Tiểu luận Một số biện pháp nhằm phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới ở các công ty bảo hiểm tại Việt Nam

hục năm về trước, và ông lập tức tiến hành điều tra vụ việc. Tuy nhiên, bức màn bí mật về chuỗi hồng ngọc vẫn chưa được khám phá sau cái chết đột ngột của nhân viên nọ mà nguyên nhân cho đến giừo vẫn chưa được xác minh. Gạt bỏ những yếu tố chủ quan, ta vẫn thấy nhiều điều đáng nghi vấn. Tại sao chuỗi hồng ngọc lại xuất hiện khi mà người cứ ngỡ rằng nó đã bị vùi sâu dưới đáy biển? Có sự gian dối gì ở đây? Qua đó cho thấy được những trở ngại rất lớn để điều tra phát hiện ra hành vi gian lận trong bảo hiểm. Và hẳn kẻ gian phải là một đạo diễn bậc thầy mới có thể dàn dựng cả một sự kiện trên, nhất là những sự kiện đã trải qua hàng vài thập kỷ. Và cho đến nay, trên thế giới, trục lợi bảo hiểm được biết đến như một vấn đề nhức nhối, không những ảnh hưởng tới kết quả hoạt động kinh doanh của các công ty bảo hiểm mà còn gây tác động xấu tới xã hội, gây thiệt hại trực tiếp đến những khách hàng mua bảo hiểm trung thực. Các công ty bảo hiểm đã bỏ ra không ít thời gian và tiền của cho vấn đề này nhưng số lượng các vụ gian lận vẫn gia tăng theo thời gian và thủ đoạn ngày càng tinh vi hơn. Rất nhiều nước trên thế giới đã phảitiến hành thống kê thường xuyên các vụ trục lợi bảo hiểm để có biện pháp đối phó. Ở Mỹ, năm 2003 có tới 33.000 vụ bị truy tố, trong đó đã xét xử 2.500 vụ với tổng số tiền gian lận tới 96 tỷ USD. Còn theo Hiệp hội các Hãng Bảo hiểm Châu Âu, hằng năm họ bị thiệt hại vì gian lận bảo hiểm không dưới 10 tỷ USD, tức là gần 2,5 % số tiền đóng phí bảo hiểm. Trong những ngành kinh tế có mức độ rủi ro cao ở Châu Âu thì thất thoát do trục lợi bảo hiểm chiếm khoảng 9-15% tổng phí thu. Trong nhiều lĩnh vực bảo hiểm, thiệt hại do gian lận bảo hiểm lên tới 10-15% tổng số tiền trả bảo hiểm.Chỉ tính riêng các vụ gian lận về cháy, mất cắp xe hơi, mất trộm tại nhà , các hãng bảo hiểm đã phải chi tới gần 12 tỷ FFr, còn ở Canada đã phải chi khoảng từ 1,3 đến 2 tỷ USD. Đôi khi, để có thể nhận được khoản tiền phi pháp, người ta đã không từ bất cứ một thủ đoạn dã man nào. Ở Côbê, có một cặp vợ chồng nọ đã đang tâm ném đứa con gái 14 tháng tuổi của họ xuống cầu thang. Và họ kỳ vọng rằng sau cái chết của em bé họ sẽ nhận được một khoản tiền bảo hiểm khá lớn để có thể trang trải hết các nợ nần mà họ đã mắc phải. 2. Trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới Hầu hết ở các nước trên thế giới, ý đồ gian lận nảy sinh không chỉ sau khi tai nạn xảy ra mà còn cả trước khi có tai nạn. Như vậy, trục lợi bảo hiểm xe cơ giới là hành vi cố ý thay đổi tình tiết (như thay đổi người lái xe, hay thay đổi vị trí người trên xe, …) hoặc tiện cho việc thay đổi tình tiết ( như tai nạn xảy ra ở nơi vắng vẻ ít người qua lại) hoặc số tiền đền bù ước tính là lớn. Những kẻ trục lợi đã cố tình gian dối, lừa đảo để chiếm đoạt một số tiền từ nhà bảo hiểm mà đáng lý ra họ không được hưởng. Đó là các trường hợp rủi ro gây thiệt hại cho đối tượng bảo hiểm không thuộc trách nhiệm của nhà bảo hiểm (ngoài phạm vi bảo hiểm, ngoài thời hạn bảo hiểm) nhưng cố ý tạo lập hồ sơ giả để đòi bồi thường Việc trục lợi bảo hiểm được thực hiện thông qua việc hợp lý hoá ngày và hiệu lực bảo hiểm. Trên thực tế, còn có việc tạo hiện trường giả các vụ tai nạn xe cơ giới, cháy hoặc chìm tàu, cố ý gây tai nạn trong bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm, gian lận đối với người thứ ba: không bồi thường cho người thứ ba, mặc dù đã nhận tiền bảo hiểm... Cách thức gian lận thì ngày càng tinh vi. Từ một ví dụ đơn giản một khách hàng thông báo đến công ty bảo hiểm về việc chiếc xe môtô của anh ta bị mất cắp nhưng trên thực tế thì chiếc xe môtô đó đã được tháo rời để bán từng phụ tùng. Hay như tại Quảng Ninh xe gây tai nạn xong kéo xe về nhà đi mua bảo hiểm rồi mới bắt đầu khai báo tai nạn, tại Cần Thơ xe tự ngã nhưng đã câu kết với chủ xe khác có mua bảo hiểm để được bồi thường. II. Các hình thức trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới. Lĩnh vực bảo hiểm ngay` càng phát triển, một phần do mức sống của nhân dân ngày càng tăng lên, một phần là do những nhận thức ngày càng đúng đắn về bảo hiểm. Tuy nhiên, lại có một nghịch lý là số lượng các vụ trục lợi cùng với các hình thức trục lợi ngày càng đa dạng. Đặc biệt là trong bảo hiểm xe cơ giới. 1/ Hợp lý hóa ngày xảy ra tai nạn và hiệu lực bảo hiểm Có thểdo vô tình hay cố ý, chủ xe đã không mua bảo hiểm. Và khi tai nạn xảy ra sẽ nằm ngoài thời hạn bảo hiểm, người trục lợi sẽ tìm mọi cách để làm hợp lý hóa ngày tai nạn cũng như hiệu lực bảo hiểm. Có 2 cách để thực hiên: +Ghi lại ngày tai nạn cho tai nạn nằm trong thời hạn bảo hiểm + Ghi lùi lại ngày trên chứng nhận bảo hiểm cho tai nạn nằm trong thời hạn bảo hiểm a/ Ghi lại ngày tai nạn Trường hợp người bị tai nạn nhưng chưa mua bảo hiểm thì chủ xe sẽ lập tức mua bảo hiểm cho xe, đồng thời tìm mọi cách mua chuộc các cơ quan chức năng để ghi lại ngày tai nạn xảy ra sau so với ngày thực tế. Trường hợp tai nạn xảy ra mà lúc đó đã hết hạn bảo hiểm, thì chủ xe sẽ tìm mọi cách để ghi ngày tai nạn xảy ra trước so với ngày thực tế. b/ Ghi lùi ngày trên giấy chứng nhận nhận bảo hiểm Trongcả 2 trường hợp chưa tham gia bảo hiểm hay đã hết hạn bảo hiểm, thì người gian lận vẫn có thể dùng cách mua chuộc người bán bảo hiểm cho phù hợp với tai nạn. 2/ Khai tăng số tiền tổn thất. Đối với bảo hiểm vật chất thân xe : + Sửa báo giá sửa chữa cao hơn so với thực tế, thúc ép công ty bảo hiểm chấp nhận phương án khắc phục hậu quả tai nạn bất hợp lý như thiệt hại bộ phận nhẹ nhưng đòi thay mới. + Không thiệt hại, không sửa chữa nhưng cũng kê khai đưa vào hợp đồng sửa chữa. + Lấy cắp phụ tùng xe ( gương, kính…), tải sản, hàng hóa chở trên xe và thay vào đồ đã hỏng. + Sửa chữa thay thế cả những bộ phận hư hỏng không do tai nạn hoặc bị tai nạn từ trước khi bảo hiểm. + Thay thế những vật tư cũ, tái chế lại…nhưng vẫn kê khai thay mới. - Đối với bảo hiểm trách nhiệm dân sự : Khai tăng số tiền tổn thất hoặc số tiền phải bồi thường cho người thứ ba, đưa tài sản hoặc hàng hóa hư hỏng (đối với bảo hiểm trách nhiệm dân sự đối với hàng hóa) không do tai nạn vào hiện trường tai nạn hoặc biên bản tai nan. 3. Thay đổi tình tiết trong vụ tai nạn. + Thay đổi lỗi, nguyên nhân trong vụ tai nạn. + Sửa chữa hiệu