Tiểu luận Thực thi Hiệp định thương mại Việt – Mỹ, những thuận lợi và khó khăn đối với doanh nghiệp Việt Nam

ó; Những quy định và thủ tục liên quan đến xuất nhập khẩu, kể cả những quy định về hoàn tất thủ tục hải quan, quá cảnh, lưu kho và chuyển tải. Mọi loại thuế và phí khác trong nước đánh trực tiếp hoặc gián tiếp vào hàng nhập khẩu; Luật, quy định và các yêu cầu khác có ảnh hưởng đến việc bán, chào hàng, mua, vận tải, phân phối, lưu kho và sử dụng hàng hoá trong thị trường nội địa. Việc áp dụng các hạn chế định lượng và cấp giấy phép *Nguyên tắc đối xử quốc gia: là nguyên tắc nhằm tạo ra môi trường kinh doanh bình đẳng cho hàng hoá xuất nhập khẩu so vớia hàng hoá sản xuất trong nước. Nguyên tắc này được giải thích ở điều 2 chương 1 của hiệp định thương mại Việt – Mỹ như sau: ỹ Mỗi bên Việt Nam và Mỹ, không bên nào được trực tiếp hoặc gián tiếp dùng các loại thuế và phí nội địa đánh vào sản xuất nhập khẩu từ bên kia cao hơn so với mức thuế và phí mà sản phẩm nội địa phải chịu. ỹ Hàng nhập khẩu có xuất xứ từ đối tác phải được đối xử tương tự như hàng hoá nội địa về luật điều tiết, các quy định, các yêu càu khác có ảnh hưởng đến việc buôn bán, chào hàng, mua hàng, vận tải và phân phối hàng hoá, lưu kho và sử dụng hàng. ỹ Bên phía Việt Nam cũng như bên phía Hoa Kỳ không được soạn thảo thêm những quy định và tiêu chuẩn kỹ thuật áp dụng riêng đối với hàng nhập khẩu từ đối tác, nhằm tạo ra trở ngại cho hoạt động nhập khẩu nhằm bảo hộ sản xuất trong nước, vì điều này sẽ làm cho hàng nhập khẩu khó cạnh tranh hơn. ỹViệc xây dựng những hàng rào về kỹ thuật: tiêu chuẩn vệ sinh, môi trường, chất lượng sản phẩm…quy định với hàng nhập khẩu phải phù hợp với những quy định của tổ chức WTO và các quy định này không mang tính chất hạn chế thương mại, không quy định cao hơn cho sản phẩm nội địa. c/ Những nội dung cơ bản của chương I * Ngay lập tức, vô điều kiện các doanh nghiệp Việt Nam được tổ chức phân phối hàng hoá trên thị trường Mỹ và hàng hoá có xuất xứ từ Việt Nam đưa vào Mỹ được hưởng quy chế tối huệ quốc. * Chính phủ Việt Nam cam kết tạo điều kiện thuận lợi cho mọi doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế được quyền tự do kinh doanh xuất nhập khẩu. * Theo lộ trình thời gian chính phủ Việt Nam cam kết bãi bỏ những hàng rào thuế quan gây trở ngại cho hoạt động xuất khâủ, nhập khẩu như: hạn ngạch, giấy phép… * Nhà nước Việt Nam áp dụng các biện pháp giảm bớt sự độc quyền kinh doanh xuất nhập khẩu của khu vực thương mại nhà nước. Trừ một số doanh nghiệp nhà nước ngành phi lợi nhuận, thì các doanh nghiệp nhà nước khác phải hoạt động theo cơ chế thị trường. 3.1.2.Chương Quyền sở hữu trí tuệ: Đây là hiệp định thương mại song phương đầu tiên của Việt Nam, đưa Quyền sở hữu trí tuệ thành 1 chương riêng với 18 điều khoản giải thích. Nội dung chính của chương này như sau: a/ Việc thực thi Quyền sở hữu trí tuệ đặt trên nguyên tắc Đối xử quốc gia: “Mỗi bên dành cho công dân của bên kia sự đối xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử mà bên đó dành cho công dân c/a mình trong việc xác lập bảo hộ, hưởng và thực thi tất cả các Quyên sở hữu trí tuệ và mọi lợi có từ Quyền đó” b/ Đối tượng bảo hộ Quyền sở hữu trí tuệ Có 8 đối tượng bảo được bảo hộ Quyền sở hữu trí tuệ: 1. Quyền tác giả và quyền liên quan 2. Bảo hộ tín hiệu vệ tinh mang chương trình đã được mã hoá. 3. Nhãn hiệu hàng hoá. 4. Sáng chế. 5. Thiết kế bố trí mạch tích hợp. 6. Thông tin bí mật (bí mật thương mại). 7. Kiểu dáng công nghiệp. 8. Các loại giống thực vật. c/ Lộ trình thực hiện Quyền sở hữu trí tuệ Hầu hết các đối tượng được bảo hộ Quyền sở hữu trí tuệ đều có lộ trình thực hiện trong bảng sau: Lộ trình thực thi Quyền sở hữu trí tuệ theo tinh thần của hiệp định thương mại Việt – Mỹ (kể từ ngày hiệp định có hiệu lực) Đối tượng được bảo hộ Thời gian thực thi 1. Quyền tác giả và quyền có liên quan 18 tháng 2. Bảo hộ tín hiệu vệ tinh mang chương trình đã mã hóa 30 tháng 3. Nhãn hiệu hàng hóa 12 tháng 4. Sáng chế 12 tháng 5. Thiết kế bố trí mạch tích hợp 24 tháng 6.Bí mật thương mại (bí mật thông tin) 18 tháng 7. Kiểu dáng công nghiệp 24 tháng 8. Các loại giống thực vật Theo Công ước UPOV 1991 Thời hạn bảo hộ Quyền sở hữu trí tuệ Đối tượng bảo hộ Hiệp định thương mại Việt - Mỹ Quy định TRIPS của WTO 1. Quyền tác giả về tác phẩm nghệ thuật Không ít hơn 30 năm kể từ khi công bố hợp pháp. Không ít hơn 100 năm kể từ khi sáng tạo ra tác phẩm Không dưới 50 năm kể từ công bố hợp pháp. 50 năm kể từ ngày tác phẩm được sáng tạo. 2. Người biểu diễn và người sản xuất bản ghi âm Không quy định cụ thể thời hạn bảo hộ Tối thiểu 50 năm kể từ ngày ghi âm hoặc từ buổi biểu diễn. Tối thiểu 20 năm kể từ ngày chương trình phát thanh, truyền hình thực hiện. 3. Thương hiệu hàng hoá Không dưới 10 năm, được gia hạn thêm không hạn chế số lần, mỗi lần 10 năm. Không dưới 7 năm, sau đó có thể gia hạn thêm. 4. Kiểu dáng công nghiệp ít nhất 10 năm ít nhất 10 năm 5. Bằng sáng chế ít nhất 20 năm kể từ ngày nộp đơn. ít nhất 20 năm kể từ ngày nộp đơn. 6. Thiết kế bố trí mạch tích hợp ít nhất 10 năm kể từ khi đăng ký 3.1.3.Chương Thương mại dịch vụ Đây là Hiệp định song phương ta đưa riêng chương thương mại dịch vụ một cách độc lập. Có thể nói lần đầu tiên trong một Hiệp định thương mại song phương mà Việt Nam đã ký với các nước, Hiệp định thương mại Việt – Mỹ có quy định về vấn đề thương mại dịch vụ thành một chương riêng. Chương thương mại dịch vụ của Hiệp định thương mại Việt – Mỹ chứa đựng 11 điều khoản và kèm theo phụ lục F và G để giải thích và cụ thể hoá nội địa thương mại dịch vụ giữa 2 nước. a/ Khái niệm về thương mại dịch vụ: Điều 1 chương 3 của hiệp định có nêu rõ khái niệm về hoạt động thương mại dịch vụ như sau: Hoạt động thương mại dịch vụ là việc cung cấp một trong bất cứ lĩnh vực nào có liên quan đến thương mại: * Từ lãnh thổ của một Bên vào lãnh thổ của Bên kia; * Tại lãnh thổ của một Bên cho người sử dụng dịch vụ của Bên kia; * Bởi một nhà cung cấp dịch vụ của một Bên, thông qua sự hiện diện thương mại tại lãnh thổ của Bên kia; * Bởi một nhà cung cấp dịch vụ của một Bên, thông qua sự hiện diện của các thể nhân của một Bên tại lãnh thổ của Bên kia; Lưu ý: + Các loại dịch vụ khi thi hành thẩm quyền của chính phủ không được xem là dịch vụ thương mại vì các loại dịch vụ này không thực hiện trên cơ sở cạnh tranh với một hoặc nhiều nhà cung cấp. + Bên này hoặc Bên