Tiểu luận Tổng quan về sáp ong và sáp lông cừu

TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC BAÙCH KHOA –ÑHQG TPHCM KHOA KĨ THUẬT HÓA HỌC BOÄ MOÂN HOÙA HOÏC THÖÏC PHAÅM BÀI BÁO CÁO: GVBM: Toân Nöõ Minh Nguyeät SINH VIEÂN THÖÏC HIEÄN: 1. Đàm Thị Diệu 2. Nguyễn Thị Ngọc Nhung 3. Lê Triền Thảo MỤC LỤC I/ Tổng quan về sáp …………………………………………………………..Trang 4 A/ Định nghĩa và phân loại sáp……………………………………………Trang 4 B/ Tính chất của sáp………………………………………………………..Trang 5 II/ Sáp ong Thành phần hóa học…………………………………………………….Trang 7 Tính chất vật lý………………………………………………………....Trang 8 Tính chất hóa học……………………………………………………….Trang 8 Ứng dụng……………………………………………………………….Trang 9 Sáp ong và phương pháp khai thac, chế biến……………………….Trang12 III/ Sáp lông cưu……………………..………………………………….…Trang 13 Tính chất và thành phần hóa học………………………...……….….Trang 13 Ứng dụng…………………………………………………………..Trang 15 IV/ Sinh tổng hợp sáp………………………………………...…………….Trang 15 V/ Phương pháp phân tích sáp………………….………………………….Trang 19 A/ Phương pháp phân tích sáp đơn giản………………………………..Trang 20 B/ Phương pháp phân tích este của sáp………………………………….Trang 21 VI/ Các quá trình tinh chế sáp các lọai sáp từ sáp tự nhiên A/ Quá trình chiết tách sáp………………………………………………..Trang 25 B/ Quá trình tách các loại sáp khác nhau……………………………….Trang 25 C/ Định lượng – Định tính sáp………………………………………….Trang 27 Tài liệu tham khảo………………………………………………….Trang 29 TỔNG QUAN VỀ SÁP: A/ Ñònh nghóa vaø phaân loaïi saùp: Sáp thường được biết tới như là những hợp chất kỵ nước mạch dài, thường được tìm thấy trên bề mặt của cây cỏ và động vật. Bản chất hóa học sáp là ester của acid béo mạch dài và rượu đơn chức mạch dài phân tử lượng lớn. Dạng tổng quát là: R-O-C-R1 Với R: là gốc rượu cetilic, hexacozanol, mantanilic, cerilic, octacozanol, mirixilic…và R1là gốc acid béo như palmitic, cerotic… Ở trạng thái tự nhiên, Sáp là những chất rắn ở điều kiện thường, có trong dịch tiết của động vật (sáp ong, sáp cá voi, sáp cá nhà táng…) hoặc ở dạng dự trữ của một số thực vật (sáp tạo thành lớp mỏng bao phủ trên bề mặt lá, thân, quả của nhiều cây). Sáp có tác dụng bảo vệ là chính. Chẳng hạn sáp ong bảo vệ cho ấu trùng ong phát triển bình thường và mật ong khỏi bị hư hỏng; sáp lông cừu (lanolin) giữ cho lông cừu khỏi bị ướt; trực khuẩn lao có vỏ bọc bằng sáp, nên không bị diệt bằng acid và cồn. Ở thực vật, sáp bảo vệ cho lá, quả khỏi bị thấm nước, và ngăn ngừa vi sinh vật thâm nhập vào. Những tính chất nêu trên là đủ để phân biệt sáp và những vật phẩm thương mại khác. Trong hóa học, sáp tạo thành khá nhiều lớp hóa chất khác nhau: hydrocarbon, sáp ester, sterol ester, cetone, andehyde, rượu và sterol. Độ dài của những chất này rất khác nhau có thể từ C2 cho đếnC62. Sáp được phân loại dựa theo nguồn gốc tạo thành: sáp tự nhiên và sáp nhân tạo. +Saùp nhaân taïo: ngöôøi ta taïo ra baèng caùch ester hoùa caùc saûn phaåm oxyhoùa cuûa xerezin va parafin vôùi acid beùo. +Saùp töï nhieân: ngoaøi caùc ester noùi treân, coøn coù moät ít röôïu baäc cao töï do vaø acid baäc cao töï do vaø moät ít hydrocacbon luoân luoân coù soá C leû(27-33), caùc