế độ hoạch toán, trên thực tế còn nặng về mặt hình thức. Lợi ích kinh tế , đặc biệt là lợi ích cá nhân người lao động, một động lực trực tiếp của hoạt động xã hội chưa được quan tâm thích đáng. Vì thế, sự vận động của nền kinh tế nhìn chung là chậm chạp, kém năng động. Kể từ sau Đại hội lần thứ VI của Đảng ( Tháng 12- 1986) đến nay, theo đường lối đổi mới, đất nước đã từng bước chuyển sang nền KTTT, theo đường lối đổi mới, đất nước đã từng bước chuyển sang nền KTTT với định hướng XHCN và điều đó có nghĩa là chúng ta đã đạt được những thành tựu hết sức quan trọng, những thành tựu cho phép chúng ta “điều chỉnh, bổ sung nhận thức, làm cho quan niệm về CNXH ngày càng cụ thể hơn, đường lối, chủ trương, chính sách ngày càng đồng bộ, có căn cứ khoa học và thực tiễn”. Những thành tựu đó, trong một chừng mực nhất định, cũng gián tiếp thừa nhận khả năng của KTTT trong việc năng hoá nên kinh tế đất nước. Bước sang cơ chế thị trường đương nhiên không tránh khỏi những tiêu cực của nó, nhưng dẫu sao nó cũng nói lên sức sống và khả năng tác động của các quan hệ thị trường. Về thực chất các bước chuyển này, dù nền KTTT chỉ mới vừa được hình thành ở nước ta, còn đang trong những bước chập chững ban đầu và đuợc điều tiết một cách có ý thức theo định hướng XHCN. Song cũng tác động khá rõ tới mọi mặt của đời sống xã hội và để lại ở đó những dấu ấn của mình về mặt văn hoá. Tác động quan tâm nhất của cơ chế thị trường là nó đã tạo ra ở nước ta những quan niệm thị trường không thuần thiết - những quan hệ thị trường. Sự đan sen, chi phối mãnh liệt của các nhân tố khác của đời sống xã hội trong bối cảnh của xã hội vừa ra khỏi cơ chế hành chính- bao cấp đã làm cho cơ chế thị trường bị “khúc xạ” theo nhiều chiều hướng khác nhau. Nguyên nhân của tình trạng trên trước hết thuộc về sự đổi mới các quan hệ sở hữu. Nếu như trước đây, nền kinh tế nước ta chỉ có một kiểu sở hữu tương đối thuần thiết nhất với hai thành phần sở hữu chủ đạo là: sở hữu nhà nước và sở hữu tập thể, thì hiện nay, cùng với thành phần sở hữu chủ đạo là sở hữu Nhà nước, còn tồn tại nhiều thành phần sở hữu khác. Những hình thức sở hữu đó, trong thực tế vận hành của nền kinh tế , không hẳn đã đồng bộ, đôi khi chúng còn mâu thuẫn với nhau. Song về tổng thể, chúng là những bộ phận khách quan của nền kinh tế, có khả năng đáp ứng đòi hỏi đa dạng và năng động của nền KTTT. Để giải quyết những mâu thuẫn đó thì không thể phủ nhận vai trò của Nhà nước trong nền KTTT. Nhà nước, ngoài việc phải trực tiếp quyết định những vấn đề của bản thân nền kinh tế còn phải đóng vai trò là nhân vật trung gian giữa các vấn đề kinh tế và các vấn đề xã hội. Nhà nước với chính sách, luật lệ của mình, một mặt có khả năng làm cho nền kinh tế đạt tới một sự tăng trưởng có hiệu quả, nhưng mặt khác cũng chính là người phải lo giải quyết các vấn đề do chính sự tăng trưởng kinh tế đã tạo ra. Về đại thể, chìa khoá để đáp ứng những nhu cầu phức tạp và trái ngược nhau của xã hội nằm trong tay bộ máy quản lý vĩ mô của Nhà nước. Tuy nhiên, ở nước ta hiện nay nhà nước và nền kinh tế Nhà nước có nhiều vấn đề cần được tháo dỡ để có thể đảm bảo được trọng trách to lớn của mình. Trên thực tế , bộ máy quản lý vĩ mô của Nhà nước đối với nền kinh tế còn kém hiệu quả. Hầu hết các doanh nghiệp kinh tế Nhà nước đều hoạt động thiếu năng động và quá ỷ lại vào Nhà nước. Trong một số trường hợp, thậm chí kinh tế Nhà nước còn vô tình hoặc cố ý bỏ rơi trận địa mà mình chiếm lĩnh tiếp tay cho phần tử tham nhũng, tiêu cực. Điều có nghĩa đối với việc xác định đặc điểm của nền kinh tế quá độ đến thị trường ở nước ta hiện nay có lẽ vẫn là sự thừa nhận xu hướng chủ yếu trong sự vận động của nó. Tiếp tục đổi mới và hoạt động có hiệu quả của kinh tế Nhà nước, để kinh tế thực sự giữ vai trò chủ đạo, làm đòn bẩy và điều chỉnh các hoạt động của toàn bộ nền kinh tế. Trên cơ sở đó, giải quyết ngay các mâu thuẫn xã hội ở tầm vĩ mô, sao cho tăng trưởng kinh tế không trở nên mâu thuẫn gay gắt với trật tự bình thường của đời sống xã hội. Đương nhiên, đây là những bài toán không phải có thể được giải quyết ngay trong một sớm một chiều. Cũng phải thừa nhận rằng, các vấn đề trên là những vấn đề cơ bản của bản thân cơ chế quản lý. Trong nền kinh tế hiện nay, cơ chế quản lý đang ở giai đoạn hình thành nên không đồng bộ, thiếu hụt, chúng ta chưa thực sự tạo ra môi trường an toàn và ổn định cho sản xuất và kinh doanh. Cơ chế pháp lý cho các hoạt động kinh tế còn nhiều bất cập, các hoạt động tài chính, ngân hàng...còn nhiều điều bất hợp lý. Do vậy, trong một số vụ án kinh tế, cơ chế quản lý đôi khi vừa là thủ phạm lại vừa là nạn nhân của KTTT. Tính chất không rõ ràng, thiếu xác định cả trên phương diện kinh tế - xã hội dường như đang là một cái gì đó rất phổ biến, rất đặc trưng cho các quan hệ trong nền kinh tế ở nước ta hiện nay. 2.2. Những mâu thuẫn phát sinh trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường ở Việt Nam. 2.2.1. Mấy vấn đề lý luận chung của Chủ nghĩa Mac-Lênin về quan hệ giữa kinh tế và chính trị. Theo các nhà kinh điển của Chủ nghĩa Mac-Lênin thì kinh tế quyết định chính trị, “ chính trị là sự biểu hiện tập trung của kinh tế”. Trong lịch sử phát triển xã hội loài người không phải bao giờ cũng có vấn đề chính trị. Xã hội nguyên thuỷ chưa có giai cấp, chưa có vấn đề chính trị. Từ khi xã hội có giai cấp và Nhà nước xuất hiện thì vần đề chính trị mới xuất hiện. Vấn đề chính trị là vấn đề thuộc về quan hệ giai cấp và đấu tranh giai cấp. Trung tâm của vấn đề chính trị là vấn đề đấu tranh giai cấp giữa các lực lượng xã hội nhằm giữ chính quyền Nhà nước và sử dụng chính quyền đó làm công cụ để xây dựng và bảo vệ chế độ xã hội phù hợp với lợi ích của giai cấp cầm quyền. Bản thân vấn đề chính trị ra đời hoàn toàn là kinh tế quyết định. Chính trị không phải là mục đích mà chỉ là phương tiện để thực hiện mục đích kinh tế. Khi phê phán quan niệm của Duyring cho rằng bạo lực chính trị quyết định kinh tế, F Angen đã khẳng định: “Bạo lực chỉ là phương tiện còn lợi ích kinh tế, trái lại là mục đích” và Anghen chỉ rõ: “ để thoả thuận những lợi ích kinh tế thì quyền lực chính trị chỉ được sử dụng làm một phương tiện đơn thuần. Quyền lực chính trị là công cụ mạnh mẽ nhất để bảo vệ chế độ xã hội. Sự thống trị về chính trị của một giai cấp nhất định là điều kiện đảm bảo cho giai cấp đó thực hiện được sự thống trị về kinh tế, được thực hiện thông qua đấu tranh thống trị. Theo Anghen “ Bất cứ cuộc đấu tranh giai cấp nào cũng đều là đấu tranh chính trị, xét đến cùng, đều xoay quanh vấn đề giải phóng về kinh tế”. Để nhấn mạnh vai trò của chính trị C.I Lênin đã khẳng định: “Chính trị không thể không chiếm không vị trí hàng đầu so với kinh tế”. Khẳng định đó của Lênin không có nghĩa là phủ nhận vai trò quyết định của kinh tế đối với chính