kia được hiểu là Bên phía Việt Nam hoặc Hoa Kỳ. b/ Nguyên tắc phát triển hoạt động thương mại dịch vụ giữa Việt Nam và Hoa Kỳ; Quan hệ song phương Việt Nam và Mỹ trong lĩnh vực thương mại và dịch vụ được thiêt lập trên 2 nguyên tắc: + Tối huệ quốc. + Đối xử quốc gia. Điều 2 chương 3 của Hiệp định thương mại Việt – Mỹ nêu rõ: Hoạt động thương mại dịch vụ của Bên này được thực hiện trên lãnh thổ của Bên kia dựa trên nguyên tắc đối xử tối huệ quốc, cụ thể là “Mỗi Bên dành ngay lập tức và vô điều kiện cho các dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ của Bên kia sự đối xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử mà Bên đó dành cho các dịch vụ và nhà cung cấp dịch vụ tương tự ở bất kỳ nước nào khác” Tại điều 7 chương 3 của Hiệp định thương mại Việt – Mỹ có nêu rõ: Trong hoạt động thương mại dịch vụ của Bên này trên lãnh thổ của Bên kia phải được đảm bảo thực hiện trên nguyên tắc đối xử quốc gia (trừ các lĩnh vực dịch vụ nêu trong lộ trình cam kết ở Phụ lục G). c/ Nội dung chính của Chương thương mại dịch vụ: * Ngay lập tức và vô điều kiện các doanh nghiệp Việt nam có thể tiến hành kinh doanh các loại dịch vụ ở thị trường Mỹ. * Theo lộ trình nêu ở trong Phụ lục G chính phủ Việt nam sẽ mở cửa thị trường dịch vụ cho các hoạt động dịch vụ của các công dân và công ty Hoa Kỳ vào Việt Nam hoạt động trên nguyên tắc MFN và nguyên tắc NT. 3.1.4..Chương phát triển đầu tư: Chương này gồm 15 điều. Các nguyên tắc xác định quan hệ đầu tư giữa Việt Nam và Hoa Kỳ: Tại điều 2 chương 4 của Hiệp định có nêu rõ: Quan hệ đầu tư giữa 2 bên Hoa Kỳ và Việt Nam về cơ bản được thiết lập dựa trên 2 nguyên tắc: đối xử quốc gia và đối xử tối huệ quốc. * Nguyên tắc “đối xử quốc gia” trong hoạt động đầu tư được hiểu là các khoản đầu tư như: việc thành lập, mua lại, mở rộng, quản lý, điều hành, vận hành, bán hoặc định đoạt đầu tư bằng các cách khác, mỗi Bên dành cho Bên khi họ hoạt động đầu tư trên đất nước mình sự đối xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử dành cho các khoản đầu tư của công dân hoặc công ty của nước mình. * Nguyên tắc “đối xử tối huệ quốc” trong hoạt động đầu tư được hiểu là các khoản đầu tư như: việc thành lập, mua lại, mở rộng, quản lý, điều hành, vận hành, bán hoặc định đoạt đầu tư bằng các cách khác mỗi Bên dành cho Bên kia khi họ hoạt động đầu tư trên đất nước mình sự đôí xử không kém thuận lợi hơn sự đối xử dành cho các khoản đầu của công dân hoặc công ty của nước thứ 3 trên lãnh thổ của mình. Chương II: thuận lợi và khó khăn của doanh nghiệp việt nam khi thực thi hiệp định I/ Thuận lợi 1.Có thể mở rộng thị trường xuất khẩu Hiện nay, xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ đạt khoảng gần 1000 triệu USD. Theo đánh giá của Ngân hàng Thế giới (WB), sau khi Hiệp định Thương mại có hiệu lực, với việc được hưởng các thuế suất thông thường theo nguyên tắc đối xử MFN, con số trên có thể tăng gấp đôi trong năm 2002 và đạt 5 tỷ vào năm 2005. Việc mở cửa thành công thị trường Hoa Kỳ có ý nghĩa đặt biệt quan trọng, vì so với các thị trường chính khác như EU và Nhật Bản, thị trường này có yêu cầu về số lượng lớn, lại có cấp độ chất lượng khác nhau (ít “khó tính” hơn), nên các doanh nghiệp Việt Nam có cơ hội để thiết lập các quan hệ bạn hàng lâu dài và ổn định. Kinh nghiệm của hầu hết các nước phát triển, đặc biệt là các “con hổ” ở Châu á như Hàn Quốc, Đài Loan, Xingapo, hay Malaixia, đều đi lên và thành công về phát triển kinh tế nhờ xuất khẩu thành công vào thị trường Hoa Kỳ. Khi thâm nhập vào thị trường Mỹ chúng ta có nhiều khả năng và tiếp cận công nghệ hiện dại, nhiều sản phẩm có sức cạnh tranh cao. Ngoài ra , với mức thuế xuất nhập khẩu giảm từ 40 – 50% xuống còn 3 – 4%, xuất khẩu Việt Nam sẽ thuận lợi khi sang thị trường lớn nhất thế giới này. 2. Tạo ra động lực thúc đẩy doanh nghiệp nâng cao sức cạnh tranh Năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp được hiểu là năng lực tồn tại và vươn lên trên thị trường cạnh tranh của doanh nghiệp về một loại sản phẩm dịch vụ nào đó, nói cách khác, đó là khả năng duy trì (hay tăng trưởng) lợi nhuận và thị phần trong nước và quốc tế đối với một hay nhiều sản phẩm dịch vụ của doanh nghiệp. Khi Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ được thực thi thì sẽ tạo điều kiện cho các doanh nghiệp Việt Nam tiếp xúc với một thị trường lớn nhất thế giới, ở đó có rất nhiều đối thủ cạnh tranh trên tất cả các lĩnh vực. Và các doanh nghiệp sẽ phải nâng cao chất lượng sản phẩm, tìm cách hạ giá thành sản phẩm, để có khả năng cạnh tranh được với những sản phẩm cùng loại của Hoa Kỳ. Cũng nhờ vậy mà doanh nghiệp sẽ ngày càng lớn mạnh, tạo được uy tín trên thị trường Mỹ cũng như trên thế giới. 3. Cơ hội thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào Việt Nam Cơ hội lớn nhất là thông qua việc thực hiện các cam kết trong hiệp định, Việt Nam có điều kiện hoàn thiện hệ thống pháp luật, chính sách nhằm tạo dựng một môi trường đầu tư có tính hấp dẫn và cạnh tranh cao so với các nước trong khu vực. Việc dành cho nhà đầu tư Hoa Kỳ môi trường đầu tư thuận lợi cũng tạo điều kiện cho Việt Nam thu hút đầu tư từ nước khác. Hiệp định tạo cơ sở để Việt Nam phát triển một nền kinh tế lành mạnh có cạnh tranh, đòi hỏi của Hiệp định là xoá bỏ các phân biệt đối xử có lợi cho nền kinh tế quốc doanh, và do đó, tạo “sân chơi” bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Việc Mỹ và nước ngoài đầu tư vào các ngành kinh tế trong nước sẽ tao cạnh tranh giảm giá thành do xoá bỏ độc quyền, có lợi cho người tiêu dùng và giúp Việt Nam có cơ hội phát triển, nắm thông tin, mở rộng thị trường ra nước ngoài nhờ đi vào công nghệ thông tin nhanh chóng hơn do giảm giá, cầu tăng. Nó giúp làm trong sạch thị trường tài chính, tín dụng của Việt Nam: đồng thời buộc các doanh nghiệp phải nỗ lực đầu tư, không ngừng nâng cao năng lực sản xuất kinh doanh, tiếp thu công nghệ tiên tiến, kỹ thuật hiện đại, đổi mới phương thức quản lý dể tăng khả năng cạnh tranh của mình. Hiệp định được thực thi sẽ mở cho Việt Nam một thị trường rộng lớn do thuế nhập khẩu hàng hoá giảm. Thuế nhập khẩu nói chung giảm từ 40 – 60% xuống còn 3%. Ngay lập tức việc giảm thuế có lợi cho ngành sản xuất quần áo, giầy dép. Đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong những ngành này tăng đáng kể vì các nước có vốn muốn tận dụng lợi thế nhân công rẻ ở Việt Nam để sản xuất hàng hoá