chaát maøu vaø caùc chaát thôm.Haøm löôïng toång soá cuûa caùc taïp chaát naøy coù theå ñeán 50%. Trong saùp thieân nhieân thöôøng gaëp caùc loaïi röôïu coù phaân töû lôùn vaø caùc acid beùo baäc cao sau: Acid acid palmitic : CH3-(CH2)14-COOH : Saùp ong, spermaxeti Acid cacraubic : CH3-(CH2)22-COOH : Saùp cuûa caây coï Acid xerotic : CH3-(CH2)24-COOH Acid montanic : CH3-(CH2)26-COOH : Saùp cuûa ong ,cuûa laù vaø cuûa quaû Acid melisic : CH3-(CH2)28-COOH Röôïu Ruôïu xetylic : CH3-(CH2)14-CH2OH : spermaxeti Röôïu xerylic : CH3-(CH2)24- CH2OH : Saùp ong Röôïu montanic : CH3-(CH2)26- CH2OH : Saùp cuûa ong, cuûa laù vaø cuûa quaû Röôïu mirixylic : CH3-(CH2)28- CH2OH Caên cöù vaøo nguoàn goác saùp töï nhieân laïi ñöôïc chia ra laøm 3 loïai goàm sáp động vật, thực vật, và sáp khoáng. + Saùp ñoäng vaät : tieát ra töø tuyeán saùp cuûa coân truøng, tuyeán xöông cuït cuûa chim vaø töø tuyeán da cuûa ñoäng vaät coù vuù. Coân truøng thöôøng duøng saùp laøm vaät lieäu xaây döïng. Sáp ong, sáp spermaceti (trong mỡ cá voi), sáp mỡ lông (cừu) và sáp lanolin (cũng là một hợp chất mỡ lông cừu) là những loại sáp động vật quan trọng nhất. Trong đó, sáp ong, sáp mỡ lông và sáp lanolin là những sản phẩm phụ từ các ngành công nghệ khác. + Sáp thực vật gồm có: sáp carnauba (cọ carnauba – theo từ điển hóa - còn được gọi là sáp Brazil) – được biết đến như là loại sáp phổ biến nhất, sáp ouricouri – một loại sáp thuộc họ cau dừa khác và sáp candelilla. Ba loại sáp trên tạo nên phần chính của sáp thực vật. Saùp thöôøng coù 1 löôïng khoâng lôùn laém ôû trong thöïc vaät, treân beà maët cuûa laù, quaû, thaân caønh …chuùng coù taùc duïng baûo veä traùi, laù, thaân choáng söï xaâm nhaäp cuûa vi sinh vaät vaø moâi tröôøng (maát nöôùc, choáng thaám nöôùc). Moät löôïng ñaùng keå cuûa lôùp saùp naøy laø hydrocacbon - daõy parafin. + Saùp khoaùng: chieát xuaát töø than ñaù linhit hoaëc than buøn nhôø dung moâi höõu cô vaø được phân ra sáp dầu mỏ, sáp ozocerite và sáp than nâu (montan). Dựa vào cấu tạo hóa học, sáp thể hiện 1 vùng quang phổ rộng của nhiều hóa chất khác nhau: từ polyethylene, polymer của ethylene oxide, dẫn xuất của sáp than nâu, alkyl ester của monocarboxylic acid, alkyl ester của hydroxy acid, rượu polydric ester của hydroxy acid, sáp Fisher-Tropsch và sáp đã được hyđro hóa cho đến sáp amide mạch dài. Tỉ trọng bằng 1, nhiệt nóng chảy 72-77oC, thành phần chính: acid montanilic và ester của nó B/ TÍNH CHAÁT: 1/ Tính chaát vaät lyù: Saùp laø chaát voâ ñònh hình, deã bò meàm ra khi ñun noùng, noùng chaûy ôû nhieät ñoä khoaûng 40-90oC. Saùp khoâng bò meàm bôûi nöôùc, khoâng thaám nöôùc, khoâng daãn ñieän, chaùy ñöôïc, khoâng tan trong nöôùc vaø röôïu maïnh, tan toát trong benzen, chloroform, ete, hoøa tan trong caùc dung moâi baõo hoøa, ñoä tan phuï thuoäc nhieàu vaøo nhieät ñoä. Saùp coù ñoä deûo vaø nhieät ñoä chaùy cao. Nhieät ñoä chaùy laø nhieät ñoä maø taïi ñoù söï chaùy baét ñaàu xaûy ra neáu cho ngoïn löûa nhoû ñi qua beà maët cuûa maãu saùp. Nhieät hoùa deûo cuûa saùp laø nhieät ñoä maø taïi ñoù saùp töø theå raén baét ñaàu chuyeån