trị,mà muốn nhấn mạnh tác động tích cực của chính trị đối với kinh tế. Vấn đề kinh tế không thể tách rời vấn đề chính trị, mà nó được xem xét, giải quyết theo một lập trường chính trị nhất định. Giai cấp nào cầm quyền cũng hướng kinh tế phát triển theo lập trường chính trị của giai cấp đó nhằm phục vụ cho mục tiêu kinh tế - xã hội nhất định. Và lập trường chính trị đúng (hay sai) sẽ thúc đẩy (hay kìm hãm) sự phát triển kinh tế V.I Lênin còn khẳng định rằng: “Không có một lập trường chính trị đúng thì một giai cấp nhất định nào đó, không thể nào giữ vững được sự thống trị của mình và do đó cũng không thể nào hoàn thành được nhiệm vụ của mình trong lĩnh vực sản xuất”. Khi thể chế chính trị không phù hợp với yêu cầu phát triển của kinh tế thì tất yếu sẽ không mở đường đi cho kinh tế đi lên. Khi đó, việc thay đổi thể chế chính trị cho phù hợp với yêu cầu phát triển của kinh tế là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy kinh tế phát triển. Như vậy, chúng ta có thể khẳng định rằng kinh tế và chính trị thống nhất biện chứng với nhau trên nền tảng quyết định của kinh tế. Đây là cơ sở phương pháp luận quan trọng trong việc nhận thức xã hội nói chung, nhận thức công cuộc đổi mới ở Việt Nam nói riêng. Có thể nói, từ Đại hội VI của Đảng (tháng 12 - 1986) đất nước ta chuyển sang một giai đoạn mới - giai đoạn thực hiện công cuộc đổi mới cho đến nay, công cuộc đổi mới đã tiến hành được hơn 10 năm. Trong thời gian qua, việc nhận thức về mối quan hệ giữa kinh tế và chính trị cũng ngày càng hoàn thiện hơn. Vào những năm đầu của công cuộc đổi mới ở nước ta, khi mà Liên Xô và các nước Đông Âu vấp phải những thất bại nặng nề, khi mà chúng ta giành được những thắng lợi bước đầu, ở nước ta đã có quan điểm cho rằng nguyên nhân thất bại của Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu là do các nước đó đổi mới chính trị trước đổi mới kinh tế sau; còn nguyên nhân thành công của công cuộc đổi mới ở nước ta là đổi mới kinh tế trước, đổi mới chính trị sau. Quan điểm này mới xem qua tưởng là chính xác, nhưng đi sâu vào phân tích sẽ thấy rằng nó không phù hợp với lý luận và thực tiễn. Theo quan điểm của các nhà sáng lập Chủ nghĩa Mác-Lênin như đã trình bày, mỗi khi chính trị không phù hợp với kinh tế thì thay đổi về chính trị là điều kiện tiên quyết để thay đổi về kinh tế, thúc đẩy kinh tế phát triển. Cho nên, không thể quy nguyên nhân thất bại trong đổi mới ở Liên Xô và Đông Âu như đã trình bày là nguyên nhân gây thất bại. Nguyên nhân thực sự dẫn đến sự sụp đổ Chủ nghĩa xã hội ở Liên Xô và Đông Âu là do mâu thuẫn giữa kinh tế và chính trị không được phát hiện kịp thời và sớm khắc phục đã dẫn đến khủng hoảng nghiêm trọng về chính trị làm mất vai trò của Đảng cộng sản. Khẳng định rằng, ở nước ta đổi mới kinh tế trước, đổi mới chính trị sau cũng không phù hợp với thực tiễn. Sự thật là phải có đường lối đổi mới của Đảng đề ra, trên cơ sở đó hình thành chính sách mới, pháp luật mới,...thì mới có thể đổi mới kinh tế. Bản thân đường lối đổi mới của Đảng cùng với chính sách luật pháp...của Nhà nước đều thuộc về chính trị. Vấn đề là ở chỗ: lĩnh vực chính trị là lĩnh vực hết sức phức tạp, liên quan đến quyền thống trị của giai cấp, nó có ý nghĩa quyết định thành công của công cuộc đổi mới nên phải tiến hành từng bước và hết sức thận trọng. Đổi mới chính trị phải trên cơ sở đổi mới kinh tế, gắn liền với đổi mới kinh