lực bằng lái (do hết hạn hoặc không phù hợp với loại xe được lái). + Thay đổi người lái có giấy phép lái xe hợp lệ ( tai nạn do người lái xe không có bằng lái hoặc bằng lái không có hiệu lực) +Sửa chữa hiệu lực giấy phép lưu hành (do hết hạn hiệu lực) 4. Lập hồ sơ hiện trường giả + Di chuyển xe từ nơi bị tai nạn đến nơi khác để lập biên bản +Đổi biển số của xe không bị tai nạn đã mua bảo hiểm vào xe bị tai nạn chưa mua bảo hiểm để chụp ảnh, khám nghiệm, lập biên bản. 5. Lập hồ sơ khiếu nại nhiều lần Chủ xe tham gia bảo hiểm cùng một nghiệm vụ ở nhiều công ty bảo hiểm nhưng không thông báo cho các công ty này biết. Khi tai nạn xảy ra thì tiến hành lập hồ sơ đòi bồi thường ở tất cả các công ty bảo hiểm. Hai xe đâm nhau, chủ xe một mặt đã được xe khác bồi thường thiệt hại nhưng một mặt vẫn tiếp tục khiếu nại đòi bồi thường về thân xe. Hai xe cùng có lỗi gây tai nạn cho người thứ ba, cả hai cùng lập hồ sơ và quy lỗi toàn bộ về mỗi xe để được hưởng bồi thường về trách nhiệm dân sự. 6. Cố ý gây tai nạn Đây là cách thức trục lợi ít gặp tuy nhiên, lại nguy hiểm nhất, bằng cách đốt xe, cho xe lao xuống vực, hủy toàn bộ xe, khi xe đã bị tai nạn thì phá hủy một số bộ phận khác để được thay mới. 7. Các loại khác III/ Hậu quả của hành vi trục lợi bảo hiểm. 1/ Đối với công ty bảo hiểm Thứ nhất, hậu quả có thể tính toán được đó là làm giảm lợi nhuận, giảm hiệu quả kinh doanh của công ty bảo hiểm. Mục tiêu phấn đấu của hầu hết các doanh nghiệp trong cơ chế thị trường là lợi nhuận: Lợi nhuận = Tổng doanh thu – Tổng chi phí Trong mội vụ gian lận, nếu không phát hiện được sẽ làm tăng chi phí bồi thường, còn nếu phát hiện được thì làm tăng chi phí quản lý. Trong cả hai trường hợp đều làm tăng tổng chi phí mà không làm tăng tổng thu do đó làm giảm lợi nhuận của công ty bảo hiểm tức là giảm hiệu quả kinh doanh của công ty bảo hiểm. Thứ hai, hậu quả khó xác định là sẽ làm giảm số lượng khách hành hiện tại hay việc thu hút hấp dẫn các khách hàng mới. Bởi xét về bản chất bảo hiểm là một phương pháp lập quỹ dự trữ bằng tiền do những người có cùng khả năng gặp một rủi ro nào đó đóng góp tạo nên và hoạt động dựa trên nguyên tắc “số đông bù số ít”. Do vậy, hành vi trục lợi được thực hiện thì không ai khác chính là các khách hàng trung thực sẽ phải gánh chịu hậu quả, do vậy không dại gì mà họ tiếp tục tham gia bảo hiểm hoặc có ý định tham gia bảo hiểm. Theo đó dần dần số lượng khách hàng sẽ giảm đi. Thứ ba, hành vi trục lợi bảo hiểm còn có ảnh hưởng xấu đến uy tín của Công ty Bảo hiểm. Nhiều hành vi gian lận không thể phát hiện đã đẩy chi phí bồi thường lên cao. Để giảm bớt chi phí, nhà bảo hiểm buộc phải tìm cách hạn chế tiền bồi thường do đó ảnh hưởng xấu đến chất lượng sản phẩm. Hơn nữa hiệu quả hòa giải thấp dẫn đến kéo dài tranh chấp ảnh hưởng xấu đến uy tín của công ty. Do có nhiều vụ nghi ngờ dẫn đến công tác điều tra, thanh tra mất nhiều thời gian, ảnh hưởng đến quy trình kinh doanh của Công ty. 2. Đối với xã hội Thứ nhất, Đảng và nhà nước đang hướng tới việc xây dựng một nhà nước trong đó “dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ và văn minh”. Nhưng nếu vẫn còn tồn tại những người thiếu ý thức chấp hành pháp luật, chỉ nghĩ đến lợi ích riêng của cá nhân mình bằng các hành vi gian dối sẽ tạo ra sự bất công, những kẻ lừa đảo thì sống trong giàu có, còn những người nghèo thì vẫn hoàn nghèo, do đó không thể xây dựng được một xã hội thật sự công bằng, văn minh. Thứ hai, trong nền kinh tế thị trường tự do cạnh tranh nếu các hành vi trục lợi tiếp diễn sẽ làm rối loạn an ninh, xã hội và tác động xấu đến môi trường kinh doanh ở một số lĩnh vực. Sự hoạt động kém hiệu quả của các công ty bảo hiểm kéo theo đó là nguồn vốn đầu tư giảm, làm giảm các hoạt động đầu tư ở một số lĩnh vực. Thứ ba, hậu quả to lớn nhất là nguy cơ về đạo đức, bởi tính chất phát triển và quy mô tổ chức của những vụ trục lợi sẽ kéo theo sự tha hóa, biến chất của những cán bộ trong ngành bảo hiểm. Những hành vi tiêu cực, thông đồng với nhau trục lợi của các Công ty Bảo hiểm sẽ tạo tiền đề cho hành vi tham nhũng phát triển ở cả những ngành khác trong nền kinh tế. Chương II: Thực trạng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới tại các công ty Bảo hiểm Việt Nam I/ Sự cần thiết phải phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới Trên thực tế, thị trường bảo hiểm Việt Nam đang phải đối mặt với thách thức từ nhiều hành vi trục lợi bảo hiểm, với thủ đoạn tinh vi, đa dạng, gây thất thoát lớn về tài chính của Nhà nước. Thực tế cho thấy, trục lợi bảo hiểm xuất hiện ngay từ khi có bảo hiểm. Thị trường càng phát triển, thủ đoạn trục lợi càng tinh vi, trước mắt khó có thể loại trừ tận gốc rễ tình trạng trục lợi mà chỉ có thể ngăn chăn và giảm đến mức tối thiểu các hiệu quả tiêu cực do trục lợi bảo hiểm gây ra. Để đạt được mục tiêu này cần thống nhất nhận thức về trục lợi bảo hiểm, coi đó là một hành vi vi phạm pháp luật và xử lý nghiêm minh bằng pháp luật Bảng 1 : TÌNH HÌNH TAI NẠN GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ Ở VIỆT NAM (Từ năm 1995 đến năm 2004) Năm Số vụ tai nạn Số người bị chết Số người bị thương 1995 7.282 2.642 7.214 1996 9.470 3.077 10.048 1997 11.682 4.180 11.854 1998 13.760 5.197 14.174 1999 15.376 5.530 16.920 2000 19.075 5.581 21.556 2001 19.159 5.780 21.905 2002 20.783 6.394 22.989 2003 21.420 7.061 24.171 2004 23.327 7.924 15.963 (Nguồn: Viện Chiến lược và Phát triển Giao thông vận tải) Theo thông tin của Hiệp hội Bảo hiểm Anh( ABI) thì số chi bồi thường cho các vụ bồi thường “giả” của năm 2001 lên đến 1,1 tỷ USD, tăng 8% so với năm 2000. Trong đó : + Bảo hiểm xe cơ giới là 481 triệu USD. + Bảo hiểm tai nạn con người và du lịch là 287 triệu USD. + Bảo hiểm tài sản trong lĩnh vực kinh doanh là 14 triệu USD. Như vậy, số tiền bị trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới là lớn nhất, chiếm 43,73%. Theo đà này, ở Việt Nam, tình hình gian lận trong bảo hiểm xe cơ giới cũng ngày càng trở nên phức tạp. Việc phòng chống gian lận trong bảo hiểm xe cơ giới trở thành một vấn đề cần thiết có tính chất tất yếu khách quan vì một số lý do sau: 1. Số vụ gian lận ngày càng tăng lên. Đến năm 2004, trước tình hình trục lợi bảo hiểm trong cả nước ngày càng lớn, đặc biệt là trong bảo hiểm xe cơ giới, Tổng công ty bảo hiểm Việt Nam đã yêu cầu các Công ty thành