xuất khẩu vào thị trường Mỹ. Việc thực thi Hiệp định sẽ làm cho mối quan hệ Việt Nam – Hoa Kỳ tiếp tục được cải thiện và phát triển về mọi mặt, mở ra cơ hội phát triển du lịch, văn hoá, giáo dục - đào tạo, giúp Việt Nam khai thác có hiệu quả tiềm năng về vốn và chất xám của lực lượng Việt kiều đang làm ăn sinh sống tại Mỹ phục vụ công cuộc công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, đồng thời đẩy mạnh thu hút đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực trên. II/ Khó khăn Việc ký kết Hiệp định mang nhiều lợi ích thiết thực, lâu dài. Tuy nhiên, giống với trường hợp tương tự của tất cả các nước phát triển khác, không ít những thách thức được đặt ra đối với các doanh nghiệp Việt Nam. 1. Các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tiếp cận hệ thống pháp luật, tập quán, thông lệ của Mỹ. Pháp luật Hoa Kỳ và pháp luật Việt Nam khác nhau rất nhiều. Hiểu được hệ thống pháp luật Hoa Kỳ,nhất là nắm được hệ thống án lệ của họ trong tranh chấp thương mại không phải điều đễ dàng. Ngoài ra, so với những quy định của Hiệp định thì chúng ta còn phải tiến hành công việc nghiên cứu, khảo sát công phu để một mặt hoàn thiện hệ thống pháp luật của ta cho phù hợp với những điều khoản mà chúng ta cam kết, mặt khác để nắm bắt được hệ thống pháp luật Hoa Kỳ về thương mại hàng hoá, quyền sở hữu trí tuệ, thương mại dịch vụ, đầu tư… để triển khai Hiệp định cho tốt. Ngoài ra, người Mỹ rất sợ những đối tác không hiểu luật. Vì vậy, theo ông Bùi Kiến Thành, Cố vấn cao cấp của Công ty thương mại dịch vụ (KHM) của Mỹ chi nhánh tại Việt Nam thì phải tính đến cả quá trình tồn tại của sản phẩm đó chứ không phải bán trao tay xong là xong. Một siêu thị ở Mỹ sau khi bán đi một đôi giầy, nhưng 3 tháng sau khách hàng vẫn có quyền trả lại chỉ vì một lý do nào đó, thậm chí chỉ vì họ không thích. Họ (siêu thị) biết chấp nhận một người phi lý để thuyết phục hàng triệu người phi lý khác. Đó là văn hoá tiếp thị. Doanh nghiệp Việt Nam khi xâm nhập vào thị trường Mỹ cũng phải biết tâm lý của thị trường Mỹ. Cũng theo ông Bùi Kiến thành thì Mỹ hiện có hơn một triệu luật sư. Công ty nào của Mỹ thì cũng có tư vấn trước, rà soát trước. Cái gì của Mỹ cũng dựa trên pháp luật. Nừu không đáp ứng được điều này thì sẽ rất khó làm ăn với người Mỹ được lâu dài. Mình không có các luật sư tư vấn thì sẽ đứng trong tình trạng hết sức khó khăn. Họ sẽ lo sợ mà bởi bên đối tác không hiểu biết gì hết mà vẫn cứ ký. Theo Bộ trưởng Bộ Tư pháp TS. Nguyễn Đình Lộc thì chưa kể các văn bản do địa phương ban hành, riêng ở cấp Trung ương sẽ phải điều chỉnh khoảng 130 văn bản pháp luật và một số điều ước quốc tế phải gia nhập hoặc sửa đổi, bổ sung những hạn chế bảo lưu. Bộ trưởng thương mại Vũ Khoan cũng đã lưu ý các doanh nghiệp Việt Nam là phải tổ chức tìm hiểu pháp luật Mỹ.Vì Hoa Kỳ là một nước rất chú trọng pháp luật. Họ có luật liên bang, đồng thời có luật của từng bang, do đó luật lệ khá phức tạp. Nếu ta không tìm hiểu kỹ thì đường vào thị trường Mỹ rất khó khăn. Về cơ chế quản lý, có sự khác biệt giữa Hoa Kỳ và Việt Nam. Ví dụ trong lĩnh vực bản quyền và xuất bản, tại Việt Nam, tất cả các nhà xuất bản đều cần có giấy phép của Chính phủ. Vì vậy, Mỹ có thể buộc Chính phủ Việt Nam có trách nhiệm đối với bất cứ mọi vi phạm bản quyền. Trong khi đó tại Mỹ, xuất bản không đòi hỏi giấy phép của Chính phủ. Vì vậy, Chính phủ Mỹ sẽ dễ dàng từ chối mọi trách nhiệm đối với việc vi phạm bản quyền ở Mỹ. Doanh nghiệp và các cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm theo dõi thực hiện Hiệp định gặp bất lợi do chưa tìm hiểu hết môi trường pháp luật của Mỹ. Hệ thống luật nhập khẩu của Mỹ nhằm bảo hộ kinh tế nội địa, cho phép thiết lập cơ chế để công dân và doanh nhân Hoa Kỳ có quyền được quyền khiếu nại khi bị hàng hoá của nước ngoài làm thiệt hại và cho phép Chính phủ Mỹ được đơn phương áp dụng biện pháp chống lại như tăng thuế, hạn chế số lượng nhập khẩu, trừng phạt kinh tế, cấm vận… Luật chống độc quyền và pháp luật sở hữu trí tuệ của Mỹ cho phép khởi tốhình sự bên cạnh việc khởi tố dan sự và cũng cho phép các công dân, doanh nghiệp có quyền khiếu nại nếu bị vi phạm. Luật về trách nhiệmn của nhà sản xuất đối với sản phẩm cho phép công dân có quyền khiếu nại cá nhân hoặc tập thể đòi nhà sản xuất bồi thường thiệt hại do sản phẩm gây ra với mức gấp nhiều lần thiệt hại thực tế. Luật chống hối lộ quan chức nước ngoài được áp dụng cả ở trong và ngoài lãnh thổ Hoa Kỳ. Luật hình sự Hoa Kỳ có nhiều điểm khác với luật hình sự và thực tiễn xét xử ở Việt Nam, điển hình là ở trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân và không miễn trừ chế độ trách nhiệm của cá nhân liên quan trực tiếp tới hành vi phạm tôi của pháp nhân. Với trên 50 đạo luật về môi trường và hàng loạt quy định của Cục bảo vệ môi trường, Chính phủ Mỹ có cơ sở để ban hành các luật hạn chế nhập khẩu hoặc trừng phạt các công ty nước ngoài làm ăn ở Mỹ mà không hiểu các quy định về môi trường. Giữa Việt Nam và Hoa Kỳ chưa có Hiệp định chống đánh thuế trùng, vì vậy doanh nghiệp Việt Nam có thể bị đánh thuế thu nhập 2 lần. Ngoài ra một trong những vấn đề mà phía Việt Nam cần lưu ý là cơ chế bảo đảm và giải quyết tranh chấp của chúng ta còn lỏng lẻo, kém đồng bộ và nhiều chỗ mâu thuẫn. Có Đại biểu Quốc hội trong phiên thảo luận về Hiệp định đã nêu vấn đề; nếu có vi phạm về Hiệp đinh song phương này thì có gì để xử lý và ai xử? Đại biểu này nêu lên những vụ việc đã xảy ra như vụ Coca – cola, cá tra, cá Basa xuất sang Mỹ và những hạn chế về biện pháp giải quyết của phía Việt Nam. Coca – cola với tiềm năng đa quốc gia hùng hậu sẵn sàng bỏ ra khoảng 6 – 7 năm để chịu lỗ trong liên doanh với Việt Nam và tách ra thành doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài chiếm lĩnh toàn bộ thị trường nước uống có ga tại Viêt Nam. Khi có những tranh chấp về giải thích, Hiệp định quy định một cơ chế tham vấn hai bên. Theo cơ chế này, chưa chắc phía Việt Nam đẫ giành được thắng lợi do chưa hiẩu hết “cơ chế và pháp luật nước Mỹ” hoặc vấn đề mâu thuẫn và xung đột pháp luật còn để ngỏ với khá nhiều trường hợp có khả năng xảy ra. Trong khi đó, phía Mỹ đã có một nhóm Hỗ trợ Điều chỉnh và Cải cách thương mại ở Hà Nội (gọi là nhóm STAR: Support for Trade Adjustment and Reform – Một hình thức tư vấn cưỡng chế thi hành Hiệp đinh), nhóm STAR được Chính phủ Mỹ thuê trong 3 năm với số tiền là 6 triệu