Tiểu luận Tính tất yếu tồn tại nền kinh tế nhiều thành phần ở Việt Nam hiện nay

I - më ®Çu Quan hÖ së h÷u lµ mét néi dung quan träng nhÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt. §ã lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong sù chiÕm h÷u hay nãi c¸ch kh¸c ®ã lµ h×nh thøc x· héi cña sù chiÕm h÷u cña c¶i. Do ®ã, còng nh­ quan hÖ s¶n xuÊt, sù vËn ®éng cña quan hÖ së h÷u vÒ h×nh thøc, møc ®é vµ ph¹m vi kh«ng ph¶i lµ ý muèn chñ quan cña con ng­êi mµ lµ kh¸ch quan do tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quy ®Þnh. §i theo sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt x· héi trong lÞch sö, tõ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû, chiÕm h÷u n« lÖ, phong kiÕn, t­ b¶n chñ nghÜa vµ chñ nghÜa céng s¶n ta thÊy t­¬ng øng víi mçi lùc l­îng s¶n xuÊt th× còng cã c¸c quan hÖ së h÷u kh¸c nhau, tõ ®ã mµ còng tån t¹i c¸c quan hÖ s¶n xuÊt kh¸c nhau. Tøc lµ sù ph¸t triÓn cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. Trong ®iÒu kiÖn qu¸ ®é lªn x· héi chñ nghÜa ë n­íc ta hiÖn nay, do nÒn s¶n xuÊt ch­a qua chñ nghÜa t­ b¶n nªn tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn ë møc thÊp. Trong nÒn kinh tÕ tÊt yÕu cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau. T­¬ng øng víi mçi h×nh thøc së h÷u nµy lµ c¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nhau. Do ®ã, trong thêi kú qu¸ ®é chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta hiÖn nay tÊt yÕu tån t¹i kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. II - Néi dung 1. Tr­íc hÕt, ta ®i s©u lµm râ c¸c kh¸i niÖm vÒ së h÷u vµ chÕ ®é së h÷u. Së h÷u lµ mét ph¹m trï kinh tÕ c¬ b¶n vµ xuÊt ph¸t cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc. §ã lµ quan hÖ kinh tÕ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong sù chiÕm h÷u cña c¶i. ë ®©y, quan hÖ së h÷u kh«ng ph¶n ¸nh mèi quan hÖ gi÷a ng­êi víi vËt mµ nã ph¶n ¸nh quan hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi ®èi víi vËt. Néi dung cña quan hÖ së h÷u ®­îc xÐt trªn hai mÆt. - Thø nhÊt: XÐt vÒ mÆt ph¸p lý, së h÷u ®­îc luËt ph¸p ho¸ thµnh c¸c quyÒn, bao gåm: quyÒn së h÷u, quyÒn ®Þnh ®¹t, quyÒn chuyÓn nh­îng, quyÒn kÕ thõa... vµ c¬ chÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ã th× gäi lµ chÕ ®é së h÷u. - Thø hai: XÐt vÒ mÆt kinh tÕ, khi së h÷u ®­îc thùc hiÖn vÒ mÆt kinh tÕ, nã g¾n liÒn víi lîi Ých vµ thu nhËp cña chñ së h÷u ®èi víi cña c¶i, mang l¹i thu nhËp cho chñ së h÷u. Mçi h×nh thøc së h÷u mang l¹i h×nh thøc thu nhËp kh¸c nhau cho chñ së h÷u. Së h÷u cæ phÇn ® thu nhËp lµ cæ tøc Së h÷u ruéng ®Êt ® thu nhËp lµ ®Þa t« Khi quan hÖ së h÷u ®­îc luËt ph¸p ho¸ thµnh c¸c quyÒn: quyÒn së h÷u, quyÒn sö dông, quyÒn ®Þnh ®o¹t... vµ c¬ chÕ ®Ó thùc hiÖn c¸c quyÒn ®ph¸t sinh gäi lµ chÕ ®é së h÷u. ë bÊt kú x· héi nµo, chÕ ®é së h÷u ®Òu lµ vÊn ®Ò c¨n b¶n nhÊt cña chÕ ®é kinh tÕ x· héi ®ã. Bëi v× nã lµ néi dung quan träng nhÊt trong quan hÖ s¶n xuÊt, quyÕt ®Þnh ®Õn tÝnh phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. ChØ cã trªn c¬ së gi¶i quyÕt ®óng ®¾n vÊn ®Ò së h÷u míi cã c¨n cø ®Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ ®éng lùc, vÊn ®Ò lîi Ých kinh tÕ, vÊn ®Ò chÝnh trÞ, vÊn ®Ò ph¸p quyÒn vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi. Chóng ta cïng xem xÐt trong lÞch sö, giai ®o¹n tõ n¨m 1975 - 1986, giai ®o¹n chóng ta míi thùc hiÖn xong cuéc c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ ë miÒn Nam, c¶ n­íc cïng ®i lªn chñ nghÜa x· héi. Trong giai ®o¹n nµy, do chóng ta n«n nãng, chñ quan duy ý chÝ, muèn ®i nhanh lªn chñ nghÜa x· héi mµ chóng ta xo¸ bá hÕt c¸c h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc vµ së h÷u tËp thÓ. Do kh«ng tÝnh ®Õn ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi cña n­íc ta ë giai ®o¹n ®ã nªn chóng ta ®· bÞ sai lÇm. Do chÕ ®é së h÷u sai lÇm nh­ vËy sÏ kh«ng gi¶i quyÕt tho¶ ®¸ng c¸c vÊn ®Ò vÒ ®éng lùc, lîi Ých kinh tÕ ® tõ ®ã dÉn ®Õn c¸c khã kh¨n vÒ kinh tÕ cho ®êi sèng d©n c­, nÒn kinh tÕ l¹c hËu, kÐm ph¸t triÓn ® dÉn tíi hµng lo¹t c¸c khã kh¨n vÒ chÝnh trÞ vµ c¸c vÊn ®Ò x· héi kh¸c. Qua ®ã mµ ta thÊy ®­îc tÇm quan träng cña viÖc gi¶i quyÕt ®óng ®¾n c¸c vÊn ®Ò vÒ së h÷u trong bÊt cø x· héi nµo. NhËn thøc ®­îc ®iÒu nµy, ®Õn §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI, trªn quan ®iÓm th¼ng th¾n, §¶ng ta ®· thõa nhËn sai lÇm trªn; chóng ta cho phÐp nÒn kinh tÕ tån t¹i ®a h×nh thøc së h÷u trong thêi kú qu¸ ®é. Nh÷ng thµnh tùu to lín trong nh÷ng n¨m ®æi míi võa qua ®· chøng tá tÝnh ®óng ®¾n cña chÕ ®é së h÷u ë n­íc ta hiÖn nay. ChÕ ®é së h÷u bao gåm 3 néi dung: - Thø nhÊt lµ néi dung vËt chÊt cña së h÷u hay cßn gäi lµ ®èi t­îng cña së h÷u, nã bao gåm së h÷u t­ liÖu tiªu dïng, së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt, së h÷u vèn, së h÷u chÊt x¸m, së h÷u b¶n quyÒn, së h÷u thÞ tr­êng... - Thø hai lµ néi dung kinh tÕ cña së h÷u. - Thø ba lµ néi dung ph¸p lý cña së h÷u. Ba mÆt trªn cña chÕ ®é së h÷u thèng nhÊt víi nhau vµ chØ cã thÓ ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña ba mÆt ®ã th× chÕ ®é së h÷u míi ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶ vµ kh«ng trë thµnh h×nh thøc. Trong chÕ ®é së h÷u, cÇn ph©n biÖt gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt. - Trong nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp vµ trong nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá th× quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt lµ ®ång nhÊt víi nhau. §ã lµ së h÷u cña nh÷ng n«ng d©n vµ thî thñ c«ng. Ng­êi së h÷u còng lµ ng­êi sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt ®ã. - Trong nÒn kinh tÕ t­ b¶n chñ nghÜa th× quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông t­ liÖu s¶n xuÊt l¹i cã nh÷ng diÔn biÕn ®a d¹ng do sù xuÊt hiÖn cña nhiÒu lo¹ h×nh së h÷u, nhiÒu chñ thÓ së h÷u vµ c¸c cÊp ®é kh¸c nhau. Do ®ã, quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông cã thÓ thuéc vÒ chñ thÓ duy nhÊt, còng cã thÓ lµ quyÒn së h÷u thuéc ng­êi nµy nh­ng quyÒn sö dông l¹i thuéc vÒ ng­êi kh¸c, tøc lµ cã sù t¸ch rêi gi÷a quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông. ThÝ dô, trong chñ nghÜa t­ b¶n, giai cÊp ®Þa chñ vÉn cã quyÒn së h÷u ®èi víi ruéng ®Êt, nh­ng quyÒn sö dông l¹i thuéc vÒ nhµ t­ b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp thuª ruéng ®Êt ®ã cña ®Þa chñ. Nh­ vËy, giai cÊp ®Þa chñ ®· chuyÓn quyÒn sö dông ruéng ®Êt sang c¸c nhµ t­ b¶n kinh doanh n«ng nghiÖp. ThÝ dô kh¸c n÷a ®ã lµ trong h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn, quyÒn së h÷u vèn thuéc vÒ c¸c cæ ®«ng, nh­ng quyÒn sö dông vèn (dïng vèn ®Ó tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh) l¹i tuéc vÒ ban qu¶n trÞ. Tuy nhiªn, trong h×nh thøc doanh nghiÖp t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa th× th«ng th­êng quyÒn së h÷u vµ quyÒn sö dông thuéc vÒ mét chñ thÓ (nhµ t­ b¶n tù bá ra tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh). ë ViÖt Nam còng nh­ ë nhiÒu n¬i kh¸c trªn thÕ giíi, khi nãi ®Õn chÕ ®é së h÷u th× th­êng chØ ®Ò cËp tíi ®èi t­îng së h÷u chñ yÕu lµ chÕ ®é së h÷u th× th­êng chØ ®Ò cËp tíi ®èi t­îng së h÷u chñ yÕu lµ t­ liÖu s¶n xuÊt, nh­ng ngµy nay, cïng víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt hµng ho¸ d­íi t¸c ®éng m¹nh mÏ cña cuéc sèng khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i th× ®èi t­îng së h÷u còng phong phó h¬n. Ngoµi së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt cßn së h÷u vèn, së h÷u c«ng nghÖ, së h÷u thÞ tr­êng.... 2. VËy, v× sao chóng ta nãi r»ng sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn? Nh­ phÇn trªn chóng ta ®· lµm râ kh¸i niÖm së h÷u, së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ h×nh th¸i x· héi cña sù chiÕm h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, lµ mét néi dung chñ yÕu trong quan hÖ s¶n xuÊt x· héi vµ nÒn s¶n xuÊt x· héi. H×nh thøc, møc ®é, ph¹m vi vµ tÝnh ®a d¹ng cña së h÷u kh«ng ph¶i do ý muèn chñ quan cña con ng­êi quyÕt ®Þnh mµ nã lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. §iÒu ®ã cã nghÜa sù xuÊt hiÖn, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt lµ do tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. a. VÒ mÆt lý luËn, theo M¸c, sù biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u ®­îc quyÕt ®Þnh bëi quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. ¤ng ®· dïng quy luËt nµy ®Ó lý gi¶i sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña 5 ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi trong lÞch sö vµ coi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt x· héi lµ nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh. Víi t­ c¸ch lµ nh÷ng ng­êi s¸ng lËp ra tr­êng ph¸i kinh tÕ chÝnh trÞ M¸cxÝt, M¸c vµ ¡nghen kh«ng ph¶i chØ mét lÇn bµn vÒ vÊn ®Ò së h÷u. §Æc biÖt trong t¸c phÈm "Tuyªn ng«n Céng s¶n", «ng ®· nhÊn m¹nh: "Chñ nghÜa céng s¶n kh«ng xo¸ bá cña ai quyÒn chiÕm h÷u c¸c cña c¶i mµ chØ xo¸ bá viÖc dïng nh÷ng cña c¶i Êy ®Ó n« dÞch lao ®éng cña ng­êi kh¸c". §Ó nhÊn m¹nh quan ®iÓm vÒ sù biÕn ®æi cña c¸c h×nh thøc së h÷u nh­ lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, ¡ng hen khuyªn r»ng: "Kh«ng thÓ xo¸ bá ngay t­ h÷u vµ thiÕt lËp ngay chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt" bëi v× sù tån t¹i cña c¸c h×nh thøc së h÷u lµ kh¸ch quan, do tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. b. VÒ mÆt thùc tiÔn, ta ®i s©u ph©n tÝch c¸c chÕ ®é së h÷u ®· tõng tån t¹i trong lÞch sö t­¬ng øng víi c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. - Trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt Céng s¶n nguyªn thuû, chÕ ®ä së h÷u lµ së h÷u tËp thÓ cña c¸c thÞ téc vµ bé l¹c vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt còng nh­ cña c¶i kiÕm ®­îc. ë chÕ ®é céng s¶n nguyªn thuû, h×nh thøc s¶n xuÊt chñ yÕu lµ s¨n b¾n, h¸i l­îm, c«ng cô s¶n xuÊt rÊt th« s¬, chñ yÕu lµ cung tªn, r×u ®¸. Tæ chøc x· héi d­íi h×nh th¸i c¸c thÞ téc, bé l¹c. Do ®Æc ®iÓm tæ chøc x· héi vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt rÊt thÊp nh­ vËy nªn h×nh thøc së h÷u trong x· héi céng s¶n nguyªn thuû ®ã lµ së h÷u tËp thÓ vµ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt vµ tõ ®ã còng së h÷u tËp thÓ vÒ thøc ¨n, cña c¶i kiÕm ®­îc. Mäi ng­êi trong bé l¹c ®Òu ph¶i ®i s¨n b¾n, h¸i l­îm ®em vÒ trong c¸c hang ®¸, vµ cïng ¨n, cïng h­ëng. Nh­ vËy, t­¬ng øng víi tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt thÊp cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n nguyªn thuû lµ chÕ ®é së h÷u tËp thÓ cña c¸c thÞ téc, bé l¹c vÒ c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt (chó ý ph©n biÖt chÕ ®é së h÷u tËp thÓ nµy víi h×nh thøc së h÷u tËp thÓ trong thêi kú qu¸ ®é ë ViÖt Nam hiÖn nay, chóng kh¸c nhau rÊt nhiÒu vÒ tr×nh ®é x· héi hãa cña lùc l­îng s¶n xuÊt). Khi c¸c c«ng cô s¶n xuÊt dÇn ph¸t triÓn, lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn th× trong c¸c thÞ téc, bé l¹c b¾t ®Çu xuÊt hiÖn cña c¶i d­ thõa, kh«ng tiªu dïng hÕt. Chóng l¹i thuéc vÒ c¸c téc tr­ëng, tõ ®ã n¶y sinh t­ h÷u. Nh­ vËy, do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ®ßi hái t­¬ng øng víi nã lµ quan hÖ së h÷u hay nãi réng h¬n lµ quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp víi nã, ®­a x· héi lªn mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt cao h¬n ®ã lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ. - Trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ, chÕ ®é së h÷u lµ së h÷u cña c¸c chñ n« vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ c¶ ng­êi n« lÖ. Cña c¶i s¶n xuÊt ra thuéc toµn bé vÒ c¸c chñ n«. ë giai ®o¹n nµy, c¸c chñ n« së h÷u c¸c ®ån ®iÒn, c¸c t­ liÖu s¶n xuÊt kh¸c, mua c¸c n« lÖ nh­ c¸c hµng ho¸ kh¸c vµ tiÕn hµnh tæ chøc s¶n xuÊt. H×nh thøc s¶n xuÊt chñ yÕu kh«ng ph¶i lµ s¨n b¾n, h¸i l­îm n÷a mµ chñ yÕu lµ trång trät, ch¨n nu«i trong c¸c ®ån ®iÒn, n«ng trang... Nh­ vËy, do lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn mµ ®ßi hái t­¬ng øng víi nã ph¶i lµ h×nh thøc së h÷u, quan hÖ s¶n xuÊt vµ h×nh thøc s¶n xuÊt phï hîp. H×nh thøc së h÷u tËp thÓ cña c¸c c«ng x· kh«ng cßn phï hîp n÷a, k×m h·m s¶n xuÊt ® tÊt yÕu ®ßi hái chÕ ®é së h÷u míi ®ã lµ së h÷u cña c¸c chñ n« vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. Tuy nhiªn, lùc l­îng s¶n xuÊt kh«ng chØ ph¸t triÓn ®Õn ®ã mµ nã cßn tiÕp tôc ph¸t triÓn. Khi mµ lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn tíi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× së h÷u