tế và đáp ứng nhu cầu của đổi mới kinh tế. Tại Đại hội VII của Đảng (tháng 6-1991), Đảng đã khẳng định: “Về quan hệ giữa đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị, phải tập trung sức làm tốt đổi mới kinh tế, đáp ứng những đòi hỏi cấp bách của nhân dân về đời sống, việc làm và các nhu cầu xã hội khác, xây dựng cơ sỏ vật chất kỹ thuật của CNXH, coi đó là điều kiện quan trọng để tiến hành thuận lợi đổi mới trong lĩnh vực chính trị. Đồng thời với đổi mới kinh tế, phải từng bước đổi mới tổ chức và phương thức hoạt động của hệ thống chính trị, phát huy ngày càng tốt quyền làm chủ và năng lực sáng tạo của nhân dân trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hoá, xã hội. Vì chính trị đụng chạm tới các mối quan hệ đặc biệt phức tạp và nhậy cảm trong xã hội nên việc đổi mới trong quan hệ thống trị nhất thiết phải trên cơ sỏ nghiên cứu và chuẩn bị rất nghiêm túc, không cho phép gây mất ổn định chính trị dẫn đến rối loạn. Nhưng không vì vậy mà tiến hành chậm trễ đổi mới chính trị nhất là về tổ chức bộ máy và các bộ phận, mối quan hệ giữa Đảng và Nhà nước và các đoàn thể nhân dân, bởi đó là điều kiện thúc đẩy phát triển kinh tế, xã hội và thực hiện dân chủ”. Điều đó cho thấy Đảng ta đã không tách rời đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị, mà gắn đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị. Đảng ta khẳng định rằng phải tập trung sức làm tốt đổi mới kinh tế và đồng thời đổi mới kinh tế phải tiến hành từng bước đổi mới chính trị, nhưng phải thận trọng không gây mất ổn định về chính trị. Tư tưởng trên đã trực tiếp tục phát triển một cách rõ ràng hơn ở Đại hội VIII của Đảng (tháng 6-1996). Khi tổng kết các bài học của 10 năm đổi mới, Đảng ta đã khẳng định “phải kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu đổi mới kinh tế với đổi mới chính trị”. Đây là một cách khái quát mới, hoàn toàn khoa học, nó vừa phù hợp với lý luận của Chủ nghĩa Mác-Lênin vừa phù hợp với công cuộc đổi mới ở nước ta. Thực tiễn trên thế giới cho thấy, ổn định chính trị là điều kiện hết sức cơ bản để phát triển kinh tế. Nó tạo ra môi trường để thu hút nguồn đầu tư trong nước và trên thế giới, tạo điều kiện phát triển sản xuất kinh doanh. Những thành tựu trong 10 năm đổi mới vừa qua ở nước ta đã khẳng định điều đó. Những thành tựu đó không thể tách rời việc chúng ta giữ vững và tăng cường vai trò lãnh đạo của đảng, vai trò tổ chức quản lý của Nhà nước XHCN. Đổi mới chính trị lại phải gắn liền với đổi mới về kinh tế, phù hợp với yêu cầu phát triển kinh tế thì mới có thể tăng cường được vai trò lãnh đạo của Đảng và vai trò tổ chức quản lý của Nhà nước XHCN, và nhờ đó mới giữ vững được sự ổn định về chính trị. Song, đổi mới kinh tế cũng không phải là đổi mới tuỳ tiện mà theo một định hướng chính trị nhất định. Đó chính là chuyển từ nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường, có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Chuyển sang nền kinh tế thị trường theo định hướng xã hội chủ nghĩa nhằm thực hiện mục tiêu dân giàu nước mạnh, xã hội công bằng văn minh. Đó cũng là cơ sở kinh tế cho sự ổn định về chính trị. Tóm lại: ổn định và đổi mới về chính trị là hai mặt đối lập nhưng thống nhất biện chứng với nhau. Có ổn định thì mới dó đổi mới và đổi mới là điều kiện để ổn định. Hai mặt đó tác động qua lại với nhau, và gắn bó chặt chẽ với đổi mới kinh tế, trên nền tảng của đổi mới kinh tế. Như vậy, chún ta thấy: Trong quá trình đổi mới ở nước ta, đổi mới kinh tế và đổi mới chính trị luôn gắn bó chặt chẽ với nhau, thống nhất với nhau, trong đó đổi mới kinh tế là trọng tâm, đổi mới chính trị phải tiến hành từng bước phù hợp với đổi mới kinh tế, đáp ứng yêu cầu đổi mới kinh tế. 2.2.2. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. Trong công cuộc xây dựng và phát triển nền kinh tế hàng hoá nhiều thành phần, vận hành theo cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay vấn đề lực lượng sản xuất - quan hệ sản xuất là một vấn đề hết sức phức tạp, mâu thuẫn gữa hai mặt này và những biểu hiện của nó xét trên phương diện triết học. Theo đó lực lượng sản xuất là nội dung của sự vật còn quan hệ sản xuất là hình thức của sự vật, lực lượng sản xuất quyết định quan hệ sản xuất. Khi lực lượng sản xuất phát triển đến một trình độ nhất định thì quan hệ sản xuất cũ không còn phù hợp nữa, trở nên kìm hãm lực lượng sản xuất, để mở đường cho lực lượng sản xuất phát triển cần phải thay thế quan hệ sản xuất cũ bằng một quan hệ sản xuất mới phù hợp với tính chất và trình độ của lực lượng sản xuất (LLSX). Chính quan hệ sản xuất (QHSX) phải vận động để phù hợp với LLSX, QHSX vận động theo đó thành quy luật kinh tế chung cho sự phát triển xã hội. Quá trình mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất tiên tiến với QHSX lạc hậu kìm hãm nó diến ra gay gắt và quyết liệt và cần được giải quyết. Nhưng giải quyết nó bằng cách nào? đó chính là cái cuộc cách mạng xã hội, chuyển đổi nền kinh tế mà cuộc chuyển đổi sáng KTTT ở nước ta là một ví dụ. Khi một mục tiêu, nhiệm vụ cực kì quan trọng thể hiện rõ tính chất cách mạng của công cuộc đổi mới hiện nay ở Việt Nam là phấn đấu xây dựng nước ta trở thành quốc gia công nghiệp, hiện đại, dân giàu, nước mạnh xã hội công bằng văn minh. Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước là chủ trương, biện pháp vừa mang tính cách mạng vừa mang tính khoa học để xây dựng CNXH. Nói đến công nghiệp hoá, hiện hoá đất nước chính là nói đến nền sản xuất tiên tiến và đó chính là LLSX và QHSX, nói đến khoa học, sự văn minh trí tuệ là nói đến một phương thức tối ưu để thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ, nông nghiệp nghèo, lạc hậu nhằm tạo điều kiện và cơ sở vật chất cho xây dựng CNXH. Trước đây chúng ta tỏ ra thiếu quan tâm đúng mực đến vai trò của trí tuệ, khoa học, đến việc tạo lập cơ sở kinh tế, vật chất của XHCN. Bằng chứng là một thời chúng ta đã không coi trọng đúng mức tầng lớp trí thức và khoa học trong môi trường tương quan với đội ngũ những nguời lao động khác. Do thế, lạc hậu là tất yếu xảy ra, khoa học chậm hoặc ít có điều kiện để phát triển, đất nước không thoát khỏi tình trạng sản xuất nhỏ, nông nghiệp lạc hậu và càng không thể nói đến công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. 2.2.3. Mâu thuẫn giữa các hình thái kinh tế trước đây và trong kinh tế thị trường. Trước đây người ta quan niệm rằng hình thức sở hữu trong chủ nghĩa xã hội là sở hữu XHCN tồn tại dưới 2 hình thức sở hữu toàn dân và sở hữu tập thể. Sự tồn tại hai hình thức sở hữu đó là tất yếu khách quan bởi những điều kiện lịch sử khi tiến hành cách mạng CNXH và xây dựng CNXH quyết định. Sau khi giành được chính quyền, giai cấp công nhân đứng trước hai hình thức sở hữu tư nhân khác nhau. Sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa và sở hữu tư nhân của những người sản xuất hàng hoá nhỏ. Thực tế đòi hỏi giai cấp công nhân phải có thái độ và phát triển giải quyết khác nhau. Đối với hình thức sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa bằng cách tước đoạt hoặc “chuộc lại” để chuyển thẳng lên sở hữu toàn dân, còn đối với hình thức sở hữu tư nhân của những người sản xuất nhỏ thì không thể dùng những biện pháp như trên, mà phải kiên trì giáo dục, thuyết phục tổ chức họ trên cơ sở tự nguyện chuyển lên sở hữu tập thể bằng con đường hợp tác hoá hai hình thức. Sở hữu đó là hai con đường đặc thù tiến lên chủ nghĩa cộng sản của giai cấp công nhân và nông dân tập thể. Thực tiễn cho thấy, ở nước ta hiện nay đã có những hình thức hợp tác xã kiểu mới ra đời do nhu cầu tồn tại và phát triển trong cơ chế thị trường hợp tác xã đã được tổ chức trên cơ sở đóng góp cổ phần và sự tham gia lao động trực tiếp của xã viên, phân phối theo kết quả lao động và theo cổ phần, mỗi xã viên có quyền như nhau đối với công việc chung, điều này cho thấy, kết cấu bên trong của sở hữu tập thể đã thay đổi phù hợp với thực tiễn ở nước ta hiện nay. 2.2.4. Mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường và mục tiêu xây dựng con người xã hội chủ nghĩa. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng muốn xây dựng Chủ nghĩa xã hội trước hết phải có con nguời XHCN. Yếu tổ con người giữ vai trò đặc biệt quan trọng trong sự nghiệp cách mạng, bởi vì con người là chủ thể của mọi sáng tạo, của mọi nguồn của cải vật chất và văn hoá, con người phát triển cao về trí tuệ, cường tráng về thể chất, phong phú về tinh thần trong sáng tạo về đạo đức là sự nghiệp xây dựng của xã hội mới là mục tiêu của CNXH ta phải bắt đầu từ con người, lấy con người làm điểm xuất phát. KTTT là một loại hình kinh tế mà trong đó các mối quan hệ kinh tế giữa con người với con người được biểu hiện thông qua chợ trường tức là thông qua việc mua - bán, trao đổi hàng hoá - tiền tệ, trong KTTT, các quan hệ hàng hoá - tiền tệ phát triển, mở rộng bao quát trên mọi lĩnh vực, có ý nghĩa chế biến đối với người sản xuất và người tiêu dùng. Do nảy sinh và hoạt động một cách khách quan trong những điều kiện lịch sử nhất định. KTTT phản ánh trình độ văn minh và sự phát triển của xã hội là nhân tố phát triển sức sản xuất, tăng trưởng kinh tế, thúc đẩy xã hội tiến lên. Tuy nhiên, kinh tế thị trường cũng có những khuyết tật tự thân, đặc biệt là tính tự phát mù quáng, sự cạnh tranh, lạnh lùng dẫn đến sự phá sản, thất nghiệp, khung khoảng chu kỳ. Xuất phát từ phân tích trên đây, chúng ta thấy rằng đổi mới ở nước ta hiện nay, không thể xây dựng và phát triển con người nếu thiếu yếu tố KTTT. Do hậu quả của nhiều năm chiến tranh của nền kinh tế kém phát triển của cơ chế tập trung quan liêu bao cấp,... nền kinh tế nước ta đã tụt hậu nghiêm trọng so với khu vực và quốc tế. Trong bối cảnh đó, KTTT là điều kiện rất quan trọng đưa nền kinh tế nước ta ra khỏi khủng hoảng và phát triển, phục hồi sản xuất, đẩy mạnh tốc độ tăng trưởng, bắt kịp bước tiến của thời đại. Trên cơ sở đó, đời sống của con người ngày càng được cải thiện nâng cao những nhu cầu sinh hoạt vật chất cơ bản ngày càng đáp ứng một cách đầy đủ và nhanh chóng hơn. Con người không thể có cơ chế khoẻ mạnh nếu thiếu ăn, thiếu mặc, thiếu các điều kiện y tế hiện đại để chăm sóc, gìn giữ sức khỏe, con người không thể có trí tuệ minh