Tiểu luận Tình hình viện trợ ODA của Nhật Bản cho Việt Nam từ năm 1992 đến nay và một số kiến nghị

lêi më ®Çu trong nh÷ng n¨m qua, ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc tiÕn v÷ng ch¾c trªn con ®­êng c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc, cho nªn cÇn rÊt nhiÒu nguån vèn. Trong ®ã viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam, cã vai trß ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. ODA cña NhËt B¶n viÖn trî cho ViÖt Nam tËp trung vµo 5 lÜnh vùc c¬ b¶n, cô thÓ lµ: ph¸t triÓn nguån nh©n lùc vµ x©y dùng thÓ chÕ; x©y dùng vµ c¶i t¹o c¸c c«ng tr×nh giao th«ng vµ ®iÖn lùc; ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ x©y dùng h¹ tÇng c¬ së n«ng th«n; ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o y tÕ; b¶o vÖ m«i tr­êng vµ ®· ®¹t ®­îc rÊt nhiÒu thµnh tùu to lín. Tuy nhiªn nguån vèn ODA cña NhËt B¶n hiÖn nay ë ViÖt Nam cßn nhiÒu khã kh¨n trong sö dông. XuÊt ph¸t tõ ý nghÜa thùc tiÔn vµ tÇm quan träng nªu trªn, em ®· lùa chän ®Ò tµi: "T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn nay vµ mét sè kiÕn nghÞ" lµm ®Ò tµi tiÓu luËn thùc tËp tèt nghiÖp. Môc ®Ých cña ®Ò tµi lµ tËp trung ph©n tÝch vai trß cña nguån viÖn trî ODA ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam vµ t×nh h×nh qu¶n lý, sö dông nguån viÖn trî ODA cña NhËt B¶n. Tõ ®ã ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ ®Ó t¨ng c­êng thu hót nguån vèn viÖn trî nµy. Néi dung tiÓu luËn: bao gåm 3 ch­¬ng ®­îc tr×nh bµy theo bè côc sau: ch­¬ng I: Vai trß cña ODA. ch­¬ng II: T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ n¨m 1992 ®Õn nay. ch­¬ng III: TriÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n. Cuèi cïng em xin bÇy tá lßng biÕt ¬n tíi c¸c thÇy c« gi¸o Khoa Quan hÖ Quèc tÕ ®· gi¶ng dËy, d×u d¾t em trong qu¸ tr×nh häc tËp. §Æc biÖt em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c« gi¸o NguyÔn Ngäc Lan, gi¶ng viªn Tr­êng §¹i häc Ngo¹i Th­¬ng ®· h­íng dÉn vµ chØ b¶o tËn t×nh ®Ó em hoµn thµnh tiÓu luËn nµy. Do sù míi mÎ cña c«ng t¸c nghiªn cøu, còng nh­ sù h¹n chÕ vÒ thêi gian vµ tr×nh ®é nªn bµi viÕt kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. RÊt mong ®­îc sù gãp ý cña quý thÇy c« vµ c¸c b¹n. Hµ Néi, ngµy 20 thµng 3 n¨m 2003 Sinh viªn Ph¹m V¨n Qu©n ch­¬ng I vai trß cña ODA I. Kh¸i niÖm vµ c¸c h×nh thøc cña ODA §Ó hiÓu ®­îc ®óng ®¾n b¶n chÊt cña ODA vµ vËn dông nã cã hiÖu qu¶, chóng ta cÇn nghiªn cøu kü hoµn c¸nh ra ®êi vµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nã. ODA ra ®êi sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II cïng víi kÕ häach Marshall, ®Ó gióp c¸c n­íc Ch©u ©u phôc håi c¸c ngµnh c«ng nghiÖp bÞ chiÕn tranh tµn ph¸. §Óc tiÕp nhËn viÖn trî cña kÕ häach Marshall, c¸c n­íc Ch©u ©u ®· ®­a ra mét ch­¬ng tr×nh phôc håi kinh tÕ cã sù phèi hîp vµ thµnh lËp mét tæ chøc hîp t¸c kinh tÕ Ch©u ©u, nay lµ (OECD). Trong khu«n khæ hîp t¸c ph¸t triÓn c¸c n­íc OECD ®· lËp ra nh÷ng uû ban chuyªn m«n, trong ®ã cã Uû ban viÖn trî ph¸t triÓn (DAC) nh»m gióp c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ vµ n©ng cao hiÖu qu¶ ®Çu t­. ODA bao gåm viÖn trî kh«ng hoµn l¹i lµ 25%, cßn 75% lµ cho vay. Lîi thÕ khi vay nguån viÖn trî ODA lµ nguån vèn kh¸ lín, ®iÒu kiÖn vay thuËn lîi, l·i xuÊt thÊp. ODA lµ nguån vèn rÊt quan träng ®èi víi c¸c n­íc ®ang ph¸t triÓn. Cho ®Õn nay ch­a cã ®Þnh nghÜa hoµn chØnh vÒ ODA, nh­ng sù kh¸c biÖt gi÷a c¸c ®Þnh nghÜa kh«ng nhiÒu, cã thÓ thÊy ®iÒu nµy qua mét sè ý kiÕn sau: Theo PGS. TS NguyÔn Quang Th¸i ( viÖn chiÕn l­îc ph¸t triÓn): Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA lµ c¸c kho¶n viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc cho vay víi ®iÒu kiÖn ­u ®·i (vÒ l·i suÊt thêi gian ©n h¹n vµ tr¶ nî) cña c¸c c¬ quan chÝnh thøc thuéc c¸c n­íc vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ, c¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO). Theo ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn cña Liªn Hîp Quèc: ODA lµ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i hoÆc lµ cho vay ­u ®·i cña c¸c tæ chøc n­íc ngoµi, víi phÇn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i chiÕm Ýt nhÊt 25% gi¸ trÞ cña kho¶n vèn vay. Nh­ vËy, hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc - ODA ®óng nh­ tªn gäi cña nã lµ nguån vèn tõ c¸c c¬ quan chÝnh thøc bªn ngoµi cung cÇp (hç trî) cho c¸c n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn, hoÆc c¸c n­íc ®ang gÆp khã kh¨n vÒ tµi chÝnh nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña c¸c n­íc nµy. M¨c dï cã nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau nh­ng ODA cã c¸c ®Æc ®iÓm chÝnh ®ã lµ: Do chÝnh phñ cña mét n­íc hoÆc c¸c tæ chøc quèc tÕ cÊp cho c¸c c¬ quan chÝnh thøc cña mét n­íc; kh«ng cÊp cho nh÷ng ch­¬ng tr×nh dù ¸n mang t×nh chÊt th­¬ng m¹i, mµ chØ nh»m môc ®Ých nh©n ®¹o, gióp ph¸t triÓn kinh tÕ, kh¾c phôc khã kh¨n vÒ tµi chÝnh hoÆc n©ng cao lîi Ých kinh tÕ - x· héi cña n­íc nhËn viÖn trî; tÝnh ­u ®·i chiÕm trªn 25% gi¸ trÞ cña kho¶n vèn vay. Qu¸ tr×nh cung cÊp ODA ®em l¹i lîi Ých cho c¶ hai phÝa: bªn c¸c n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn cã thªm khèi l­îng lín vèn ®Çu t­ tõ bªn ngoµi ®Ó ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ trong quy m« nÒn kinh tÕ cßn nhá bÐ cña m×nh. PhÝa cßn l¹i còng ®¹t ®­îc nh÷ng lîi Ých trong c¸c ®iÒu kiÖn b¾t buéc kÌm theo c¸c kho¶n viÖn trî cho vay, ®ång thêi gi¸n tiÕp t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho häat ®éng cña c¸c c«ng ty cña m×nh khi thùc hiÖn ®Çu t­ t¹i c¸c n­íc nhËn viÖn trî. MÆt kh¸c viÖnh trî ODA mang tÝnh nh©n ®¹o, thÓ hiÖn nghÜa vô ®ång thêi lµ sù quan t©m gióp ®ì cña c¸c n­íc giµu ®èi víi c¸c n­íc nghÌo, t¨ng c­êng thóc ®Èy mèi quan hÖ ®èi ngo¹i tèt ®Ñp gi÷a c¸c quèc gia víi nhau, gi÷a c¸c tæ chøc quèc tÕ víi c¸c quèc gia. C¸c h×nh thøc cña ODA ®­îc chia lµm 3 lo¹i chÝnh, trong mçi lo¹i l¹i ®­îc chia thµnh nhiÒu lo¹i nhá. Ph©n lo¹i theo ph­¬ng thøc hoµn tr¶ th× cã: viÖn trî kh«ng hoµn l¹i: bªn n­íc ngoµi cung cÊp viÖn trî (mµ bªn nhËn kh«ng ph¶i hoµn l¹i) ®Ó bªn nhËn thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n theo sù tho¶ thuËn gi÷a c¸c bªn; ViÖn trî cã hoµn l¹i (cßn gäi lµ tÝn dông ­u ®·i): nhµ tµi trî cho n­íc cÇn vèn vay mét kho¶n tiÒn( tuú theo quy m« vµ môc ®Ých ®Çu t­) víi møc l·i suÊt ­u ®·i vµ thêi gian tr¶ nî thÝch hîp; ODA cho vay hçn hîp: lµ c¸c kho¶n ODA kÕt hîp mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i vµ mét phÇn tÝn dông th­¬ng m¹i theo c¸c ®iÒu kiÖn cña Tæ chøc Hîp t¸c Kinh tÕ vµ Ph¸t triÓn, thËm chÝ cã lo¹i ODA vèn vay kÕt hîp tíi 3 lo¹i h×nh gåm mét phÇn ODA kh«ng hoµn l¹i, mét phÇn ­u ®·i vµ mét phÇn tÝn dông th­¬ng m¹i. Ph©n lo¹i theo nguån cung cÊp th× cã: ODA