USD, theo hợp đồng ký với USAID, với nhiệm vụ chỉ nhằm giúp đỡ cộng đòng kinh danh Mỹ. Nhóm này có nhiệm vụ theo dõi, giám sát cưỡng chế việc thực thi Hiệp định từ phía Chính phủ Việt Nam và của các đối tác của cộng đồng kinh doanh Mỹ ở Việt Nam. 2. Năng lực cạnh tranh thấp của doanh nghiệp Việt Nam, một cản trở của quá trình hội nhập. Sau khi Hiệp định có hiệu lực, Đảng, Nhà nước và chính phủ đã tạo nhiều cơ hội thuận lợi, nhưng nếu các doanh nghiệp Việt Nam không nhanh chóng tăng khả năng cạnh tranh và năng lực tiếp cận và duy trì thị trường thì cơ hội không tự biến thành nguồn lợi. Tạo thời cơ đã khó nhưng khai thác thời cơ càng khó hơn. Hiện nay nếu chỉ trông vào thuế suất ưu đãi thì không phải là tư duy của nhà kinh doanh, mà phải trên cơ sở những thuận lợi đã có phải năng động hơn nữa để tìm kiếm các cơ hội tăng năng suất và nâng cao chất lượng hàng hoá cùng loại của Mỹ. Thực ra, cơ hội được chấp nhận vào thị trường Mỹ không đơn giản và không dễ đối với bất kỳ doanh nghiệp nào. Những doanh nghiệp có năng lực cạnh tranh tốt nhất mới hòng đoạt dược cơ hội này. Ngay cả trong hai ngành dệt may và thuỷ sản là những ngành có khả năng vào Mỹ nhiều nhất thì đến nay cũng chỉ có 50 trong số 300 thành viên c/a Hiệp hội dệt may và 60 – 70 trong số hàng trăm thành viên c/a ngành thuỷ sản là có năng lực cạnh tranh ngay trên thị trường Mỹ. Đối với ngành công nghiệp thì chỉ 23,8% doanh nghiệp có hàng hoá xuất khẩu, 13,7% doanh nghiệp có triển vọng xuất khẩu còn 62,5% thì hoàn toàn không có khả năng xuất khẩu. Đó là chưa kể tới hàng rào cản trở thương mại của Mỹ hạn chế việc xuất khẩu thông qua các tiêu chuẩn về lao động, vệ sinh, an toàn thực phẩm; nếu chỉ trông chờ vào thuế suất hạ, thì dịch vụ ngân hàng, bảo hiểm, viễn thông, thậm chí cả ngành nông nghiệp xuất khẩu của Mỹ sẽ đè bẹp sản phẩm Việt nam và các doanh nghiệp Việt Nam ngay trên mảnh đất của mình trước khi họ quen với luật chơi. Nền kinh tế Việt Nam đang tăng trưởng từ sản xuất, với một thị trường gần 80 triệu dân, tức là chiếm khoảng 28,7% dân số Mỹ đang mua hàng tiêu dùng. Nói một cách khác, nếu “thắng”, Việt Nam sẽ chiếm khoảng trên dưới 1% thị phần nước Mỹ, nếu không may thì sẽ mất cả thị trường nội địa. Nếu không có sự bảo hộ nữa, người Việt Nam chắc sẽ thích hàng Mỹ nhập khẩu hơn là hàng nội địa. Trong khi đó, hàng hoá Mỹ vẫn tiếp tục nhận được trợ cấp từ chính phủ. Việt Nam sẽ không có khả năng tự vệ trước hàng hoá nhập khẩu từ Mỹ được trợ cấp lớn. Quốc hội Mỹ có thể lờ đi những vi phạm của Mỹ trong Hiệp định. Tuy vậy, Việt Nam sẽ bị trừng phạt một cách nặng nề nếu như Việt Nam tìm cách bỏ qua bất kỳ điều nào trong Hiệp định. Sau sự kiện 11-9, Mỹ đã trợ giá cho hàng không với trị giá 15 triệu USD. Mỹ hiện nay đang trợ giá cho các sản phẩm thịt và sữa, ngô, đậu nành, lạc, cam quýt và các nông sản khác theo các đạo luật nhập khẩu của Mỹ. Và Mỹ đang chuẩn bị trợ giá cho gạo nhằm tạo điều kiện để Mỹ trở thành nước xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Nhưng các thiết chế tài chính quốc tế đang ép Việt Nam chấm dứt sự trợ giúp của Nhà nước đối với các khu kinh tế. Việt Nam không có nguồn tài chính để bảo vệ nền công nghiệp và nông nghiệp của mình thông qua trợ giá như Mỹ. Thực thi Hiệp định Thương mại Việt – Mỹ, Việt nam sẽ không được dùng hàng rào thuế quan như một phương tiện bảo hộ. Các khu vực nông nghiệp và công nghiệp của Việt Nam lại không đủ sức cạnh tranh với các sản phẩm Mỹ nhập khẩu vào Việt Nam vốn được trợ giá cao; hàng hoá Việt Nam khi vào thị trường Mỹ còn phải chịu sức ép cạnh tranh với hàng hoá các nước khác, nhất là của Trung Quốc và các nước ASEAN đang có ưu thế sản xuất các hàng hoá cùng chủng loại với Việt Nam. Theo TS. Lê Đăng Doanh thì “cho đến năm 1999, Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) đánh giá năng lực cạnh tranh quốc gia căn cứ trên tám nhóm tiêu chí với 155 chỉ tiêu, vừa kết hợp điều tra theo mẫu ở từng nước, vừa thăm dò ý kiến của 1500 công ty trên thế giới. Tám nhóm tiêu chí của WEF gồm: độ mở của nền kinh tế, vai trò và hiệu lực của Chính phủ, sự phát triển của hệ thống tài chính – tiền tệ, trình độ phát triển công nghệ, trình độ quản lý doanh nghiệp, số lượng và chất lượng của lao động, trình độ phát triển của thể chế, bao gồm hiệu lực của cơ quan bảo vệ pháp luật, mỗi nhóm có trọng số nhất định phản ánh tầm quan trọng của từng tiêu chí đối với năng lực cạnh tranh quốc gia. Năm 1997, Việt Nam được xếp hạng 49 trên 53 nước được xếp hạng về chỉ số năng lực cạnh tranh. Năm 1998, do các nước trong khu vực bị khủng hoảng kinh tế, Việt Nam xếp 39/53 nước; năm 1999 xếp 48/59 nước, đều là những vị trí thấp và chậm được cải thiện trong tương quan quốc tế. Cũng cần nói thêm, chỉ tiêu này chưa xét đến nhân tố khác ảnh hưởng mạnh đến thu hút đầu tư nước ngoài những quy mô của nền kinh tế và thị trường. Chẳng hạn Trung Quốc được xếp thứ hạng thấp về năng lực cạnh tranh (xếp thứ 41 năm 2000, thứ 32 năm 1999, thứ 28 năm 1998 và thứ 29/53 năm 1997), song, Trung Quốc thu hút đầu tư nước ngoài rất cao và ngày càng tăng. Cũng theo TS. Lê Đăng Doanh thì từ năm 2000, WEF điều chỉnh lại các nhóm tiêu chí, gộp thành ba nhóm lớn là: sáng tạo kinh tế, khoa học công nghệ, tài chính, quốc tế hóa, trong đó trọng số của sáng tạo kinh tế, khoa học công nghệ đã tăng từ 1/9 lên 1/3. Theo cách đánh giá mới, xếp hạng của Việt Nam là 53/59 năm 2000 và năm 2001 (kết quả vừa công bố ngày 18-10-2001) xếp hạng 62 trên 75 nước. Với đánh giá như trên, có thể thấy các doanh nghiệp Việt nam chịu thiệt thòi để duy trì và nâng cao năng lực cạnh tranh các sản phẩm và dịch vụ của mình vì nhiều yếu tố như khả năng tiếp cận thị trường vốn, công nghệ, ngoại tệ, chi phí của các dịch vụ thuộc kết cấu hạ tầng… đều bất lợi so với các nước được xếp hạng cao hơn. Yếu tố Chính phủ được xếp hạng cao nhất trong khi lao động – vốn được coi là thế mạnh của Việt Nam - được xếp hạng tương đối thấp do tỷ lệ đào tạo còn thấp. Đặc biệt, yếu tố sáng tạo kinh tế, khoa học công nghệ trong xếp hạng năm 2000 với trọng số đựơc nâng lên càng bộc lộ những hạn chế trong môi trường kinh doanh. Các tiêu chí như mức độ sáng tạo, năng lực chuyển giao hay tiếo thu công nghệ, khả năng khởi nghiệp để thực hiện một ý tưởng sáng tạo đều được xếp hạng thấp trong khi các yếu tố về tài chính và độ mở chưa được cải thiện. Sau khi phân tích 6 yếu tố tác động đến năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam (chiến lược kinh doanh của doanh nghiệp; trình độ khoa học và công nghệ; chất lượng và hình thức của sản phẩm; năng suất lao động; chi phí sản xuất và quản lý; đầu tư cho nghiên cứu triển khai thương hiệu; kiểu dáng công nghiệp) TS. Lê Đăng Doanh cho biết: Kết quả của nhiều cuộc điều tra và hội thảo cho thấy doanh nghiệp Việt Nam hiện nay thiếu thông tin thị trường trầm trọng, về những sản phẩm thích hợp có thể đưa ra thị trường thế giới, về các đối thủ cạnh tranh trên lĩnh vực kinh doanh. Công tác tiếp thị cũng còn rất nhiều hạn chế, ít được đầu tư. Nhiều doanh nghiệp chưa ý thức được rằng, trong kinh tế thị trường bán hàng khó hơn sản xuất ra sản phẩm đó. Không ít sản phẩm của Việt Nam có thể xuất khẩu được nếu được tiếp thị một cách nghiêm túc hay hợp tác với các công ty thương mại quốc tế trong hoạt động tiêu thụ. Theo báo cáo của Phòng thương mại và Công nghiệp Việt Nam nhiều doanh nghiệp Việt Nam chưa tổ chức tốt công tác thu thập thông tin thị trường quốc tế, gặp nhiều khó khăn về ngoại ngữ, thiếu khả năng tài chính để tiếp cận với Internet ở mức giá quá cao hiện nay… Vì vậy số doanh nghiệp có địa chỉ thư điện tử và sử dụng Internet để giao dich còn hạn chế, số trang chủ của các doanh nghiệp còn ít hơn và chậm được cập nhật. Nhiều doanh nghiệp chưa có thói quen phúc đáp kịp thời (theo thông lệ quốc tế là trong 24 giờ) các giao dịch qua thư điện tử làm cho đối tác nước ngoài thiếu tin tưởng. Trình độ phát triển về thương mại điện tử thấp và tiến triển rất chậm. Chưa có luật nào về Thương mại điện tử theo luật mẫu của Liên Hiệp Quốc UNCITRAL. Các quy định về hải quan, thanh toán ngoại hối chưa thích hợp với thương mại điện tử theo các hình thức doanh nghiệp – người tiêu dùng (B2C) và doanh nghiệp – doanh nghiệp (B2B) làm cho những cố gắng của một vài doanh nghiệp tiên phong gặp không ít trở ngại. Đối với năng lực cạnh tranh của sản phẩm Made in Vietnam. TS, Lê Đăng Doanh cho biết là trong năm 1999, trên cơ sở phân tích 40 sản phẩm và dịch vụ, Viện nghiên cứu kinh tế Trung ương đẫ chia thành 3 nhóm, nhưng hiện nay năm 2001, bên cạnh một số mặt hàng có năng lực cạnh tranh được cải thiện như thuỷ sản, rau quả, hàng thủ công, mỹ nghệ, nhiều mặt hàng khác bị giảm sút rõ rệt năng lực cạnh tranh như gạo, cà phê robusta. Các ngành khác như dệt may, da giày cũng bị cạnh tranh gay gắt, phải chấp nhận giảm giá - 20% nhưng số hợp đồng vẫn giảm sút. Linh kiện máy tính của Fujitsu lắp ráp ở Việt Nam dến năm 2001 cũng giảm năng lực cạnh tranh và đang chuyển hướng. Những sản phẩm có khả năng cạnh tranh thuộc nhóm I là những sản phẩm nông sản hay khoáng sản chưa qua chế biến, có được lợi thế thiên nhiên, tỷ lệ giá trị gia tăng thấp. Số mặt hàng công nghiệp chế biến đều là những sản phẩm có tỷ lệ lao động cao, dựa vào lợi thế so sánh về sự khéo léo, tiếp thu nhanh của lao động, chi phí tiền công lao đọng tương đối thấp. Những ngành này đang phải đối mặt với cạnh tranh gay gắt, đa số chưa có thương hiệu, chưa có kiểu dáng riêng, chưa tạo được cơ sở nguyên liệu, phụ liệu, cơ sở công nghệ và kỹ thuật cần thiết nên giá thành còn cao, tính độc đáo của sản phẩm còn bị hạn chế nhiều. Hàng thủ công mỹ nghệ có khả năng cạnh tranh tương đối tốt do có kỹ thuật truyền thống tinh sảo, hoa văn dân tộc độc đáo, song còn bị hạn chế vì chất lượng thiếu ổn định (như đồ gỗ khảm), năng lực sản xuất thủ công chưa đáp ứng được những đơn đặt hàng lớn. Du lịch Việt Nam có lợi thế rõ rệt nhờ có độ an toàn cao, có các di tích lịch sử và phong cảnh thiên nhiên đa dạng, văn hoá ẩm thực và thị trường hàng hoá phong phú với giá cả phải chăng… Song, sản phẩm du lịch còn đơn điệu, chi phí visa, máy bay còn cao, chất lượng dịch vụ khách hàng chưa cao, nhân viên du lịch chưa được đào tạo tốt về nghiệp vụ và ngoại ngữ. Có thể thấy ngay, Việt Nam chưa có sản phẩm công nghệ cao, có vị thế cao trong đàm phán nên khả năng cạnh tranh của những mặt hàng trên không vững chắc, sẽ luôn bị thách thức bởi các đối thủ cạnh tranh mới, bởi các sản phẩm thay thế và vì vậy phải thường xuyên được nâng cao. Kinh nghiệm của cá Basa Việt Nam tại Mỹ không phải là cá biệt và sẽ xuất hiện khi hàng hoá Việt Nam chiếm được thị phần đáng kể, đe doạ đến vị trí của các doanh nghiệp của nước nhập khẩu. Những sản phẩm thuộc nhóm II, có khả năng cạnh tranh có điều kiện bao gồm những sản phẩm rất đa dạng thuộc cả ba ngành chính: nông nghiệp, công nghiệp, dịch vụ, trong đó có những ngành có thể tương đối nhanh trở thành những ngành có năng lực cạnh tranh (như chè, rau quả, hoa tươi). Chè là một thí dụ điển hình về tiềm năng to lớn nếu được cải thiện về giống, công nghệ trồng trọt sạch (giảm hẳn thuốc trừ sâu xuống dưới mức các nước nhập khẩu cho phép) và chế biến thành chè túi công nghiệp. Tiềm năng rau quả ôn đới của vụ đông miền bắc là rất lớn vì thu hoạch đúng vào mùa của Đông Bắc á và Châu Âu, là những thị trường tiềm năng to lớn của Việt Nam. Những ngành khác đòi hỏi phải đầu tư lâu dài và cơ bản như dịch vụ ngân hàng, bảo hiểm, tư vấn hay cơ khí, hoá chất. Ximăng là một sản phẩm mà về tiềm năng Việt Nam hoàn toàn có khả năng cạnh tranh xét về cơ sở nguyên vật liệu (đá vôi, cao lanh, than đá…) và về nguồn nhân lực. Tuy nhiên, những tiềm năngđó chưa được khai thác và phát huy hợp lý, giá thành sản phẩm còn cao, chất lượng chưa thật ổn định nên ngay cầu Mỹ Thuận cũng phải xây dựng bằng ximăng Thái Lan là một ví dụ điển hình cho khả năng cạnh tranh hạn chế đó. Nhóm III gồm những sản phẩm mà hiện tại và trong thời gian trước mắt, khả năng cạnh tranh thua xa các đối thủ. Năng suất, chất lượng, giá thành, sản phẩm nông nghiệp Việt Nam còn có khoảng cách rất xa so với các sản phẩm đang được chào bán trên thị trường thế giới. Mía đường là một ngành về lý thuyết phải có khả năng cạnh tranh, song trong thực tế, từ năng suất, chất lượng mía đến quy hoạch vùng trồng trọt, hợp đồng thu mua đến công nghệ chế biến, tinh luyện đường còn quá nhiều vấn đề cần phải giải quyết để tiềm năng thành hiện thực. Trong các sản phẩm công nghiệp ở đấy chỉ nêu lên mặt hàng thép vì khoảng cách vầ công nghệ, năng suất lao động, giá thành còn rất lớn, nguồn nguyên liệu trong nước không còn nhiều. Để duy trì và nâng cao khả năng cạnh tranh cần tính đến phương án sản xuất những loại thép hợp đặc chủng, sử dụng tài nguyên trong nước. Chương III: Giải pháp giúp doanh nghiệp việt