Tiểu luận Thực trạng công tác thanh tra giám sát từ xa ngân hàng nhà nước Việt Nam đề xuất và kiến nghị

Lời mở đầu Trước tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực của Việt nam trong thời gian sắp tới, ngành ngân hàng được đánh giá là một trong những nhân tố có vai trò vô cùng quan trọng đối với việc duy trì ổn định nền kinh tế, cũng như phát triển đất nước. Chính vì vậy, sự phát triển và hoạt động của hệ thống ngân hàng được đặc biệt chú trọng, không những chỉ trong công tác chỉ đạo, thực thi các chính sách do nhà nước đưa ra mà bên cạnh dó còn phải thực hiện tốt công tác thanh tra giám sát ngân hàng, đặc biệt là với việc giám sát từ xa đối với các hoạt động của các tổ chức tín dụng. Trong bài tiểu luận em cũng xin được trình bày những quan điểm và ý kiến của mình về công tác thanh tra giám sát từ xa của NHNN trên cơ sở tham khảo các tài liệu có sẵn tại trường cũng như một số tài liệu thu thập khác từ báo chí và các tư liệu khác về ngân hàng. Do kiến thức hạn hẹp cũng như sự hạn chế về tài liệu nghiên cứu, đề tài này không thể tránh được những khuyết điểm và sự sơ sài về số liệu. Vậy em rất mong sẽ nhận được ý kiến đóng góp và hướng dẫn tận tình của các thầy cô, đặc biệt là cô giáo Vũ Thị Lợi – người đã giúp đỡ chúng em hết sức tận tình và chu đáo trong suốt khoá học này. Em xin chân thành cảm ơn toàn thể các thầy cô. Sinh viên thực hiện Nguyễn Đức Hậu Chương I Tổng quan về thanh tra, giám sát của ngân hàng trung ương Thanh tra là chức năng thiết yếu của cơ quan quản lí nhà nước, là phương thức đảm bảo pháp chế, tăng cường kỉ cương trong quản lí nhà nước, cũng như là thực hiện quyền dân chủ của các tổ chức kinh tế. Chính vì vậy, hoạt động thanh tra không chỉ là hoạt động trực tiếp chỉ huy, quản lí điều hành, mà còn là hoạt động đảm bảo thực hiện đúng chính sách, pháp luật, giữ gìn kỉ cương, phép tắc của các cơ quan chuyên môn trong bộ máy quản lí nhà nước. Và thanh tra ngân hàng trung ương(NHTW) chính là một công cụ sắc bén để thực hiện sự quản lý nhà nước trong lĩnh vực hoạt động tài chính ngân hàng. Mục đích hoạt động của thanh tra ngân hàng: Thanh tra ngân hàng góp phần đảm bảo an toàn hệ thống các TCTD, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người gửi tiền, đảm bảo việc thực hiện tốt chính sách tiền tệ quốc gia. Đối tượng của thanh tra ngân hàng: Đối tượng chủ yếu của thanh tra ngân hàng là: Tổ chức và hoạt động của các TCTD Hoạt động ngân hàng của các tổ chức không phải là TCTD được NHTW cho phép Việc thực hiện các quy định của pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng của các cơ quan, tổ chức và cá nhân Nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra ngân hàng: Thực hiện giám sát thường xuyên và tiến hành các cuộc thanh tra trực tiếp về tổ chức và hoạt động của tổ chức tín dụng (TCTD), hoạt động ngân hàng của các tổ chức khác, nhằm phát hiện, ngăn chặn các vi phạm, kiến nghị biện pháp đảm bảo thi hành pháp luật về tiền tệ và hoạt động ngân hàng. Kiến nghị Thống đốc ngân hàng áp dụng các biện pháp xử lý như: + Đặt các TCTD vào tình trạng kiểm soát đặc biệt + Đình chỉ một số hoạt động ngân hàng của TCTD và của các tổ chức khác có hoạt động ngân hàng + Thu hồi giấy phép thành lập và hoạt động Xử lý theo thẩm quyền và kiến nghị xử phạt vi phạm hành chính ngoài thẩm quyền trong lĩnh vực tiền tệ và hoạt động ngân hàng theo quy định của pháp luật. Đề nghị Thống đốc Ngân hàng chấp thuận tổ chức kiểm toán bên ngoài vào kiểm toán các TCTD Được bảo lưu ý kiến nếu thủ trưởng cơ quan ngân hàng cùng cấp không nhất trí với kết luận của thanh tra ngân hàng, đồng thời phải báo cáo cơ quan nhà nước có thẩm quyền theo quy định pháp luật về thanh tra. Thẩm tra, xác minh, kết luận, kiến nghị cấp có thẩm quyền xử phạt các khiếu nại, tố cáo liên quan đến ngành ngân hàng. Tham mưu cho Thống đốc Ngân hàng, chỉ đạo, kiểm tra việc phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng theo các quy định về pháp luật trong ngành ngân hàng. Bồi dưỡng nghiệp vụ thanh tra cho cán bộ, công chức thuộc hệ thống thanh tra ngân hàng Quản lý, chỉ đạo thực hiện chương trình, kế hoạch và nghiệp vụ công tác thanh tra trong ngành ngân hàng. Nguyên tắc hoạt động của thanh tra ngân hàng: Hoạt động của thanh tra ngân hàng phải tuân theo pháp luật, đảm bảo chính xác, khách quan, công khai, dân chủ, kịp thời. Hoạt động của thanh tra ngân hàng không chịu sự can thiệp trái pháp luật của bất kỳ cơ quan, tổ chức, cá nhân nào. Chương II Lý luận về các chỉ tiêu giám sát từ xa của thanh tra ngân hàng Để thực hiện tốt công tác thanh tra giám sát của mình, các NHTW trên thế giới thường sử dụng hai phương thức giám sát chủ yếu đó là: Thanh tra giám sát tại chỗ Và thanh tra giám sát từ xa Cả hai phưong pháp này đều có những ưu và nhược điểm riêng. Chính vì vậy mà khi được áp dụng ra thực tế thì chúng thường được sử dụng kết hợp với nhau, bổ trợ cho nhau trong công tác giám sát chuyên môn. Nhưng vì sự giới hạn của chương trình, đề tài này xin được trình bày những nội dung chủ yếu, cụ thể là những chỉ tiêu của phương thức thanh tra giám sát từ xa đang được áp dụng trong hoạt động thanh tra của Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam. I. Giám sát từ xa: Khái niệm về phương thức giám sát từ xa: Vậy giám sát từ xa là phương thức thanh tra sử dụng thông tin trên các báo cáo, để phân tích đánh giá thực trạng hoạt động của các TCTD và từ đó đề ra các biện pháp xử lý khi cần thiết. Phương thức giám sát từ xa còn có thể được hiểu là phương pháp giám sát mà cán bộ thanh tra chỉ ngồi tại trụ sở của cơ quan thanh tra tiếp nhận các thông tin báo cáo để phân tích đánh giá tình hình đơn vị được thanh tra một chính xác, thường xuyên và có hệ thống. Giám sát từ xa còn là phương thức hoạt động riêng lẻ của thanh tra ngân hàng. Các chỉ tiêu chuẩn mực của phưong thức giám sát từ xa: 1. Lý thuyết CAMEL trong phương thức giám sát từ xa: Để thực hiện được công tác giám sát từ xa, chúng ta có thể có rất nhiều những chỉ tiêu khác nhau để đánh giá hoạt động của các TCTD. Song theo quan điểm của các nhà quản trị ngân hàng cũng như các nhà hoạch định chính sách thanh tra ngân hàng trên thế giới thì : Trong hoạt động ngân hàng có 5 chỉ tiêu quan trọng nhất quyết định sự thành bại của mỗi ngân