song ph­¬ng: lµ c¸c kho¶n viÖn trî trùc tiÕp tõ n­íc nµy ®Õn n­íc kia ( n­íc ph¸t triÓn viÖn trî cho n­íc ®ang vµ kÐm ph¸t triÓn) th«ng qua hiÖp ®Þnh ®­îc ký kÕt gi· hai chÝnh phñ; ODA ®a ph­¬ng: lµ viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña mét tæ chøc quèc tÕ, hay tæ chøc khu vùc hoÆc cña chÝnh mét n­íc dµnh cho ChÝnh phñ mét n­íc nµo ®ã, nh­ng cã thÓ ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c tæ chøc ®a ph­¬ng nh­ UNDP ( Ch­¬ng tr×nh ph¸t triÓn Liªn Hîp Quèc)…cã thÓ c¸c kho¶n viÖn trî cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ ®­îc chuyÓn trùc tiÕp cho bªn nhËn viÖn trî. Ph©n lo¹i theo môc tiªu sö dông cã: Hç trî c¸n c©n thanh to¸n; tÝn dông th­¬ng nghiÖp; viÖn trî ch­¬ng tr×nh; viÖn trî dù ¸n. Hç trî c¸n c©n thanh to¸n lµ c¸c kho¶n ODA cung cÊp ®Ó hç trî ng©n s¸ch cña ChÝnh phñ, th­êng ®­îc thùc hiÖn th«ng qua c¸c d¹ng: chuyÓn giao tiÒn tÖ trùc tiÕp cho n­íc nhËn ODA vµ Hç trî nhËp khÈu (viÖn trî hµng ho¸); TÝn dông th­¬ng nghiÖp: t­¬ng tù nh­ viÖn trî hµng ho¸ nh­ng cã kÌm theo c¸c ®iÒu kiÖn rµng buéc. Ch¼ng h¹n n­íc cung cÊp ODA yªu cÇu n­íc nhËn ph¶i dïng phÇn lín hoÆc hÇu hÕt vèn viÖn trî ®Ó mua hµng ë n­íc cung cÊp; ViÖn trî dù ¸n: chiÕm tû träng lín nhÊt trong tæng vèn thùc hiÖn ODA. §iÒu kiÖn ®Ó ®­îc nhËn viÖn trî dù ¸n lµ" ph¶i cã dù ¸n cô thÓ, chi tiÕt vÒ c¸c h¹ng môc sÏ sö dông ODA"; ViÖn trî ch­¬ng tr×nh lµ n­íc viÖn trî vµ n­íc nhËn viÖn trî ký hiÖp ®Þnh cho mét môc ®Ých tæng qu¸t mµ kh«ng cÇn x¸c ®Þnh chÝnh x¸c kho¶n viÖn trî sÏ ®­îc sö dông nh­ thÕ nµo. II. Vai trß cña ODA ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam. KÓ tõ n¨m 1986 lµ thêi ®iÓm b¾t ®Çu c«ng cuéc ®æi míi ë ViÖt Nam, cho ®Õn nay ®Êt n­íc ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ vµ æn ®Þnh x· héi. HiÖn nay ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. §Ó cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn lín h¬n th× vèn vµ c«ng nghÖ lµ nh÷ng yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu. MÆc dï ®· tr¶i qua h¬n mét thËp kû trong sù nghiÖp ®æi míi nh­ng ViÖt Nam vÉn míi ®­îc coi b¾t ®Çu b­íc vµo giai ®o¹n ®Çu cña tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Do ®ã thu hót vµ sö dông c¸c nguån vèn bªn ngoµi kh«ng chØ cã FDI mµ c¶ ODA, ®Æc biÖt lµ ODA NhËt B¶n cã vai trß rÊt quan träng cho viÖc t¹o ®µ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc nhµ. ODA cña NhËt B¶n vÉn ®­îc coi lµ mét nguån vèn hÕt søc quý gi¸ cho tiÕn tr×nh thùc hiÖn c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ ë Viªt Nam. ChÝnh s¸ch ODA cña NhËt B¶n trong kho¶ng mét thËp kû qua vÒ c¬ b¶n lµ ®¸p øng ®­îc sù mong muèn cña ChÝnh phñ vµ nh©n d©n ViÖt Nam, vµ nã ®· hç trî tÝch cùc cho sù ph¸t triÓn hîp t¸c l©u dµi gi÷a Viªt Nam vµ NhÊt B¶n ®Æc biÖt trong c¸c quan hÖ ngo¹i giao vµ hîp t¸c kinh tÕ. NÕu tÝnh tõ n¨m 1992 ®Õn nay, NhËt B¶n ®· lu«n lµ n­íc ®øng ®Çu vÒ viÖn trî ODA dµnh cho ViÖt Nam víi tæng sè vèn cam kÕt lªn tíi 509,804 tû yªn, t­¬ng ®­¬ng trªn 5 tû USD. §iÒu ®ã tr­íc hÕt thÓ hiÖn ®­êng lèi mong muèn t¨ng c­êng hîp t¸c trªn lÜng vùc kinh tÕ víi ViÖt Nam. Vèn ODA cña NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam ®· t¨ng n¨m sau lín h¬n n¨m tr­íc. §iÒu ®ã cã mét ý nghÜa hÕt søc quan träng trong viÖc thóc ®Èy quan hÖ gi÷a hai n­íc, ®Æc biÖt lµ quan hÖ ngo¹i giao vµ kinh tÕ. §ång thêi nã còng cã t¸c ®ég kh«ng nhá tíi c¸c quan hÖ ®èi ngo¹i kh¸c cña ViÖt Nam. Sau NhËt B¶n th× mét lo¹t c¸c n­íc ph¸t triÓn kh¸c, c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c còng ®· nèi l¹i vµ t¨ng c­êng viÖn trî cho ViÖt Nam, hç trî qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cña ViÖt Nam. Nh×n mét c¸ch bao qu¸t nhÊt, nguån vèn ODA cña NhËt B¶n tr­íc hÕt cã vai trß bæ sung nguån vèn trong n­íc. ViÖt Nam b­íc vµo qu¸ tr×nh thùc hiÖn c¶i c¸ch víi ®iÒu kiÖn c¬ së h¹ tÇng cßn hÕt søc thÊp kÐm. ViÖc c¶i t¹o vµ ph¸t triÓn nã ®ßi hái tr­íc hÕt ph¶i cã mét nguån vèn rÊt lín, ®äi hái nµy mang tÝnh tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh x©y dùng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ë mét n­íc chËm ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam hiÖn nay. Tuy nhiªn viÖc huy ®éng vµ sö dông nguån vèn trong n­íc cßn rÊt nhá bÐ do møc tiÕt kiÖn trong n­íc cßn thÊp, tû lÖ huy ®éng vån nhµn rçi cho ®Çu t­ còng ë møc rÊt khiªm tèn sÏ kh«ng ®¶m b¶o tho¶ m·n nhu cÇu kh¸ch quan Êy. Víi ý nghÜa trªn, ODA cña NhËt B¶n ®­îc xem nh­ mét trong c¸c nguån vèn c¬ b¶n tõ bªn ngoµi cã thÓ thu hót ®Ó thóc ®Èy nhanh sù ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam. VÝ dô trong nhiÒu n¨m, ®Æc biÖt n¨m 1998 nÒn kinh tÒ ViÖt Nam gÆp nhiÒu khã kh¨n do chÞu ¶nh h­ëng cña c¬n b·o tµi chÝnh ë Ch©u ¸, ChÝnh phñ ®· ph¶i sö dông tíi c¶ ODA nh­ lµ mét nguån tµi chÝnh bæ sung cho ng©n s¸ch: 3% ®Ó hç trî ng©n s¸ch, 17% dµnh cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, 35% cho x©y dùng c¬ b¶n, 45% cho vay l¹i c¸c dù ¸n. Cã thÓ nhËn thÊy r»ng b­íc vµo thêi kú ®æi míi, ®Æc iÖt trong thËp kû 90 võa qua, trî gióp ph¸t triÓn chÝnh thøc d­íi d¹ng viÖn trî kh«ng hoµn l¹i vµ trî gióp kü thuËt cña NhËt B¶n ®· phÇn nµo gióp ViÖt Nam tiÒp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ míi, gãp phÇn thóc ®Èy c«ng nghiÖp ho¸ rót ng¾n th«ng qua ch­¬ng tr×nh ®µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §©y ®­îc cho lµ lîi Ých c¨n b¶n, l©u dµi mµ ODA NhËt B¶n dµnh cho ViÖt Nam trong thËp kû qua. MÆt kh¸c, viÖc thu hót ODA NhËt B¶n ®· cã mét t¸c dông nh­ lùc hót cho c¸c nhµ ®Çu t­ tíi thÞ tr­êng ViÖt Nam. ViÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng ë ViÖt Nam kh«ng chØ ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ ë ViÖt Nam mµ cßn t¹o ra m«i tr­êng ®Çu t­ thuËn lîi cho phÝa NhËt B¶n. ODA ®· t¹o sù tin cËy cho c¸c nhµ ®Çu t­ bá vèn vµo ViÖt Nam. §©y ®­îc xem nh­ mét hÖ qu¶ tÊt yÕu cña mèi quan hÖ t­¬ng t¸c gi÷a ODA vµ FDI cña NhËt B¶n t¹i ViÖt Nam. Thùc hiÖn theo c¸c cam kÕt cÊp cao gi÷a chÝnh phñ hai n­íc, nguån vèn ODA nµy ®· gi÷ vai trß quan träng trong viÖc triÓn khai c«ng cuéc c¶i c¸ch doanh nghiÖp quèc doanh, tù do ho¸ th­¬ng m¹i, c¶i t¹o hÖ thèng tµi chÝnh tiÒn tÖ quèc gia ®Æc biÖt lµ ng©n hµng ë ViÖt Nam. KÕt qu¶ cña nh÷ng c¶i c¸ch ®ã sÏ gióp ViÖt Nam cã thÓ héi nhËp ®­îc víi tiÕn tr×nh ph¸t triÓn chung cña khu vùc vµ thÕ giíi. Tãm l¹i, viÖn trî ph¸t triÓn cña nhËt B¶n cho ViÖt Nam trong giai ®o¹n võa qua vÒ c¬ b¶n lµ phï hîp víi nh÷ng ­u tiªn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam, ®Æc biÖt lµ ®· hç trî cho ViÖt Nam c¶i thiÖn vµ ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng, tõng b­íc n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ qu¶n lý, gãp phÇn chuyÓn giao c«ng nghÖ vµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, tõ ®ã ViÖt Nam tõng b­íc n©ng cao vai trß cña nÒn kinh tÕ vµ vÞ thÕ cña ®Êt n­íc. ch­¬ng II t×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt b¶n cho viÖt nam tõ 1992 ®Õn nay I. T×nh h×nh tiÕp nhËn vµ gi¶i ng©n ODA ë ViÖt Nam VÒ tiÒp nhËn: trong chiÕn tranh chèng Mü ViÖt Nam ®· thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao víi c¸c n­íc XHCN vµ nhËn ®­îc nhiÒu kho¶n viÖn trî. Sau chiÕn tranh chóng ta vÉn tiÕp tôc nhËn tµi trî ODA kh«ng nh÷ng tõ c¸c n­íc XHCN mµ c¶ tõ c¸c n­íc TBCN, ®Æc biÖt tõ thËp kû 90 ®Õn nay viÖn tr¬ ODA dµnh cho ViÖt Nam ngµy cµng t¨ng, cã vai trî quan träng trong sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. C¸c nhµ tµi trî song ph­¬ng vµ ®a ph­¬ng chÝnh ®ã l¹: §a ph­¬ng: Ng©n hµng ThÕ giíi (WB); Ng©n hµng ph¸t triÓn Ch©u ¸ (ADB); C¸c tæ chøc phi chÝnh phñ (NGO) vµ Liªn hîp quèc… Song ph­¬ng: NhÇt B¶n, Hµn Quèc, óc, Thôy §iÓn, §µi Loan, Ph¸p, BØ vµ Cana®a…Trong ®ã NhËt B¶n lu«n lµ nhµ tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam, víi nh÷ng h×nh thøc cung cÊp ®a d¹ng vµ ­u ®·i. Bªn c¹nh ®ã WB, ADB còng lµ hai nguån viÖn trî lín. B¶ng1: Tæng vèn ODA cam kÕt vµo ViÖt Nam (Tû USD) N¨m 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 tæng Cam kÕt 1,88 1,94 2,26 2,43 2,40 2,40 2,70 2,8 18,81 Gi¶i ng©n 0,27 0,62 o,66 0,98 1,015 1,04 1,2 0,785 5,798 (Theo: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA - NXB gi¸o dôc - 2000) VÒ gi¶i ng©n ODA nãi chung vµ ODA nhËt B¶n nãi riªng trong thêi gian qua vµ hiÖn nay cña chóng ta, qua c¸c t­ liÖu tæng hîp cho thÊy chiÒu h­íng viÖn trî chÝnh thøc cho ViÖt Nam tiÒp tôc tiÕn triÓn thuËn lîi ë mét sè mÆt quan träng, song cßn nhiÒu vÊn ®Ò th¸ch thøc. NÕu tÝnh tõ th¸ng 11 n¨m 1992 tíi n¨m 1997, trong gÇn 6 n¨m ®Çu ViÖt Nam ®­îc nèi l¹i viÖn trî ®a ph­¬ng (trong ®ã nguån ODA cña NhËt B¶n ®ãng vµi trß quan träng nhÊt víi tû träng lu«n chiÕm trªn 50%) víi c¸c møc cam kÕt rÊt cao, trung b×nh trªn 2 tû USD/n¨m. Møc gi¶i ng©n cho tæng gãi ODA nãi chung ®· t¨ng ®¸ng kÓ kho¶ng 1 tû USD/n¨m trong c¸c n¨m 1996, 1997 vµ 1998. MÆc dï chiÒu h­íng gi¶i ng©n ODA t¨ng lªn chñ yÕu do nh÷ng tiÕn bé trong viÖc thùc hiÖn c¸c dù ¸n vµ nã ®­îc triÓn khai trªn mét diÖn t­¬ng ®èi réng, ë hÇu hÕt c¸c lo¹i h×nh dù ¸n ODA, kÓ c¶ c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng vµ hç trî kü thuËt. Tuy nhiªn, so víi thùc tÕ th× viÖc gi¶i ng©n cßn nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i tÝnh to¸n. XÐt riªng viÖc gi¶i ng©n vèn tÝn dông ­u ®·i ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam trong thêi gian qua míi ®¹t møc trung b×nh t¨ng kho¶ng 4% n¨m. MÆc dï ®©y ®­îc thõa nhËn lµ cã sù cè g¾ng rÊt lín cña ViÖt Nam, n¨m 1992 møc gi¶i ng©n míi chØ ®¹t kho¶ng 3%; n¨m 1996 ®¹t 6%; n¨m 1998 ®¹t 14,9%. Trong thêi gian qua ®· cã mét sè ch­¬ng tr×nh dù ¸n ODA ®· thùc hiÖn xong vµ hiÖn ®ang ph¸t huy t¸c dông tÝch cùc trong sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ViÖt Nam nh­ nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn sö dông khÝ thiªn nhiªn Phó Mü 2 -giai ®o¹n 1; mét sè ®o¹n ®­êng, cÇu trªn c¸c ®­êng quèc lé sè 1, sè 5; nhiÒu bÖnh viÖn ë c¸c thµnh phè vµ thÞ x· nh­ bÖnh viÖn Chî RÉy (Thµnh phè Hå ChÝ Minh), ViÖt §øc (Hµ Néi) vµ nhiÒu tr­êng häc còng ®­îc x©y dùng ë nhiÒu n¬i. Bªn c¹ng nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong c«ng t¸c huy ®éng, tiÒp nhËn qu¶n lý vµ sö dông vèn ODA trong thêi gian qua vÉn cßn béc lé kh«ng Ýt tån t¹i ¶nh h­ëng tíi hiªô qu¶ sö dông vèn. Tèc ®é gi¶i ng©n ®èi víi c¸c dù ¸n sö dông ODA c¸c n¨m qua cã t»ng lªn nh­ng vÉn cßn qu¸ chËm do c¸c nguyªn nh©n sau: Thø nhÊt, kh©u kh¶o s¸t thiÕt kÕ, chuÈn bÞ dù ¸n chÊt l­îg kh«ng cao nªn giai ®o¹n thùc hiÖn dù ¸n ph¶i kh¶o s¸t, thiÕt kÕ l¹i, hoÆc ph¶i bæ sung thiÕt kÕ mÊt nhiÒu giêi gian vµ chÝnh s¸ch gi¶i quyÕt thñ tôc vÒ ®Êt ®ai kh«ng ®­îc ®ång bé víi chÝng s¸ch tÝn dông. Thø hai, yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî vÒ viÖc chÊp hµnh nguyªn t¾c ®Êu thÇu kh¾t khe vµ phøc t¹p, nªn viÖc triÓn khai ®Êu thÇu chËp, quy tr×nh ®Êu thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu kÐo dµi h¬n so víi kÕ häach do cã sù kh¸c biÖt gi÷a thñ tôc trong n­íc vµ n­íc ngoµi. Thø ba, n¨ng lùc cña c¸c c¬ quan thùc hiÖn dù ¸n cßn h¹n chÕ, tr×nh ®é n¨ng lùc qu¶n lý nî cña c¸c c¸n bé cßn yÕu kÐm, chÝnh s¸ch cña nhµ n­íc ch­a ®Çy ®ñ, ®ång bé, thñ tôc hµnh chÝnh cßn r­êm rµ. ChÝnh v× vËy viÖc gi¶i ng©n ODA thÊp vµ g©y ra mét sè bÊt lîi cho ViÖt Nam, ®ã lµ c¸c c«ng tr×nh thùc hiÖn kh«ng ®óng tiÕn ®é ¶nh h­ëng tíi tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ gi¶m hiÖu qu¶ sö dông vèn, ¶nh h­ëng tíi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô kinh tÕ - x· héi ®· häach ®Þnh. Tõ thùc tÕ trªn, ®Ó t¨ng c­êng qu¶n lý, t¨ng tèc ®é gi¶i ng©n, sö dông nguån vèn ODA hiÖu qu¶, chóng ta cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸t h÷u hiÖu h¬n ®Ó ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ cña nguån vèn nµy trong ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc. II. ViÖn trî ODA NhËt B¶n cho ViÖt Nam - nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc vµ nh÷ng khã kh¨n tån t¹i. NhËt B¶n lµ n­íc cã quan hÖ viÖn trî cho ViÖt Nam tõ rÊt sím vµ chÝnh thøc ®­îc ph¸t triÓn tõ n¨m 1975, nh­ng ®Õn n¨m 1979 NhËt B¶n ®×nh chØ vèn ODA cho ViÖt Nam. Th¸ng 11 n¨m 1992 NhËt chÝnh thøc c«ng bè nèi l¹i viÖn trî ODA cho ViÖt Nam vµ b¾t ®Çu cho ViÖt Nam vay 45,5 tû yªn víi l·i suÊt ­u ®·i 1%/ n¨m trong vßng 30 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ®Çu kh«ng ph¶i tr¶ l·i. QuyÕt ®Þnh cña NhËt B¶n kh«i phôc viÖn trî ODA cho ViÖt Nam cã mét ý nghÜa quan träng trong quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n, më ra mét thêi kú míi trong quan hÖ hîp t¸c trªn rÊt nhiÒu lÜng vùc gi÷a hai quèc gia. VÒ phÝa NhËt B¶n, quyÕt ®Þnh nµy ph¶n ¸nh ý chÝ m¹nh mÏ cña NhËt nh»m ®ãng vai trß lín h¬n vµ ®éc lËp h¬n trong viÖc t¹o lËp mét hÖ thèng míi nh÷ng mèi quan hÖ quèc tÕ trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi, mét vai trß t­¬ng øng víi tÇm vãc kinh tÕ cña NhËt B¶n trong thêi kú sau chiÕn tranh l¹nh. QuyÕt ®Þnh nµy còng ®­îc xem nh­ mét dÊu hiÖu vÒ viÖc c«ng khai sù ñng hé cña NhËt ®èi víi chÝnh s¸ch ®æi míi toµn diÖn cña ViÖt nam, gióp ViÖt Nam nhanh chãnh hoµ nhËp víi céng ®ång quèc tÕ mµ tr­íc hÕt lµ víi tæ chøc ASEAN, thóc ®Èy qu¸ tr×nh b×nh th­êng ho¸ quan hÖ gi÷a Mü vµ ViÖt Nam; thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ vÒ th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ l©u dµi víi giíi kinh doanh NhËt B¶n. VÒ phÝa ViÖt Nam, trong thùc tÕ viÖc NhËt B¶n quyÕt ®Þnh viÖn trî ODA trë l¹i cho ViÖt Nam vµo thêi ®iÓm khi Mü vÉn ch­a xo¸ bá lÖnh cÊm vËn cña hä víi ViÖt