nam cạnh tranh trên thị trường Mỹ I/ Giải pháp từ phía chính phủ 1. Tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam nhằm tạo tính tương thích với những quy định của pháp luật Mỹ và Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ có rất nhiều quy định đặc thù và khi có hiệu lực pháp lý Hiệp định sẽ tạo nên rất nhiều điểm khác biệt so với những quy định của pháp luật trong nước. Đó là, những khác biệt hàm chứa trong các quy định của Hiệp định về chính sách thuế, về các khoản lệ phí liên quan đến xuất nhập khẩu, về cạnh tranh, về thương mại nhà nước về giải quyết tranh chấp… Bên cạnh đó, thị trường Mỹ là thị trường đòi hỏi phải có sự tuân thủ nghiêm ngặt các quy định về chất lượng hàng, về giá cả và về thị hiếu khách hàng. Để đẩy mạnh xuất khẩu hàng Việt Nam sang Mỹ và nâng cao sức cạnh của hàng hoá Việt Nam trên thị trường Mỹ, trước mắt cần tập trung hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam. Để làm được điều này cần thực hiện ngay các công việc sau đây: -Tiếp tục rà soát lại hệ thống pháp luật điều chỉnh hoạt động thương mại nói chung và hoạt động xuất khẩu nói riêng của Việt Nam nhằm loại bỏ những văn bản (luật hoặc dưới luật) đã lỗi thời, đã bất cập. Đây là công việc phức tạp, tốn kém, đòi hỏi phải có sự đầu tư của Nhà nuớc về nguồn nhân lực. Cùng với việc đầu tư, việc phối hợp chặt chẽ giữa các Bộ ngành hữu quan cũng là công việc đặc biệt quan trọng. Hiện nay, Bộ Tư pháp được giao nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với các cơ quan hữu quan để rà soát, so sánh các cam kết trong Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ với các văn bản hiện hành. Tuy nhiên, công việc này không phải chỉ làm trong một vài tháng mà phải làm trong một vài năm, trước mắt là làm ngay trong 2 năm đầu, kể từ khi Hiệp định Thương Mại Việt Nam – Hoa Kỳ có hiệu lực. Làm được điều này cũng chính là đẩy mạnh tiến trình Việt Nam gia nhập WTO . -Sửa đổi Luật Thương mại Việt Nam năm 1997 theo hướng mở rộng khái niệm thương mại, hoàn thiện quy chế chính sách quản lý xuất nhập khẩu rõ ràng, phù hợp với định hướng chiến lược phát triển xuất khẩu của Đảng, cũng như phù hợp với Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. -Khẩn trương soạn thảo và ban hành Luât cạnh tranh và chống độc quyền nhằm tạo sự cạnh tranh bình đẳng cho các doanh nghiệp Việt Nam, kể cả doanh nghiệp Nhà nước và doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nhàm tăng khả năng cạnh tranh của các doanh ngiệp Việt Nam trong việc xuất khẩu hàng hoá ra nước ngoài. -Ban hành mới và sửa đổi các luật xuất khẩu, phù hợp với lịch trình giảm thuế đối với hàng hoá theo quy định của Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. 2. Tích cực chuẩn bị thực hiện nghĩa vụ đã cam kết trong Hiệp định Ngay sau khi Hiệp định có hiệu lực, Chính phủ Việt Nam sẽ phải thực hiện mọi cam kết như: cho Mỹ hưởng MFN, NT…mở cửa thị trường, dịch vụ,… Đây là những nghĩa vụ rất nặng nề. Do đó chính phủ Việt Nam cần khẩn trương chỉ đạo mọi ngành, mọi cấp – từ Trung ương đến địa phương – phối hợp chặt chẽ để thực hiện các nghĩa vụ cam kết trong Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ. 3. Đẩy mạnh công tác tuyên truyền và phổ biến về thị trường Mỹ về chính sách nhập khẩu của Mỹ và Hiệp định Thương mại Việt – Mỹ. Để có thể nâng cao sức cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam trên thị trường Mỹ, các doanh nghiệp Viêt Nam cần phải tìm hiểu rất nhiều và quy định về thương mại của Mỹ. Các doanh nghiệp phải nắm được những quy định điều chỉnh quan hệ hợp đồng mua bán giữa mình và các thương nhân Mỹ trong Luật Thương mại Việt Nam. Mặt khác, luật và các quy định về thuế và hải quan của Mỹ như danh bạ thuế thống nhất, Chế độ ưu đãi phổ cập, cơ sở tính thuế hải quan hay những quy định về xuất xứ hàng hoá…có tác động trực tiếp đến quyền lợi và nghĩa vụ của các doanh nghiệp khi xuất khẩu sang Mỹ. Các doanh nghiệp Việt Nam không thể thành công trên thị trường Mỹ nếu không nghiên cứu hệ thống hàng rào phi thuế quan với những quy định chi tiết về danh mục hàng hoá hạn chế nhập khẩu, cấm nhập khẩu, hạn ngạch nhập khẩu, những quy định về vệ sinh dịch tễ đối với hàng hoá nhập khẩu…hay Luật chống phá giá, Luật thuế bù trừ của Mỹ. Với một hệ thống những luật và quy định phức tạp như vậy và một thực tế rằng đối với các bang khác nhau của Mỹ nhiều luật hay quy định lại khác nhau, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ gặp khó khăn trong việc nghiên cứu và rất cần sự giúp đỡ từ phía Nhà nước. Để hỗ trợ các doanh nghiệp trong lĩnh vực này, Chính phủ cần tổ chức các khoá đào tạo, các lớp tập huấn hay hội nghị hay hội thảo về hệ thống pháp luật thương mại của Mỹ nhằm nâng cao hiểu biết của doanh nghiệp về khía cạnh pháp lý trong kinh doanh với Mỹ. Đồng thời, Nhà nước cần khuyến khích các cơ quan, Bộ, Ngành liên quan và các cá nhân xuất bản và lưu hành những ấn phẩm về vấn đề này dưới dạng sách báo hay những bài viết báo, tạp chí hay đĩa hình… nhằm tạo ra các nguồn thông tin phong phú và chính xác cho các doanh nghiệp thông qua việc cung cấp một số địa chỉ tư vấn pháp luật đáng tin cậy cho doanh nghiệp. Để doanh nghiệp cạnh tranh được trên thị trường Mỹ, các doanh nghiệp Việt Nam nói riêng và các cơ quan quản lý nói chung cần có sự hiểu biết nhất định về thị trường Mỹ, về đặc điểm của pháp luật cũng như chính sách của Mỹ đối với việc quản lý nhập khẩu hàng hoá từ nước ngoài vào Mỹ. Việc này không còn là công việc của doanh nghiệp nữa, mà hiện nay nó đã là công việc quan trọng của Nhà nước, ý nghĩa quyết định để giúp doanh nghiệp Việt Nam thâm nhập thị trường Mỹ. Đề nghị Nhà nước cần phải: - Cho tuyên tuyền, bằng nhiều kênh thông tin đại chúng, bằng nhiều hình thức, về thị trường Mỹ, về pháp luật, về chính sách nhập khẩu của Mỹ cũng như về tiêu chuẩn chất lượng và thị hiếu người tiêu dùng Mỹ. - Thành lập Quỹ hỗ trợ xúc tiến việc làm, tìm hiểu thị trường Mỹ và cử các doanh nghiệp Việt Nam có khả năng thâm nhập thị trường Mỹ đi khảo sát bằng nguồn kinh phí hỗ trợ của Nhà nước. - Khuyến khích các doanh nghiệp Việt Nam tự bỏ kinh phí để tiếp cận, khảo sát thực tế thị trường Mỹ. 4. Tiếp tục có chính sách hỗ trợ thương mại mạnh mẽ hơn đối với việc nâng cao sức cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam. Trong 5 năm đầu tiên kể từ khi Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ có hiệu lực, cần áp