viên của mình làm báo cáo về tình hình khiếu nại trục lợi bảo hiểm xe cơ giới. Và kết quả cho thấy chỉ tính riêng năm 2003, Bảo Việt đã phát hiện ra 224 vụ trục lợi, số tiền ước tính bị trục lợi là 1 tỷ đồng. Mà hiện trên thị trường bảo hiểm Việt Nam không chỉ có Bảo Việt hoạt động mà còn có Bảo Minh, PJICO, PTI,…Do đó, không thể biết đựoc con số chính xác trong 1 năm về các vụ trục lợi bảo hiểm bị phát hiện là bao nhiêu? Bảng 2: SỐ VỤ TRỤC LỢI BẢO HIỂM XE CƠ GIỚI TẠI PHÒNG BẢO HIỂM PHƯƠNG TIỆN ( Từ năm 2003 đến năm 2006 ) STT Hình thức gian lận Năm 2003 Năm 2004 Năm 2005 Năm 2006 1 Hợp lý hóa ngày tai nạn và hiệu lực bảo hiểm 1 2 1 1 2 Lập hồ sơ khiếu nại nhiều lần 1 1 1 - 3 Thay đổi tình tiết trong vụ tai nạn 2 3 4 1 4 Lập hồ sơ hiện trường giả - - - - 5 Khai tăng số tiền tổn thất 5 4 6 2 6 Cố ý gây tai nạn - - - - Cộng: 9 10 12 4 (Nguồn : Phòng bảo hiểm Phương tiện – Tổng Công ty Bảo hiểm Bảo Việt) 2. Tính chất nghiêm trọng trong mỗi vụ càng ngày càng phức tạp Từ hành vi gian lận ban đầu mang tính chất “tiện thể” thường hay gặp trong các vụ có thiệt hại nhỏ. Theo luật pháp của Việt Nam thì các hành vi này chưa đủ để cấu thành tội phạm nhưng nó cũng ảnh hưởng xấu đến hoạt động kinh doanh bảo hiểm xe cơ giới. Việc trục lợi người tham gia bảo hiểm thường xảy ra ở vùng sâu, vùng xa và thời điểm ban đêm với mức độ tổn thất... vừa phải. Do không có công an lập biên bản, mà chỉ cần có giấy xác nhận của người làm chứng nên rất dễ thực hiện. Đôi khi tai nạn xảy ra, các lái xe đã thoả thuận với nhau, mà không trình báo cảnh sát giao thông và sẵn sàng có "nhân chứng thật" chứng kiến vụ việc xảy ra. Và rồi, họ có thể đưa ra những lý do rất "hợp lý, hợp tình" nào là bị phương tiện, khác đâm rồi bỏ chạy, hoặc do tránh người nên đã lao vào cây cối, vỉa hè... Sau đó họ báo với cơ quan bảo hiểm. Tất nhiên kẻ được lợi ở đây chính là chủ phương tiện bởi vừa được tiền bồi thường của người gây ra tai nạn, lại vừa có tiền bồi thường của cơ quan bảo hiểm. Có khi chủ xe lại thông đồng với các ga -ra để thay đổi và nâng giá trị các phụ tùng nhằm kiếm tiền chênh lệch. Sau đó la` đến các hành vi mang tính chất “lợi dụng”, tức là các hành vi trục lợi dân sự. Theo bộ luật dân sự nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam quy định trong Điều 142: “Lừa dối trong giao dịch dân sự là hành vi cố ý của một bên nhằm làm cho bên kia hiểu sai lệch về chủ thể, tính chất của đối tượng hoặc nội dung của giao dịch nên đã xác lập giao dịch đó”. Ở đây, người gian lận dùng các cách thức khác nhau để cho nhà bảo hiểm hiểu rằng tổn thất họ gặp phải là lớn hơn trên thực tế hòng đòi được số tiền bồi thường lớn hơn. Bao gồm các hành vi: + Lập hồ sơ đòi bồi thường khai tăng giá trị tổn thất. Ví dụ, hạng mục sửa chữa vẫn đúng nhưng khai tăng giá trị thay thế. +Khai báo sai chất lượng thực tế của hạng mục tổn thất trước tai nạn. Ví dụ, ban đầu là đồ cũ, chất lượng kém khai thành đồ mới chất lượng cao. +Khai thêm hạng mục tổn thất không do tai nạn gây ra. Ví dụ, khai những hư hỏng do hao mòn tự nhiên. + Khai báo sai giá trị sử dụng của đối tượng, thành phần, bị tổn thất: Radio trên xe bị hỏng trước khi tai nạn nhưng khai báo hoạt động tốt. Cho đến các hành vi gian lận mang tính chất “chiếm đoạt”, cấu thành tội phậm hình sự. Theo Bộ Luật hình sự nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam: Điều 134: “Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm tài sản xã hội chủ nghĩa thì bị phạt tù...”. Điều 157: “Người nào bằng thủ đoạn gian dối chiếm đoạt tài sản của người khác thì bị phạt tù…”. Ở đây, những kẻ trục lợi đã cố tình gian dối, lừa đảo để chiếm đoạt một số tiền từ nhà bảo hiểm mà đáng lý ra họ không được hưởng. Đó là các trường hợp rủi ro gây thiệt hại cho đối tượng bảo hiểm không thuộc trách nhiệm của nhà bảo hiểm (ngoài phạm vi bảo hiểm, ngoài thời hạn bảo hiểm) nhưng cố ý tạo lập hồ sơ giả để đòi bồi thường: + Lập hồ sơ tai nạn giả cho trường xe có giấy chứng nhận bảo hiểm có hiệu lực để thu lợi bất chính. + Lập giấy chứng nhận bảo hiểm ghi lùi ngày hiệu lực cho xe bị tai nạn trước đó. + Lập giấy chứng nhận bảo hiểm cho xe bị tai nạn trước đó rồi làm hồ sơ tai nạn ghi lùi ngày tai nạn. + Lập hồ sơ giả mạo về nguyên nhân tổn thất thuộc phạm vi bảo hiểm để đòi bồi thường cho một thiệt hại không thuộc phạm vi trách nhiệm bảo hiểm 3. Những ảnh hưởng tiêu cực của hiện tượng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới. Đối với các công ty bảo hiểm, thì hiện tượng trục lợi bảo hiểm làm ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh cũng như hình ảnh của công ty trên thị trường. Khi trục lợi bảo hiểm xảy ra, các doanh nghiệp là người đầu tiên chịu thiệt hại, song đó chỉ là những thiệt hại trước mắt. Trên thực tế chính bên mua bảo hiểm mới là người bị thiệt, vì trục lợi bảo hiểm sẽ làm cho chi phí bồi thường gia tăng và hậu quả là các doanh nghiệp sẽ buộc phải tăng phí bảo hiểm để bù đắp chi phí. Như vậy, người gánh chịu cuối cùng lại là những người tham gia bảo hiểm. Còn đối với xã hội, nó làm tha hóa, biến chất về mặt đạo đức của một số cán bộ, làm rối ren kỷ cương pháp luật và làm mất công bằng trong xã hội. Vì vậy, phòng chống trục lợi trong bảo hiểm nói chung và trong bảo hiểm xe cơ giới nói riêng là hoàn toàn cần thiết và mang tính tất yếu khách quan. II/ Nguyên nhân dẫn đến hành vi trục lợi bảo hiểm. Nguyên nhân sâu xa thúc đẩy hành vi trục lợi bảo hiểm được xuất phát từ lòng tham của con người. Để đạt được mục đích kiếm lợi bất chính, người ta sẵn sàng thực hiện mọi hành vi từ vi phạm pháp luật cho tới phi đạo đức. Sở dĩ họ có thể thành công là do một số nguyên nhân cả khách quan lẫn chủ quan vừa là nhân tố thúc đẩy, vừa là phương tiện để họ đạt được mục đích của mình. 1. Nguyên nhân khách quan Các nguyên nhân khách quan phải kể đến là ácc nguyên nhân gián tiếp làm người ta nảy sinh ý đồ gian lận. Bao gồm: Thứ nhất, hành lang pháp lý hiện nay thiếu tính tổng quát, toàn diện. Công tác tuyển dụng, đào tạo, quản lý đại lý, cán bộ còn bị buông lỏng; quy trình kiểm tra, kiểm soát nội bộ; các quy trình nghiệp vụ, quy trình ra quyết định kinh doanh, quản lý tài chính, hạch toán, kế toán, đầu tư, giải quyết bồi thường v.v. chưa chặt chẽ và còn có những lỗ hổng có thể bị kẻ xấu lợi dụng. Vai trò kiểm tra, giám sát của hội đồng quản trị, ban kiểm soát và các