Nam vµ tiÕp tôc g©y ¸p lùc ng¨n c¶n NhËt B¶n më réng viÖn trî cho ViÖt Nam, do vËy nèi l¹i viÖn trî lµ mét nguån ®éng viªn hÕt søc to lín cho ViÖt Nam. NhËt B¶n viÖn trî ODA trë l¹i kh«ng nh÷ng chØ gióp kÝch thÝch sù ph¸t triÓn trªn c¸c mÆt kinh tÕ, x· héi cña ViÖt Nam, thu hót nhiÒu nguån viÖn trî vµ ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc cñng cè vµ ph¸t triÓn më réng quan hÖ th­¬ng m¹i còng nh­ hîp t¸c kinh tÕ gi÷a hai n­íc, mµ cßn ®ãng gãp vµo viÖc kh¸i th¸c c¸c nguån viÖn trî ®a ph­¬ng, t¹o ra nh÷ng c¬ héi cho liªn doanh víi n­íc ngoµi ë ViÖt Nam vµ t¹o ra ®éng lùc ®Ó c¶i thiÖn vµ më réng c¸c mèi quan hÖ quèc tÕ cña ViÖt Nam. Cïng víi viÖc cÊp trë l¹i ODA song ph­¬ng cho ViÖt Nam, NhËt B¶n ®· ®ãng vai trß tÝch cùc trong viÖc gióp ViÖt Nam khai th¸c c¸c nguån viÖn trî kh¸c tõ c¸c tæ chøc tµi chÝnh vµ tiÒn tÖ quèc tÕ nh­ Ng©n h¸ng ThÕ giíi (WB), Quü tiÒn tÖ quèc tÕ (IMF) vµ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c. NhËt B¶n lµ n­íc cung cÊp viÖn trî lín nhÊt trong sè 23 n­íc vµ 17 tæ ch­c quèc tÕ tham dù Héi ghÞ c¸c nhµ tµi trî cho ViÖt Nam ®­îc tæ chøc lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö t¹i Paris vµo th¸ng 11 n¨m 1993 nh»m môc ®Ých th¶o luËn ph­¬ng h­íng trî gióp ®èi víi qu¸ tr×nh kh«i phôc kinh tÕ ë ViÖt Nam. N¨m 1992 lµ n¨m ®¸nh dÊu b­íc ngoÆt trong quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n, ®Æc biÖt thÓ hiÖn ë quan hÖ viÖn trî ph¸t triÓn. ViÖt Nam trë thµnh 1 trong 10 n­íc ®øng ®Çu danh s¸ch nhËn viÖn trî ODA song ph­¬ng cña NhËt B¶n víi sè vèn lµ 281,24 triÖu USD, ®øng thø 6 sau c¸c n­íc nh­ In®«nªxia lµ 1356,71 triÖu USD, Trung Quèc: 1050,76 triÖu USD, Philippin: 1030,67 triÖu USD, Ên §é: 425,29 triÖu USD vµ Th¸i Lan: 413,97 triÖu USD. NhËt B¶n còng ®· trë thµnh n­íc cung cÊp ODA lín nhÊt cho ViÖt Nam, tiÕp theo lµ Thôy §iÓn: 59,01 triÖu USD, Italia: 26,35 triÖu USD vµ Ph¸p: 19,62 triÖu USD. §Õn n¨m 1993, ViÖt Nam xÕp thø 9 trong sè c¸c n­íc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 6720 triÖu yªn, sau B¨ngla®Ðt víi 19287 triÖu yªn råi ®Õn Philippin, Trung Quèc, C¨mpuchia, Hyl¹p, In®onªxia, Nªpan vµ Pakistan.Trong n¨m 1993 nhËt B¶n ®· cam kÕt c¸c kho¶n cho vay hµng ho¸ vµ cho vay dù ¸n gióp ViÖt Nam x©y dùng l¹i c¬ së h¹ tÇng vÒ kinh tÕ vµ ký v¨n b¶n nghi nhí vµo th¸ng 1 n¨m 1994. th¸ng 11 n¨m 1993 mét nhãm chuyªn gia NhËt B¶n ®­îc cö sang ViÖt Nam gióp so¹n th¶o Bé luËt D©n sù vµ c¶i c¸ch hÖ thèng qu¶n lý ®iÒu hµnh chÝnh ë c¸c chÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng. Th¸ng 8 n¨m 1994, Thñ t­íng NhËt B¶n Tomiichi Myazawa sang th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc ViÖt Nam ®· ký c¸c v¨n kiÖn vÒ viÖc viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 7733 triÖu yªn. N¨m 1994 ViÖt Nam ®øng sè 12 trong sè c¸c n­íc nhËn viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cña NhËt B¶n víi sè tiÒn lµ 58,76 triÖu USD. Ngoµi ra, NhËt cßn viÖn trî hîp t¸c kü thuËt cho ViÖt Nam trÞ gia 24,46 trriÖu USD. ViÖt Nam ®øng thø 16 trong sè c¸c n­íc nhËn viÖn trî song ph­¬ng cña NhËt B¶n. §Õn ®Çu n¨m 1995, NhËt B¶n ®· cho ViÖt Nam vay 165 tû yªn, bao gåm c¶ 97,8 tû yªn tõ khi kh«i phôc viÖn trî vµo n¨m 1992. §i ®«i víi viÖc nèi l¹i viÖn trî ODA song ph­¬ng cho ViÖt Nam, NhËt B¶n cßn ®ãng vai trß tÝch cùc gióp ViÖt Nam khai th¸c nguån viÖn trî tõ c¸c tæ chøc quèc tÕ. Ng©n hµng xuÊt khÈu NhËt B¶n cïng víi 8 ng©n hµng kh¸c vµ Ng©n hµng Th­¬ng m¹i cña Ph¸p ®· cho ViÖt Nam vay 85 triÖu USD ®Ó thanh to¸n c¸c kho¶n nî tÝn dông cña Quü TiÒn tÖ quèc tÕ, do vËy ViÖt Nam ®· ®­îc Quü TiÒn tÖ quèc tÕ cho vay 223 triÖu USD vµo n¨m 1993. N¨m 1995 khi ViÖt Nam ®· thùc sù héi nhËp vµo c¸c quan hÖ hîp t¸c khu vùc, nh÷ng c¶i c¸ch thÞ tr­êng ®· trë nªn híp dÉn h¬n ®èi víi c¸c nhµ ®Çu t­ NhËt, vÝ dô ®é rñi ro cho c¸c kho¶n ®Çu t­ trùc tiÕp Ýt ®i vµ NhËt B¶n ®· thóc ®Èy m¹nh mÏ ODA cho ViÖt Nam. Ngµy 21 - 4 - 1995, trong chuyÕn th¨m NhËt B¶n cña Tæng BÝ th­ §ç M­êi, NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· ký mét hiÖp ®Þnh tÝn dông trÞ gi¸ 58 tû yªn cho 8 dù ¸n cña ViÖt Nam, bao gåm: c¸c dù ¸n vÒ x©y dùng nhµ m¸y nhiÖn ®iÖn vµ thuû ®iÖn. ViÖn trî kh«ng hoµ l¹i ®Ó c¶i t¹o hÖ thèng cÊp n­íc khu vùc Gia L©m lµ 6,5 triÖu yªn, trang bÞ l¹i Khoa N«ng nghiÖp Tr­êng §¹i häc CÇn Th¬ lµ 788 triÖu yªn, trang bÞ m¸y mãc y tÕ cho thµnh phè Hµ Néi 590 triÖu yªn. §©y lµ kho¶n tÝn dông ­u ®·i víi l·i suÊt 1,8%/ n¨m, thêi gian vay 30 n¨m, trong ®ã 10 n¨m ®Çu kh«ng ph¶i tr¶ l·i. Hai n­íc còng ®· ký ®­îc mét hiÖp ®Þnh viÖn trî v¨n ho¸ víi trÞ gi¸ 42 triÖu yªn ®Ó trang bÞ cho phßng häc tiÕng NhËt cña Tr­êng §¹i häc Ngo¹i th­¬ng. §ång thêi NhËt B¶n còng cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 3 tû yªn ®Ó hç trî c«ng cuéc c¶i c¸ch ë ViÖt Nam. Th¸ng 6 n¨m 1995, trong chuyÕn th¨m ViÖt Nam cña Thø tr­ëng Ngo¹i giao NhËt B¶n, phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 1947 triÖu yªn ( kho¶ng 23 triÖu USD) ®Ó thùc hiÖn giai ®o¹n hai, x©y dùng c¶ng c¸ Vòng Tµu; 238 triÖu yªn (kho¶ng 2,6 triÖu USD) ®Ó thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh tiªm chñng më réng; vµ 85000 USD hç trî cho ViÖt Nam tham gia mét sè häat ®éng cña ASEAN. TÝnh chung trong n¨m 1995, NhËt B¶n ®· tho¶ thuËn cho ViÖt Nam vay 70 tû yªn. Trong chuyÕn th¨m h÷u nghÞ chÝnh thøc cña Bé tr­ëng Ngo¹i giao NhËt B¶n vµo ngµy 27 - 7 - 1996, phÝa NhËt B¶n ®· cam kÕt viÖn trî kh«ng hoµn l¹i cho ViÖt Nam 3,557 tû yªn (kho¶ng 35 triÖu USD) cho dù ¸n x©y dùng cÇu n«ng th«n vµ miÒn nói phÝa b¾c, vµ 45,1 triÖu yªn (kho¶ng 450.000 USD) viÖn trî v¨n ho¸ nh»m cung cÊp thiÕt bÞ nghe nh×n cho Khoa tiÕng NhËt Tr­êng §¹i häc Ngo¹i ng÷ Hµ Néi. Nh×n chung viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam ®· t¨ng kh¸ nhanh. Trong thêi gian 8 n¨m, tõ 1992 ®Õn 1999 NhËt B¶n ®· cam kÕt cho ViÖt Nam vay 6.335 triÖu USD, ®Æc biÖt n¨m 1998 vµ 1999, mÆc dï vÉn cßn rÊt khã kh¨n vÒ kinh tÕ do ¶nh h­ëng cña cuéc khñng ho¶ng kinh tÕ, nh­ng NhËt B¶n vÉn cam kÕt cho ViÖt Nam vay 835 triÖu USD (n¨m 1998) vµ 1,1 tû USD (n¨m 1999, chiÕm h¬n mét nöa trong tæng sè 2,1 tû USD mµ c¸c nhµ tµi trî quèc tÕ ®· cam kÕt cho ViÖt Nam vay). B¶ng 2: Quy m« ODA cña NhËt B¶n cug cÊp cho ViÖt Nam (®¬n vÞ tÝnh:100 triÖu yªn) N¨m/ Lo¹i h×nh 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 ViÖn trî kh«ng hoµn l¹i 19,19 75,86 80,47 121,48 125,47 125 143 TÝn dông ­u ®·i 455 523,04 580 700 810 850 880 L·i suÊt 1% 1% 1,8% 2,3% 2,3% 2,3% 2,3% (Theo: Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA…NXB gi¸o dôc - 2000) B­íc sang thÕ kû XXI, trong n¨n 2001 ChÝnh phñ NhËt B¶n ®· chÝnh thøc ký HiÖp ®Þnh tµi trî cho c¸c dù ¸n quan träng nh­ ®­êng d©y t¶i ®iÖn 500KV Phó Mü - Nhµ BÌ - Phó L©m (114,15 triÖu USD), cÇu CÇn Th¬ (216,04 