hàng và nếu quản lý tốt cả 5 chỉ tiêu trên thì các ngân hàng có thể giảm thiểu được rủi ro, hay nói một cách khác thì các nhà quản trị ngân hàng có thể thực hiện tốt công tác thanh tra giám sát hoạt động của hệ thống ngân hàng. Các chỉ tiêu đó bao gồm: Vốn của ngân hàng (Capital) Chất lượng tài sản Có (Aset quality) Khả năng quản lý (Management ability) Khả năng sinh lời ( Earnings) Khả năng thanh toán ( Liquidity) Cả 5 chỉ tiêu trên được gọi chung là “ Lý thuyết CAMEL” và lý thuyết CAMEL đã trở thành mục tiêu chung đối với công tác quản lý và kinh doanh ngân hàng trên toàn thế giới. Nội dung và ý nghĩa của các chỉ tiêu trong phương thức giám sát từ xa: Giám sát vốn của ngân hàng: Với đặc điểm kinh doanh tiền tệ, vốn của ngân hàng là rất quan trọng. Phạm vi kinh doanh và quy mô kinh doanh của ngân hàng tuỳ thuộc vào vốn tự có của nó (vốn tự có hay còn gọi là vốn chủ sở hữu). Mặc dù vốn tự có của ngân hàng rất nhỏ so với tổng nguồn nhưng nó lại là căn cứ quan trọng cho phép mức huy động vốn trên thị trường để được sử dụng vào mục đích nào đó. Cho nên các quy chế an toàn trong kinh doanh tiền tệ đều phụ thuộc vào vốn tự có. Chính vì vậy, vốn tự có trở thành một nội dung giám sát quan trọng của thanh tra ngân hàng. Nội dung vốn của ngân hàng bao gồm: Vốn điều lệ – Vốn cổ đông đóng góp (nếu là ngân hàng cổ phần) hoặc vốn do nhà nước cấp (nếu là ngân hàng quốc doanh) Quỹ dự trữ bổ sung vốn điều lệ Quỹ dự trữ đặc biệt để dự phòng bù đắp rủi ro Lợi nhuận chưa chia Giá trị tài sản tăng thêm do định giá lại tài sản cố định. Giám sát vốn của ngân hàng là giám sát việc: Bảo toàn và phát triển vốn, tức là phải kiểm tra vốn thực có so với vốn đăng ký ghi trong giấy phép khi thành lập và so với vốn pháp định xem có đảm bảo hay không? Kiểm tra quỹ dự phòng rủi ro có chấp hành đúng theo quy định không? Kiểm tra các chỉ tiêu an toàn vốn, hiệu quả sử dụng và bảo toàn vốn. Kiểm tra giới hạn sử dụng vốn tự có để mua sắm tài sản, bù đắp tổn thất khi không có các nguồn khác. Do vậy, vốn tự có là căn cứ để giới hạn các hoạt động kinh doanh tiền tệ của ngân hàng dựa trên nhu cầu mức huy động vốn được phép. Theo thông lệ quốc tế thì tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu phải bằng 8%. Tỷ lệ này được gọi là hệ số COOKE. Hệ số này chính là thước đo độ bền của mỗi ngân hàng. Các ngân hàng hoạt động quốc tế mạnh có tỷ lệ 12% hoặc 14%. Các ngân hàng ở khu vực Đông Nam A có tỷ lệ 10% hoặc 12%. Trong giai đoạn hiện nay, tỷ lệ này của các ngân hàng Việt Nam có thể đánh giá ở mức 6%, 8% và 10%. Chất lượng tài sản Có: Chất lượng tài sản Có là chỉ tiêu tổng hợp nói nên khả năng bền vững về mặt tài chính, khả năng sinh lời, năng lực quản lý của ngân hàng, và hầu hết các rủi ro trong kinh doanh tiền tệ đều tập trung vào tài sản Có. Còn trong tài sản Có thì tài sản Có sinh lời lại là nội dung quan trọng quyết định sự thành bại của ngân hàng.Vì vậy, đây là chỉ tiêu quan trọng mà thanh tra ngân hàng cần phải tập trung để phân tích. Giám sát chất lượng tài sản Có là tập trung phân tích, đánh giá các nhóm tài sản Có, từng loại cho vay, từng loại dịch vụ theo một chuẩn mực nhất định, sau đó tổng hợp các chỉ tiêu để đưa ra đánh giá cuối cùng về chất lượng tài sản Có. Trước đây, dư nợ cho vay được xem là một phần quan trọng nhất trong cơ cấu tài sản Có của ngân hàng. Việc đánh giá chất lượng cho vay, xác định mức độ tổn thất trong hoạt động tín dụng và lập đủ quỹ dự phòng bù đắp tổn thất có ảnh hưởng rất lớn tới chất lượng tài sản Có của ngân hàng. Tuy nhiên, với xu thế phát triển của nền kinh tế thị trường thì việc đánh giá chất lượng hoạt động thương mại, dịch vụ của các ngân hàng ngày càng trở nên quan trọng. Kết quả của những hoạt động này sẽ ngày càng có tác động lớn tới chất lượng tài sản Có. Ngoài ra, các ngân hàng còn phải quan tâm tới tỷ lệ tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có. Bộ phận tài sản này quyết định mức thu nhập ( lợi nhuận) của từng ngân hàng. Đối với các hợp đồng cam kết ngoại bảng có chứa những rủi ro về tỷ giá, lãi suất, thanh toán cũng phải được xem xét trước khi đánh giá chất lượng tài sản Có. Khả năng quản lý: Lý thuyết CAMEL cho rằng: Khả năng quản lý của mỗi ngân hàng là yếu tố năng động nhất. Nếu khả năng quản lý tốt có thể biến đổi một ngân hàng yếu kém thành một ngân hàng khá hơn và ngược lại.Chính vì vậy, chỉ tiêu về khả năng quản lý cũng được coi là rất quan trọng trong công tác giám sát từ xa. Còn nói đến năng lực quản lý thì phải nói đến yếu tố con người, cách tổ chức và việc đề ra các chính sách của ngân hàng đó. Những yếu tố này được quy tụ lại ở năng lực quản lý của ban giám đốc điều hành và biểu hiện của chất lượng quản lý chính là hiệu quả kinh doanh. Việc đánh giá vấn đề này thể hiện qua các nội dung sau đây: Năng lực đề ra sách lược kinh doanh có sức cạnh tranh và đứng vững trong thị trường. Đưa ra được kế hoạch triển khai các công việc một cách hợp lý, rõ ràng, có hiệu quả. Vạch ra được phương thức quản lý nghiệp vụ, quy trình thực hiện nghiệp vụ đảm bảo tuân thủ các qui định trong kinh doanh. Tạo nên một cơ cấu tổ chức hợp lý, có hiệu quả. Phân định rõ ràng trách nhiệm và quyền hạn giữa các nhân viên và người điều hành các khâu, các bộ phận. Có chính sách nhân sự, khuyến khích các thành viên tích cực làm tốt các công việc, duy trì kỷ luật, tạo không khí thân mật hợp tác trong công việc. Từ nhận thức này, khâu tuyển chọn những chức vụ quản lý ngân hàng được đặc biệt coi trọng, đây là tiêu chuẩn được quy định thành nhứng điều kiện trong luật áp dụng khi thành lập ngân hàng. Còn trong quá trình hoạt động, tiêu chuẩn để đánh giá chất lượng quản lý của ban lãnh đạo điều hành một ngân hàng bao gồm: Hiệu quả kinh doanh: Thông qua tốc độ tăng trưởng, chúng ta cần xem xét kết quả kinh doanh đó có bền vững không, có bị ảnh hưởng khi có biến động hay không và khả năng hạn chế những tổn thất của nó ra sao. Sự tuân thủ pháp luật, chính sách, chế độ và cạnh tranh lành mạnh trong kinh doanh. Cụ thể là sự biểu hiện của số lần vi phạm qui chế hoạt động trong năm. Độ tín nhiệm trong môi trường kinh doanh đối với khách hàng và các ngân hàng khác. Khả năng sinh lời: Hoạt động kinh doanh có lãi mới tạo được sinh lực cho ngân hàng tồn tại và phát triển. Khả năng sinh lời