cổ đông đối với hoạt động hàng ngày của giám đốc doanh nghiệp còn chưa được phát huy đầy đủ. Ví dụ như nghiệp vụ bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới được quy định là bắt buộc trong Nghị Định 115/CP ngày 17/12/1997 của chính phủ, nhưng việc thực hiện không triệt để, do đó số lượng xe đang tham gia giao thông nhưng không tham gia bảo hiểm vẫn còn rất lớn. Ngoài ra, việc ít có vụ trục lợi bảo hiểm được phát hiện, điều tra truy tố và đưa ra xét xử trước pháp luật cũng phần nào làm giảm tác dụng răn đe của các chế tài xử phạt. Thứ hai, thị trường bảo hiểm vẫn đang là một thị trường còn non trẻ nhưng cạnh tranh hết sức sôi động. Nguyên tắc bí mật thương mại còn bao trùm lên hầu hết các công ty bảo hiểm, do đó việc trao đổi các thông tin cần thiết về các khách hàng tham gia bảo hiểm giữa các công ty không có. Giữa các Doanh Nghiệp Bảo hiểm chưa có cơ chế hợp tác, phối hợp, chia sẻ thông tin hoặc tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân và tranh thủ sự ủng hộ của công luận...Vì vậy, có trường hợp tai nạn xảy ra, khách hàng đòi bồi thường ở hơn một công ty bảo hiểm mà vẫn không bị phát hiện. Hoặc nếu có vụ việc nào bị phát hiện thì các công ty không có thông tin trao đổi cho nhau để đúc rút kinh nghiệm cũng như đề phòng. Do đó đối tượng gian lận dùng một thủ đoạn nhưng có thể áp dụng trên nhiều địa bàn hoặc trong nhiều địa bàn mà vẫn không bị phát hiện. Thứ ba, một bộ phận người tham gia Bảo hiểm không ý thức được trách nhiệm đạo đức và pháp lý của mình và một số người còn cho rằng quỹ bảo hiểm tương tự như một quỹ phúc lợi. Vì vậy, nhân chứng sữ không ngần ngại khi nói sai sự thật để giúp nạn nhân lúc khó khăn. Đã từng có trường hợp một ông chủ tịch xã xác nhận cho người chết trong giấy chứng tử khác ngày chết thực tế, do vậy cái chết vẫn xảy ra trong thời hạn bảo hiểm. Khi sự việc được làm sáng tỏ, được hỏi thì ông ta trả lời rằng ông chỉ có ý định giúp đỡ cho nạn nhân có thể nhận được tiền bảo hiểm cho họ đỡ khó khăn. Thứ tư, không gian địa lý cũng là một nguyên nhân thúc đẩy trục lợi bảo hiểm. Đối với những vụ việc xảy ra nơi hoang vắng ít người qua lại, khó có thể tìm được nhân chứng hay những nơi khó có thể giữ nguyên được hiện trường sẽ không khó cho việc tạo ra một hiện trường mới hay thay đổi một vài tình tiết trên hiện trường có lợi cho người tham gia bảo hiểm nhằm thu được số tiền bảo hiểm lớn hơn. Ví dụ, người lái xe không ngần ngại khi thay thế hết đồ cũ cho xe của mình, sau đó cho lao xuống vực để đòi tiền bảo hiểm. Hay sau tai nạn có thể phá hỏng thêm một vài bộ phận nhằm đòi nhà bảo hiểm thay mới. Hay một người ở giữa rừng đã không ngần ngại châm chửa đốt nhà của mình sau đó đòi nhà bảo hiểm bồi thường. 2. Nguyên nhân chủ quan Bao gồm các nguyên nhân trực tiếp thúc đẩy hành vi trục lợi bảo hiểm. Thứ nhất, do lỗi vô tình của người làm bảo hiểm. Có thể do vô tình ghi sai ngày trên giấy chứng nhận bảo hiểm. Hoặc do trình độ chuyên môn, nghiệp vụ kém nên không phát hiện ra hành vi trục lợi, hay giám định xác định sai tỷ lệ tổn thất trong khi khách hàng ngày càng có thủ đoạn tinh vi nhằm qua mắt nhà bảo hiểm. Hoặc do thiếu trách nhiệm đã không kiểm tra kỹ đối tượng bảo hiểm khi tham gia bảo hiểm, đặc biệt trong bảo hiểm xe cơ giới người bán bảo hiểm thường không kiểm tra thực tế xe. Thứ hai, do lỗi cố ý của người làm bảo hiểm. Có thể do thông đồng với khách hàng ghi sai ngày trên giấy chứng nhận bảo hiểm, hoặc đánh giá cao tỷ lệ tổn thất hoặc bỏ qua việc kiểm tra tính pháp lý của một số giấy tờ cần thiết, lợi dụng những kẽ hở trong hợp đồng Bảo hiểm hay quy trình nghiệp vụ của Doanh nghiệp bảo hiểm để thu lợi bất chính. Nghiêm trọng nhất là trường hợp rủi ro không thuộc phạm vi bảo hiểm nhưng người làm bảo hiểm vạch đường đi nước bước, các thủ tục giấy tờ cần thiết để người tham gia có thể nhận được tiền bảo hiểm. Thứ ba, có sự thông đồng giữa người gian lận và những người có liên quan (VD: Cảnh sát giao thông, bác sĩ…) để qua mặt người làm bảo hiểm. Nhiều truờng hợp khách hàng mua chuộc cảnh sát giao thông để hợp lý hóa thời gian cũng như các tình tiết trong vụ tai nạn nhằm làm rủi ro thuộc phạm vi bảo hiểm hay tổn thất lớn hơn so với tổn thất thực tế. Hoặc có trường hợp khách hàng mua chuộc bác sĩ để dựng nên bệnh án giả hay kê các đơn thuốc đắt tiền hòng đòi số tiền bồi thường lớn hơn. Thứ tư, bản thân người tham gia bảo hiểm bằng cách này hay cách khác làm gian dối hồ sơ bồi thường, các bộ bảo hiểm không phát hiện được hoặc có phát hiện được nhưng không đủ lý lẽ cũng như bằng chứng để phủ nhận các chứng từ mà người tham gia bảo hiểm đưa ra nên buộc phải bồi thường. Thứ năm, từ phía doanh nghiệp bảo hiểm, các công ty Bảo hiểm đã phát hiện ra các hành vi trục lợi nhưng chỉ dừng ở việc từ chối bồi thường thay vì truy tố trước pháp luật về hành vi lừa đảo, chiếm đoạt tài sản của công dân hay tài sản xã hội chủ nghĩa. Bởi một mặt công ty đã đảm bảo đuwocj lợi nhuận bằng cách giảm thiểu các chi phí bồi thường “rởm” hay các chi phí quản lý khác. Mặt khác, nếu làm mạnh sẽ ảnh hưởng đến tâm lý khách hàng cũ cũng như thu hút thêm khách hàng mới. Ngoài ra, các công ty luôn bị đe doạn từ phía khách hàng về việc không tái tục hợp đồng. Vì thế, biện pháp giữ khách hàng này của các Công ty lại làm cơ sở, làm nền móng cho các ý tưởng gian lận của các khách hàng về sau bởi khách hàng luôn có ý nghĩ “cứ đòi bồi thường, nếu được thì tốt, không được thì cũng chẳng sao”, tạo thêm cơ hội mới cho các vụ trục lợi tiếp theo. Khi thực hiện hành vi gian lận của mình, người gian lận chỉ nhìn thấy lợi ích cá nhân của mình mà không thấy được hậu quả gây ra bởi hành vi ấy. III/ Đánh giá về tình hình chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới của các công ty Bảo hiểm hiện nay. Như báo Sài Gòn Giải Phóng đã đưa tin, trong 2 ngày 11 và 12-6-2005, tại thị xã Hội An (Quảng Nam), Bộ Tài chính và Thời báo Kinh tế Việt Nam đã tổ chức hội nghị chuyên ngành về “Bồi thường trong bảo hiểm” với sự tài trợ của Công ty Bao hiểm Quốc tế Mỹ - AIA. Tại hội thảo, một vấn đề rất “nóng” đã được các đại biểu đưa ra thảo luận, đó là tình hình trục lợi bảo hiểm đang có dấu hiệu gia tăng. Đặc biệt là trong Bảo hiểm xe cơ giới. Cho dù xảy ra ở đâu, mức độ thiệt hại đến đâu, song xét về trước mắt cũng như lâu dài, trục lợi bảo hiểm đều để lại những tác