triÖu USD), viÖn trî kh«ng hoµn l¹i 13,63 triÖu USD…còng trong n¨m 2001 do nÒn kinh tÕ bÞ suy tho¸i vµ ý kiÕn trong n­íc ph¶n ®èi viÖc gia t¨ng l­îng ODA ngµy mét cao, ®ång thêi nh»m h¹n chÕ bít kho¶n nî chÝnh phñ vèn ®· rÊt cao (130% GDP), ChÝnh phñ NhËt B¶n buéc ph¶i c¾t gi¶m ng©n quü dµnh cho ODA. Tuy vËy møc ODA cam kÕt cho ViÖt Nam trªn c¬ së ®ång yªn vÉn t¨ng 8% víi môc ®Ých nh»m hç trî ViÖt Nam x©y dùng c¸c c«ng tr×nh c¬ së h¹ tÇng, phôc vô ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi nh­: S©n bay T©n S¬n NhÊt, cÇu B·y Ch¸y, cÇu Thanh Tr×, nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn ¤m«n v v…Tæng sè ODA trong n¨m 2001 gÇn 700 triÖu USD. Trong bµi ph¸t biÓu cña Thñ T­íng NhËt håi gi÷a n¨m 2001, NhËt B¶n ®· cam kÕt thóc ®Èy viÖn trî cho ViÖt Nam. Ngµy 28 - 11 - 2001, nh©n lÔ kû niÖm lÇn thø 10 NhËt nèi l¹i viÖn trî ODA cho ViÖt Nam, hai bªn ®· tho¶ thuËn 5 lÜnh vùc c¬ b¶n mµ nguån vèn ODA sÏ tÈp trung vµo: 1- §µo t¹o con ng­êi vµ xËy dùng c¬ chÕ thóc ®Èy viÖc dÞch chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng; 2 - N©ng cÇp c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ nh­ ®iÖn lùc, vËn t¶i; 3 - Ph¸t triÓn n«ng nghiÖp n«ng th«n; 4 - Gi¸o dôc vµ ch÷a bÖnh; 5 - M«i tr­êng. Nh×n chung h×nh thøc chñ yÕu trong viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam lµ d¹ng tÝn dông ­u ®·i, chiÕm 90%. Tû lÖ viÖn trî kh«ng hoµn l¹i trong ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam cßn t­¬ng ®èi thÊp, kho¶ng 10%. HiÖn t¹i c¸c kho¶n vay lín nhÊt lµ kho¶n vay hµng ho¸ (53%), ®iÖn vµ khÝ ®èt (28%), giao th«ng vËn t¶i vµ th«ng tin liªn l¹c (kho¶ng19%). C¸c hµng ho¸ nµy ®­îc sö dông cho môc ®Ých ng¾n h¹n, nh­ng viÖc tr¶ nî l¹i lµ dµi h¹n, do ®ã chóng cÇn ®­îc sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c kho¶n ODA cña NhËt B¶n còng nh­ c¸c tæ chøc quèc tÕ kh¸c ®Òu chñ yÕu h­íng vµo c¸c dù ¸n c¶i t¹o, n©ng cÊp vµ x©y dùng míi h¹ tÇng c¬ së cña ViÖt Nam nh­ n©ng cÊp ®­êng quèc lé xuyªn ViÖt, xöa ch÷a ®­êng xe löa Hµ Néi - thµnh phè Hå ChÝ Minh, n©n cÊp c¶ng H¶i Phßng, c¶i t¹o vµ hoµn chØnh c¸c hÖ thèng cÊp tho¸t n­íc cña mét sè tØnh vµ thµnh phè. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®· nªu trªn, ViÖt Nam còng cßn tån t¹i nhiÒu khã kh¨n bëi v× qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông ODA ë ViÖt Nam cßn ®ang rÊt míi mÎ, chóng ta võa häc tËp võa thùc hµnh trong ®iÒu kiÖn cã nhiÒu kh¸c biÖt vÒ quy ®Þnh gi÷a trong n­íc vµ n­íc ngoµi, cã nhiÒu kh¸c biÖt trong thñ tôc cung cÊp ODA gi÷a c¸c nhµ tµi trî…ch¾c ch¾n kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt trong kh©u tiÕp nhËn vµ sö dông cô thÓ lµ: C¬ chÕ qu¶n lý vµ sö dông c¸c nguån viÖn trî cßn nhiÒu ®iÓm chång chÐo, r­êm rµ nªn ®«i lóc dÉn ®Õn t×nh tr¹ng chËm trÔ trong viÖc thµnh lËp c¸c Ban qu¶n lý dù ¸n. VÝ dô nh­ mét dù ¸n thuéc lÜnh vùc l©m nghiÖp khi ®· cã hiÖu lùc 3 th¸ng mµ vÉn kh«ng më ®­îc ta× kho¶n do thiÕu nh©n lùc, sau 5 th¸ng dù ¸n nµy míi rót ®­îc mét kho¶n tiÒn t¹m øng ®Ó häat ®éng. Theo c¸c chuyªn gia n­íc ngoµi, sù thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ quan liªn quan víi cÊp Bé vµ Ban qu¶n lý dù ¸n ch­a ®­îc chó träng; tõng hiÖp ®Þnh cô thÓ th× do rÊt nhiÒu Bé, ngµnh ký nh­ng bé tµi chÝnh l¹i kh«ng theo dâi chung ®­îc c¸c nguån vèn vay hoÆc viÖn trî còng nh­ néi dung sö dông tõng nguån. Thùc tÕ cho hÊy c¸c thñ tôc xem xÐt vµ tr×nh tù duyÖt dù ¸n cßn phøc t¹p, ph¶i qua nhiÒu cÊp; nhÊt lµ kh©u ®Êu thÇu vµ chÊm thÇu khiÕn cho thêi gian thùc hiÖn dù ¸n bÞ chËm l¹i. Nh­ dù ¸n " C¶ng Sµi Gßn" cã hai gãi thÇu 7 vµ 8 ®Ó mua cÇn cÈu ®­îc tr×nh duyÖt tõ th¸ng 7 n¨m 1997, mµ ®Õn th¸ng 8 n¨m 1998 míi thùc hiÖn ®­îc. Qu¸ tr×nh xem xÐt vµ lùa chän nhµ thÇu cña dù ¸n "Cung cÊp n­íc ë Thµnh phè Hå ChÝ Minh" còng gÆp khã kh¨n khi nhµ thÇu tham gia kh«ng tu©n thñ ®iÒu kiÖn cña nhµ tµi trî. Nh×n chung thiÕu dù ¸n ®· mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ nhÊt ®Þnh; hµng ngµn c¸n bé, c«ng nh©n ViÖt Nam ®­îc ®µo t¹o hoÆc t¸i ®µo t¹o vÒ nh÷ng kü n¨ng chuyªn m«n hoÆc qu¶n lý th«ng qua c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA cã kÕt qña cao. Tuy nhiªn nh×n mét c¸ch toµn diÖn nguån viÖn trî kh«ng hoµn l¹i bÞ ph©n t¸n, dµn tr¶i qu¸ nhiÒu, ch­a tËp trung vµo nh÷ng lÜnh vùc cã lîi thÕ t­¬ng ®èi vµ cã kh¶ n¨ng t¸c ®éng thóc ®Èy sù ph¸t triÓn c¸c ngµnh kh¸c cña nÒn kinh tÕ. H¬n n÷a, nhiÒu ng­êi vÉn coi viÖn trî lµ cña "trêi cho", v× vËy viÖc sö dông vµ qu¶n lý c¸c nguån viÖn trî th­êng kh«ng ®­îc ®¶m b¶o ®óng chÕ ®é tµi chÝnh, thËm chÝ cßn rÊt l·ng phÝ vµ tuú tiÖn. §iÒu ®ã còng gãp phÇn lµm gi¶m hiÖu qu¶ ö dông nguån vèn ODA. NhiÒu dù ¸n do thiÕu vèn ®èi øng (PhÇn vèn trong n­íc tèi thiÓu ph¶i cã theo yªu cÇu cña nhµ tµi trî), nªn viÖc cÊp vèn cña ®èi t¸c cho vay ch­a phï hîp víi tiÕn ®é thùc hiÖn dù ¸n. Ngoµi ra gi¸ ®Òn bï ®Ó thùc hiÖn c«ng t¸c gi¶i phãng mÆt b»ng cã thÓ bÞ thay ®æi - v× mét lý do nµo ®o so víi tÝnh to¸n ban ®Çu cµng g©y khã kh¨n cho c¸c dù ¸n khi triÓn khai; hoÆc g©y tèn kÐm thêi gian, lµm chËm kh¶ n¨ng rót vèn. VÒ n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng lµm viÖc cña c¸c nh©n viªn trong m«i tr­êng ODA: theo ®¸nh gi¸ cña nhiÒu nhµ ph©n tÝch trong vµ ngoµi n­íc, mÆc dï ta ®· qua mét thêi gian kh¸ dµi tiÕp nhËn nguån hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc, nh­ng nh©n sù vµ kü n¨ng nh©n sù trong c«ng t¸c ®iÒu hµnh - sö dông nguån vèn ODA ë nh÷ng cÊp kh¸c nhau hiÖn ®ang thiÕu vÒ sè l­îng vµ yÕu vÒ chÊt l­îng, hä cßn qu¸ yÕu so víi yªu cÇu quèc tÕ vµ yªu cÇu cña c¸c nhµ tµi trî. §©y lµ mét vÊn ®Ò ®· ®­îc nhiÒu ng­êi quan t©m xem xÐt nh­ng tèc ®é kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm nµy cßn qu¸ chËm. HËu qu¶ lµ c¸c kh©u trong qu¸ tr×nh tiÕp nhËn vµ sö dông viÖn trî ®Òu cã h÷ng sai lÇm lÆp l¹i nhiÒu lÇn, lµm ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ sö dông vèn vay vµ uy tÝn cña ViÖt Nam trong lÜnh vùc huy ®éng vµ tiÒp nhËn ODA. §ã lµ nh÷ng h¹n chÕ næi bËt ®ßi hái ViÖt Nam tõng b­íc kh¾c phôc ®Ó nguån vèn ODA sö dông cã hiÖu qu¶ h¬n. Tãm l¹i quan hÖ kinh tÕ cña NhËt B¶n vµ ViÖt Nam ®· cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn ®¸ng mõng, ®Æc biÖt lµ viÖn trî ph¸t chÝnh thøc ODA cña NhËt B¶n ®a gióp ViÖt Nam ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh tùu trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nãi riªng vµ trong quan hÖ hai n­íc ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung ngµy cµng t«t ®Ñp. III. ý thøc, tr¸ch nhiÖm cña ViÖt Nam trong qu¶n lý, sö dông vµ hoµn tr¶ vèn vay ODA. NhËn thøc r»ng ODA lµ mét nguån lùc cã ý nghÜa quan träng tõ bªn ngoµi, ChÝnh phñ ViÖt Nam lu«n lu«n coi träng quan t©m c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông nguån