dụng một số chính sách đặc biệt hỗ trợ xuất khẩu hàng hoá sang Mỹ và nâng cao sức cạnh tranh của hàng Việt Nam, như: - Hỗ trợ và bảo vệ thu nhập ổn định cho người nông dân để họ yên tâm sản xuất hàng nông nghiệp và các sản phẩm nông nghiệp. - Đầu tư công nghệ cho việc sản xuất và chế biến sản phẩm nông nghiệp, hải sản,… Đây là những hàng hoá thuộc thế mạnh của Việt Nam mà những người Mỹ rất ưa chuộng. Để có chính sách mạnh, Chính phủ cần cho thành lập các quỹ như Quỹ tín dụng hàng hoá nông nghiệp, đồng thời xây dựng các chương trình hỗ trợ và bảo lãnh tín dụng xuất khẩu mặt hàng hiải sản và sản phẩm nông nghiệp, xây dựng chương trình hỗ trợ đặc biệt đối với một số mặt hàng nông nghiệp như: ngô, sắn,… 5. Tích cực hỗ trợ doanh nghiệp hơn nữa về thông tin thị trường và các hoạt động xúc tiến thương mại Mỹ là thị trường hoàn toàn mới đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Các doanh nghiệp hiện đang gặp rất nhiều khó khăn trong viẹc tìm kiếm thông tin thị trường Mỹ cũng như thực hiện các hoạt động xúc tiến bán sản phẩm. Vì vậy, Nhà nước cần có sự hỗ trợ các doanh nghiệp về vấn đề này. Thông qua Thương vụ của Việt Nam tại Mỹ, Bộ Thương mại phải thu thập và phổ biến thông tin về thị trường cho các doanh nghiệp. Đồng thời, với những thông tin về thị trường như nhu cầu, đặc điểm, tính chất… của hàng hoá, Bộ Thương mại và Thương vụ Việt Nam tại Mỹ cần xây dựng một chiến lược tổng thể về thị trường để giúp các doanh nghiệp trong việc định hướng sản xuất và xây dựng chiến lược nâng cao chất lượng hàng hoá của các doanh nghiệp Việt Nam. Các doanh nghiệp sẽ biết được mặt hàng nào nên sản xuất và với chất lượng ra sao, với mức giá là bao nhiêu, đối thủ cạnh tranh trên thị trường cũng như phương thức cạnh tranh của các đối thủ… II/ Về phía các doanh nghiệp Nâng cao phẩm chất và năng lực của đội ngũ cán bộ Cán bộ giữ vai trò quyết định sự thành bại của một chiến lược, một chính sách. Vì vậy nâng cao trình độ cũng như phẩm chất của đội ngũ cán bộ là một nhiệm vụ quan trọng. Để có được đội ngũ cán bộ phù hợp, chúng ta cần thực hiện 4 quy trình sau: - Tuyển dụng cán bộ: Việc tuyển dụng đội ngũ cán bộ phải làm rất chặt chẽ, cả về phẩm chất lẫn năng lực. Các doanh nghiệp phải tuyển dụng những cán bộ có đạo đức tốt, có năng lực chuyên môn đối với lĩnh vực tuyển dụng, ngoài ra yêu cầu về ngoại ngữ là một yêu cầu thiết yếu, còn khả năng giao tiếp phải mềm dẻo, có tính kỷ luật cao… - Bồi dưỡng cán bộ: Khi bước vào hội nhập với thị trường Mỹ nói riêng, thế giới nói chung thì việc đào tạo, bồi dưỡng, nâng cao năng lực phẩm chất cho đội ngũ cán bộ, công chức là một giải pháp quan trọng . Để làm tốt công tác này, các doanh nghiệp phải xây dựng các quy hoạch, kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, công chức. Chỉ có như vậy, chúng ta mới đạt được các mục tiêu kinh tế – xã hội. - Tập sự công việc: những người mới được tuyển vào công vụ thường chưa biết công việc và phương thức tiến hành cụ thể, cho nên quá trình tập sự công việc phải hướng dẫn, chỉ bảo tường tận để làm việc tốt hơn. - Thuyên chuyển vị trí công tác: Khi hội nhập đòi hỏi người cán bộ phải có tầm nhìn rộng,sự hiểu biết các mối quan hệ của nhiều lĩnh vực, nên việc thuyên chuyển vị trí công tác là rất cần thiết. 2. Nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam Một trong những khó khăn trong quá trình xuất khẩu sang thị trường Mỹ của doanh nghiệp Việt Nam là năng lực cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam còn rất thấp. Để nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hoá xuất khẩu, các doanh nghiệp cần giải quyết những vấn đề sau đây: - Ngoài những nguồn đầu tư trong nước, thu hút và tận dụng một cách tối đa các nguồn đầu tư nước ngoài dưới hình thức vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) hoặc vốn viện trợ chính thức (ODA) vào việc sản xuất hàng xuất khẩu, đặc biệt là ngành sản xuất sử dụng công nghệ cao nhằm tạo những sản phẩm có chất lượng tốt và đồng đều, có sức cạnh tranh trên thị trường Mỹ. - Cùng giải pháp về vốn, không ngừng nâng cao chất lượng hàng hoá cũng là một biện pháp nâng cao khả năng cạnh tranh của hàng hoá trên thị trường Mỹ. Các doanh nghiệp nhất thiết phải áp dụng phương pháp quản lý chặt chẽ từ quản ký doanh nghiệp, quản lý quy trình sản xuất, chất lượng sản phẩm theo tiêu chuẩn quốc tế ISO 9000 và các quy định của các cơ quan kiểm soát chất lượng của Mỹ đối với những mặt hàng mà mình tham gia kinh doanh. - Để có thể nâng cao khả năng cạnh tranh về giá cả của hàng xuất khẩu Việt Nam trên thị trường Mỹ, các doang nghiệp cần tận dụng đến mức tối đa các nguyên phụ liệu sản xuất trong nước nhằm hạn chế chi phí đến mức thấp nhất có thể. Mặt khác, hiện nay Việt Nam chủ yếu xuất khẩu qua nước trung gian hoặc gia công cho các doanh nghiệp của Mỹ. Tới đây các doanh nghiệp cần đăng ký nhãn hiệu hàng hoá, từng bước chuyển việc xuất khẩu gián tiếp sang xuất khẩu trực tiếp cho phù hợp với thông lệ buôn bán của thị trường Mỹ. - Cơ cấu hàng xuất khẩu cũng cần được cải thiện nếu doanh nghiệp muốn nâng cao hiệu quả và sức cạnh tranh hàng xuất khẩu. Các doanh nghiệp nên giảm xuất khẩu sản phẩm thô và sơ chế, tăng tỷ trọng các sản phẩm chế biến ngày càng sâu và tinh trong cơ cấu hàng xuất khẩu nhằm làm tăng khả năng cạnh tranh của hàng hoá, đồng thời làm gia tăng giá trị hàng xuất khẩu và đẩy nhanh tốc độ tăng trưởng kim ngạch xuất khẩu. 3. Cần đặc biệt quan tâm đến việc đăng ký sở hữu công nghiệp tại Mỹ cho các sản phẩm, hàng hoá của mình Thị trường Mỹ là thị trường gần như đã đạt đén chuẩn mực quốc tế về mọi vấn đề, trong đó có vấn đề sở hữu công nghiệp, về đăng ký bản quyền cũng như vấn đề về bảo hộ thương hiệu,… Các quy định về vấn đề này rất phức tạp. Bên cạnh đó, tại thị trường Mỹ, bên cạnh các công ty Mỹ phần lớn là các nhà kinh doanh đứng đắn thì không ít những công ty lừa đảo, đánh cắp thương hiệu với mục đích trục lợi cá nhân (ví dụ như vụ tranh chấp liên quan đến nhãn hiệu ViFon. ViFon đã bị một công ty của Mỹ nộp đơn xin sở hữu bản quyền nhãn hiệu ViFon trước khi công ty ViFon của Việt Nam nộp đơn cho cơ quan thẩm quyền của Mỹ. Tuy nhiên do đấu tranh tích cực của công ty ViFon cùng sự giúp đỡ của luật sư có knh nghiệp nên ViFon đẫ dành được quyền sở hữu chính đáng của mình). Vì vậy, muốn thâm nhập vào thị trường Mỹ, muốn làm ăn nghiêm túc tại thị trường Mỹ, các doanh nghiệp Việt Nam cần xúc tiến ngay các thủ tục đăng ký sở hữu công nghiệp cho các sản phẩm của mình. Theo Điều 1 của Công ước Paris về quyền sở hữu công nghiệp thì “Nếu doanh nghiệp đã đăng ký (Nếu không sử dụng thủ đoạn lừa đảo để có được) thì trong vòng 5 năm doanh nghiệp sở hữu thương hiệu nổi tiếng có quyền đệ đơn yêu cầu huỷ bỏ nhãn hiệu giống hoặc tương tự. Nếu doang nghiệp dùng thủ đoạn lừa đảo để được đăng ký thương hiệu giống như thương hiệu nổi tiếng không bị hạn chế về thời gian để được huỷ bỏ thương hiệu nổi tiếng”. 