mẫn, phát triển nếu thiếu các điều kiện vật chất tiến hành các hoạt động học tập, nghiên cứu khoa học. Việc xây dựng củng cố, hoàn thiện cơ chế thị trường có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN cũng đồng nghĩa với việc tạo ra các điều kiện vật chất để thực hiện chiến lược xây dựng phát triển con người cho thế kỉ XXI. Trong những năm qua, KTTT ở nước ta đã được nhân dân hưởng ứng rộng rãi và đi vào cuộc sống rất nhanh chóng, góp phần khơi dậy nhiều tiềm năng sáng tạo, làm cho nền kinh tế sống động hơn, bộ mặt thị trường được thay đổi và sôi động hơn. Đây là những kết quả đáng mừng, đáng được phát huy, nó thể hiện sự phát triển và vận dụng đúng đắn các quy luật xã hội. Quá trình biện chứng đi lên CNXH từ khách quan đang trở thành nhận thức chủ quan trên quy mô toàn xã hội. Bên cạnh đó, có một khía cạnh khác cũng cần được đề cập: KTTT ở nước ta hiện nay không chỉ tạo ra điều kiện vật chất để xây dựng phát huy nguồn lực con người mà còn tạo ra môi trường thích hợp cho con người phát triển hoàn toàn, toàn diện cả về thể chất lẫn tinh thần. KTTT tạo ra sự cạnh tranh, chạy đua quyết liệt. Điều đó buộc con người phải năng động sáng tạo, linh hoạt, có tác phong nhanh nhẹn, có đầu óc quan sát, phân tích để thích nghi và hành động có hiện quả, từ đó nâng cao hoạt động thực tiễn của con người, góp phần làm giảm đi sự chậm chạp và trì trệ vẫn có của con nguời. Lao động trong nền kinh tế lạc hậu trước đổi mới. KTTT tạo ra những điều kiện thích hợp để con người mở rộng các mối quan hệ, giao lưu, buôn bán, từ đó hình thành các chuẩn mực văn hoá đạo đức mới theo tiêu trí thị trường như chữ tín trong chất lượng, chữ tín trong giao dịch,...Đây cũng là một hướng tốt đẹp bù đắp những thiếu hụt trong hệ giải trí của con người Việt Nam. Tuy nhiên cần phải thấy rằng không phải cứ xây dựng được KTTT là những phẩm chất tốt đẹp tự nó hình thành cho con người. Có những lúc, những nơi KTTT không những không làm cho con người ta năng động hơn, tốt đẹp hơn và có thể ngược lại, con làm tha hoá bản chất con người, biến con người thành gã nô lệ sùng bái đồng tiền hoặc kẻ đạo đức giả chỉ biết tôn trọng sức mạnh và lợi ích cá nhân sẵn sàng trà đạp lên nhân phẩm, văn hoá, đạo đức luân lý,...Bên cạnh những tác động tích cực, KTTT cũng có nhiều khuyết tật, hạn chế gây ra những tác động xấu. Đơn giản ví dụ như: Tị nạn thương mại hoá trường học, xem nhẹ truyền thống tôn sư trọng đạo. Quan hệ hàng hoá - tiền tệ làm sôi động thị trường nhưng cũng sói mòn nhân cách và hạ thấp phẩm giá của con người. Ngoài ra, đi kèm với KTTT là hàng loạt tệ nạn xã hội dễ đưa đến những rối loạn, khủng hoảng cho gia đình - hạt nhân, tế bào của xã hội. Nạn cờ bạc, rược chè, mại dâm, ma tuý, buôn lậu, hối lộ,...là những căn bệnh trầm kha không dễ bề khắc phục trong KTTT. Thật không sai khi hình dung KTTT là con dao hai lưỡi nếu dùng không cẩn thận dễ bị đứt tay. Những phân tích trên đây cho thấy, KTTT là mục tiêu xây dựng con người XHCN là một mâu thuẫn biện chứng trong thực tiễn nứoc ta hiện nay. Đây chính là hai mặt đối lập của một mâu thuẫn xã hội giữa KTTT và quá trình xây dựng con người vừa có sự thống nhất vừa có sự đấu tranh. KTTT vừa tạo ra những điều kiện để xây dựng, phát huy nguồn lực con người vừa tạo ra những độc tố đầu độc, huỷ hoại con người. Việc giải quyết mâu thuẫn trên đây là việc làm không đơn giản. Đối với nước ta, mâu thuẫn