lùc nµy. Ngay tõ héi nghÞ ®Çu tiªn c¸c nhµ tµi trî dµnh cho ViÖt Nam (11 - 1993) ChÝnh phñ ViÖt Nam ®· tuyªn bè quan ®iÓn cña m×nh vÒ vÊn ®Ò qu¶n lý vµ sö dông ODA. §iÒu quan träng lµ nguån vèn bªn ngoµi ph¶i södông cã hiÖi qu¶. ChÝnh phñ nhËn tr¸ch nhiÖm ®iÒu phèi vµ sö dông vay, viÖn trî n­íc ngoµi víi nhËn thøc s©u s¾c r»ng nh©n d©n ViÖt Nam lµ ng­êi ph¶i g¸nh chÞu c¸i gi¸ ph¶i tr¶ cho sù thÊt b¹i nÕu nguån vèn nµy kh«ng ®­îc sö dông cã hiÖu qña. Tr­íc n¨m 1993 viÖc qu¶n lý vµ sö dông ODA ®­îc ®iÒu tiÕt bëi tõng quyÕt ®Þnh riªng lÎ cña ChÝnh phñ ®èi víi tõng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ODA vµ tõng nhµ tµi trî cô thÓ . §Ó qu¶n lý vµ tr¶ nî n­íc ngoµi mét c¸h cã hÖ thèng, Nhµ n­íc ban hµnh NghÞ ®Þng sè 58/CP ngµy 30 - 8 - 1993 vÒ qu¶n lý vµ tr¶ nî n­íc ngoµi, NghÞ ®Þng sè 20/CP ngµy 20 - 4 - 1994 vÒ qu¶n lý nguån vèn hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA. §©y lµ hai v¨n b¶n cã hiÖu lùc ph¸p lý cao nhÊt cña ChÝnh phñ trong trong lÜng vùc qu¶n lý nî n­íc ngoµi nãi chung vµ ODA nãi riªng. Trªn c¬ së tæng kÕt thùc tiÔn vµ yªu cÇu ®æi míi qu¶n lý n¨m 1997 - 1999, ChÝnh phñ ban hµnh NghÞ ®Þng 87/1997/N§-CP ngµy 05 - 08 - 1997 vµ NghÞ ®Þng 90/1998/N§-CP ngµy 07 - 11 - 1998 vÒ quy chÕ vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi thay thÕ cho hai NghÞ ®Þng trªn, ®· gãp phÇn n©ng cµo hiÖu qu¶ qu¶n lý cña nhµ n­íc, ph©n c«ng râ tr¸ch nhiÖm gi÷a c¸c c¬ quan tæng hîp cña ChÝnh phñ, c¸c bé, c¸c ngµnh, ®Þa ph­¬ng vµ c¸c tæ chøc kinh tÕ trong viÖc qu¶n lý, sö dông vèn vay n­íc ngoµi vµ h­íng dÉn thùc hiÖn c¸c NghÞ ®Þng trªn cña ChÝnh phñ. C¸c v¨n b¶n nµy ®· t¹o ra mét hµnh lang ph¸p lý trong viÖc qu¶n lý sö dôngvay nî n­íc ngoµi, nh»m ®¶m b¶o sù phèi hîp chÆt chÏ, ®ång bé c¸c c¬ quan cã liªn quan trong viÖc khai th¸c vèn n­íc ngoµi, v× vËy chóng ta ®· ®¹t kÕt qu¶ ®¸ng khÝch lÖ trong huy ®éng vèn vay, viÖn trî n­íc ngoµi. Tæng sè vèn ODA ®· cam kÕt dµnh cho ViÖt Nam th«ng qua c¸c héi nghÞ cña c¸c nhµ tµi trî tõ n¨m 1993 ®Õn nay kho¶ng trªn 17 tû USD. Bªn c¹nh ®ã chóng ta cÇn ph¶i kh¾c phôc nh÷ng quan ®iÓn cho lµ vèn vay ODA nh­ lµ mét mãn quµ tÆng, cho kh«ng mµ kh«ng ý thøc râ tr¸ch nhiÖm trong viÖc hoµn tr¶ sau nµy, ph¶i x¸c ®Þnh râ cã vay lµ ph¶i cã tr¶. Trªn quan ®iÓm ®ã sÏ t¹o uy tÝn vµ thu hót ODA vµo ViÖt Nam ngµy cµng nhiÒu h¬n. ch­¬ng III triÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n I. TriÓn väng. Quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n ph¸t triÓn tèt ®Ñp nh­ hiÖn nay, tr­íc hÕt lµ nhê sù cè g¾ng nç lùc cña c¶ hai n­íc. §ång thêi xu thÕ hoµ nhËp, hîp t¸c cña khu vùc vµ thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng, ®Ó khëi ®éng thóc ®Èy vµ cñng cè quan hÖ nµy. C¬ së chÝnh ®Ó duy tr× c¸c quan hÖ l©u dµi ®ã chÝnh lµ xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vµ lîi Ých cña hai n­íc. §©y lµ nÐt næi bËt trong quan hÖ hai n­íc trong thêi gian qua, mÆc dï quan hÖ hai n­íc ®· cã b­íc ph¸t triÓn kh¸ toµn diÖn song tÝnh bÒn v÷ng vµ chiÒu s©u cña nã cÇn ph¶i ®­îc t¨ng c­êng vµ n©ng cao h¬n n÷a. ViÖc nèi l¹i viÖn trî ph¸t triÓn chÝnh thøc ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam vµo th¸ng 11 n¨m 1992 còng ®­îc xem nh­ mét ®iÓm míi trong quan hÖ kinh tÕ ViÖt - NhËt. KÓ tõ ®ã ®Õn nay NhËt lu«n lµ n­íc tµi trî lín nhÊt cho ViÖt Nam, viÖc nèi l¹i viÖn trî ®­îc nh×n nh­ kÕt qu¶ tæng hîp cña nhiÒu nh©n tè. §ã lµ sù cëi më trong chÝnh s¸ch ®æi míi kinh tÕ cña ViÖt Nam,lµ xu h­íng hoµ dÞu hîp t¸c trong khu vùc tõ khi chiÕn tranh l¹nh kÕt thóc vµ ®Æc biÖt lµ thiÖn chÝ cña ChÝnh phñ NhËt B¶n xuÊt ph¸t tõ lîi Ých ph¸t triÓn cña khu vùc còng nh­ cña chÝnh b¶n th©n NhËt. Bëi lÏ nÒn kinh tÕ NhËt lµ nÒn kinh tÕ h­íng ngo¹i, m«i tr­êng bªn ngo¹i nhÊt lµ khu vùc Ch©u ¸ cã t¸c ®éng rÊt lín ®Õn sù th¨ng trÇm cña nÒn kinh tÕ, bëi vËy ta cã thÓ tin t­ëng mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n trong t­¬ng lai sÏ ngµy cµng ph¸t triÓn. Bªn c¹ch ®ã, ta còng cÇn ph¶i nhÊn m¹nh r»ng nh÷ng thµnh c«ng trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam, trªn thùc tÕ ®· t¹o ra mét h×nh ¶nh tÝch cùc vµ mét niÒm tin cho c¸c ®èi t¸c, trong ®ã cã NhËt B¶n. Nh÷ng thµnh c«ng nhiÒu mÆt trong qu¸ tr×nh ®æi míi ë ViÖt Nam vµ chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi cña n­íc ta ®· t¹o ra c¬ së cho sù thay ®æi trong chÝnh s¸ch nèi l¹i tµi trî vµ nh÷nh ­u tiªn tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam. Chóng ta biÕt ViÖt Nam phÊn ®Êu ®Ó t¨ng gÊp ®«i GDP/ ®Çu ng­êi vµ t¨ng gÊp 5 kim ng¹ch xuÊt khÈu vµo n¨m 2000; kiÓm so¸t l¹m ph¸t d­íi møc hai ch÷ sè vµ æn ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i; §¹t møc t¨ng tr­ëng æn ®Þnh - møc t¨ng GDP trung b×nh hµng n¨m t¨ng tõ 5,5 - 6,5%; Møc t¨ng tr­ëng trong khu vùc n«ng nghiÖp lµ tõ 10 - 12% vµ phÊn ®Êu gi¶m tû lÖ t¨ng cña d©n sè tõ 0,04 - 0,06% hµng n¨m (trong thêi gian tõ 1991 - 2000) ®Ó gãp phÇn thóc ®Èy chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña n­íc ta, trong ®ã ODA cã vai trß ngµy cµng lín vµ lu«n ®­îc ChÝnh phñ ViÖt Nam quan t©m. XÐt trªn nhiÒu ph­¬ng diÖn vµ tõ nh÷ng ph©n tÝch trªn cho phÐp nhËn xÐt r»ng t­¬ng lai cña tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam hÕt søc s¸ng sña. Bëi tr­íc hÕt ®ã vÉn lµ thiÖn chÝ cña hai n­íc. Ch¼ng h¹n, chóng ta cßn nhí trong cuéc th¨m lÇn ®Çu tiªn cña Thñ t­íng NhËt B¶n tíi ViÖt Nam ngµy 23/8/1994, kÓ tõ khi hai n­íc thiÕt lËp quan hÖ ngo¹i giao tõ 1973, Thñ t­íng Tomiichi Murayama trong cuéc héi ®µm víi Thñ t­êng ViÖt Nam Vâ V¨n KiÖt, nãi r»ng "T«i sÏ rÊt hµnh phóc nÕu cuéc th¨m nµy gióp më ra mét kû nguyªn míi cho quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n " vµ Thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt nãi "T«i hy väng hai n­íc sÏ ®ãng l¹i qu¶ khø, va cïng tiÕn vÒ t­¬ng lai v× lîi Ých cña nh©n d©n hai n­íc chóng ta" vµ gÇn ®©y h¬n trong cuéc héi ®µm víi Thñ t­íng Vâ V¨n KiÖt t¹i Hµ Néi ngµy 11/01/1997 Thñ t­íng NhËt B¶n Hashimoto còng nhÊn m¹nh tíi viÖc NhËt B¶n tiÕp tôc tµi trî cho ViÖt Nam nhÊt lµ trong lÜnh vùc x©y dùng c¬ së h¹ tÇng, ph¸t triÓn nguån nh©n lùc, ph¸t triÓn n«ng th«n, b¶o vÖ m«i tr­êng… Thø hai lµ ViÖt Nam tõ th¸ng 7 n¨m 1995 ®· trë thµnh mét thµnh viªn chÝnh thøc cña ASEAN vµ b×nh th­êng ho¸ quan hÖ ngo¹i giao ViÖt Nam - Hoa Kú ®­îc thùc hiÖn sau tuyªn bè ngµy 13/07/1995 cña Tæng thèng Mü Bill Clint¬n. Hai sù kiÖn nµy d­êng nh­ ®Æt dÊu chÊm hÕt cho nh÷ng "v­íng m¾c" vÒ sù phèi hîp chÝnh s¸ch giøa NhËt B¶n víi c¸c ®ång minh ®èi víi ViÖt Nam, nhÊt lµ trong chÝnh s¸ch tµi trî ODA vµ hîp t¸c kinh tÕ. Nh÷ng ®iÒu nµy rÊt thuËn lîi cho mèi quan hÖ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n sau nµy. H¬n n÷a ODA cña NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m tíi