4. Chủ động tiếp cận công nghệ thông qua việc tích cực sử dụng có hiệu quả hơn hệ thống Internet Thương mại điện tử tuy mới xuất hiện nhưng đang phát triển rất nhanh và tiềm năng cũng rất lớn. Thương mại điện tử có nhiều điểm ưu việt và thực sự là một công cụ mới cho chiến lược nâng cao sức cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam. Trước hết, người bán và người mua được nối trực tiếp với nhau, không có hạn chế về không gian và thời gian, cho nên các doanh nghiệp có thể nâng cao hiệu quả của qua trình nghiên cứu thị trường. Nhờ có thương mại điện tử mà các doanh nghiệp Việt Nam giảm được chi phí quảng cáo, chi phí vận chuyển, đặc biệt là đối với hàng hoá là các ấn phẩm điện tử, giảm các chi phí khác như chi phí giao dịch… Mặc dù các doanh nghiệp Việt Nam phải có thời gian dài mới có thể tham gia xuất khẩu hàng hoá trên Internet, nhưng ngay từ bây giờ các doanh nghiệp Việt Nam phải nhận thức xu thế của phương thức kinh doanh hiện đại này và chuẩn bị đầy đủ về vốn, ngoại ngữ cũng như các yếu tố về kỹ thuật công nghệ thông tin… để sẵn sàng hội nhập có thể. 5. Cần có những thông tin đầy đủ về thị trường Mỹ 5.1. Tìm hiểu và nắm vững hệ thống pháp luật Mỹ Như chúng ta đã biết Mỹ là quốc gia có hệ thống pháp luật rất phức tạp và chặt chẽ, mỗi bang lại có sự khác biệt rất đáng kể về luật lệ. Để chủ động tiếp cận, mỗi doanh nghiệp Việt Nam có thể tìm hiểu thông tin về pháp luật Mỹ qua Internet, sách báo hoặc qua sự giúp đỡ củva các cơ quan Nhà nước như Bộ Thương mại, Trung tâm Thông tin Bộ Ngoại giao, Ban Quan hệ quốc tế, Phòng Thương mại và Công nghiệp, Thương vụ Việt Nam tại Washington… Ngoài ra, các doanh nghiệp cũng nên quan tâm sử dụng dịch vụ tư vấn, môi giới của các công ty có uy tín, sử dụng luật sư khi ký hợp đồng với thương nhân Mỹ vì luật pháp Mỹ vốn rất phức tạp, các doanh nghiệp Việt Nam không thể lường hết mọi khả năng và khó khăn nắm bắt hết được tất cả các ngõ ngách của luật pháp Mỹ. 5.2 Thị hiếu tiêu dùng của người Mỹ Người Mỹ là một dân tộc chuộng mua sắm và tiêu dùng. Họ có tâm lý là càng mua sắm và tiêu xài nhiều thì càng kích thích sản xuất và dịch vụ tăng trưởng, do đó nền kinh tế càng phát triển. Ngày nay tâm lý này không chỉ ảnh hưởng đến riêng nền kinh tế Mỹ mà còn có tác động sâu rộng đến các nhà xuất khẩu trên toàn thế giới. Đối với các doanh nghiệp Việt Nam khi muốn xuất khẩu hàng hoá sang thị trường Mỹ cần phải biết rõ thị hiếu tiêu dùng của người Mỹ. Khi hàng hoá Việt Nam vào thị trường Mỹ, cần lấy giá cả làm yếu tố quan trọng, mẫu mã có thể không quá cầu kỳ, nhưng rất cần sự đa dạng, đặc thù, hợp thị hiếu và tiện dụng. Có được những thông tin này các doanh nghiệp Việt Nam sẽ dễ dàng hơn khi tiếp cận thị trường Mỹ. 6. Tăng cường sự liên doanh, liên kết giữa doanh nghiệp trong nước Để tăng cường sự liên doanh, liên kết giữ các doanh nghiệp. Chúng ta phải: - Phát triển đa dạng các hình thức liên kết giữa các doanh nghiệp thuộc nhiều lĩnh vực: sản xuất công nghiệp, sản xuất nông nghiệp với các doanh nghiệp thuộc tổ chức khoa học công nghệ, tư vấn, dịch vụ, ngân hàng, tài chính, thương mại để thống nhất mục tiêu và hành động là phát triển nâng cao chất lượng sản phẩm. - Phát huy vai trò của hiệp hội doanh nghiệp. Các hiệp hội doanh nghiệp đã bước đầu tập hợp các doanh nghiệp cùng ngành nghề hoặc cùng lĩnh vực để: phân công sản xuất, hỗ trợ nhau trong nghiên cứu ứng dụng khoa học - công nghệ, xúc tiến thương mại, tiêu thụ sản phẩm… c. kết luận Như vậy sau 3 năm thực thi, Hiệp định thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ đã có tác động mạnh mẽ đến hoạt động kinh tế thương mại của Việt Nam. Một mặt, Hiệp định thúc đẩy nền kinh tế Việt Nam phát triển, tạo ra hàng loạt các cơ hội cho các doanh nghiệp Việt Nam khi thâm nhập vào thị trường lớn nhất thế giới, ngoài ra còn tăng khả năng thu hút vốn đầu tư của các nước vào Việt Nam. Mặt khác, hiệp định cũng tạo ra nhiều thách thức mới cho các doanh nghiệp Việt Nam khi mà Việt Nam chưa có đội ngũ cán bộ hiểu và thông thạo luật pháp quốc tế, sức cạnh tranh của hàng hoá Việt Nam so với các hàng hoá cùng loại của các nước trên thế giới chưa cao, chưa đáp ứng được các yêu cầu khi thâm nhập vào thị trường Mỹ, hơn thế hàng loạt các quy định khác trong quan hệ kinh tế thương mại với nước Mỹ. Vì vậỵ, trong giai đoạn hiện nay chính phủ và các doanh nghiệp Việt Nam phải nhanh chóng đưa ra các biện pháp có hiệu quả để nâng cao sức cạnh tranh của doanh nghiệp Việt Nam khi thâm nhập vào thị trường Mỹ, tạo điều kiện để thực thi Hiệp định thương mại có hiệu quả hơn. Tài liệu tham khảo Giáo trình kinh tế quốc tế – Nhà xuất bản Tài Chính Hà Nội – 2002 Cẩm nang về xâm nhập thị trường Mỹ – Nhà xuất bản Thống Kê - 2003 Hiệp định giữa Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam và Hợp chủng quốc Hoa Kỳ về quan hệ thương mại – Thời cơ và thách thức – Nhà xuất bản Công an Nhân dân- 2002 Về việc thực thi Hiệp định Thương mại Việt Nam – Hoa Kỳ – Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia – 2002 Tìm hiểu Hoa Kỳ cho mục đích kinh doanh – Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia - 2002 Báo chứng khoán Việt Nam – Số 10 tháng 10 năm 2001 Kinh tế và dự báo – Số 2/2004 Tạp chí Cộng sản – Số 18 (tháng 6 năm 2003) Tạp chí Kinh tế và Phát triển 10. Hiệp định giữa Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam với Hợp chủng quốc Hoa Kỳ về quan hệ thương mại – Nhà xuất bản công an nhân dân - 2002 Mục lục a. Lời mở đầu 1 b. nội dung 2 Chương 1: Những vấn đề cơ bản của HĐTM Việt – Mỹ 2 I/ Hiệp định thương mại 2 II/ Hiệp định thương mại Việt – Mỹ 5 Chương 2: Thuận lợi và khó khăn khi thực hiện Hiệp định 18 I/ Thuận lợi 18 II/ Khó khăn 20 Chương 3: Giải pháp giúp doanh nghiệp cạnh tranh trên thị trường Mỹ 29 I/ Giải pháp từ phía Chính phủ 29 II/ Giải pháp từ phía doanh nghiệp 33 c. Kết luận 38 vTài liệu tham khảo 39