Tiểu luận Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục âm nhạc cho trẻ bậc học mầm non ở các vùng ngoại thành, nông thôn

Một số giải pháp nâng cao hiệu quả giáo dục âm nhạc cho trẻ bậc học mầm non ở các vùng ngoại thành, nông thôn Âm nhạc là loại hình nghệ thuật dùng âm thanh, tiết tấu để diễn đạt tư tưởng tình cảm của con người. Nó có sức hấp dẫn kì lạ, có tác động mạnh mẽ làm cho con người tốt đẹp hơn, trong sáng hơn. Bản chất của âm nhạc là niềm vui lạc quan, yêu đời và nâng con người đến với những tình cảm cao thượng. Âm nhạc trực tiếp tác động vào tâm hồn, chiếm lĩnh ý thức con người, được con người cảm thụ tinh tế theo từng hoàn cảnh, từng lứa tuổi. Nó tồn tại trong suốt quá trình phát triển xã hội, nó gắn bó với con người từ khi chào đời cho đến khi đi về cõi vĩnh hằng. Với trẻ em, âm nhạc như dòng sữa mẹ nuôi dưỡng tinh thần, như nhịp cầu nối tâm thức trẻ với mọi bài học về cuộc sống. Trẻ cảm nhận sự kì diệu của âm nhạc như cảm nhận sự ngọt ngào, âu yếm của người mẹ. Thông qua âm nhạc, trẻ tiếp cận và tiếp nhận các bài học dễ dàng hơn, sâu sắc hơn. Âm nhạc cũng chính là phương tiện giúp trẻ phát triển cảm xúc, phát triển tình cảm, trí tuệ, mở rộng nhận thức, phát triển óc tưởng tượng, phát triển ngôn ngữ và bồi dưỡng khả năng thẩm mĩ ... 1- Thực trạng giáo dục âm nhạc tại một số trường mầm non 1.1- Hoạt động âm nhạc cho trẻ mầm non chưa phổ biến rộng khắp. Hoạt động giảng dạy âm nhạc trên thực tế còn bị bó hẹp trong phạm vi các trường công lập, và một số trường dân lập. Theo điều tra thì hầu như nhóm trẻ gia đình không thực hiện các giáo trình âm nhạc. Có chăng các cháu chỉ được tiếp xúc với âm nhạc qua băng đĩa. Qua phỏng vấn một số giáo viên của các nhóm nhà trẻ gia đình này thì phần Cô hát cháu nghe và phần dạy Trẻ thơ hát theo giáo trình của Vụ giáo dục Mầm non là rất ít được áp dụng, thường là trẻ được các cô cho nghe qua băng đĩa. Riêng mô hình Phòng hoạt động âm nhạc thì mới chỉ có ở một số trường trong khu vực nội thành hoặc ở các trường chuẩn cấp quốc gia. Chính vì vậy, một tỉ lệ lớn các trẻ ở lứa tuổi này ở khối dân lập vẫn chưa được thoả mãn nhu cầu sinh hoạt âm nhạc chính đáng của mình. 1.2 - Trẻ chưa hứng thú với các hoạt động âm nhạc Trao đổi trực tiếp với các giáo viên đứng lớp. Nếu không có đàn để phục vụ công tác giảng dạy âm nhạc, sẽ xảy ra các bất cập sau : - Giáo viên hát không đúng giai điệu các bài hát nhạc, nhất là các bài hát trong chương trình giáo dục mầm non mới. Điều này sẽ làm méo mó các hình tượng âm nhạc của các tác phẩm âm nhạc. - Giáo viên khi dạy múa, do không có đàn nên phải hát đi, hát lại nhiều lần giai điệu của bài hát cho trẻ múa nên rất mệt mỏi, dễ rơi vào trạng thái nhàm chán với công việc, ảnh hưởng tới tính tích cực của công tác giảng dạy. Hơn thế nữa, việc hát đi, hát lại nhiều lần trong giờ, nhiều giờ trong ngày, lặp đi lặp lại thành chu kì, thành hệ thống sẽ ảnh hưởng trực tiếp tới sức khoẻ của giáo viên. Họ rất dễ mắc các bệnh về đường hô hấp, nhất là các bệnh về thanh quản. - Trẻ em tham gia các hoạt