cña chñ n« vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt vµ ng­êi n« lÖ kh«ng cßn phï hîp n÷a, nã k×m h·m s¶n xuÊt, ng­êi n« lÖ kh«ng chÞu næi nh÷ng ¸p bøc bãc lét hµ kh¾c ®ã n÷a, hä ®øng lªn lËt ®æ giai cÊp chñ n«, ®­a x· héi lªn mét ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn tiÕn bé h¬n. - Trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn, chÕ ®é së h÷u lµ së h÷u ruéng ®Êt thuéc vÒ ®Þa chñ. Ng­êi n«ng d©n muèn thuª ruéng ®Ó s¶n xuÊt th× ph¶i nép ®Þa t« cho ®Þa chñ. ChÕ ®é së h÷u nµy tiÕn bé h¬n chÕ ®é së h÷u trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ. Ng­êi n«ng d©n ®­îc tù do vÒ th©n thÓ, hä thuª ®Êt ®Ó tiÕn hµn s¶n xuÊt kinh doanh. Sau khi nép t« cho ®Þa chñ th× phÇn cßn l¹i hä ®­îc h­ëng. Tuy nhiªn, do n¨ng suÊt lao ®éng trong thêi kú nµy vÉn cßn thÊp, do kü thuËt s¶n xuÊt thñ c«ng, l¹c hËu nªn hä còng chØ ®ñ sèng do s­u cao thuÕ nÆng. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn, c¸c kü thuËt s¶n xuÊt míi, hiÖn ®¹i ra ®êi, s¶n xuÊt kh«ng chØ bã hÑp trong lÜnh vùc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n÷a mµ më sang lÜnh vùc c«ng nghiÖp. Trong x· héi xuÊt hiÖn mét giai cÊp míi ®ã lµ giai cÊp t­ s¶n vµ giai cÊp nµy cµng lín m¹nh. Khi lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh th× chÕ ®é së h÷u ruéng ®Êt cña giai cÊp ®Þa chñ kh«ng cßn phï hîp n÷a, nã k×m h·m s¶n xuÊt lín ® tÊt yÕu nã sÏ bÞ thay thÕ bëi chÕ ®é së h÷u míi tiÕn bé h¬n vµ phï hîp h¬n ®ã lµ chÕ ®é t­ h÷u t­ b¶n chñ nghÜa vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt ® ®­a x· héi lªn ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n lµ ph­¬ng thøc t­ b¶n chñ nghÜa. - Trong ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n ch, tån t¹i chÕ ®é t­ h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. C¸c nhµ t­ b¶n së h÷u vÒ vèn, t­ liÖu s¶n xuÊt, kü thuËt ®øng ralËp c¸c xÝ nghiÖp t­ b¶n, thuª nh©n c«ng vµ tr¶ l­¬ng cho hä (søc lao ®éng trë thµnh hµng ho¸), s¶n phÈm lµm ra thuéc vÒ nhµ t­ b¶n. Do chÕ ®é t­ h÷u trong thêi kú nµy phï hîp, nã ph¸t huy ®­îc tèi ®a søc s¶n xuÊt trong x· héi v× môc tiªu cña s¶n xuÊt lµ lîi nhuËn. N¨ng suÊt lao ®éng d­íi chñ nghÜa t­ b¶n cao gÊp nhiÒu lÇn trong c¸c ph­¬ng thøc s¶n xuÊt tr­íc ®ã, khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Tuy nhiªn, chñ nghÜa t­ b¶n, lùc l­îng s¶n xuÊt vÉn tiÕp tôc ph¸t triÓn tr×nh ®é x· héi ho¸ cña lùc l­îng s¶n xuÊt ngµy cµng cao ® tÊt yÕu ®ßi hái quan hÖ së h÷u hay quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i thay ®æi theo cho phï hîp. ë thêi ®iÓm hiÖn nay, quan hÖ s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa vÉn cßn tån t¹i lµ do nh÷ng yÕu tè tÝch cùc, hîp lý cña nã vÉn cßn tån t¹i. Theo ph©n tÝch cña M¸c, ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa tÊt yÕu sÏbÞ thay thÕ bëi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n ®ã lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt céng s¶n chñ nghÜa mµ ë ®ã chÕ ®é së h÷u lµ së h÷u toµn d©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. - Giai ®o¹n ph¸t triÓn thÊp cña chñ nghÜa céng s¶n lµ chñ nghÜa x· héi. ë chñ nghÜa x· héi, tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt ch­a cao nh­ chñ nghÜa céng s¶n ® ®ßi hái quan hÖ së h÷u còng ph¶i phï hîp víi lùc l­îng s¶n xuÊt ®ã. Tuy nhiªn tr­íc ®©y, do nhËn thøc ch­a ®óng, chóng ta ®· thay ®æi quan hÖ së h÷u b»ng c¸ch c«ng h÷u ho¸ mét c¸ch v« h¹n ®é, c«ng h÷u ho¸ cµng nhiÒu, cµng nhanh cµng tèt mµ kh«ng xÐt ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. §iÒu nµy lµ chñ quan, duy ý chÝ dÉn ®Õn sai lÇm v× nã lµm cho chÕ ®é së h÷u trë nªn s¬ cøng, kh«ng nh÷ng kh«ng ph¸t huy ®­îc vai trß tÝch cùc cña m×nh mµ nã cßn k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, lµm tr× trÖ toµn bé nÒn kinh tÕ. Tõ §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI (1986), chóng ta ®· cã mét b­íc chuyÓn biÕn c¨n b¶n trong nhËn thøc vµ chØ ®¹o thùc tiÔn trong vÊn ®Ò së h÷u. Chóng ta ®· thõa nhËn r»ng do nh÷ng yÕu tè kinh tÕ - x· héi quy ®Þnh nh­ sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt (c¬ së vËt chÊt kü thuËt, tr×nh ®é c«ng nghÖ, tr×nh ®é cña nq