sÏ h­íng tíi ph¹m vi toµn cÇu hay cßn gäi lµ NhËt B¶n sÏ thùc thi chÝnh s¸ch toµn cÇu ho¸ ODA, khuynh h­íng nµy diÔn ra sÏ lµm gi¶m khèi l­îng tµi trî ODA cña NhËt B¶n cho c¸c n­íc. Tuy nhiªn do tÇm quan träng cña ®èi t¸c vµ tÝnh ®a d¹ng trong tr×nh ®é ph¸t triÓn cña c¸c n­íc, NhËt B¶n sÏ thùc thi chÝnh s¸ch ODA mang tÝnh ph©n biÖt, tøc lµ NhËt B¶n vÉn dµnh sù ­u tiªn cho c¸c n­íc cã tr×nh ®é ph¸t triÓn thÊp h¬n nh­ ViÖt Nam. V× lý do ®ã ViÖt Nam cÇn tranh thñ thùc thi nh÷ng chÝnh s¸ch nh»m thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n trong th¬× gian tíi. Sù hîp t¸c kinh tÕ gi÷a ViÖt Nam vµ NhËt B¶n, bao gåm c¶ th­¬ng m¹i, ®Çu t­ trùc tiÕp vµ viÖn trî ODA ®· ngµy cµng t¨ng lªn trong vµi n¨m trë l¹i ®©y cã nh÷ng dÊu hiÖu ®¸ng khÝch lÖ c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. VÒ sè l­îng, tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc viÖn trî, th­¬ng m¹i vµ ®Çu t­ trùc tiÕp ®Òu t¨ng lªn nhanh chãng. NhËt B¶n ®· trë thµnh b¹n hµng lín nhÊt trong th­¬ng m¹i vµ lµ nhµ tµi trî lín nhÊt vÒ ODA cho ViÖt Nam, ®øng thø 5 trong danh s¸ch c¸c n­íc ®Çu t­ trùc tiÕp vµ cã thÓ sÏ dµnh vÞ trÝ cao h¬n n÷a ë ViÖt Nam. ViÖc t¨ng tû lÖ cña ViÖt Nam trong tæng gi¸ trÞ ngo¹i th­¬ng vµ ®Çu t­ trùc tiÕp cña NhËt B¶n lµ mét biÖn ph¸p ®Ó gi¶m sù phô thuéc mét chiÒu vÒ kinh tÕ cña ViÖt Nam víi NhËt B¶n, mÆt kh¸c thóc ®Èy mèi quan hÖ phô thuéc lÉn nhau vµ cïng cã lîi gi÷a hai n­íc. VÒ chÊt l­îng ViÖt Nam ®· cã b­íc chuyÓn tõ thiÕu hôt sang thÆng d­ trong th­¬ng m¹i víi NhËt B¶n, kh«ng chØ t¨ng xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm n«ng nghiÖp, kho¸ng s¶n, mµ cßn t¨ng nhanh xuÊt khÈu c¸c s¶n phÈm c«g nghiÖp chÕ biÕn vµ chÕ t¹o nh­ dÖt vµ may mÆc tõ ViÖt Nam sang NhËt B¶n. ODA gióp cho ViÖt Nam thùc hiÖn sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, mét sî nghiÖp mang l¹i lîi Ých quèc gia lín nhÊt cña ViÖt Nam Ýt nhÊt trong 5 thËp kû tíi, cho ®Õn gi÷a thÕ kû 21. Nh­ vËy mèi quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n tõ n¨m 1992 ®Õn nay cã b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ so víi thËp kû 80 vµ còng cã thÓ kÕt luËn r»ng tõ n¨m 1992 ®Õn nay lµ giai ®o¹n ph¸t triÓn m¹nh nhÊt cña quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n nãi chung, viÖn trî ODA nãi riªng trong lÞch sö cho ®Õn nay. Hy väng víi dÊu hiÖu tÝch cùc cña viÖc phôc håi kinh tÕ NhËt B¶n vµ khu vùc, cïng víi qu¸ tr×ng ®Èy m¹nh ®æi míi kinh tÕ cña ViÖt Nam, nh÷ng kÕt qu¶ trªn sÏ lµ b­íc quµ quan träng cho viÖc gia t¨ng h¬n n÷a quan hÖ hai quèc gia trong thÕ kû míi, gãp phÇn vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña hai quèc gia còng nh­ t¹o ra bÇu kh«ng khÝ hîp t¸c trong khu vùc vµ thÕ giíi. II. Mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA. Víi t×nh h×nh cña ViÖt Nam hiÖn nay, muèn thu hót nhiÒu h¬n n÷a vån ODA viÖn trî cña NhËt B¶n nãi riªng vµ ODA cña c¸c nhµ tµi trî kh¸c nãi chung thÞ chóng ta cÇn cã mét c¬ chÕ chÝnh s¸ch gän nhÑ vµ chÆt chÏ; tæ chøc thùc hiÖn mät c¸ch hîp lý vµ khoa häc; sö dông ODA cã hiÖu qu¶ vµ tiÕt kiÖm. §Ó thùc hiÖn ®­îc ®iÒu ®ã cÇn ph¶i cã nh÷ng gi¶i ph¸p phï hîp. Thø nhÊt, vÒ c¬ chÕ chÝnh s¸ch: ph¶i tiÕn hµnh x©y dùng chÝnh s¸ch tæng thÓ vÒ qu¶n lý, gi¸m s¸t vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi ®­îc häach ®Þnh trong mèi t­¬ng quan chÆt chÏ víi c¸c chÝnh s¸ch vµ môc tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi ë tÇm vÜ m«; viÖc qu¶n lý vay vµ tr¶ nî n­íc ngoµi ph¶i tÝnh ®Õn c¸c chØ tiªu c¬ b¶n vÒ nî n­íc ngoµi nh­: kh¶ n¨ng hÊp thô vèn vay n­íc ngoµi (Tæng sè nî n­íc ngoµi/ GDP), chØ tiªu kh¶ n¨ng vay thªm tõng n¨m; chØ tiªu kh¶ n¨ng hoµn tr¶ nî (Tæng nghÜa vô tr¶ nî/ thu nhËp xuÊt khÈu). Ph¶i nhanh chãng hoµn chØnh c¸c chÝnh s¸ch, chÕ ®é vÒ vay vµ qu¶n lý vay nî n­íc ngoµi nãi chunh vµ nguån vèn ODA nãi riªng. Rµ s¸t l¹i ®Þnh møc, xo¸ bá c¸c ®Þnh møc l¹c hËu, x©y dùng c¸c ®Þnh møc ®¶m b¶o tiªn tiÕn khoa häc phï hîp víi thùc tiÔn. CÇn xem l¹i quy tr×ng ®Êu thÇu, xÐt thÇu, giao thÇu ®Ó gi¶m sù kh¸c biÖt gi÷a trong n­íc vµ n­íc ngoµi, tuy nhiªn nã ph¶i phï hîp víi ®iÒu kiÖn ViÖt Nam, ngay thñ tôc hµnh chÝnh còng ph¶i ®¬n gi¶n ho¸ kh«ng r­êm rµ phøc t¹p ¶nh h­ëng tíi tèc ®é gi¶i ng©n. Qu¶n lý vay nî cÇn x¸c ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña ng­êi vay vµ ng­êi sö dông vèn vay, chèng û l¹i vµo nhµ n­íc. ®ång thêi ph¶i qu¶n lý chÊt l­îng c¸c kho¶n vay ODA, ®Æc biÖt lµ kh©u x©y dùng dù ¸n; n©ng cao tr¸ch nhiÖm c¸ nh©n cña ng­êi ra quyÕt ®Þnh ®Çu t­ nh­: ban hµnh c¸c th«ng t­ h­íng dÉn thËt cô thÓ ®Ó thùc hiÖn tèt c¸c NghÞ ®Þng cña ChÝnh phñ vÕ qu¶n lý vay vµ tr¶ nî, ®¶m b¶o tr¶ nî ®óng h¹n kh«ng r¬i vµo nî chång chÊt, kh«ng cã kh¶ n¨ng thanh to¸n. KhuyÕn khÝch sù tham gia cña c¸c ngµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng c¸c c¬ së vµo khai th¸c nguån vèn ODA, nh»m kh¾c phôc c¸c ®iÒu kiÖn lén xén hiÖn nay trong x¸c ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn cho vay l¹i. Thø hai, vÒ tæ chøc thùc hiÖn: qu¶n lý nguån vèn ODA cho vay ph¶i ®­îc ®ång bé, thèng nhÊt qua ®Çu mèi lµ Bé tµi chÝnh. Khi x©y dùng c¸c h¹ng môc c¸c ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ­u tiªn ®Çu t­ cña Nhµ n­íc cÇn chØ râ thø tù ­u tiªn theo tõng ch­¬ng tr×nh, dù ¸n ®Ó lµm c¨n cø vËn ®éng vèn n­íc ngoµi. C¸c nguån vèn viÖn trî cho tõng lÜng vùc cÇn ph¶i ph©n bæ theo trËt tù ­u tiªn víi c¬ cÊu cô thÓ, kÕt hîp víi kh¶ n¨ng vµ nhu cÇu vèn ®èi øng cã tÝnh to¸n cô thÓ. Ph¶i x¸c ®Þnh râ vèn ®èi øng ngay tõ khi b¾t ®Çu ®Ó ®¶m b¶o tÝnh kh¶ thi. Nhµ n­íc chØ bè trÝ vèn ®èi øng cho nh÷ng dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kh«ng cã kh¶ n¨ng thu håi vèn trùc tiÕp. C¸c dù ¸n cßn l¹i, chñ ®Çu t­ cÇn cã ph­¬ng ¸n bè trÝ vèn ®èi øng ch¾c ch¾n h¬n míi ®­a vµo kÕ häach sö dông vèn ODA. §©y lµ vÊn ®Ò then chèt cho yªu cÇu sö dông hîp lý cã hiÖu qu¶, tõ ®ã thu hót nguån vèn ODA tõ n­íc ngoµi. Thø ba, kiÖn toµn bé m¸y qu¶n lý b»ng c¸ch t¨ng c­êng ®µo t¹o båi d­ìng kiÕn thøc lËp vµ qu¶n lý dù ¸n ë c¸c bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng nh»m ®¶m b¶o kh¶ n¨ng lËp kÕ häach, lËp dù ¸n vµ qu¶n lý dù ¸n. N©ng cao tr×ng ®é thÈm ®Þnh ®Ó xÐt duyÖt, quyÕt ®Þng ®èi víi c¸c dù ¸n ngay ë tõng bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng còng nh­ huy ®éng nguån vèn ®èi øng trong n­íc nh»m lµm cho viÖc hÊp thô nguån vèn n­íc ngoµi cã hiÖu qu¶ cao. T¨ng c­êng hoµn thiÖn hÖ thèng thèng kª, kÕ to¸n vÒ nî n­íc ngoµi, ®Èy m¹nh c«ng t¸c tuyªn truyÒn ®èi víi c¸c ®èi t¸c tµi trî ®Ó hä hiÓu thªm thÓ chÕ ®iÒu phèi vµ qu¶n lý vay nî n­íc ngoµi vÒ nguån vèn ODA cña ViÖt Nam VÒ sö dông ODA: sö dông vè vay ­u ®·i ODA ph¶i coi träng hiÖu qu¶ kinh tÕ, kh«ng ®­îc sö dông hÕt tÊt c¶ c¸c kho¶n thu nhËp rßng ®· cã, cÇn