động tiêu cực đến sự phát triển lành mạnh của thị trường Bảo hiểm, các Doanh nghiệp bảo hiểm và người tham gia bảo hiểm. Thực tế cho thấy, tại VN, thời gian qua đã xuất hiện những dấu hiệu trục lợi bảo hiểm. Tuy nhiên, do tính chất mới mẻ của vấn đề, hiện chưa có số liệu thống kê đầy đủ về số vụ trục lợi bảo hiểm, như những thiệt hại về vật chất do các hành vi trục lợi bảo hiểm gây ra. Một số hình thức trục lợi chủ yếu trong Bảo hiểm (BH) đã phát hiện trong thời gian qua tại VN bao gồm các hình thức như sau: Che giấu tình trạng sức khỏe của người được BH, đại lý BH chiếm đoạt trái phép số phí BH đã thu của khách hàng mà không nộp lại cho DNBH; đại lý BH thông đồng với người được BH để lập hồ sơ khống đòi bồi thường... Một trường hợp điển hình của hành vi trục lợi bảo hiểm, gây xôn xao trong giới bảo hiểm trong suốt những năm gần đây, chính là vụ gian lận hàng chục tỷ đồng của Tổng giám đốc Công ty cổ phần bảo hiểm Petrolimex (PJICO). Qua kết quả xác minh, Tổng giám đốc Trần Nghĩa Vinh và cấp phó bị bắt do đã chỉ đạo ký hợp đồng bảo hiểm hàng hoá cho 16 tấn tôm đông lạnh sau khi tàu vận chuyển đã bị cháy. Xét về khía cạnh nghiệp vụ, Tổng giám đốc Công ty bảo hiểm Viễn Đông, ông Nguyễn Tiến, cho rằng Luật Bảo hiểm quy định khách hàng không được phép ký hợp đồng khi đã biết rõ thiệt hại, vì thế đây có thể coi là hành vi trục lợi. Theo ông Tiến, từ khâu lập hợp đồng đến chi trả bồi thường thiệt hại thường rất chặt chẽ vì phải qua rất nhiều bộ phận, trong đó quan trọng nhất là giám định bồi thường... "Ở nước ngoài, khi phát hiện trục lợi bảo hiểm sẽ phạt tù và phạt tiền ngay. Luật quy định có thể phạt án hình sự và dân sự với hành vi trục lợi bảo hiểm để tham nhũng, tuy nhiên ở VN từ trước đến nay mới xử lý dân sự chứ chưa có án hình sự nào để răn đe kẻ xấu", ông Tiến nói. Thành lập ngày 15/6/1995, PJICO là công ty cổ phần đầu tiên trong lĩnh vực bảo hiểm của Việt Nam. 7 cổ đông sáng lập đều là những tổ chức kinh tế lớn của Nhà nước, trong đó Petrolimex nắm cổ phần lớn nhất (51%), tiếp đến là Ngân hàng Ngoại thương Việt Nam (10%), Công ty Tái bảo hiểm quốc gia (8%), Tổng công ty Thép Việt Nam (6%)... Số vốn điều lệ của công ty hiện là 70 tỷ đồng, ngoài ra các quỹ dự phòng nghiệp vụ có giá trị 300 tỷ đồng. Báo cáo tài chính 2003 của công ty cho thấy, lợi nhuận trước thuế đạt hơn 24 tỷ đồng, trong đó lợi nhuận sau thuế đạt 16,5 tỷ đồng. Sau vụ bê bối này, đảm nhận vị trí Tổng giám đốc thay ông Vinh, la` ông Nguyễn Anh Dũng, nguyên là một thành viên của Hội đồng quản trị. Bà Lê Thị Băng Tâm, Thứ trưởng Bộ Tài chính cũng đã nhận định qua vụ việc trên “Bảo hiểm là lĩnh vực hết sức nhạy cảm, có thể dẫn đến những phản ứng dây chuyền và hậu quả sẽ rất lớn nếu khách hàng đồng loạt thông báo cắt hợp đồng. Vì vậy, Bộ Tài chính đã có công văn yêu cầu Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) - cổ đông lớn nhất - và Chủ tịch hội đồng quản trị PJICO có ngay biện pháp chấn chỉnh hoạt động; đồng thời cung cấp thông tin cho khách hàng cũng như các cơ quan truyền thông để thị trường không bị nhiễu thông tin” Như vậy, mặc dù đã có những bước phát triển vượt bậc, tuy nhiên ở một thị trường mới, năng động cũng tiềm ẩn nhiều bất trắc. Hiện nay trên thị trường bảo hiểm Việt Nam còn tồn tại nhiều vấn đề cần nghiên cứu giải quyết. Ngoài những khó khăn do cơ chế chính sách bảo hiểm chưa hoàn thiện thì nguy cơ rủi ro ngay trong các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam, do các phương pháp cạnh tranh cũng như kinh nghiệm quản lý còn non kém. Bảng 3: TÌNH HÌNH CHI BỒI THƯỜNG BẢO HIỂM XE CƠ GIỚI CỦA CÔNG TY BẢO VIỆT HÀ NỘI (từ năm 2001 đến năm 2006) Năm Chi bồi thường Chi/thu 2001 6.330 51,76 2002 8.335 49,89 2003 9.655 49,10 2004 10.300 50,52 2005 9.600 44,85 2006 10.899 50,92 (Nguồn : Công ty Bảo Việt Hà Nội) Theo Thạc sỹ Trịnh Thanh Hoan - Tổng giám đốc Tổng công ty Bảo hiểm Việt Nam (Bảo Việt), để tránh rủi ro, các công ty bảo hiểm trước khi phát hành một đơn bảo hiểm đều phải tiến hành đánh giá rủi ro được bảo hiểm, xem xét các yếu tố dẫn đến sự tăng giảm rủi ro... Từ đó mới đưa ra quyết định chấp nhận hay từ chối rủi ro, với phạm vi bảo hiểm như thế nào, tỷ lệ phí bảo hiểm là bao nhiêu cho phù hợp. Hiện các doanh nghiệp bảo hiểm mới chỉ đánh giá được rủi ro của đối tượng được bảo hiểm, nhưng nhiều DN bảo hiểm vẫn chưa xem xét một cách chu đáo những rủi ro tiềm ẩn trong chính bản thân doanh nghiệp mình.   Cũng theo ông Hoan, ở Việt Nam hiện nay chưa có một tổ chức nào đánh giá chất lượng hoạt động của các công ty bảo hiểm, cụ thể là công ty đánh giá xếp loại, xếp hạng doanh nghiệp bảo hiểm. Vì vậy, có tình trạng là khả năng tài chính của doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam không tương xứng với giá trị tài sản được bảo hiểm mà vẫn nhận bảo hiểm. Từ đó dẫn đến trách nhiệm và lợi ích của công ty bảo hiểm là không tương xứng, làm nảy sinh tình trạng một số công ty chạy theo dịch vụ, tìm mọi cách để càng bán được nhiều bảo hiểm càng tốt mà không tính toán đến khả năng tài chính của mình. Thêm vào đó, việc cạnh tranh không lành mạnh về hạ phí bảo hiểm dưới mức an toàn, tăng hoa hồng quá mức quy định của Bộ Tài chính... càng làm tăng độ rủi ro của các doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam. Nguy cơ phá sản, làm ăn thua lỗ, không thu xếp được tái bảo hiểm (do hạ phí quá thấp...), mất uy tín, ảnh hưởng đến hiệu quả kinh doanh... là không loại trừ.   