động âm nhạc như múa , hát, tập thể dục nhịp điệu, tập Eropic, chơi các trò chơi âm nhạc trong điều kiện không có các phương tiện, các công cụ hỗ trợ như đàn, đầu đĩa VCD - DVD thì hiệu quả giáo dục của công tác này cực kì thấp. Trẻ không hứng thú với các bài tập, bài học nên không tập trung. Một số giáo viên tâm sự " Dạy trẻ các hoạt động âm nhạc trong điều kiện cơ sở vật chất còn khó khăn thiếu thốn như thế này không khác gì "đánh vật" với trẻ ". 1.3 - Tác phẩm âm nhạc mang tính giáo dục chưa đủ số lượng để đáp ứng mục đích yêu cầu giảng dạy. Sau các năm triển khai chuyên đề giáo dục âm nhạc, trình độ kiến thức và khả năng thực hành nghệ thuật của giáo viên mầm non được nâng cao, điều kiện cơ sở vật chất cho việc thực hiện các hoạt động nghệ thuật ở các trường mầm non đã được trang bị tương đối phong phú, đặc biệt là các trường điểm đã có phòng Hoạt động âm nhạc. Những điều kiện này giúp cho việc triển khai các hoạt động nghệ thuật ở bậc học mầm non có nhiều thuận lợi. Tuy nhiên, các yếu tố trên vẫn chưa đáp ứng được nhu cầu giảng dạy âm nhạc. Mấy năm gần đây, mặc dù đã có thêm hàng ngàn ca khúc thiếu nhi Việt nam ra đời song trẻ ở bậc học mầm non vẫn thiếu các ca khúc phù hợp với mục đích yêu cầu giảng dạy của giáo viên. Từ vấn đề này dẫn tới việc lồng ghép âm nhạc vào các tiết dạy còn gặp nhiều khó khăn, trẻ chưa thực sự hứng thú với bài giảng hoặc các hoạt động khác và điều này đã ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng giảng dạy của các nhà trường. Có thể ví dụ : - khi cô giảng dạy cho trẻ về phương tiện giao thông, các bài hát về phương tiện giao thông đường thuỷ và giao thông đường hàng không trong giáo trình giảng dạy là không có ( ở đây tôi muốn nói là các bài hát mang tính mô tả ), với chuyên đề dinh dưỡng, các bài hát về cây rau, củ, quả có nội dung phù hợp với nhận thức của trẻ còn thiếu rất nhiều ... Hoặc như chuyên đề toán, chuyên đề chữ cái có thể nói các ca khúc phục vụ cho công tác giảng dạy các chuyên đề này là chưa đáp ứng được mục đích, yêu cầu của bài giảng. 1.4 - Trình độ và khả năng âm nhạc của giáo viên mầm non đa số còn thấp. Tuy so với trước kia, giáo viên mầm non đã được học lí thuyết âm nhạc cơ bản, được học sử dụng nhạc cụ như đàn Organ hoặc Guitare nhưng do thời gian đào tạo, thời gian thực hành trên các loại nhạc cụ quá ít nên khi tốt nghiệp, ra trường và được tuyển dụng về công tác tại các trường mầm non. Việc giảng dạy chuyên đề âm nhạc còn gặp nhiều bất cập. Phần lớn các giáo viên này không sử dụng được các loại nhạc cụ đã học. Theo khảo sát thực tế tại 05 trường mầm non , sau khi tổng hợp kết quả cho thấy, trên 90% giáo viên không tự xướng âm được các ca khúc mới, ( kể cả giáo viên của trường mầm non chuẩn quốc gia ). Đây cũng chính là vấn đề mà Bộ Giáo dục & đào tạo - Vụ Giáo dục mầm non cần phải xem xét lại về công tác đào tạo đội ngũ giáo viên mới. Tóm lại : Hoạt động âm nhạc của trẻ em lứa tuổi mầm non bên cạnh những điểm mạnh còn tồn tại một sồ khiếm khuyết sau : - Giáo dục mầm non chưa đủ mạnh về cơ sở vật