lao ®éng), sù kh¸c biÖt vÒ lîi Ých, sù kh¸c biÖ vÒ tr×nh ®é qu¶n lý... nªn thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u bao gåm nhiÒu h×nh thøc së h÷u. Cô thÓ, t¹i §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø IX võa qua, §¶ng ta x¸c ®Þnh trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay tån t¹i c¸c hjt së h÷u sau ®©y: - Së h÷u Nhµ n­íc - Së h÷u tËp thÓ - Së h÷u cña c¸c c¸ thÓ, tiªu thñ - Së h÷u t­ b¶n t­ nh©n - Së h÷u hçn hîp Nhµ n­íc - t­ b¶n - Së h÷u cña ng­êi n­íc ngoµi. Nh­ vËy, qua ph©n tÝch trªn ®©y c¶ vÒ mÆt lý luËn vµ thùc tiÔn, ta thÊy sù h×nh thµnh, ph¸t triÓn vµ biÕn ®æi cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, do sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Do lùc l­îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn dÇn tõ thÊp ®Õn cao nªn quan hÖ së h÷u còng dÉn ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao. 3. TÝnh tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ë ViÖt Nam hiÖn nay. a. Nh­ ®· ph©n tÝch ë trªn, trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta, do tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, do nh÷ng yÕu tè, nh÷ng ®Æc ®iÓm kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é mµ trong nÒn kinh tÕ n­íc ta cßn tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, t­¬ng øng víi mçi h×nh thøc së h÷u lµ mét h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh nhÊt ®Þnh (mét thµnh phÇn kinh doanh nhÊt ®Þnh). Do ®ã, trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta hiÖn nay, tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. §iÒu nµy ®­îc thÓ hiÖn: * XÐt vÒ mÆt lÞch sö: sau khi c¸ch m¹ng d©n téc d©n chñ thµnh c«ng (1975), c¶ n­íc tiÕn lªn x· héi chñ nghÜa x· héi, chóng ta ph¶i tiÕp thu mét nÒn kinh tÕ cã c¸c thµnh phÇn kh¸c nhau, trong ®ã thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ vµ thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. Trong mçi thµnh phÇn kinh tÕ nµy l¹i cã c¸c lo¹i h×nh, c¸c quy m« kh¸c nhau vµ do ®ã còng cã vai trß kh¸c nhau trong nÒn kinh tÕ. Trong kinh tÕ c¸ thÓ cã kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ nhá cña n«ng d©n vµ thî thñ c«ng, cã kinh tÕ tù cung tù cÊp. Trong thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n cã kinh tÕ t­ s¶n m¹i b¶n vµ t­ b¶n nhá vµ võa (cßn gäi lµ t­ s¶n d©n téc). Do yªu cÇu cña sù ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ vµ tõng b­íc cñng cè, hoµn thiÖn quan hÖ s¶n xuÊt míi, t¨ng c­êng vai trß kinh tÕ cña Nhµ n­íc, chóng ta ®· tiÕn hµnh quèc h÷u ho¸ c¸c xÝ nghiÖp cña t­ s¶n m¹i b¶n, biÕn nã thµnh së h÷u Nhµ n­íc. §ång thêi, trong thêi kú nµy, Nhµ n­íc còng t¨ng c­êng ®Çu t­ x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp míi. Tõ ®ã, thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh ra ®êi vµ ngµy cµng më réng. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã, Nhµ n­íc còng ®· tõng b­íc c¶i t¹o c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Do ®ã, trong thêi kú qu¸ ®é, ë n­íc ta xuÊt hiÖn thªm mét sè thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ, thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc, thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ. * XÐt vÒ mÆt hiÖu qu¶ kinh tÕ: nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn sÏ ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ. Bëi v×: - Mçi thµnh phÇn kinh tÕ (kÓ c¶ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cò, do lÞch sö ®Ó l¹i nh­ thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n cã nh÷ng mÆt tiªu cùc lµ bãc lét lao ®éng lµm thuª). Nh­ng v× sù tån t¹i cña nã gãp phÇn lµm t¨ng tæng s¶n phÈm x· héi, gi¶i quyÕt lµm viÖc, lµm t¨ng nguån thu ng©n s¸ch... nghÜa lµ nã vÉn cã vai trß tÝch cùc ®èi víi nÒn kinh tÕ. Kinh nghiÖm lÞch sö cho chóng ta thÊy r»ng mçi thµnh phÇn kinh tÕ sÏ kh«ng tù mÊt ®i khi ch­a hÕt vai trß cña nã. Do ®ã, trong thêi kú qu¸ ®é, chóng ta vÉn cho phÐp nã tån t¹i, vÉn ph¶i thõa nhËn nã nh­ lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ qu¸ ®é, tõ ®ã cã c¸c chÝnh s¸ch phï hîp ®èi víi thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®Ó nã ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc. - Trong thêi kú qu¸ ®é chóng ta ph¶i thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu kinh tÕ - x· héi lín, ®ã lµ môc tiªu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. Muèn ®¹t ®­îc môc tiªu nµy, chóng ta ph¶i cã vèn, cã kü thuËt, cã kinh nghiÖm qu¶n lý. Song, chóng ta l¹i ®ang rÊt thiÕu nh÷ng yÕu tè nµy, ®Æc biÖt lµ vÒ vèn. §Ò gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy, chóng ta ph¶i sö dông ®Õn nhiÒu biÖn ph¸p kh¸c nhau, nh­ng biÖn ph¸p l©u dµi ®ã lµ chóng ta ph¶i huy ®éng ®­îc nguån néi lùc cña ®Êt n­íc. Trªn thùc tÕ, nÕu nh­ chóng ta khai th¸c ®­îc tiÒm n¨ng vÒ vèn, vÒ lao ®éng, vÒ qu¶n lý cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ th× chóng ta sÏ cã ®­îc mét c¬ së rÊt tèt cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Thõa nhËn sù tån t¹i kh¸ch quan cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®éng viªn, sö dông tèi ®a mäi tiÒm n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ biÖn ph¸p, lµ con ®­êng ®Ó thùc hiÖn môc tiªu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. - N­íc ta cã nguån nh©n lùc dåi dµo, phong phó, mét sè cã tr×nh ®é nh­ng do nÒn kinh tÕ cßn ®ang kÐm ph¸t triÓn nªn ch­a cã kh¶ n¨ng thu hót ®­îc toµn bä nguån nh©n lùc ®ã vµ hµng n¨m l­îng lao ®éng bæ sung thªm vµo lùc l­îng nµy do d©n sè t¨ng nhanh. HiÖn t­îng nµy g©y ra søc Ðp lín ®èi víi nÒn kinh tÕ, ®èi víi x· héi. Do ®ã, Nhµ n­íc ®· vµ ®ang t¹o mäi ®iÒu kiÖn ®Ó nh÷ng ng­êi trong ®é tuæi lao ®éng cã c¬ héi ®Ó lµm viÖc b»ng c¸ch cho phÐp c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn trong khu«n khæ cña ph¸p luËt vµ theo ®Þnh h­íng cña Nhµ n­íc. Nh­ vËy, viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cßn gãp phÇn gi¶i quyÕt lµm viÖc, ®éng viªn nh©n lùc vµo c«ng cuéc ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt n­íc. b. TÝnh tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn trong thêi kú qu¸ ®é cßn ®­îc thÓ hiÖn ë nh÷ng t¸c dông, tÝnh tÝch cùc cña nã ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ. - Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn còng cã nghÜa lµ tån t¹i nhiÒu h×nh thøc cña quan hÖ s¶n xuÊt, do ®ã nã sÏ phï hîp víi c¸c tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lùc l­îng s¶n xuÊt, tõ ®ã mµ cãthÓ t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, t¨ng hiÖu qu¶ kinh tÕ trong mçi thµnh phÇn kinh tÕ vµ lµm t¨ng tèc ®é t¨ng tr­ëng kinh tÕ. - Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn gãp phÇn thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña kinh tÕ hµng ho¸. Bëi v× chØ cã ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn míi lµm t¨ng sù t¸ch biÖt vÒ mÆt kinh tÕ gi÷a c¸c chñ thÓ - ®Èy m¹nh trao ®æi vµ ph¸t triÓn thÞ tr­êng. Ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®¶m b¶o quyÒn tù do kinh doanh, quyÒn d©n chñ, c«ng b»ng vÒ mÆt kinh tÕ cho mäi ng­êi. Mäi c«ng d©n ®Òu cã quyÒn ho¹t ®éng kinh tÕ trong khu«n khæ cña ph¸p luËt ®Ó lµm giµu cho m×nh vµ lµm giµu cho x· héi. - NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn kh«ng nh÷ng t¹o ®iÒu kiÖn sö dông søc m¹nh tæng hîp cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ trong n­íc mµ cßn t¹o ra m«i tr­êng th«ng tho¸ng, thÝch hîp cho viÖc thu hót vèn, c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi. Bëi v× trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é cã c¶ thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc vµ thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. Nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ nµy ®ãng vai trß quan träng trong viÖc thu hót vèn vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi. - NÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn t¹o ®iÒu kiÖn thùc hiÖn vµ më réng c¸c h×nh thøc kinh tÕ qu¸ ®é, ®Æc biÖt lµ h×nh thøc kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc, ®©y lµ thµnh phÇn kinh tÕ ®­îc coi lµ cÇu nãi gi÷a nÒn s¶n xuÊt nhá ®Ó chuyÓn lªn nÒn s¶n xuÊt lín x· héi chñ nghÜa. Bëi v× thµnh phÇn kinh tÕ nµy do Nhµ n­íc chi phèi vµ qu¶n lý, ®ång thêi l¹i thu hót ®­îc vèn vµ c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi. VÒ mÆt lý luËn, t¹i Héi nghÞ Trung ­¬ng lÇn thø VI kho¸ VI ®· chØ râ: "chÝnh s¸ch kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cã ý nghÜa chiÕn l­îc, l©u dµu, cã tÝnh quy luËt tõ s¶n xuÊt nhá ®i lªn chñ nghÜa x· héi vµ thÓ hiÖn tinh thÇn d©n chñ vÒ mÆt kinh tÕ, ®¶m b¶o cho mäi ng­êi ®­îc tù do lµm ¨n theo ph¸p luËt". c. TÝnh tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®­îc thÓ hiÖn ë vai trß cña tõng thµnh phÇn kinh tÕ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n­íc ta trong thêi kú qu¸ ®é (theo NghÞ quyÕt §¹i héi IX). c1 - Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc: T­¬ng øng víi h×nh thøc së h÷u Nhµ n­íc. - Thµnh phÇn kinh tÕ nµy bao gåm c¸c doanh nghiÖp, c¸c tæ chøc kinh tÕ mµ tµi s¶n, vèn thuéc së h÷u Nhµ n­íc ®ang ho¹t ®éng kinh tÕ. Thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc ®­îc h×nh thµnh do thùc hiÖn quèc h÷u ho¸ hay do ®Çu t­ x©y dùng míi b»ng ng©n s¸ch Nhµ n­íc; cã ®Æc ®iÓm lµ tµi s¶n, vèn thuéc së h÷u Nhµ n­íc, do Nhµ n­íc qu¶n lý, thùc hiÖn ph©n phèi theo lao ®éng. - Vai trß cña kinh tÕ Nhµ n­íc: Ngay c¶ trong thêi kú qu¸ ®é, thµnh phÇn kinh tÕ nµy vÉn ph¶i gi÷ vai trß chñ ®¹o ®èi víi nÒn kinh tÕ. + Vai trß chñ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ Nhµ n­íc kh«ng cã nghÜa lµ thµnh phÇn kinh tÕ nµy ph¶i chiÕm tû träng lín mµ lµ nã ph¶i n¾m gi÷ ®­îc c¸c ngµnh kinh tÕ then chèt, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ quan träng nh­: hÖ thèng Ng©n hµng, ngµnh B­u chÝnh viÔn th«ng, c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nÆng, hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng... + Vai trß chi phèi, dÉn d¾t c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ®i vµo ®Þnh h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ chung. + Vai trß lµ c«ng cô kinh tÕ, lµ thùc lùc kinh tÕ ®Ó Nhµ n­íc thùc hiÖn ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m«. c2 - Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ: t­¬ng øng víi h×nh thøc së h÷u tËp thÓ. - Thµnh phÇn kinh tÕ nµy bao gåm c¸c hîp t¸c x· trong c¸c lÜnh vùc: n«ng nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp.. ®­îc h×nh thµnh dùa trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn vµ dÇn tõ thÊp ®Õn cao. Thµnh phÇn kinh tÕ nµy dùa trªn së h÷u tËp thÓ vèn, t­ liÖu s¶n xuÊt, ph©n phèi võa theo lao ®éng, võa theo tµi s¶n. - Vai trß cña kinh tÕ tËp thÓ. + Cïng víi kinh tÕ Nhµ n­íc, kinh tÕ tËp thÓ hîp thµnh nÒn t¶ng cña nÒn kinh tÕ, ®­a nÒn kinh tÕ ®i vµo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. + Thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ t¹o ra c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ vµ dÞch vô (®Æc biÖt lµ n«ng s¶n, thñ c«ng mü nghÖ...) tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. + Gi¶i quyÕt lµm viÖc cho nh©n d©n, nso ®Æc biÖt cã ý nghÜa trong viÖc gi¶i quyÕt n¹n thÊt nghiÖp tr¸ h×nh ë n«ng th«n ViÖt Nam. c3 - Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ: - Thµnh phÇn kinh tÕ nµy bao gåm kinh tÕ cña nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt nhá: tiÓu n«ng, tiÓu th­¬ng... dùa trªn chÕ ®é t­ h÷u nhá vµ sö dông lao ®éng cña chÝnh b¶n th©n vµ gia ®×nh. - Vai trß cña thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu chñ: + Do kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ rÊt ®a d¹ng ® nã tho¶ m·n ®­îc nh÷ng nhu cÇu rÊt ®a d¹ng cña thÞ tr­êng. + Do quy m« s¶n xuÊt nhá ® ph¶n øng rÊt nhanh nh¹y, linh ho¹t víi thÞ tr­êng. + Kinh tÕ c¸ thÓ, tiÓu thñ sö dông ®­îc vèn lao ®éng nhµn rçi trong gia ®×nh, t¹o ra l­îng hµng ho¸ vµ dÞch vô ®¸ng kÓ cho x· héi. c4- Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc: - Thµnh phÇn kinh tÕ nµy bao gåm c¸c xÝ nghiÖp liªn doanh, c¸c c«ng ty cæ phÇn dùa trªn h×nh thøc së h÷u hçn hîp võa cña Nhµ n­íc, võa cña nhµ t­ b¶n. Thùc hiÖn ph©n phèi theo tµi s¶n vµ vèn ®ãng gãp. - Vai trß cña kinh tÕ t­ b¶n Nhµ n­íc: trong thêi kú qu¸ ®é, §¶ng ta x¸c ®Þnh thµnh phÇn kinh tÕ nµy gi÷ vai trß quan träng. + Huy ®éng ®­îc c¸c nguån vèn, sö dông ®­îc nghÖ thuËt qu¶n lý kinh doanh ë c¶ trong n­íc vµ cña t­ b¶n n­íc ngoµi. + TiÕp