Trên thế giới lâu nay đã có nhiều tổ chức quốc tế đánh giá, xếp hạng doanh nghiệp theo lĩnh vực hoạt động, trong đó có lĩnh vực bảo hiểm. Các tổ chức có uy tín và được công nhận phải kể đến như A.M.Best, Standard & Poores... . Các tổ chức này hoạt động một cách khách quan, không phụ thuộc vào bất kỳ một công ty bảo hiểm nào. Hàng năm họ căn cứ vào khả năng tài chính, chỉ tiêu chất lượng hoạt động của các công ty bảo hiểm ở nhiều khu vực trên thế giới để có đánh giá, phân loại, xếp hạng cho các công ty bảo hiểm này theo một chuẩn mực đã quy định. Đây là cơ sở để khách hàng quyết định lựa chọn nên tham gia bảo hiểm với công ty bảo hiểm nào và cũng có thể là cơ sở để nhận bảo hiểm của các doanh nghiệp bảo hiểm. Hiện nay vấn đề trục lợi bảo hiểm đã trở thành một vấn đề nhức nhối, một thách thức với các doanh nghiệp bảo hiểm Việt Nam. Trục lợi bảo hiểm đã và đang diễn ra ở nhiều nghiệp vụ bảo hiểm. Trong việc cấp đơn bảo hiểm, do tính minh bạch chưa cao nên người tham gia bảo hiểm có xu hướng muốn trục lợi. Do vô tình hay cố ý các nhân viên bảo hiểm có thể ghi sai ngày tham gia bảo hiểm trên giấy chứng nhận bảo hiểm hoặc do thiếu trách nhiệm đã không đánh giá được đầy đủ, chính xác mức độ trầm trọng của rủi ro. Cũng có thể nhân viên hoặc đại lý bảo hiểm thông đồng với khách hàng trục lợi bảo hiểm: đánh giá mức độ tổn thất cao hơn thực tế hoặc “vẽ đường...” cho khách hàng lợi dụng kẽ hở về giấy tờ, thủ tục giám định để trục lợi... Thêm vào đó hiện tượng kê khai thông tin không đầy đủ của khách hàng hay khai sai, khai khống tai nạn của người tham gia bảo hiểm, bằng việc thông đồng giữa những người tham gia bảo hiểm có hành vi gian lận với những người liên quan như: y, bác sĩ, công an, những người làm chứng trong các vụ tổn thất... đang khá phổ biến ở Việt Nam. Từ đó làm nảy sinh những vấn đề không lành mạnh trong đánh giá rủi ro, giám định bồi thường. Tình trạng khách hàng tham gia bảo hiểm ở nhiều công ty bảo hiểm tại cùng một thời điểm để trục lợi cũng không phải là hiếm (như vụ ông Nguyễn Văn U ở Hải Dương tham gia bảo hiểm tại hai doanh nghiệp bảo hiểm lớn với tổng số tiền bảo hiểm lên tới trên 1 tỷ đồng Việt Nam, khi bị tai nạn ông U đã đến cả 2 công ty bảo hiểm này đòi bồi thường ...) Đối với một số lĩnh vực bảo hiểm, nhiều khách hàng thường xuyên thực hiện hành vi trục lợi. Cụ thể trong bảo hiểm xe cơ giới, bảo hiểm tàu thuyền, trục lợi bảo hiểm được thực hiện thông qua việc hợp lý hoá ngày và hiệu lực bảo hiểm. Trên thực tế, còn có việc tạo hiện trường giả các vụ tai nạn xe cơ giới, cháy hoặc chìm tàu, cố ý gây tai nạn trong bảo hiểm tài sản và bảo hiểm trách nhiệm, gian lận đối với người thứ ba: không bồi thường cho người thứ ba, mặc dù đã nhận tiền bảo hiểm... Về phía quản lý từ các công ty, những năm gần đây, với cơ chế mở cửa nền kinh tế, sức cạnh tranh trên thị trường bảo hiểm Việt Nam ngày một gay gắt. Để giành được dịch vụ, một số doanh nghiệp bảo hiểm khi tính tỷ lệ phí bảo hiểm không theo giá trị thực tế của đối tượng được bảo hiểm, mà hạ phí (không theo quy định của Bộ Tài chính về biểu phí bảo hiểm), nhiều đơn bảo hiểm quy định không rõ ràng, chưa chặt chẽ, thiếu đầy đủ hoặc quá bài bản, dẫn đến tình trạng khách hàng không hiểu rõ hoặc hiểu chưa đúng bản chất vấn đề, gây khó khăn trong việc giải quyết các hợp đồng Bảo hiểm. Chương III: Các giải pháp phòng chống trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới tại các công ty bảo hiểm ở Việt Nam I/ Các giải pháp cụ thể Các hành vi gian lận, trục lợi trong bảo hiểm là hành vi phạm pháp, có ảnh hưởng tiêu cực đến sự phát triển của thị trường bảo hiểm, quyền và lợi ích chính đáng của những người tham gia bảo hiểm chân chính, góp phần dẫn đến những bất ổn trong đời sống xã hội. Do đó, cần phải ngăn chặn và xử lý nghiêm minh, kịp thời những hành vi này bằng các biện pháp đồng bộ. 1/ Về phía các doanh nghiệp bảo hiểm Thứ nhất, cần tăng cường cơ chế kiểm tra, giám sát nội bộ nhằm đáp ứng các yêu cầu rõ ràng, công khai, minh bạch, hiệu quả và tuân thủ pháp luật trong quản trị và điều hành doanh nghiệp. Theo hướng đi này, cần khuyến khích các doanh nghiệp bảo hiểm đáp ứng đủ điều kiện để ra niêm yết trên thị trường chứng khoán nhằm nâng cao hiệu quả giám sát đối với các hoạt động của doanh nghiệp, phù hợp với các thông lệ và chuẩn mực quốc tế. Thứ hai, phải thường xuyên rà soát và tổ chức thực hiện nghiêm các quy trình nghiệp vụ, đặc biệt là các quy trình khai thác và thẩm định bảo hiểm, quản lý tiền mặt, chi trả quyền lợi bảo hiểm để phát hiện và khắc phục kịp thời những kẽ hở; xác định rõ trách nhiệm của từng cá nhân, từng bộ phận. Thứ ba, nâng cao chất lượng tuyển dụng, đào tạo, quản lý và sử dụng đại lý, nhân viên, gắn trách nhiệm và hiệu quả trong công việc với chế độ đãi ngộ. Thứ tư, khẩn trương xây dựng, không ngừng hoàn thiện cơ chế trao đổi thông tin, chia sẻ kinh nghiệm và phối hợp giữa các doanh nghiệp cũng như giữa các doanh nghiệp bảo hiểm và các cơ quan bảo vệ pháp luật trong việc phát hiện và đưa ra truy tố trước pháp luật những trường hợp trục lợi với số lượng lớn, sử dụng những thủ đoạn tinh vi nhằm mục đích răn đe những kẻ rắp ranh phạm tội v.v... Thứ năm, từng bước chuyên môn hoá công tác phòng chống trục lợi bảo hiểm thông qua việc thành lập những bộ phận chuyên trách việc điều tra, xử lý những vụ việc có dấu hiệu hay nghi vấn trục lợi bảo hiểm. Thứ sáu, duy trì mối quan hệ chặt chẽ với khách hàng để phục vụ khách hàng tốt hơn, đồng thời, kịp thời phát hiện những trường hợp có nghi vấn; xây dựng mối quan hệ hợp tác, tin cậy với các nhà cung cấp dịch vụ. Thứ bẩy, tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức của người dân về bảo hiểm nói chung và đấu tranh phòng chống trục lợi bảo hiểm nói riêng; từng bước hình thành quan điểm và thái độ phê phán nghiêm khắc đối với mọi biểu hiện trục lợi; tạo dư luận xã hội để thu hút sự quan tâm, chú ý của công luận đối với các nỗ lực đấu tranh phòng và chống trục lợi bảo hiểm. 2/ Về phía khách hàng tham gia bảo hiểm Thứ nhất, cần phải sử dụng các biện pháp mạnh đối với các vụ tai nạn phát sinh đòi bồi thường có phát hiện ra trục lợi thay vì chỉ dừng ở việc từ chối bồi thường như hiện nay. Để xử lý, cần căn cứ vào tính chất của hành vi trục lợi để đưa ra các biện pháp thích hợp. Nếu gian lận chỉ mang tính chất “tiện thể” thì đi đôi với việc từ chối bồi thường, Công ty cần có biện pháp xử phạt cảnh cáo bằng tiền, ít nhất là số tiền phạt phải đủ bù đắp cho các chi phí để cán bộ giám định tìm ra chân tướng của hành vi trục lợi. Nếu gian lận mang tính chất “lợi dụng” thì cần truy tố trước pháp luật về hành vi gian dối nhân sự. Bởi đã xảy ra không ít các trường hợp trục lợi bảo hiểm như tại Quảng Ninh xe gây tai nạn xong kéo xe về nhà đi mua bảo hiểm rồi mới bắt đầu khai báo tai nạn, tại Cần Thơ xe tự ngã nhưng đã câu kết với chủ xe khác có mua bảo hiểm để được bồi thường. Thường là các vụ trục lợi bảo hiểm bị phát hiện tương đối muộn sau khi xảy ra tai nạn nên cơ quan công an khó dựng lại được hiện trường để điều tra. Mặt khác doanh nghiệp bảo hiểm không có quyền phạt hoặc xử lý những vụ trục lợi bảo hiểm bị phát hiện này. Nếu gian lận mang tính chất “chiếm đoạt” thì cần truy tố trước pháp luật về tội phạm