chất, giáo viên các trường dân lập vừa thiếu về con người, vừa yếu thậm chí kém về trình độ giảng dạy âm nhạc, dẫn đến hiệu quả và chất lượng giáo dục âm nhạc cho trẻ không cao. - Môi trường âm nhạc của các bé đang có hiện tượng bị thu hẹp dần, ngoài việc được học âm nhạc và biểu diễn văn nghệ ở trường, ở lớp. Trẻ mầm non các trường dân lập thực sự vẫn chưa có sân chơi cho hoạt động âm nhạc. - Phòng giáo dục và đào tạo, các Ban giám hiệu của các trường mầm non chưa phối kết hợp tốt với Trung tâm văn hoá để xây dựng các chương trình giao lưu văn nghệ giữa các cô, các cháu của các trường cùng địa bàn với nhau, chưa tạo được môi trường sinh hoạt văn hoá, văn nghệ lành mạnh, hồn nhiên, nhí nhảnh phù hợp với tâm sinh lí của lứa tuổi này. - Môi trường hoạt động âm nhạc của trẻ ở các trường dân lập chưa được xây dựng tốt nên chưa thu hút được học sinh tới trường, công tác xã hội hoá giáo dục, nhằm nâng cao nhận thức về vai trò của giáo dục mầm non tới các ngành, các cấp, tới người dân chưa đạt hiệu quả cao. 2 - Nguyên nhân Nguyên nhân dẫn đến thực trạng trên, đầu tiên phải nói đến, đó là nhận thức về tầm quan trọng của giáo dục âm nhạc ở bậc mầm non của các cấp, các ngành, của từng người dân còn rất thấp. Từ đó chưa có sự đầu tư đúng đắn về cơ sở vật chất - một trong những yếu tố quyết định cho mọi hoạt động của trường mầm non, trong đó hoạt động âm nhạc là một hình thức hoạt động không thể thiếu của trẻ thơ. Nguyên nhân thứ hai, đời sống của giáo viên mầm non dân lập còn quá thấp ( đặc biệt là khu vực nông thôn ), họ có thể yêu trường, mến trẻ và tâm huyết với nghề khi mà thu nhập bình quân của họ không quá 700.000 đồng/tháng. Hơn nữa, mọi tiêu chuẩn, chế độ, quyền lợi của họ không đảm bảo trong khi công việc của ngưòi giáo viên mầm non vô cùng vất vả so với giáo viên của các cấp học khác. Hàng ngày, họ cần mẫn đến trường đón trẻ với một nét đặc thù của bậc học mầm non, đó là " Đi sớm - về muộn ". Giáo viên của các cấp học khác cho dù phải chờ đợi bằng hình thức thử việc, họ vẫn còn cơ may dược tuyển dụng vào dưới hình thức biên chế nhà nước. Còn giáo viên mầm non khối dân lập, việc được chuyển biên chế nhà nước hiện nay chỉ có cách phấn đấu và chờ đợi vào sự thay đổi cơ chế giáo dục, thay đổi cách nhìn nhận, cách đánh giá đúng đắn về vai trò giáo dục mầm non của Bộ giáo dục và đào tạo. Chính những yếu tố này cũng ảnh hưởng không nhỏ tới chất lượng của giáo dục mầm non nói chung và hoạt động âm nhạc của trẻ thơ nói riêng. Nguyên nhân thứ ba, đó là sự yếu kém về khả năng âm nhạc và nghệ thuật tổ chức hoạt động âm nhạc của một số giáo viên, họ chưa gây được hứng thú với trẻ, không thu hút được trẻ tham gia say mê, nhiệt tình với hoạt động này. 3. Một số giải pháp 3.1 - Đầu tư cơ sở vật chất Đây là một giải pháp không thể thiếu trong công tác đẩy mạnh phong trào văn hoá văn nghệ tại các trường mầm non. Ngoài việc đầu tư cục bộ như chỉ cấp kinh phí hoạt động vào các ngày lễ, ngày hội cho các trường, hoặc chỉ đầu tư cơ sở vật chất cho các trường điểm, trường chuẩn mà phải