giữa KTTT và quá trình xây dựng con người được giải quyết bằng vai trò lãnh đạo của Đảng, bằng sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Đảng ta xác định: “ sản xuất hàng hoá không đối lập với CNXH mà là thành tựu phát triển nền văn minh nhân loại, tồn tại khách quan, cần thiết trong công cuộc xây dựng CNXH và có khi CNXH đã được xây dựng”. Như vậy, Đảng ta vạch rõ sự thống nhất giữa KTTT và mục tiêu xây dựng CNXH. Việc áp dụng kinh tế thị trường đòi hỏi phải nâng cao năng lực quản lý tầm vĩ mô của Nhà nước, đồng thời xác nhận đầy đủ chế độ tự chủ của các đơn vị sản xuất kinh doanh. Thực hiện tốt vấn đề này sẽ phát huy được tích cực, to lớn cũng như ngăn ngừa hạn chế, khắc phục những tiêu cực, khiếm khuyết của KTTT, các hoạt động của sản xuất kinh doanh phải hướng vào phục vụ công cuộc xây dựng nguồn lực con người. Cần phải tiến hành các hoạt động văn hoá, giáo dục nhằm khôi phục tâm lý sùng bái đồng tiền, bắt chống đạo lý, coi thường các giá trị nhân văn, gia sức phát huy các giá trị tinh thần nhân đạo, thẩm mỹ, các di sản văn hoá nghệ thuật của dân tộc như nội dung của nghị quyết Trung ương V đã nêu. Đây chính là công cụ, phương tiện quan trọng để tác động góp phần giải quyết mâu thuẫn đã nêu. Phần II: Kết luận Mâu thuẫn là một hiện tượng khách quan phổ biển hình thành từ những cấu trúc và thuộc tính bên trong vốn có tự thân của tất cả các sự vật, hiện tượng trong bản thân thế giới khách quan. Do đó trong hoạt động thực tiễn phân tích từng mặt độc lập tạo thành mâu thuẫn cụ thể để nhận thức được bản chất khuynh hướng vận động, phát triển của sự vật hiện tượng. Cần nắm vững nguyên tắc để giải quyết mâu thuẫn. Đó là sự đấu tranh giữa hai mặt đối lập diễn ra theo quy luật phá vỡ cái cũ để thiết lập cái mới hơn. Vì vậy, trong đời sống xã hội, mọi hành vi đấu tranh cần được coi là chính khi nó thúc đẩy sự phát triển. Trong thời kỳ chuyển nền kinh tế ở Việt Nam từ kế hoạch hoá tập trung quan liêu bao cấp chuyển sang KTTT có sự quản lý của Nhà nước theo định hướng XHCN. Chủ trương lãnh đạo của Đảng là rất đúng đắn. Tuy nhiên trong thực hiện còn nhiều thiếu sót mâu thuẫn giữa các vấn đề nẩy sinh. Những mâu thuẫn đó lại đòi hỏi chúng ta giải quyết, có như thế nền kinh tế mới phát triển theo đúng nghĩa mới của nó. Đề tài: Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình xây dựng kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam Mục lục Trang Lời mở đầu 2 Phần I: Nội dung 3 1. Cơ sở lý luận 3 1.1. Sự đấu tranh của các mặt đối lập trong một thể thống nhất 3 1.2. Sực chuyển hoá của các mặt đối lập 5 2. Mâu thuẫn biện chứng trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường 6 2.1. Thực trạng kinh tế thị trường ỏ Việt Nam 6 2.1.1. Một số đặc điểm chung của nền kinh tế thị trường ở nước ta 6 2.1.2. Một số đặc điểm của kinh tế thị trường ở Việt Nam nhìn từ góc độ triết học 8 2.2. Những mâu thuẫn phát sinh trong quá trình chuyển sang kinh tế thị trường ở Việt Nam 10 2.2.1. Mấy vấn đề lý luận chung của chủ nghĩa Mác - Lênin về quan hệ giữa kinh tế và chính trị 10 2.2.2. Mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất và quan hệ sản xuất. 14 2.2.3. Mâu thuẫn giữa các hình thái kinh tế trước đây và trong kinh tế thị trường 15 2.2.4. Mâu thuẫn giữa kinh tế thị trường và mục tiêu xây dựng con người xã hội chủ nghĩa. 16 Phần II: Kết luận 19 Phần III: Danh mục các tài liệu tham khảo