và kết quả tài chính là sự thể hiện kết quả cụ thể trong kinh doanh của ngân hàng. Trong cơ chế thị trường, ngân hàng chỉ có thể tồn tại và phát triển khi hoạt động kinh doanh của mình là có lãi.Chính vì vậy, việc xem xét đánh giá chỉ tiêu này cũng vô cùng quan trọng tới công tác giám sát từ xa của thanh tra ngân hàng. Việc đánh giá khả năng sinh lời được thể hiện ở các khía cạnh sau: Các hoạt động kinh doanh phải tạo ra thu nhập và phải bù đắp được khi có rủi ro. Thu nhập của ngân hàng phải bù đắp được chi phí hoạt động, kể cả những khoản lỗ của năm trước, những khoản tổn thất trong năm kế toán tài chính, đặc biệt là những khoản tổn thất trong cho vay. Đảm bảo mọi tỷ lệ tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có. Chi phí cho vốn huy động thấp. Chi phí cho những khoản tổn thất trong năm thấp. Chi phí cho sản xuất kinh doanh hợp lý. Thu nhập tính theo bình quân tài sản Có cao. Khả năng thanh toán: Khả năng thanh toán cũng là một nội dung quan trọng để đánh giá hoạt động của ngân hàng và được đánh giá theo các tiêu chuẩn về nội dung khác nhau. Do vậy, duy trì khả năng thanh toán là một yếu tố hết sức nhạy cảm trong hoạt động của ngân hàng. Kinh nghiệm cho thấy rằng, thậm chí đối với một ngân hàng có chất lượng tài sản Có lành mạnh song do có sai sót về khả năng thanh toán, không đáp ứng được nhu cầu chi trả tiền gửi cho khách hàng đã dẫn đến sự mất độ tín nhiệm và có thể đưa ngân hàng đến bờ vực rủi ro phá sản. Để đảm bảo khả năng thanh toán, các ngân hàng luôn phải duy trì một tỷ lệ hợp lý giữa tài sản Có động so với nguồn vốn huy động, đồng thời cũng phải chú ý đến thành phần tiền gửi dễ biến động, mối quan hệ giữa tài sản Có động và tài sản Nợ động ( có thể chiếm tỷ trọng từ 15% đến 30%). Các chỉ số đánh giá các chỉ tiêu của phương thức giám sát từ xa: Vốn của ngân hàng: Vốn của ngân hàng được đo bằng một chỉ số nổi tiếng và quốc tế hoá. Đó là chỉ số COOKE. Vốn tự có (thực có) Hệ số an toàn vốn = ----------------------------- >=8% (Hệ số COOKE) Tổng tài sản Có qui đổi Hệ số COOKE chính là thước đo độ bền của mỗi ngân hàng. Nó đánh giá khả năng chịu đựng rủi ro của ngân hàng. Chỉ số này càng lớn thì sức chịu đựng rủi ro của ngân hàng càng cao. Sự quan trọng của chỉ số này đó là nó định nghĩa một cách chính xác theo thông lệ quốc tế thành phần vốn của ngân hàng và xác định các hệ số rủi ro của tài sản Có nội bảng và ngoại bảng. Vốn tự Có thực có: Vốn tự Có thực có = Vốn tự có + Vốn bổ sung - Các khoản tổn thất chưa có nguồn bù đắp và các tài sản vô hình khác trong đó: Vốn tự có là vốn cơ bản nhất, bao gồm: + Vốn được cấp hoặc vốn cổ phần do cổ đông góp + Lợi nhuận sau thuế không chia bổ sung vốn Vốn bổ sung bao gồm nhiều thành phần song không vuợt quá vốn tự Có: + Dự phòng rủi ro chung + Giá trị tăng khi đánh giá lại tài sản ( kể cả trái phiếu) + Lợi nhuận trong kỳ + Những khoản nợ dài hạn có thể sử dụng bù đắp rủi ro Tài sản Có qui đổi: Tài sản Có qui đổi rủi ro = Tài sản qui đổi rủi ro nội bảng + Tài sản qui đổi rủi ro ngoại bảng - Tài sản qui đổi rủi ro nội bảng được chia thanh 5 loại : + Loại tài sản Có hệ số rủi ro tín dụng bằng 0% + Loại tài sản Có hệ số rủi ro tín dụng bằng 10% đến 50% + Loại tài sản Có hệ số rủi ro tín dụng bằng 20% + Loại tài sản Có hệ số rủi ro bằng 100% - Tài sản qui đổi rủi ro ngoại bảng gồm: + Bảo lãnh L/C trả chậm + Bảo lãnh vay nợ nước ngoài + Bảo lãnh vay nợ trong nước v.v Theo nguyên lý quản lý hoạt động ngân hàng hiện đại thì chỉ số vốn của ngân hàng so với tổng số tài sản Có rủi ro là chỉ số giám sát cơ bản số 1. 2. Đánh gia chất lượng tài sản Có: Để phản ánh chất lượng tài sản Có, chúng ta dùng 3 chỉ số sau đây: Nợ quá hạn trên 90 ngày so với tổng dư nợ bình quân. Chỉ số này dưới 2% được đánh giá là bình thường, trên 5% là không bình thường, 10% trở lên là có vấn đề nghiêm trọng. Nợ không có khả năng thu hồi so với tổng sư nợ bình quân. Chỉ số này 0% là tốt nhất, 1% trở xuống là có thể chịu đựng được, trên 2% là có vấn đề. Nợ không có khả năng thu hồi so với quỹ dự phòng rủi ro. Chỉ số này yêu cầu phải bằng 100%, càng dưới 100% càng có vấn để, tức là ngân hàng không có khả năng bù đắp rủi ro. Trong khuôn khổ “ Lý thuyết CAMEL” thì chất lượng tài sản Có là yếu tố trung tâm chi phối 4 yếu tố khác. Vì nếu tổn thất tín dụng lớn sẽ bị lỗ, vốn của ngân hàng sẽ bị âm, năng lực quản lý sẽ bị đánh giá là kém và do bị kẹt vốn nên khả năng thanh toán sẽ gặp khó khăn. Đánh giá khả năng quản lý: Chúng ta có thể đánh giá khả năng quản lý thông qua 4 chuẩn tắc sauc đây: Tuân thủ các giới hạn trong quy chế về hoạt động an toàn ngân hàng căn cứ mức độ vi phạm mà đánh giá xếp loại tốt, trung bình, xấu. Xu thế tăng giảm nợ không có khả năng thu hồi so với tổng dư nợ bình quân trong 3 quý liên tục nếu phản ánh xu thế giảm đánh giá là tích cực, ngược lại xu thế tăng là tiêu cực. Xu thế giảm về khả năng sinh lời. Trong 3 kỳ liên tục mà tỷ suất lợi nhuận vẫn được duy trì theo chiều hướng tích cực được đánh giá là tốt. Nếu xu thế giảm có nguy cơ lỗ là có vấn đề. Xu thế ổ định về khả năng thanh toán căn cứ trong 3 quý liên tục mà tỷ lệ tài sản Có động so với tổng tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 tháng giữ được ở mức ổn định, đánh giá là tích cực. Đánh giá khả năng sinh lời: Khả năng sinh lời của ngân hàng được đo bằng 3 chỉ số cơ bản sau đây: a. Tổng chi phí so với tổng thu nhập: Đây là một chỉ số tổng quát, nó cho biết cứ 10 đồng thu nhập ngân hàng phải chi phí bao nhiêu và suất lợi nhuận là bao nhiêu phần trăm. Theo tính toán điều tra tỷ lệ hợp lý là từ 70% đến 85%. Tuy nhiên, những khoản tổn thất tín dụng trong kỳ phải được hạch toán vào chi phí và thu lãi trước của những khoản nợ khó đòi không được cho vào thu nhập trừ khi thu được gốc. b. Lợi nhuận sau thuế so với vốn của ngân hàng: Chỉ số này chính là cổ tức. Theo thông lệ, cổ tức phải cao hơn lãi suất tiền gửi cao nhất hiện thời. Trong cơ chế thị trường cổ tức là kết quả cuối cùng về lợi nhuận , cổ tức lớn cũng có nghĩa là thuế lợi tức lớn. Chỉ số tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có: Cho rằng ngân hàng muốn có chỉ số lợi nhuận cao tất yếu chỉ số tài sản Có sinh lời so với tổng tài sản Có cũng phải hợp lý, nếu qua thấp thì không có lợi nhuận cao, nếu quá cao thì