hình sự có ý đồ chiếm đoạt tài sản xã hội chủ nghĩa. Thứ hai, tăng cường thông tin quảng cáo trên các phương tiện thông tin đại chúng, ấn hành các tờ rơi,…giải thích rõ các quy định, quy tắc của Nhà nước, của Công ty cho khách hàng và các đối tượng quan tâm về tính nhân đạo, tính chặt chẽ trong các hoạt động bảo hiểm, lợi ích của bảo hiểm đối với cá nhân cũng như cộng đồng,…để nâng cao nhận thức của họ nhằm hạn chế bớt sự phát sinh tính gian lận nhằm trục lợi bảo hiểm từ trong ý nghĩ. 3/ Về phía những người có liên quan trong vụ tai nạn Những người có liên quan trong vụ tai nạn bao gồm cảnh sát giao thông, bác sĩ, nhân chứng,… Cần phối hợp với các cơ quan chức năng có liên quan để xử lý các đối tượng này bằng biện pháp xử phạt hành chính, kỷ luật hay phạt tiền,… trong trường hợp cảnh sát giao thông thông đồng để ghi lại ngày tai nạn, thay đổi các tình tiết trong vụ tai nạn hay bác sĩ kê bệnh án hoặc đơn thuốc không đúng cho bệnh nhân, hay các nhân chứng nói sai những gì mà họ đã thấy. 4/ Về phía các cơ quan chức năng Các cơ quan chức năng cần tiếp tục và thường xuyên tăng cường công tác kiểm tra, giám sát toàn diện các mặt hoạt động và tình hình tài chính của các doanh nghiệp bảo hiểm, duy trì cạnh tranh lành mạnh trên thị trường vì quyền lợi của người tham gia bảo hiểm và sự phát triển bền vững của thị trường. Đồng thời, áp dụng nghiêm minh các chế tài hành chính và hình sự để răn đe, xử lý những trường hợp cố tình vi phạm, bảo đảm trật tự, kỷ cương pháp luật Bên cạnh đó, do những hành vi trục lợi có liên quan đến nhiều đối tượng, sử dụng những phương thức, thủ đoạn và mức độ vi phạm khác nhau, để đấu tranh có hiệu quả đối với các hành vi này đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ giữa các bên có liên quan bao gồm: các doanh nghiệp bảo hiểm, người tham gia bảo hiểm, các nhà cung cấp dịch vụ và cơ quan chức năng”, làm sao để các hành vi trục lợi bảo hiểm bị lên án về mặt đạo đức, trừng trị nghiêm khắc về mặt pháp luật II/ Giải pháp trong các nghiệp vụ bảo hiểm cụ thể. Các giải pháp này được đưa ra dựa trên cơ sở của quá trình triển khai nghiệp vụ bảo hiểm xe cơ giới nhằm phát hiện và chống lại các hành vi trục lợi đang được thực hiện. 1/ Các dấu hiệu đặt nghi vấn có gian lận bảo hiểm + Tai nạn xảy ra trong vòng một tháng kể từ ngày hết hoặc bắt đầu có hiệu lực bảo hiểm. + Tai nạn xảy ra, giải quyết xong mới thông báo bảo hiểm. + Tai nạn xảy ra vào ban đêm, nơi hoang vắng không có người chứng kiến hoặc dân xung quanh. + Xe được bảo hiểm thân xe. + Hồ sơ tai nạn có hiện tượng tẩy xóa ngày tai nạn, ngày hiệu lực của bằng lái, giấy phép lưu hành, giấy phép lái xe, nguyên nhân tai nạn, số tiền tổn thất. + Xe tư nhân, xe của chủ xe có nhiều xe chưa tham gia bảo hiểm thân xe, xe đăng kí từ Tỉnh khác đến yêu cầu bảo hiểm thân xe với giá trị cao. + Chủ xe đến tham gia bảo hiểm vật chất xe nhưng không mang theo xe, không có giấy chứng nhận bảo hiểm cũ hoặc mang giấy chứng nhận bảo hiểm cũ nhưng không tham gia bảo hiểm vật chất xe. + Trong hồ sơ tai nạn có ghi hoặc có biểu hiện có xe thứ ba liên quan nhưng không để lại việc giải quyết liên quan, không để lại địa chỉ xe khác. + Xe bị thiệt hại nặng hoặc tham gia bảo hiểm cao hơn giá trị thực tế thị trường. + Xe bị thiệt hại nặng (Cháy xe, đổ xe xuống vực,…) nhưng lái xe hoặc người trên xe không bị thương. 2/ Các giải pháp nhằm chống lại hành vi trục lợi. Ý tưởng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới ở Việt Nam hiện nay chủ yếu phát sinh sau khi tai nạn đã xảy ra. Nhưng trong thời gian tới, khi thị trường bảo hiểm của Việt Nam càng phát triển thì trách nhiệm bảo hiểm mà nhà bảo hiểm có thể đảm bảo càng lớn vì vậy ý tưởng gian lận có thể sẽ xuất hiện từ trước khi tai nạ xảy ra. Do đó, công tác chống gian lận trong bảo hiểm xe cơ giới đòi hỏi phải được tiến hành trên cả 3 khâu: Khai thác, giám định và bồi thường. 2.1. Trong khâu khai thác Thứ nhất, phải tổ chức đầu mối quản lý, theo dõi, kiểm tra chặt chẽ các cán bộ, đại lý, cộng tác viên khai thác bảo hiểm. Đại lý phải thông báo số giấy chứng nhận bảo hiểm bán mỗi ngày vào cuối giờ chiều hàng ngày và thường xuyên quyết toán với Công ty. Nếu đại lý không thực hiện đúng thì kiên quyết hủy bỏ hợp đồng. Thứ hai, phải có biện pháp quản lý giấy chứng nhận bảo hiểm thích hợp. Quy trình phát hành giấy chứng nhận bảo hiểm theo sêri, định kỳ kiểm tra việc sử dụng giấy chứng nhận bảo hiểm và giao giấy chứng nhận bảo hiểm cho đại lý bán từng cuốn, bán hết mới giao tiếp. Thứ ba, luôn nhắc nhở người bán ghi đúng ngày giờ bán bảo hiểm. Thứ tư, thường người mua hay đưa ra các lý do khác nhau để người bán chấp nhận ghi lùi ngày trên giấy chứng nhận bảo hiểm. Vì vậy, khi có yêu cầu ghi lùi ngày trên giấy chứng nhận bảo hiểm thì nhân viên khai thác phải tìm cách ghi lại số xe và báo về Công ty để có biện pháp ngăn chặn, xử lý kịp thời. Thứ năm, khi có xe đăng ký của tỉnh khác đến mua bảo hiểm thì nhất thiết phải thông tin với Công ty bảo hiểm tại tỉnh mà xe đó đăng ký, tránh trường hợp cố ý mua bảo hiểm trùng cho cùng một đối tượng để đến khi xảy ra tai nạn có thể đòi bồi thường nhiều lần. Thứ sáu, khi bán bảo hiểm thân xe thì nhất thiết phải kiểm tra thực tế xe. 2.2. Trong khâu giám định – bồi thường Giám định – bồi thường là công đoạn cuối cùng của việc hoàn thiện sản phẩm bảo hiểm. Việc giám định tốt bảo đảm việc bồi thường sát với thực tế thiệt hại, một mặt giảm thất thoát trong quá trình kinh doanh bảo hiểm, mặt khác nâng cao chất lượng của sản phẩm và uy tín của người bảo hiểm. Vì vậy, giám định – bồi thường đuwocj đánh giá là khâu rất quan trọng trong quá trình kinh doanh bảo hiểm xe cơ giới. Bởi kết quả của giám định – bồi thường sẽ phát hiện và tìm ra chân tướng của các vụ trục lợi. Nếu cán bộ nghi ngờ có hiện tượng lý hóa ngày tai nạn và hiệu lực bảo hiểm thì việc đầu tiên là phải kiểm tra lại giấy chứng nhận bảo hiểm xem có hợp lý không. Nếu đã hợp lý thì việc giám định chủ yếu dựa vào việc xác định đúng ngày xảy ra tai nạn, bao gồm tổng hợp các công việc : + Xác minh tại hiện trường dựa trên các dấu vết còn lại xem có phù hợp với tai nạn như lời khai của lái xe, chủ xe không? + Xác minh dựa trên lời khai của các nhân chứng. + Xác minh qua các đối tượng liên quan trong vụ tai nạn như người bị thương trên xe, người thứ ba đã được đi cấp cứu ở