ph¶i gi÷ l¹i mét phÇn ®Ó hoµn tr¶ l¹i vèn, l·i kÞp thêi nh»m ®¶m b¶o uy tÝn quèc tÕ. Thø t­, lùa chän lÜnh vùc sö dông nguån vèn ODA mét c¸ch phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña ®Êt n­íc. HiÖn nay ë ViÖt Nam ®Ó nÒn kinh tÕ ®¹t kÕt qu¶ trªn diªn réng dùa vµo luång vèn ®Çu t­ trùc tiÕp n­íc ngoµi l©u dµi, th× viÖc c¶i thiÖn c¬ së h¹ tÇng ®· trë thµnh nhiÖm vô cÊp b¸ch. Do ®ã trong thêi gian ®Çu cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, ViÖt Nam cÇn tËp chung vèn, ®Æc biÖt lµ vèn ­u ®·i n­íc ngoµi ODA ®Ó ®Çu t­ cho c¸c dù ¸n x©y dùng c¬ së h¹ tÇng kinh tÕ, c¸c c¬ së s¶n xuÊt t¹o nhiÒu viÖc lµm, c¸c dù ¸n ®Çu t­ quan träng cña Nhµ n­íc trong tõng thêi kú: ®iÖn, xi m¨ng, s¾t thÌp, cÊp tho¸t n­íc, dÇu má…VÒ l©u dµi, chiÕn l­îc sö dông vèn vay n­íc ngoµi ph¶i kÕt hîp víi c«ng cuéc c¶i c¸ch ngµy cµng s©u s¾c h¬n, t¨ng c­êng xuÊt khÈu hµng ho¸, ®iÒu chØnh chiÕn l­îc thay thÕ mÆt hµng nhËp khÈu. Sö dông ODA cã hiÖu qu¶, nÒn kinh tÕ ®­îc c¶i thiÖn sÏ thu hót c¸c nhµ ®Çu t­ n­íc ngoµi ngµy cµng nhiÒu. Thø n¨m, x©y dùng hÖ thèng kiÓm so¸t, ®¸nh gi¸ viÖc sö dông guån vèn ODA: Vèn vay ph¶i ®­îc sö dông ®óng môc ®Ých ®· ®­îc thÈm ®Þnh phª duyÖt, qu¸n triÖt ph­¬ng ch©m vèn vay ph¶i ®­îc sö dông toµn bé vµo môc ®Ých ®Çu t­ ph¸t triÓn, kh«ng dïng trang tr¶i nhu cÇu tiªu dïng. Thñ tôc qu¶n lý ph¶i chÆt chÏ, nh­ng ph¶i thuËn lîi cho ng­êi sö dông trong viÖc rót vèn vµ sö dông vèn, kh«ng g©y phiÒn hµ lµm gi¶m tèc ®é gi¶i ng©n, ph¶i ®Æt c¸c h¹n møc sö dông vµ kiÓm tra chÆt chÏ viÖc chi tiªu theo dâi qu¸ tr×ng thùc hiÖn vµ qu¶n lý gi¶i ng©n dù ¸n. ChÝnh phñ n¾m ®­îc ®Çy ®ñ c¸c th«ng tin phôc vô cho c¸c häat ®éng ®iÒu phèi vµ gi¸m s¸t ®¸nh gi¸ tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c ch­ng tr×nh dù ¸n sö dông nguån vèn ODA, nhÊt lµ ®¸nh gi¸ sau dù ¸n, chuÈn bÞ cho c¸c ch­¬ng tr×ng, dù ¸n tiÕp theo Gióp c¸c doanh nghiÖp huy ®éng ®­îc sù gióp ®ì cña bªn ngoµi vµ t¹o ra mét nhËn thøc tèt vÒ t¸c dông cña ODA. Ký kÕt nh÷ng hiÖp ®Þng víi ®èi t¸c n­íc ngoµi nh»m n©ng cao h¬n n÷a c¶ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng cña nguån vèn thu hót ®­îc. Trªn ®©y chØ lµ nh÷ng kiÕn nghÞ c¬ b¶n nh»m t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý vµ sö dông cã hiÖu qu¶ nguån vèn ODA, tõ ®ã thu hót h¬n n÷a sù viÖn trî ODA cña c¸c n­íc còng nh­ c¸c tæ chøc quèc tÕ trong thêi gian tíi ®Ó ®¸p øng nhu cÇu vÒ vèn cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, n©ng cao tÝch luü cña nÒn kinh tÕ, thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay cña ViÖt Nam. KÕt luËn Quan hÖ kinh tÕ NhËt B¶n - ViÖt Nam ®· thùc sù ®i vµo thÕ æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn tø n¨m 1992 vµ cã nhiÒu triÓn väng tèt ®Ñp, bao gåm c¶ th­¬ng m¹i ®Çu t­ vµ viÖn trî, mang trong nã nhiÒu ®Æc tr­ng míi, ®iÒu mµ kh«ng ph¶i thêi kú nµo còng cã ®­îc nÕu kh«ng muèn nãi lµ ch­a bao giê cã. Víi nh÷nh chuyÓn biÕn g¾n bã kh«ng nh÷ng vÒ m¨t kinh tÕ mµ cßn c¶ vÒ ngo¹i giao vµ chÝnh trÞ cña hai n­íc. Xu thÕ hoµ nhËp, hîp t¸c cña khu vùc vµ thÕ giíi lµ ®iÒu kiÖn hÕt søc quan träng ®Ó khëi ®éng thóc ®Êy vµ cñng cè quan hÖ ViÖt - NhËt. Do vËy nguån vèn ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam kh«ng thÓ n»m ngoµi xu thÕ nµy. Trong t­¬ng lai møc viÖn trî chÝnh thøc cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam sÏ cßn t¨ng nhanh h¬n n÷a khi nÒn kinh tÕ cña NhËt ®i vµo thÕ æn ®Þnh vµ phôc håi. Vª phÝa ViÖt Nam thùc hiÖn ®æi míi chuyÓn sang x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, ViÖt Nam tõng b­íc héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi, kh¾c phôc nh÷ng yÕu kÐm vÒ m«i tr­êng ®Çu t­, vÒ h¹ tÇng c¬ së, vÒ m«i tr­êng ph¸p lý… t¹o ®iÒu kiÖn cho dßng vèn quèc tÕ nãi chunh, cña NhËt B¶n nãi riªng ch¶y vµo thÞ tr­êng ViÖt Nam. Tuy nhiªn ®Ó x¸c ®Þnh vÞ trÝ vµ cñng cè quan hÖ ViÖt Nam - NhËt B¶n trong hoµn c¶nh nh­ hiÖn nay lµ ®iÒu häan toµn kh«ng dÔ dµng. Do v¹y hai n­íc cÇn cã chiÕn l­îc cô thÓ trong quan hÖ vµ cÇn t¨ng c­êng chiÒu s©u b»ng c¸c cam kÕt, hiÖp ®Þnh song ph­¬ng trªn tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc. Bµi viÕt ®· cè g¾ng lµm s¸ng tá vai trß cña viÖn trî chÝnh thøc ODA n­íc ngoµi nãi chung vµ ODA cña NhËt B¶n nãi riªng vµo qu¸ tr×ng ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. §ång thíi nªu lªn nh÷ng thµnh tùu còng nh­ chØ ra nh÷ng vÊn ®Ò cßn tån t¹i trong viÖc tiÕp nhËn, qu¶n lý, sö dông nguån vèn ODA. Trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt mét sè kiÕn nghÞ nh»m t¨ng c­êng thu hót vèn viÖn trî cña NhËt B¶n h¬n n÷a trong t­¬ng lai. tµi liÖu tham kh¶o S¸ch 1. Quan hÖ NhËt B¶n - ASEAN chÝnh s¸ch tµi trî ODA PTS. Ng« Xu©n B×nh (chñ biªn), PTS. NguyÔn Duy Dòng, Cö nh©n. NguyÔn ThÞ Kim Chi, ThS. Hoµng Quúnh Chi NXB KHXH - Hµ Néi - 1999 2. NhËt B¶n n¨m ®Çu thÕ kû XXI - Ng« Xu©n B×nh - Hå ViÖt H¹nh NXB KHXH - Hµ Néi - 2002 3. Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n ®ang ph¸t triÓn - §ç §øc §Þnh NXB KHXH - Hµ Néi - 1996 4. Quan hÖ kinh tÕ ViÖt Nam - NhËt B¶n trong nh÷ng n¨m 1990 vµ triÓn väng - TS. Vò V¨n Hµ NXB KHXH - Hµ Né - 2000 5. Hç trî ph¸t triÓn chÝnh thøc - ODA - nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n vµ thùc tiÔn ë ViÖt Nam - Hµ ThÞ Ngäc Oanh NXBGD - Hµ Néi - 2000 6. Quan hÖ kinh tÕ cña Mü vµ NhËt B¶n víi ViÖt Nam tõ n¨m 1995 ®Õn nay - ThS. NguyÔn Anh TuÊn; ThS. NguyÔn Nh­ Hoa NXB TCQG - Hµ Néi - 2001 7. Kinh tÕ NhËt B¶n nh÷ng b­íc th¨ng trÇm trong lÞch sö - L­u Ngäc TrÞnh NXB Thèng kª - Hµ Néi - 1998 8. An ninh kinh tÕ ASEAN vµ vai trß cña NhËt B¶n NXB TCQG - Hµ Néi - 2001 9. Thùc tr¹ng cña viÖn trî 1998 - 1999. Mét sù ®¸nh gi¸ ®éc lËp vÒ gi¶m nghÌo vµ hç trî ph¸t triÓn NXB CTQG - Hµ Néi - 1999 10. NhËt B¶n t¨ng c­êng hiÓu biÕt vµ hîp t¸c NXB Gi¸o dôc - 1995 - 1996 T¹p chÝ 1. T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ Sè 8 (291) Th¸ng 8 n¨m 2002 2. Tµi liÖu tham kh¶o ®Æc biÖt Sè 234 - TTX - Ngµy 9/10/2002 3. Tin tham kh¶o thÕ giíi Sè 013 - TTX - Ngµy 16/1/2002 vµ sè 258 ra ngay 7/11/2002. môc lôc Lêi më ®Çu 1 Ch­¬ng I: Vai trß cña ODA 3 I. Kh¸i niÖm vµ c¸c h×nh thøc cña ODA 3 II. Vai trß cña ODA ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ ViÖt Nam 5 Ch­¬ng II: T×nh h×nh viÖn trî ODA cña NhËt B¶n cho ViÖt Nam tõ 1992 ®Õn nay 8 I. T×nh h×nh tiÕp nhËn vµ gi¶i ngana ODA ë ViÖt Nam 8 II. ViÖn trî ODA NhËt B¶n cho ViÖt Nam - nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc nh÷ng khã kh¨n tån t¹i. 10 III. ý thøc, tr¸ch nhiÖm cña ViÖt Nam trong qu¶n lý, sö dông vµ hoµn tr¶ vèn vay ODA 16 Ch­¬ng III: TriÓn väng vµ mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA cña NhËt B¶n 18 I. TriÓn väng 18 II. Mét sè kiÕn nghÞ ®Ó thu hót viÖn trî ODA 21 KÕt luËn 24 Tµi liÖu tham kh¶o 25