dễ gặp khó khăn chi trả. Tỷ lệ hợp lý của chỉ số này sẽ ở trong phạm vi 70% đến 80%. Đánh giá khả năng chi trả: Việc đánh giá khả năng chi trả của ngân hàng phụ thuộc vào tỷ trọng tài sản Có động so với vốn huy động, chủ yếu là nguồn huy động ngắn hạn và được đánh giá qua hai chỉ số sau: Tài sản Có động so với tài sản Nợ dễ biến động: Tài sản Có động -------------------------- = 100% Tài sản Nợ biến động Tài sản Có động gồm 2 nhóm: Nhóm 1 gồm: tiền mặt nội tệ và ngoại tệ, ngân phiếu thanh toán, tiền gửi không kỳ hạn ở ngân hàng nhà nứôc và các TCTD khác. Nhóm tài sản này có khả năng chi trả tức thời nhưng lại không sinh lời. Nhóm 2 gồm vàng nén, tín phiếu, trái phiếu kho bạc, các chứng từ có giá khác có thể bán trên thị trường hoặc làm thế chấp vay tiền ngay.Nhóm này gọi là tài sản Có thể chuyển đổi sang tiền và là tài sản sinh lời. Ngoài ra còn phải tính các hợp đồng cam kết được vay. Tài sản Nợ biến động được hiểu là nhóm tài sản Nợ luôn có thể rút khỏi ngân hàng ở bất cứ thời điểm nào. Yếu tố này quyết định số lượng tài sản Có động của ngân hàng. Vì vậy, tài sản Nợ biến động được lượng hoá như sau: Tiền gửi không kỳ hạn giữ dưới dạng tài sản Có động 30% Tiền gửi có kỳ hạn dưới 12 tháng dưới dạng tài sản Có động 15% Các cam kết cho vay chi tiền có tỷ lệ 100% Các ngân hàng có thể duy trì trên tỷ lệ trên, song 80% đến 100% là hợp lý, còn dưới mức 80% là không hợp lý. b. Tài sản Có động so với tổng nguồn vốn huy động ngắn hạn: Do tính đa dạng và khó xác định một tỷ lệ chung cho mọi ngân hàng, nên khi xác định khả năng chi trả các ngân hàng còn sử dụng thêm chỉ số này.Chỉ số này bao gồm cả những khoản vay ngắn hạn ở thị trường tiền tệ liên ngân hàng. Mức tối thiểu của chỉ số này phải ở mức 15%.  CHƯƠNG III Giám sát từ xa của thanh tra NHNN Việt Nam I . Các chỉ tiêu giám sát từ xa của thanh tra NHNN Việt Nam: Do yêu cầu phát triển mạnh mẽ của hệ thống ngân hàng trong nền kinh tế thị trường ở nước ta trong thời gian tới, trước mắt là từ nay đến năm 2006 với một hệ thống ngân hàng phong phú, đa dạng được hiện đại hoá, nhanh chóng hoà nhập cũng như có đủ khả năng cạnh tranh với quốc tế và khu vực, đã đặt ra yêu cầu tăng cường công tác quản lý vĩ mô đối với các nhà quản trị ngân hàng, nhằm kiểm soát thường xuyên và giữ cho hoạt động đúng với luật ngân hàng. Đó chính là sự góp phần vào nhiệm vụ ổn định và phát triển lĩnh vực tài chính – tiền tệ của nước ta trong giai đoạn mới. Trước nhiệm vụ quan trọng đó, Thanh tra ngân hàng của NHNN Việt Nam là một chức năng thiết yếu, thực hiện một trong hai nhiệm vụ lớn của NHNN đó là: Hoạch định chính sách tiền tệ, tín dụng Kiểm soát việc thực hiện chính sách đó Để thực hiện tốt nhiệm vụ trên đây, công tác thanh tra giám sát của NHNN Việt Nam đã tiến hành thực hiện theo các chỉ tiêu về giám sát, và điển hình là giám sát chặt chẽ các chỉ tiêu về giám sát từ xa áp dụng đối với các hoạt động của các TCTD tại Việt Nam. Các chỉ tiêu cụ thể đó bao gồm: Diễn biến tài sản Nợ và tài sản Có của các TCTD: Diễn biến tài sản Nợ và tài sản Có của TCTD được thể hiện qua bảng phân tổ tài sản Nợ và tài sản Có của một TCTD. Thông qua phân tổ có thể dễ dàng nhận biết tính hợp lý của cơ cấu nguồn và tài sản, tỷ trọng giữa vốn ngoại tệ và vốn nội tệ, tỷ trọng giữa vốn ngắn hạn và dài hạn, tính thích hợp giữa tài sản sinh lời và tài sản không sinh lời, tình hình lỗ lãi...v.v... Đồng thời qua só liệu diễn biến có thể phát hiện tình trạng không bình thường về số dư tiền gửi như giảm liên tục, số dư nợ quá hạn tăng đột biến quá mức, lượng tài sản Có động không đảm bảo khả năng thanh toán, tài sản khác cũng như nguồn khác tăng, giảm không bình thường, chi phí có xu hướng tăng dễ dẫn đến lỗ... Cuối cùng, các số liệu thể hiện qua phân tổ này còn được dùng để tính các chỉ số tài chính trong phân tích và trong việc xếp loại các TCTD. Đánh giá cơ cấu tài sản Nợ và tài sản Có: Việc đánh giá cơ cấu tài sản Nợ và tài sản Có dự trên việc đánh giá cơ cấu vốn, chiều hướng tăng trưởng của vốn, mối quan hệ giữa vốn và sử dụng vốn, khả năng sinh lời của tài sản Có. Đánh giá cơ cấu tài sản Nợ: Việc đánh giá cơ cấu tài sản Nợ dựa trên việc đánh giá cơ cấu vốn, chiều hướng tăng trưởng của vốn và mối quan hệ giữa vốn và sử dụng vốn. Tuy nhiên khi đánh giá cần chú ý một số vấn đề sau: Vốn huy động trên hị trường I -------------------------------------- Vốn huy động trên thị trường II Do vốn huy động được trên thị trường I là nguồn vốn từ các doanh nghiệp và cá nhân không phải là TCTD, nên vốn được huy động nhiều trên thị trường I thì trong hoạt động có thuận lợi hơn, ít bị ảnh hưởng bởi những biến động thất thường trong quan hệ cung cầu tiền tệ hơn đối với TCTD dựa vào vốn huy động hoặc đi vay trên thị trường liên ngân hàng. Vốn không kỳ hạn Vốn có kỳ hạn ----------------------- ; ------------------------- Tổng nguồn huy động Tổng nguồn huy động Nếu vốn không kỳ hạn chiếm tỷ trọng lớn thì NH cần quan tâm đến vấn đề dự phòng vì tuy nguồn vốn này NH huy động với chi phí thấp nhưng nó lại thiếu tính ổn định. Nếu nguồn vốn có kỳ hạn chiếm tỷ lệ cao, NH không lo về khả năng tiền của khách hàng có thể bị rút ra bất cứ lúc nào, tuy nhiên với nguồn này, NH phải trả một mức phhí cao hơn với tiền gửi không kỳ hạn. + Diễn biến tăng giảm các khoản vốn theo thị trường, theo kỳ hạn và lãi suất, nguồn vốn chi phí cao chiếm tỷ trọng như thế nào trong tổng nguồn + Khả năng huy động vốn của TCTD hiện tại và trong tương lai + Uy tín của TCTD trên thị trường về khả năng huy động vốn, mức độ huy động vốn có phù hợp với tình hình phát triển kinh tế trên địa bàn không? + Giới hạn an toàn vốn của NH: Vốn tự có Vốn tự có -------------------- >= 5% ; -------------------------------------- >= 8% Tổng tài sản Có Tổng tài sản Có rủi ro chuyển đổi Mua sắm TSCD -------------------- <= 50% Vốn tự có Ngoài ra, cần kiểm tra các TCTD có thực hiện nghiêm túc giới hạn vốn ngắn hạn dùng để cho vay trung dài hạn theo quy định của NHNN hay không? ( Việt Nam quy định tỷ lệ này không được vượt quá 25%) Đánh giá cơ cấu tài sản Có: Tài sản Có sinh lời là giá trị những tài sản Có đem lại lợi nhuận trong hoạt động của TCTD, bao gồm: Dư nợ cho vay có khả năng thu được lãi Tiền gửi của TCTD khác Các khoản hùn vốn, liên doanh, mua cổ phần Và các khoản đẩu tư khác. Khi đánh giá cơ cấu tài sản Có của TCTD là có hiệu quả hay không, thì phải đánh giá: Vốn trên thị trường liên NH(II) Vốn trên thị trường KH không phải là NH(I) --------------------------------------- ; --------------------------------------------------- Tổng tài sản Nợ Tổng tài sản Nợ Khi TCTD hoạt động bán lẻ thì hoạt động chủ yếu ở thị trường I, còn với hoạt động bán buôn thì vốn chủ yếu đầu tư cho các TCTD khác vay. Đồng thời phải giám sát những khoản tín dụng, bảo lãnh lớn phát sinh trong 15 ngày có giá trị lớn hơn5% vốn tự có của TCTD , giám sát dự nợ tín dụng đối với KH lớn 5% VTC của TCTD. b. Đánh giá chất lượng tài sản Có: Đánh giá diễn biến và cơ cấu hoạt động cấp tín dụng + Phân loại hoạt động cấp tín dụng + Đánh giá chất lượng cấp tín dụng Tính toán các tỷ lệ phản ánh chất lượng tín dụng Tổng nợ quá hạn (gồm nợ quá hạn, nợ chờ xử lý, nợ khoanh) ------------------------------------------------------------------------ Tổng dư nợ cho vay , cho thuê Đồng thời xem xét các yếu tố sau trong tổng dư nợ cho vay, cho thuê. Nợ quá hạn(<180 ngày, từ 180 ngày đến 360 ngày), các khoản chờ xử lí, nợ cho vay được khoanh. Đánh giá quan hệ giữa tài sản Nợ và tài sản Có ( vốn và sử dụng vốn) + Kiểm tra giới hạn vốn ngắn hạn dùng để cho vay trung dài hạn theo quy định của Ngân Hàng Nhà Nước Việt Nam. Vốn tự có: Giám sát vốn tự có là giám sát việc thực hiện quy định về các tỷ lệ để đảm bảo an toàn trong hoạt động của TCTD . Tại Việt Nam, NHNN quy định giám sát về vốn của TCTD theo những chỉ tiêu sau: Tỷ lệ anh toàn vốn tối thiểu: Vốn tự có Tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu = ----------------------------------- >= 8% Tổng tài sản Có rủi ro quy đổi Đầu tư cổ phần hoặc liên doanh không quá 10 – 30% vốn tự có ( tuỳ từng đối tượng ) Cho vay một khách hàng không quá 15% vốn tự có Cho vay đối tượng ưu đãi không quá 5% vốn tự có Chuyển nhượng cổ phần so với vốn điều lệ không quá 15% Hàng năm, trích quỹ dự trữ đặc biệt bổ sung vốn điều lệ so với lợi nhuận sau thuế là 5% Tỷ lệ tối đa nguồn vốn ngắn hạn được sử dụng đẻ cho vay trung và dài hạn: NH nhà nước, NH liên doanh, chi nhánh nước ngoài, TCTD phi ngân hàng: 25%. TCTD cổ phần nhà nước và nhân dân : 20%. TCTD hợp tác: 10% Giới hạn góp vốn mua cổ phần không quá 20% so với vốn điều lệ và quỹ dự trữ để bổ sung vốn điều lệ Đầu tư mua sắm tài sản cố định không quá 50% vốn tự có Mức vốn pháp định phải chấp hành theo quy định theo từng loại hình ngân hàng như : 1100 tỷ với các ngân hàng thương mại quốc doanh, ngân hàng nông nghiệp và phát triển nông thôn Việt Nam 2.200 tỷ. Chất lượng tài sản Có: Giám sát từ xa chất lượng tài sản Có tập trung vào việc phát hiện ba dạng rủi ro ảnh hưởng đến chất lượng tài sản của ngân hàng là : Rủi ro tín dụng, rủi ro lãi suất và rủi ro ngoại hối. Nội dung này được đánh giá qua các chỉ tiêu sau: Đánh giá diễn biến và cơ cấu hoạt động cho vay: + Phân loại các hoạt động cho vay + Đánh giá chất lượng hoạt động cho vay và đánh giá qua các tiêu thức chủ yếu sau: Chất lượng tín dụng được đánh giá tốt khi tỷ lệ nợ quá hạn so với tổng dư nợ cho vay, cho thuê ở mức dưới 5% Nợ quá hạn khó đòi chiếm tỷ lệ nhỏ trong tổng nợ quá hạn b. Giám sát mức đảm bảo rủi ro tín dụng + Giới hạn cho vay một khách hàng so với vốn tự có + Dư nợ cho vay một khách hàng không vượt quá 15% so với vốn tự có + Tổng số tiền bảo lãnh cho một doanh nghiệp khong quá 15% so với vốn tự có + Giám sát về duy trì thường xuyên tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các TCTD Tình hình thu nhập chi phí và kết quả kinh doanh: Mục tiêu giám sát khả năng sinh lời của TCTD là: Xác định tình trạng lãi thực lỗ thực trên cơ sở hạch toán chi phí đầy đủ, bao gồm cả các khoản tổn thất trong năm. Xác đinh xu thế đi tới lãi hoăc lỗ Phân tích cơ cấu thu nhập và chi phí để vạch ra những mặt tích cực và những mặt yếu kém trong các nguồn thu nhập và chi phí Nội dung đánh giá thực hiện qua các tiêu thức sau: Phân loại các khoản mục thu và chi Đánh giá cơ cấu, diễn biến các khoản mục thu chi + Kiểm tra tính đầy đủ, hợp lý của các khoản thu nhập, chi phí và diễn biến so với kỳ trước + Đánh gía tính tương đối các khoản thu nhập, chi phí so với mức độ sử dụng vốn hoặc so với khối lưọng vốn huy động + Kiểm tra việc trích lập dự phòng phải thu khó đòi với việc phân loại tài sản Có đày đủ hay không + Đánh giá các khoản thu nhập thường xuyên hay không thường xuyên Tính toán một số tỷ lệ phản ánh kết quả kinh doanh: Lợi nhuận ròng trước thuế Lợi nhuận ròng trước thuế ------------------------------- ; -------------------------------- Tổng tài sản Có Vốn chủ sở hữu Thu nhập lãi ròng Dự phòng phải thu khó đòi thực tế --------------------------------- ; ---------------------------------------------- Bình quân tài sản Có sinh lời Quỹ dự phòng rủi ro Mức thay đổi kết quả tài chính ròng Hệ số hiệu quả gia tăng VTC = ---------------------------------------------------- Mức thay đổi vốn tự có Hệ số này nhằm theo dõi vốn tự có tăng sẽ dẫn đến thu nhập tăng như thế nào ? Lợi nhuận ròng trước thuế TSC sinh lời bình quân Hệ số = --------------------------------- ; Hệ số = ------------------------------ Tổng thu nhập Tổng tài sản Có bình quân Lợi nhuận ròng trước thuế Lợi nhuận ròng trước thuế Hệ số = -------------------------------------- ; Hệ số = ------------------------------ Tổng TSC sinh lời bình quân Vốn của ngân hàng Thực thu nghiệp vụ Hệ só thu chi = -------------------------------------- Chi nghiệp vụ và khấu hao Dự phòng phải thu khó đòi thực tế Hệ số = -------------------------------------- Tài sản Có phải dự phòng Đảm bảo khả năng chi trả: Khả năng chi trả trước được đánh giá qua các chỉ tiêu sau: Tài sản có thanh toán ngay --------------------------------- >=1 Tài sản Nợ dễ biến động Tài sản Có động bình quân Hệ số = --------------------------------- Tài sản Nợ biến động bình quân Tài sản Có động bình quân Hệ số = ---------------------------------------------------- Tổng nguồn vốn huy động ngắn hạn bình quân Dư nợ cho vay trung hạnvà dài hạn Hệ số = -------------------------------------------- Tổng nguồn vốn trung hạn Giám sát về duy trì thường xuyên tỷ lệ dự trữ bắt buộc của các TCTD Đánh giá việc quản lý rủi ro thanh khoản, xem xét tính