đâu, vào lúc nào, tại bệnh viện nào,… + Xác minh lại hành trình của xe bao gồm khởi hành từ đâu, vào lúc nào, đã dừng để bốc hàng hay chở hàng ở đâu,… Sau đó phải đặt các chi tiết đã xác minh được vào một chuỗi Lôgic về mặt thời gian để đưa ra nhận định cuối cùng. Nếu cán bộ nghi ngờ có hiện tượng lập hồ sơ khiếu nại nhiều lần thì cần phải tìm bằng được xe liên quan trong vụ tai nạn để xác định được việc bồi thường của xe khác đối với người thứ ba hoặc bồi thường cho xe được bảo hiểm… + Cần đọc kỹ lời khai của lái xe, biên bản khám nghiệm hiện trường, hồ sơ hiện trường để phân tích tình huống xảy ra tai nạn. +Đối chiếu bản gốc của các loại giấy tờ liên quan như giấy phép lái xe, giấy phép lưu hành,… + Trường hợp hồ sơ không có dấu hiệu sửa chữa thì có thể tìm cách đối chiếu bản gốc hồ sơ tai nạn tại cơ quan có chức năng lập biên bản, nếu có khó khăn, có thể nhờ sự giúp đỡ của cơ quan cấp trên. Cần chú ý rằng ý đồ trục lợi đôi khi xuất phát từ việc được bảo hiểm với giá trị cao nên việc xác định đúng giá trị thực tế của xe trước khi tai nạn là rất cần thiết. 2.3. Chú ý Trong quá trình điều tra các nghi ngờ trục lợi cần đảm bảo một số yêu cầu sau: + Khẩn trương, không làm ảnh hưởng đến việc giải quyết tan nạn. + Không để khách hàng biết kế hoạch, phương án điều tra. Vì công việc điều tra là do sự nghi ngờ của người làm bảo hiểm. Do vậy nếu nghi ngờ là sai sẽ làm mất lòng khách hàng, có thể sẽ dẫn đến hiện tượng “đánh rắn động cỏ”, “dứt dây động rừng”, khách hàng sẽ có điều kiện để chuận bị cho các tình tiết mới làm cho công việc điều tra trở nên khó khăn hơn. + Kết quả điều tra phải được ghi nhận những biên bản xác nhận hoặc các tài liệu làm chứng cứ đấu tranh với người trục lợi. III/ Kiến nghị 1/ Đối với Nhà nước và Bộ Tài Chính Thứ nhất, cần hoàn chỉnh hành lang pháp lý cho hoạt động kinh doanh bảo hiểm ở Việt Nam. Luật kinh doanh bảo hiểm đã được Quốc Hội thông qua nagỳ 09/12/2000 xong việc áp dụng vào thực tế rất chậm chạm, hiện vẫn đang áp dụng các văn bản dưới luật như Nghị định 100/CP, Nghị định 115/CP,…trong đó quy định rất chung chung và thiếu tính cụ thể. Thứ hai, Bộ tài chính cần có văn bản yêu cầu sự giúp đỡ của các Bộ, các cơ quan ngang Bộ khác trong viẹc phối hợp với cơ quan bảo hiểm để hạn chế hiện tượng trục lợi bảo hiểm. Ví dụ như Bộ Công An cần có biện pháp để kiểm tra và xử lý đối với các trường hợp xe tham gia giao thông nhưng không tham gia bảo hiểm trách nhiệm dân sự của chủ xe cơ giới. Hay bộ Y Tế cần có biện pháp xử lý đối với trường hợp bác sĩ thông đồng với người tham gia bảo hiểm để kê tăng bệnh án cũng như đơn thuốc,… 2/ Đối với Tổng Công Ty Bảo Hiểm Việt Nam Thứ nhất, hàng năm, cần tổ chức hội nghị tổng kết công tác phòng chống trục lợi bảo hiểm trên phạm vi cả nước chứ không nên chỉ dừng lại ở năm 1998. Thứ hai, cần mở lớp đào tạo cho một số cán bộ điển hình của các Công ty thành viên về kinh nghiệm phòng chống trục lợi bảo hiểm sau đó các cán bộ này sẽ về phổ biến lại ở Công ty mình. Thứ ba, cần yêu cầu các Công ty thành viên cung cấp thông tin về các vụ trục lợi phát hiện được để đăng trên tờ “Thị trường bảo hiểm” ra hàng tháng nhằm mục đích đề phòng cho các Công ty khác. Thứ tư, trên tạp chí “Bảo hiểm” cần thường xuyên có các bài viết trao đổi kinh nghiệm trong công tác phòng chống trục lợi bảo hiểm để mọi nguời cùng học tập. KẾT LUẬN Có thể nói trục lợi bảo hiểm xảy ra từ khi Bảo hiểm ra đời, gắn liền và song hành cùng với quá trình phát triển của ngành Bảo hiểm. Vì lợi ích trước mắt, người ta sẵn sàng thực hiện các hành vi từ vi phạm pháp luật cho đến các hành vi phi đạo đức. Kéo theo đó là sự tha hóa, biến chất của một số cán bộ viên chức, ảnh hưởng đến nền tảng đạo đức xã hội và nó trơt thành mối lo chung cho tất cả chúng ta. Trong khi chưa thể loại trừ triệt để trục lợi bảo hiểm, cần phải tập trung các nỗ lực vào việc phòng chống, ngăn chặn hoặc làm giảm hậu quả của tình trạng này. Đấu tranh phòng và chống trục lợi đang trở thành một yêu cầu khách quan để duy trì sự phát triển bền vững của thị trường bảo hiểm Việt Nam. Tuy nhiên, kinh nghiệm cho thấy, đây không phải là một công việc dễ dàng nếu không có sự thống nhất trong nhận thức và hành động của toàn xã hội. Cần xác định rõ đấu tranh chống trục lợi bảo hiểm không chỉ là trách nhiệm của riêng ngành bảo hiểm mà phải là trách nhiệm chung của toàn xã hội, cộng đồng và đòi hỏi phải có sự tham gia, ủng hộ tích cực của các cơ quan công quyền, cơ quan bảo vệ pháp luật và mỗi cá nhân Hoạt động kinh doanh bảo hiểm nói chung cũng như bảo hiểm xe cơ giới nói riêng đã, đang và sẽ phát triển mạnh ở Việt Nam đáp ứng được nhu cầu về bảo hiểm ngày càng cao của người dân.Chính vì vậy, các công ty Bảo hiểm trong thời gian tới cần thực hiện phối hợp nhiều biện pháp khác nhau nhằm làm trong sạch thị trường bảo hiểm, tạo ra một thị trường bảo hiểm lành mạnh hơn và bảo hiểm thực sự trở thành một người bạn đường cần thiết và không thể thiếu được đối với mỗi người dân. Do hạn chế về thời gian cũng như kiến thức nên đề án này chỉ xin dừng ở phạm vi nghiên cứu về các hiện tượng trục lợi trong bảo hiểm xe cơ giới. Trên thực tế cho thấy, hiện tượng trục lơi có thể xảy ra ở tất cả các nghiệp vụ bảo hiểm khác. Vì vậy, để có cái nhìn tổng quát hơn về hiện tượng trục lợi trong bảo hiểm, cần thiết phải nghiên cứu một cách chi tiết và toàn diện trên tất cả các loại hình bảo hiểm. DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO Giáo trình Bảo hiểm, Chủ biên: PGS. TS. Hồ Sỹ Sà, Bộ môn Kinh tế bảo hiểm, Trường Đại học Kinh tế Quốc Dân Hà Nội, năm 2000 Bảo hiểm – Nguyên tắc và thực hành, David.E.Bland, Học viện Bảo hiểm Hoàng gia Anh, năm 1993. Bộ luật dân sự nước cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam, có hiệu lực pháp luật kể từ ngày 01/07/1996 Luật kinh doanh Bảo hiểm, có hiệu lực pháp luật kể từ ngày 01/04/2001 Các văn bản pháp luật về kinh doanh bảo hiểm, Bộ tài chính, năm 1998 Quy tắc kết hợp về bảo hiểm xe cơ giới, Tổng Công ty bảo hiểm Việt Nam Tạp chí “Bảo hiểm”, Tổng công ty Bảo hiểm Việt Nam, số 1,2,2,4 năm 2005 và số 1 năm 2006 Thị trường bảo hiểm, tổng công ty Bảo hiểm Việt Nam, số tháng 3 năm 2006 Hướng dẫn khai thác bảo hiểm xe cơ giới, Tổng Công ty bảo hiểm Việt Nam năm 2005 Trang web : www.baohiem.pro.vn www.M.O.I.GOV.VN www.F.O.I.GOV.VN www.dantri.com MỤC LỤC Trang