thu ®­îc c¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña thÕ giíi th«ng qua h×nh thøc chuyÓn giao c«ng nghÖ, lµ n¬i ¸p dông vµ tiÕp thu nhiÒu nhÊt c¸c c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi. + T¹o ra c¸c hµng ho¸ cã søc c¹nh tranh m¹nh cung cÊp cho thÞ tr­êng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. c5 - Thµnh phÇn kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n: - Thµnh phÇn kinh tÕ nµy bao gåm c¸c xÝ nghiÖp t­ b¶n t­ nh©n, c¸c c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n dùa trªn së h÷u t­ nh©n t­ b¶n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt, chÞu sù chi phèi cña quy luËt gi¸ trÞ thÆng d­. - Vai trß cña kinh tÕ t­ b¶n t­ nh©n. + Sö dông ®­îc nguån vèn, nghÖ thuËt qu¶n lý cña c¸c nhµ t­ b¶n trong n­íc. + T¹o ra l­îng cña c¶i ®¸ng kÓ cho nhu cÇu tiªu dïng trong n­íc vµ xuÊt khÈu. c6 - Thµnh phÇn kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. - Thµnh phÇn kinh tÕ nµy bao gåm c¸c liªn doanh 100% vèn n­íc ngoµi, dùa trªn së h÷u cña c¸c nhµ t­ b¶n n­íc ngoµi. - Vai trß cña kinh tÕ cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi. + Huy ®éng ®­îc vèn, kü thuËt, n¨ng lùc qu¶n lý cña c¸c nhµ t­ b¶n n­íc ngoµi. + H¹n chÕ bít nhu cÇu nhËp khÈu, t¹o ra h xuÊt khÈu. Nh­ vËy, qua nh÷ng ph©n tÝch trªn ®©y, chóng ta nhËn thÊy r»ng trong thêi kú qu¸ ®é ë n­íc ta tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. VÒ mÆt nhËn thøc chóng ta kh«ng thÓ phñ nhËn thµnh phÇn kinh tÕ nµy hay thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. Tuy nhiªn, chóng ta còng ph¶i nhËn thøc ®­îc r»ng c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy võa cã liªn hÖ thèng nhÊt víi nhau, võa m©u thuÉn víi nhau. Thèng nhÊt víi nhau: cïng tån t¹i trong mét nÒn kinh tÕ, trong hÖ thèng ph©n c«ng lao ®éng, trong ®ã thµnh phÇnkt Nhµ n­íc lµm chñ ®¹o, dÉn d¾t nÒn kinh tÕ theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa. M©u thuÉn víi nhau: mçi thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét chñ thÓ tham gia thÞ tr­êng víi lîi Ých kh¸c nhau ® c¸c thµnh phÇn kinh tÕ c¹nh tranh víi nhau. Þ Qua ®ã chóng t¨ cã nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó huy ®éng c¸c thÕ m¹nh cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, h¹n chÕ nh÷ng m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ b»ng c¸ch t¹o ra m«i tr­êng ho¹t ®éng b×nh ®¼ng, nhanh chãng x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi. III - KÕt luËn Mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã mét chÕ ®é së h÷u nhÊt ®Þnh. Nã ®­îc x¸c lËp trªn c¬ së mét lùc l­îng s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Mçi chÕ ®é së h÷u ph¶n ¸nh mét tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lùc l­îng s¶n xuÊt vµ do lùc l­îng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. Ngay trong mét chÕ ®é së h÷u còng cã nhiÒu h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau, ph¶n ¸nh nh÷ng tr×nh ®é ph¸t triÓn kh¸c nhau cña lùc l­îng s¶n xuÊt trong c¸c h×nh thøc së h÷u ®ã. Mét chÕ ®é së h÷u thÝch hîp sÏ cã t¸c dông thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt, ng­îc l¹i nã sÏ k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt. MÆt kh¸c, do lùc l­îng s¶n xuÊt lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn nªn sù h×nh thµnh, biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña së h÷u lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn. T­¬ng øng víi mçi h×nh thøc së h÷u lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ t­¬ng øng. Trong thêi kú qu¸ ®é lÒn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam hiÖn nay tÊt yÕu tån t¹i nhiÒu h×nh thøc së h÷u. §ång thêi c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu cã nh÷ng vai trß, nh÷ng t¸c dông nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ nªn tÊt yÕu tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. ViÖc nhËn th­c ®óng ®¾n ®iÒu nµy gióp chóng ta cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®óng ®¾n ph¸t huy søc m¹nh cña tõng thµnh phÇn kinh tÕ, ®Èy m¹nh nhanh qu¸ tr×nh x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi ë n­íc ta.