cân đối về vốn, sử dụng vốn Uy tín và khả năng huy động vốn trên thị trường Kết thúc ngày làm việc TCTD duy trì cho ngày làm việc theo tỷ lệ tối thiểu bằng một giữa tài sản Có có thể thanh toán ngay so với các loại tài sản Nợ phải thanh toán ngay Tỷ lệ an toàn tối thiểu bằng Vốn tự có so với tài sản Có rủi ro quy đổi là 8% Tài sản Có nội, ngoại bảng được điều chỉnh theo mức độ rủi ro Chương IV Thực trạng công tác thanh tra giám sát từ xa đề xuất và kiến nghị I. Thực trạng của công tác giám sát từ xa của NHNNVN: Thời gian qua, từ kinh nghiệm của các nước trong khu vực và trên thế giới, thanh tra Ngân hàng Nhà nước đã và đang thử nghiệm việc ứng dụng công nghệ tin học vào hoạt động thanh tra ngân hàng để thực hiện tổ chức giám sát từ xa đối với hoạt động của các ngân hàng thương mại. Hoạt động này đã có những kết quả đáng kể, cho phép triển khai thực hiện thành một phương thức thanh tra cần thiết của thanh tra ngân hàng nước ta, đó là công nghệ thanh tra phòng ngừa một cách thường xuyên, với mục tiêu hàng đầu là nắm bắt thông tin nhanh để có biện pháp phòng ngừa kịp thời nhằm đảm bảo an toàn hoạt động của các ngân hàng thương mại. Công tác giám sát từ xa hoạt động của các ngân hàng thương mại thực hiện đến nay đã trải qua một thời gian khá dài và việc ứng dụng tin học vào phân tích tình hình tài chính để đưa ra các chỉ tiêu phục vụ công tác giám sát của thanh tra ngân hàng đã giúp cho việc phân tích tổng hợp số liệu khá nhanh chóng, cung cấp cho lãnh đạo Ngân hàng và thanh tra ngân hàng các cấp nắm được những vấn đề tổng quát về hoạt động của ngân hàng thương mại, phục vụ công tác quản lý và kiểm soát vĩ mô. Song bên cạnh đó, công tác giám sát từ xa của NHNN vẫn còn bộc lộ khá nhiều tồn tại và khuyết điểm, cụ thể là những biểu hiện sau đây: Chương trình giám sát chưa chuẩn, thời gian thử nghiệm kéo dài. Tuy đã vi tính hoá công nghệ phân tích nhưng sử dụng kết quả phân tích thấp. Các chi nhánh ngân hàng nhà nước địa phương chỉ đạo cầm chừng, làm được đâu thì hay đến đó, có nơi hầu như không chỉ đạo cụ thể, nên không hõ trợ được cho công tác quản lý vĩ mô trên địa bàn. Giám sát từ xa là việc phân tích một cách sâu sắc tình hình tài chính của ngân hàng thương mại dựa trên các báo cáo hàng tháng do các ngân hàng gửi đến theo quy định trong chế độ thông tin báo cáo kế toán và thống kê của NHNN, nhưng chưa có quy chế, chưa có hệ thống chỉ tiêu cốt yếu nhất để kiểm soát mức độ an toàn, để qua đó có thể đánh giá ngay được tình trạng ổn định hay không ổn định của một ngân hàng. Việc phân tích hiện nay đã làm, nhưng chưa sâu, quá hời hợt, không phát hiện ra những mâu thuẫn cơ bản trên số liệu của các ngân hàng để từ đó đánh giá được những vấn đề chính trong hoạt động của chúng. Tính dự báo thấp, tác dụng chỉ điểm cho thanh tra tại chỗ ít, hiệu lực pháp lý thấp. Việc ứng dụng hệ thống máy tính vào phân tích, giám sát so với một số nước trong khu vực như Thái lan, Malaysia chưa theo kịp, nhất là thanh tra chi nhánh NHNN tỉnh, thành phố. Sự phối hợp giữa giám sát từ xa và thanh tra tại chỗ còn rất yếu. Mục tiêu của công tác giám sát từ xa là ngoài việc phân tích, tìm ra vấn đề vi phạm quy chế để uốn nắn chưa được khai thác sử dụng, mới dừng ở việc cung cấp số liệu cho thanh tra tại chỗ đánh giá tình hình hoạt động của ngân hàng khi cần thiết, hoặc khi nào tiến hành thanh tra tại chỗ mới sử dụng đến, chỉ để phân tích làm cơ sở nhận xét tình hình mà thôi. Chưa thực hiện được việc cho điểm, phân loại, xếp hạng và công bố các chỉ tiêu tài chính để khuyến khích các ngân hàng thương mại chấp hành tốt quy chế và kinh doanh có hiệu quả. Có 4 nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên, đó là: Giám sát từ xa là phương thức thanh tra mới, mang tính hiện đại, được hình thành trên cơ sở nghiên cứu các tài liệu của nước ngoài đã và đang làm, khi vận dụng vào nước ta chưa có thực tế nên gây ra sự lúng túng. Do yêu cầu đổi mới nhanh công nghệ tin học vào hoạt động của thanh tra ngân hàng, nên trong chỉ đạo vừa làm, vừa thử nghiệm, vừa trang bị kỹ thuật, trong khi chương trình còn nhiều vấn đề bất cập cả về yếu tố kỹ thuật, cả về phương pháp tổ chức thực hiện. Trình độ cán bộ phân tích chưa sâu, trong quá trình phân tích để giám sát thì thiên về sử dụng các chỉ tiêu thống kê là chính. Các phương pháp lôgic, suy diễn sâu về nghiệp vụ để trở thành dự báo còn ít được đề cập, nên nội dung thông tin thường lặp đi lặp lại, thiếu tính thuyết phục, dễ gây nhàm chán. Do đặc điểm nước ta mới chuyển sang hoạt động theo cơ chế thị trường, nhiều yếu tố chưa đáp ứng yêu cầu kinh doanh, đặc biệt là vốn của bản thân ngân hàng thương mại trong nứôc quá thấp, một số quy chế hướng dẫn chưa cụ thể, nên khi phân tích, so sánh và đánh giá chỉ tiêu không chính xác, không sát với quá trình chỉ đạo điều hành của các ngân hàng, do đó hiệu quả thấp. Công nghệ phân tích đã được thực hiện bằng máy vi tính, độ chính xác hoàn toàn phụ thuộc ở thông tin đầu vào. Yêu cầu về thông tin đầu vào phải đủ, kịp thời và chính xác. Song việc gửi báo cáo của các ngân hàng đã chậm, lại không đủ và thiếu chính xác. Ngoài tồn tại của việc thực hiện chế độ báo cáo và truyền dẫn thông tin, thì số liệu báo cáo hiện nay còn không ít nội dung thiếu chính xác , không đủ tin cậy, nhất là số liệu về nợ quá hạn, thu chi tài chính, hạch toán vốn tự có... Nguyên nhân chính là: Kế toán chưa phù hợp với thông lệ quốc tế, nội dung eo hẹp, thiếu nhiều số liệu, hầu như không ai theo dõi việc chấp hành chế độ hạch toán, chưa có biện pháp chấn chỉnh và bổ sung sửa đổi kịp thời, nên số liệu phân tích giám sát không chính xác. Ngành ngân hàng chưa tiến hành thường xuyên định lỳ việc kiểm toán báo cáo của các ngân hàng thương mại nên chưa có đủ số liệu tin cậy ở số liệu báo cáo. Trong thực tế, số liệu báo cáo của không ít ngân hàng thiếu chính xác, nhưng mà vẫn phải sử dụng. Vì vậy, giữa các hoạt động giám sát từ xa, thanh tra tại chỗ và kiểm toán không có điều kiện phối hợp để nâng cao hiệu quả trong quá trình kiểm soát ngân hàng thương mại. II. Đề xuất và kiến nghị đối với công tác thanh tra giám sát từ xa: Các điều kiện cần thiết để làm tốt công tác giám sát từ xa: Để đảm bảo được việc thực hiện tốt công tác giám sát từ xa, chúng ta cần phải có những điều kiện