đầu tư xây dựng phong trào giáo dục âm nhạc, hoạt động âm nhạc ngay từ các khối lớp. Với đặc thù của mầm non dân lập là dạy không tập trung, một trường thường được chia thành nhiều điểm dạy để phù hợp với đặc điểm phân bố dân cư nên chí ít mỗi một điểm dạy phải có 01 đàn Organ và 01 đài Catssete hoặc đầu đĩa VCD. Mỗi một trường có một điểm trung tâm thì mỗi một trung tâm này phải được đầu tư xây dựng một sân khấu nhỏ ngoài trời cùng âm thanh loa máy, micro để phục vụ cho hoạt động âm nhạc vào các dịp lễ hội. 3.2 - Vận động các nhạc sĩ sáng tác ca khúc phục vụ công tác giảng dạy ở lứa tuổi mầm non. Những tác phẩm hay, phù hợp với lứa tuổi này chủ yếu và trước hết là sự kết tinh từ tài năng, kinh nghiệm sáng tác, sự am hiểu về tâm sinh lí lứa tuổi và tâm huyết của người nhạc sĩ. Bộ Giáo dục & đào tạo cùng với Vụ giáo dục mầm non cần đưa ra các định hướng về nội dung, nghệ thuật để các ca khúc ra đời phù hợp với mục đích yêu cầu của các chuyên đề giảng dạy.Ngoài ra cần phải động viên, khuyến khích, giúp đỡ các nhạc sĩ về vật chất cũng như tinh thần nhằm tạo điều kiện cho việc tạo ra các tác phẩm hay, tác phẩm có giá trị, đáp ứng được nhu cầu giảng dạy của giáo viên và nhu cầu thưởng thức âm nhạc của trẻ thơ. 3.3 - Vận động và tổ chức các hội thi cho giáo viên mầm non viết lời bài hát trên các làn điệu dân ca Việt Nam. Hàng năm, các Sở Giáo dục và Đào tạo nên phối hợp với các Trung tâm Văn hoá thông tin, các Hội nhạc sĩ của các tỉnh, thành phố tổ chức hội thi viết lời trên các làn điệu dân ca cho giáo viên bậc học mầm non. Điểm mạnh của giáo viên mầm non là nắm rất vững các đặc điểm của tâm sinh lí trẻ, việc viết lời trên các làn điệu dân ca để phù hợp với nội dung của các chuyên đề giảng dạy là rất cần thiết. Cô có thể chọn các bài dân ca có giai điệu ngắn, âm vực vừa phải viết lời để trẻ có thể dễ nghe, dễ hát và dễ nhớ trống cơm - dân ca quan họ Bắc Ninh ; Ru em - dân ca Xê Đăng ; Đi cấy - dân ca Thanh Hoá. v.v... 3.4 - Tổ chức hội thi đàn Organ cho giáo viên mầm non. Nhằm thúc đẩy phong trào học và tập sử dụng đàn Organ trong các trường mầm non. Các Phòng Giáo dục và đào tạo nên kết hợp với một số ban, ngành vận động các đơn vị kinh doanh, các doanh nghiệp đang hoạt động trên địa bàn của mình hỗ trợ kinh phí tổ chức các hội thi đàn Organ cho giáo viên mầm non. Để khuyến khích và động viên các giáo viên đoạt giải cao, cần có những phần thưởng là những nhạc cụ và các thiết bị âm thanh phục vụ hoạt động âm nhạc cho các trường có nhiều giáo viên tham gia thi và đoạt giải. 3.5 - Nâng cao chất lượng giảng dạy âm nhạc cho trẻ ở nhà trường. Giảng dạy âm nhạc cho trẻ ở trường luôn đạt hiệu quả bởi trường học là một thiết chế có tính khoa học, tính chặt chẽ và tính kỉ luật cao.Năm 1978, Vụ Mẫu giáo Bộ Giáo dục ( nay là Vụ Giáo dục Mầm non - Bộ giáo dục và đào tạo ) đã chính thức biên soạn chương trình " Giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non " dựa trên cơ sở khoa học mẫu giáo tiên tiến, cấu trúc bằng các dạng hoạt động : Ca hát - Nghe nhạc - Vận động theo nhạc và Trò chơi âm nhạc. Tuy nhiên còn nhiều hạn chế về khả năng âm nhạc của giáo viên, về trình độ văn hoá âm nhạc nói chung. Muốn thực hiện tốt việc giáo dục âm nhạc ở các trường mầm non, giáo viên phải có khả năng, kiến thức âm nhạc, biết biểu diễn vì hiệu quả giáo dục ảnh hưởng trực tiếp tới trẻ. Bên cạnh đó, giáo viên cũng cần phải nắm vững đặc điểm tâm sinh lí lứa tuổi của trẻ trong mối quan hệ với âm nhạc, đặc điểm cơ quan phát âm của trẻ ... để có phương pháp dạy thích hợp. Đặc biệt, giáo viên cần phải biết biểu diễn, biết thể hiện và truyền đạt thật hấp dẫn và phù hợp với trẻ. Chính vì vậy, muốn nâng cao chất lượng giảng dạy thì vấn đề đầu tiên đạt ra là phải có nhiều bài hát thích hợp, có nội dung phong phú cho các cháu. Thứ hai là phải đẩy mạnh việc đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, biên soạn, phát hành sách giáo khoa, tài liệu tham khảo, sản xuất và cung cấp đầy đủ dụng cụ giảng dạy, dụng cụ học tập. Tiếp đó, để đảm bảo quyền lợi học tập âm nhạc cho trẻ, phải kiên quyết thực hiện dạy và học môn học âm nhạc ở mọi trường mầm non theo đúng giáo trình mà Vụ giáo dục Mầm non đã quy định. Trong quá trình dạy và học âm nhạc, cần thường xuyên chú ý nghiên cứu, bổ xung, hoàn thiện về cả nội dung và phương pháp. 3.6 - Kết hợp giữa gia đình - Nhà trường - Xã hội tạo môi trường lành mạnh cho trẻ tham gia hoạt động âm nhạc. Nghệ thuật âm nhạc đem đến cho trẻ những cái đẹp, những cái tiến bộ và nhẹ nhàng phê phán những cái xấu, tạo cho trẻ một trạng thái tâm hồn hết sức nhẹ nhàng, thanh thản và trong sáng. Khi nghe lời ru của bà, của mẹ, trẻ có cảm giác an toàn, khi tham gia hoạt động âm nhạc với cô, với bạn ở lớp, trẻ tìm được niềm vui, sự hồn nhiên, nhí nhảnh theo đúng đặc điểm tâm sinh lí của mình. Vì vậy, ngoài sự hướng dẫn hoạt động âm nhạc của các giáo viên ở trường, gia đình cũng phải là một môi trường sinh hoạt âm nhạc lành mạnh, thường xuyên của trẻ. Các bậc phụ huynh cần chú ý tìm mua những ấn phẩm âm nhạc hay để trẻ nghe, xem, theo dõi và học hỏi, bắt chước theo. Hoặc dành thời gian cùng các bé ca hát, cổ vũ và động viên khi các bé " nổi hứng biểu diễn " tại nhà. Giáo dục âm nhạc cho trẻ mầm non cần phải được xã hội hoá một cách triệt để. Mức độ xã hội hoá càng cao thì hiệu quả giáo dục càng lớn. Các ông, các bà, các bậc phụ huynh của trẻ cùng các ngành, các cấp, các cơ quan đoàn thể ... có liên quan cần thấy rõ trách nhiệm của mình. Cần nhận thức sâu sắc vị trí, vai trò và sự hiểu biết sâu sắc về nội dung, phương pháp tiến hành giáo dục âm nhạc cho trẻ để trên cơ sở đó chủ động, tích cực tham gia công tác này. Tuy chúng ta đã có nhiều cố gắng song cũng vẫn phải thẳng thắn thừa nhận là hoạt động âm nhạc của trẻ ở lứa tuổi mầm non vẫn chưa đạt được chất lượng nội dung và tầm nghệ thuật so với mục đích và yêu cầu giảng dạy. Để nâng cao hiệu quả giáo dục, hiệu quả hoạt động âm nhạc cho trẻ ở bậc học mầm non, cần thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp trên. Hoàng Văn Tiến - Mầm non Sao Sáng - Huyện An Lão - Tp. Hải Phòng