thiết yếu sau đây: Chế độ thông tin báo cáo phải được các ngân hàng thực hiện đúng qui định Phải có khả năng phân tích cân đối kế toán và các chỉ tiêu thống kê ngoài cân đối để đánh giá được thực trạng hoạt động kinh doanh và tài chính của ngân hàng thương mại một cách sâu sắc. Phải tổ chức và phân tích bằng điện toán để cho ra các chỉ tiêu giám sát, với mục đích vừa nhanh, vừa chính xác và khách quan. Ngân hàng thương mại phải có đủ vốn theo quy định, hạch toán phải chính xác, báo cáo kế toán phải được kiểm toán theo quy chế, những vướng mắc về vốn do cơ chế phải được giải toả. Cán bộ thanh tra ngân hàng phải có đầy đủ năng lực và phẩm chất Quy chế về công tác thanh tra giám sát phải rõ ràng , rành mạch Đề xuất đối với công tác thanh tra của NHNNVN: Từ kinh nghiệm của các nước trong khu vực và trên thế giới, thanh tra Ngân hàng nhà nước đưa việc ứng dụng công nghệ tin học vào hoạt động thanh tra ngân hàng để tổ chức giám sát từ xa đối với hoạt động của các ngân hàng thương mại. Hoạt động này đã có những kết quả , cho phép tổ chức thực hiện trong hoạt động thanh tra ngân hàng ở nước ta, song còn nhiều hạn chế. Vì vậy, cần đổi mới hoạt động giám sát từ xa của thanh tra ngân hàng hiện nay thành công nghệ thanh tra phòng ngừa một cách thường xuyên, với mục tiêu hàng đầu là nắm thông tin nhanh, để có biện pháp phòng ngừa kịp thời nhằm đảm bảo an toàn hoạt động của các ngân hàng thương mại và giữ uy tín với người gửi tiền. Chúng ta có thể tiến hành dựa trên các biện phâp đề xuất sau dây: Những chỉ tiêu xác định về rủi ro tín dụng: Trong kinh doanh ngân hàng có nhiều loại rủi ro, nhưng rủi ro về tín dụng là lớn nhất, có ảnh hưởng quyết định đến khả năng thanh toán của ngân hàng, đến lòng tin đối với người gửi tiền và ảnh hưởng đến hoạt động tài chính của ngân hàng thương mại. Vì vậy, phòng ngừa rủi ro trong hoạt động ngân hàng trước hết là phòng ngừa rủi ro về tín dụng với một số biện pháp như là: Thực hiện phân tán rủi ro Xác định mức độ dẫn đến rủi ro để có biện pháp xử lý kịp thởi. Thứ nhất, lựa chọn hệ thống các chỉ tiêu trong quy chế của ngân hàng nhà nước hiện nay để lấy hai chỉ tiêu được coi là phân tán rủi ro tín dụng: Không được cho một khách hàng vay vượt quá 10% vốn tự có của ngân hàng thương mại Dư nợ cho vay 10 khách hàng lớn nhất không vượt quá 30% tổng dư nợ của một ngân hàng Hai chỉ tiêu này đang được sử dụng theo điều 25 Pháp lệnh ngân hàng, tổ chức tín dụng và tổng công ty tài chính. Thứ hai, xác định chỉ tiêu dẫn đến rủi ro tín dụng: Để tránh rủi ro tín dụng làm ảnh hưưỏng đến vốn của ngân hàng, nói đúng hơn là đến tài sản của người gửi tiền, thì trước hết thanh tra cần phải quan tâm đến các chỉ tiêu sau đây: Chỉ tiêu giới hạn nợ quá hạn: Tq Hg = ----------- x 100 < 5% Td Hg: là tỷ lệ nợ quá hạn được phép. Tỷ lệ này ở các nước phát triển thông thường là 1%, nhưng ở nước ta, qua theo dõi tất cả các ngân hàng và qua làm việc trực tiếp với 15 ngân hàng thương mại ( bao gồm cả ngân hàng quốc doanh, ngân hàng cổ phần và ngân hàng nước ngoài) thì đều cho là hợp lý trong điều kiện hiện nay. Tq : là tổng số nợ quá hạn cho vay khách hàng đến một thời điểm nhất định ( đối với các ngân hàng thương mại quốc doanh đã trừ nợ khoanh) Td : là tổng dư nợ cho vay khách hàng đến một thời điểm nhất định Hệ số Hg ở dưới mức 5% là tình trạng tín dụng bình thường, trên 5 đến 10% là phải quan tâm, trên 10% là phải kiểm tra để có biện pháp xử lý. Hệ số khả năng bù đắp rủi ro tín dụng Vt Hd =-------------------->= 1 Qt Hd : là hệ số bù đắp rủi ro tín dụng Vt : là vốn tự có của ngân hang thương mại . Về việc xác định chỉ tiêu vốn tự có phải có quy chế phù hợp với chuẩn mực quốc tế và hệ thống kê toán ngân hàng Qt : là số nợ dẫn đến rủi ro. Việc xác định hệ số này là căn cứ vào quy chế phân loại nợ của Thống đốc ngân hàng nhà nước. Ví dụ : cho vay cầm cố và thế chấp rủi ro 50%, cho vay tư nhân không có thế chấp rủi ro 100% .v.v... tổng cộng các số tính toán trên là Qt. Nếu hệ số Hd bằng hoặc lớn hơn 1 là vốn tự có có khả năng trang trải được số nợ dẫn đến rủi ro. Nếu hệ số Hd nhỏ hơn 1 tức là vốn tự có nhỏ hơn tổng số rủi ro. Như vậy sẽ nguy cơ không có khả năng bù đắp rủi ro, phải có biện pháp xử lý thích hợp. Những chỉ tiêu bảo đảm khả năng thanh toán: Hiện nay, trong quy chế của Thống đốc ngân hàng nhà nước Việt Nam qui định: Các tổ chức tín dụng ( Hội sở và từng chi nhánh) phải đảm bảo khả năng chi trả bằng cách duy trì thường xuyên giá trị tài sản động tương đương với các khoản phải chi trong 3 ngày làm việc tiếp theo” Quy định này không rõ ràng, không xác định rõ khả năng chi trả và khả năng thanh toán, hay là khả năng thanh toán ngay và khả năng thanh toán tiềm tàng của các ngân hàng thương mại. Mặt khác quy định này chỉ có tác dụng trong điều hành của lãnh đạo các ngân hàng thương mại, song cũng rất khó theo dõi vì không có các chỉ tiêu cụ thể. Hiện nay, các tổ chức tín dụng đang phải thực hiện chỉ tiêu ở điều 3 Quyết định107/QĐ - NH ngày 9/6/92 của Thống đốc ngân hàng nhà nước về quy chế bảo đảm an toàn trong kinh doanh tiền tệ đối với tổ chức tín dụng là : “ Tổ chức tín dụng phải duy trì thường xuyên tỷ lệ tối thiểu giữa vốn tự có với tổng giá trị tài sản Có ở mức 5%” . Đây chính là hệ số bảo đảm khả nămg thanh toán cuối cùng mà các ngân hàng thương mại phải thực hiện, có thể xây dựng thành công thức tính hệ số như sau: Vốn tụ có và quỹ dự trữ ----------------------------- x 100 > = 5% Tổng giá trị tài sản Có Ngoài ra, chúng ta cũng có thể áp dụng thêm 2 công thức tính toán bảo đảm khả năng thanh toán như sau: Hệ số bảo đảm khả năng chi trả ( thanh toán ngay) Td Hk = ----------------- x 100 > 15% Tn Hk : là tỷ lệ bảo đảm khả năng chi trả Td : là tài sản Có động, tài sản Có động gồm: Tiền mặt và ngân phiếu trong quỹ bao gồm cả VND và ngoại tệ có khả năng chuyển đổi, vàng và những tài sản quý khác có khả năng bán ngay; các cổ phiếu, trái phiếu, tín phiếu và giấy tờ có giá có thể bán ngay hoặc thế chấp vay tiền; các khoản tiền gửi; những khoản cho vay đến hạn thu và những hợp đồng, cam kết được vay. Tn: là tài sản Nợ dễ biến động, tài sản Nợ dễ biến động gồm những khoản tiền gửi của khách hàng đã hoặc sắp đến hạn phải thanh toán và các hợp đồng, cam kết cho khách hàng vay. Nếu Hk lớn hơn 1% là ngân hàng thương mại đã có khả năng chi trả. Nhưng trong thực tế, hệ số Hk phải đạt từ 15% trở lên thì ngân hàng thương mại mới chủ động đảm bảo khả năng chi trả và mới có khả năng đối phó với dòng tiền rút ra lớn. Tuy nhiên, nếu hệ số Hk ở mức trên 30% là có hiện tượng đọng vốn, các ngân hàng cần thực hiện các biện pháp đẩy mạnh co vay. Cũng có thể áp dụng hệ số vốn khả dụng Đó là hệ số biểu hiện khả năng sẵn sàng chi trả . Hệ số này đã và đang được áp dụng ở các ngân hàng trung ương của Pháp và nhiều nưôc khác trên thế giới. Những chỉ tiêu thực hiện dự trữ bắt buộc: Dự trữ bắt buộc là một trong các công cụ chủ yếu thực hiện chính sách tiền tệ của ngân hàng nhà nước Việt nam trong giai đoạn hiện nay. Vì vậy, phải kiểm soát vào các chỉ tiêu này một cách thường xuyên, chặt chẽ và phải có thái độ kịp thời đối với việc ngân hàng thương mại không chấp hành đúng dự trữ bắt buộc. Việc tính toán chỉ tiêu này thực hiện theo quy chế của NHNN phù hợp với điều 45 Pháp lệnh NHNN Việt Nam. Kiến nghị đối với công tác thanh tra của NHNN: a. Bổ sung sửa đổi những bất cập về quy chế thanh tra ngân hàng: Trong quá trình hoạt động của ngân hàng cũng như quá trình phát triển kinh tế đất nước, đặc biệt là chuẩn bị cho tiến trình hội nhập quốc tế và khu vực sắp tới của chúng ta, thì công tác thanh tra ngân hàng và chế độ phải được thuẹc hiện với những nội dung sau: Tập trung vào công tác quản lý tổ chức và hoạt động của thanh tra ngân hàng nhà nước ở trung ương. Qui định về tuyển chọn cán bộ vào làm thanh tra ngân hàng Quy định về báo cáo và xử lý thông tin có liên quan đến hoạt động của các ngân hàng qua giám sát và kiểm tra theo tinh thần: kịp thời, chính xác, xử lý và phản hồi ngay, trách nhiệm rõ ràng. Các trưởng đoàn thanh tra, các thanh tra viên có quyền xử lý trực tiếp những cán bộ ngân hàng được thanh tra. Trách nhiệm thông tin báo cáo của tổng kiểm soát đối với thanh tra ngân hàng Bổ sung quy chế về hoạt động giám sát từ xa đối với các ngân hàng thương mại và trung gian tài chính. Thay thế quy chế xử phạt vi phạm qua hoạt đọng thanh tra hiện nay để tạo ra quyền năng và hiệu lực pháp lý thực sự cho các thanh tra viên. Trong đó chú ý các nội dung mới mà quyền xử phạt, cảnh cáo và phạt tiền đói với những vi phạm không nghiêm trọng chr yếu do các trưởng đoàn thanh tra và các thanh tra viên thực hiện. b. Tạo hành lang Pháp luật cho hoạt động thanh tra có hiệu lực: Nhà nước cần sớm ban hàng và tiếp tục hoàn thiện một cách đồng bộ các luật kinh tế khác để dần dần hoàn thiện các điều kiện về hành lang pháp luật trong hoạt động kinh tế và quản lý nhà nước nói chung và hoạt động thanh tra ngân hàng nói riêng. Tổ chức rà soát để tiến hành bổ sung, sửa đổi những quy chế quản lý đã ban hành của ngành ngân hàng như: chế độ thong tin báo cáo, quy chế tổ chức và hoạt đọng cảu thanh tra ngân hàng, chế độ thanh tra ngân hàng nhà nứôc, đặc biệt là các quy chế vè giám sát, về phân loại nợ, phòng ngừa rủi ro tín dụng . .. Cần sửa đổi chế độ báo cáo kế toán và thóng kê trong hệ thống ngân hàng hiện nay với việc quy định các tổ chức tín dụng phải gửi báo cáo cho ngân hàng nhà nước đến cấp IV, để ngân hàng nhà nước dễ kiểm soát, các ngân hàng thương mại đỡ phải báo cáo nhiều chỉ tiêu ngoài cân đối, vừa khó làm, khó thực hiện, lại không chính xác. c. Nâng cao trình độ nghiệp vụ của cán bộ thanh tra ngân hàng: Về đội ngũ thanh tra ngân hàng, cần chú trọng đào tạo những nội dung sau đây, vừa là để bổ sung ngay kiến thức cho cán bộ thanh tra, vừa là để cho lâu dài : Phương pháp phân tích cho những cán bộ giám sát quản lý Đào tạo một đội ngũ các trưởng đoàn thanh tra về trình tự thanh tra, phương pháp thu thập và phân tích các thông tin, phương pháp tập hợp và các trình tự giải quyết vấn đề của cuộc thanh tra. Chú trọng đào tạo một đội ngũ cán bộ kế cận để chuẩn bị thay thế lớp cán bộ đã trên 50 tuổi, tuy có kinh nghiệm thực tế, nhưng hạn chế tiếp thu cái mới, ít ngoại ngữ...Đối tượng đào tạo này phải là những người đã học nghiệp vụ cơ bản, có ngoại ngữ cơ bản, có điều kiện tiếp thu kiến thức nới và tiếp nhận chuyển giao công nghệ mới. Đào toạ mới kết hợp với việc sàng lọc cán bộ để có thể tạo ra một đội ngũ cán bộ thanh tra ngân hàng thực sự có năng lực d. Hiện đại hoá công nghệ thanh tra: Hiện nay, hầu hết các hoạt động kinh tế đã được vi tính hoá, vì vậy, nếu không chuẩn bị các điều kiện để ứng dụng tin học vào hoạt động giám sát và kiểm tra thì sẽ rất khó khăn để có thể thực hiện công tác thanh tra giám sát từ xa hiệu quả. Tuy rằng hiện tại chúng ta đã và đang áp dụng công nghệ tin học vào việc giám sát thanh tra của ngân hàng, song do công nghệ và kỹ thuật ngày càng tiến bộ, càng đổi mới, càng tinh vi. Do đó, chúng ta cần phải cập nhật, áp dụng càng nhanh chóng hơn để có thể đáp ứng được nhu cầu của cấp thiết của thời đại công nghệ. Mục lục Trang Lời nói đầu Chương I- Tổng quan về thanh tra, giám sát của ngân hàng Trung ương 1 1. Mục đích hoạt động của thanh tra ngân hàng 1 2. Đối tượng của thanh tra ngân hàng 1 3. Nhiệm vụ, quyền hạn của thanh tra ngân hàng 1 4. Nguyên tắc hoạt động của thanh tra ngân hàng 2 Chương II- Lý luận về các chỉ tiêu giám sát từ xa của thanh tra ngân hàng 3 I- Giám sát từ xa 3 II- Các chỉ tiêu chuẩn mực của phương thức giá sát từ xa 3 1. Lý thuyết CAMEL trong phương thức giám sát từ xa 3 2. Nội dung và ý nghĩa của các chỉ tiêu trong phương thức giám sát từ xa 4 III- Các chỉ số đánh giá các chỉ tiêu của phương thức giám sát từ xa 7 1. Vốn của ngân hàng 7 2. Đánh giá chất lượng tài sản có 8 3. Đánh giá khả năng quản lý 8 4. Đánh giá khả năng sinh lời 8 5. Đánh giá khả năng chi trả 9 Chương III- Giám sát từ xa của thanh tra NHNN Việt Nam 11 I. Các chỉ tiêu giám sát từ xa của thanh tra NHNN Việt Nam 11 1. Diễn biến tài sản Nợ và tài sản Có của các TCTD 11 2. Vốn tự có 13 3. Chất lượng tài sản Có 14 4. Đảm bảo khả năng chi trả 15 Chương IV- Thực trạng công tác thanh tra giám sát từ xa đề xuất và kiến nghị 17 I- Thực trạng của công tác giám sát từ xa xủa NHNNVN 17 II- Đề xuất và kiến nghị đối với công tác thanh tra giám sát từ xa 19 1. Các điều kiện cần thiết để làm tốt công tác giám sát từ xa 19 2. Đề xuất đối với công tác thanh tra của NHNNVN 19 3. Kiến nghị đối với công tác thanh tra của NHNN 22