thaønh daïng loûng. Traùi ngöôïc vôùi nhieät hoùa deûo laø nhieät hoùa raén. Tính chaát naøy ñöôïc ño nhö laø tyû soáä phaàn traêm co ruùt veà theå tích cuûa saùp. 2/ Tính chaát hoaù hoïc: So vôùi môõ trung tính taát caû caùc loaïi saùp ñeàu beàn hôn döôùi taùc duïng cuûa aùnh saùng, nhieät ñoä, caùc chaát oxi hoùa vaø caùc yeáu toá hoùa hoïc khaùc. Ngoaøi ra saùp cuõng khoù bò thuûy phaân, chæ bò xaø phoøng hoùa trong moâi tröôøng kieàm ôû 150-160oC vaø coù aùp suaát. Trong moâi tröôøng acid, saùp khoâng nhöõng khoâng bò thuûy phaân maø ngöôïc laïi, khi ñun noùng hoãn hôïp röôïu cao vaø acid beùo ngay caû khi coù maët cuûa nöôùc cuõng coù theå xaûy ra söï toång hôïp saùp. Saùp ñöôïc söû duïng roäng raõi trong nhieàu ngaønh coâng nghieäp nhö myõ phaåm hay döôïc. Đặc biệt là sáp động vật. Saùp ñoäng vaät ñöôïc tieát ra töø tuyeán giaùp cuûa coân truøng, töø tuyeán xöông cuït cuûa chim vaø töø tuyeán da cuûa ñoäng vaät coù vuù. Caùc coân truøng thöôøng duøng saùp laøm vaät lieäu xaây döïng. Trong đó tiêu biểu là sáp ong và sáp lông cừu. SÁP ONG: Tổ ong mật được công nhận là một trong những môi trường sống tinh khiết nhất trên thế giới nhờ vào một chất keo gắn kết gọi là Sáp ong. “Sáp ong” là một từ xuất phát từ tiếng Hy Lạp cổ và được hiểu là “người bảo vệ thành phố” (thành phố ở đây chính là tổ ong). Loaïi saùp naøy ñöôïc taïo ra ôû phaàn buïng cuûa con ong (Apis mellifera), Ong söû duïng chuùng ñeå naën thaønh nhöõng loã toå ong, baûo veä cho aáu truøng ong phaùt trieån bình thöôøng vaø giöõ cho maät ong khoûi bò hö toån. Ong mật thu lượm chất này từ nhiều loài thực vật khác nhau và mang nó về tổ của mình. Tại đây, lũ ong sẽ hòa trộn và làm thay đổi chất này, biến nó thành dạng chất keo giúp hàn kín tổ của chúng lại. Lớp sáp ong này đóng vai trò như là một chất kháng sinh tự nhiên giúp bảo vệ khỏi các sinh vật từ bên ngoài xâm chiếm vào. Chất bảo vệ này còn nổi tiếng đối với con người nhờ vào các đặc tính mang đến sức khỏe cho loài người. Người ta đã sử dụng sáp ong trong các phương thuốc cổ truyền từ đầu những năm 300 trước công nguyên. Thành phần hóa học: Thành phần chủ yếu của sáp ong là Palmitomilixilic . Ngoài ra còn có ester của acid béo không no hypogeic (C16:1 ∆2) với rượu mirixilic, rượu và acid có số C32-C34. Ngày nay, nhiều nghiên cứu đã xác định được các đặc tính có lợi của sáp ong. Sáp ong có chứa các chất caffeic acid phenethyl ester (CAPE) và bioflavonoids. Flavonoids có đến 20 -30 loại khác nhau, trong đó quan trọng nhất là chrysin, pinocembrin và galangin. Khả năng ngăn cản sự hình thành các gốc hóa học tự do của chất flavonoids đã có thể giải thích được một số đặc tính có lợi được tìm thấy trong sáp ong. Sáp ong còn chứa các chất monosaccharides, cellulose, các axít amin, các nhóm vitamin như B1, B2, pro-vitamin A, E và D, nicotinic acid, folic acid, các chất khoáng như canxi, magnesium, sắt, đồng, kẽm và manganese. Các chất đã được xác định trong sáp ong hoàn toàn giống với các thành phần có trong thực phẩm, các chất phụ gia thực phẩm và được công nhận là những chất dinh dưỡng an toàn. Tính chất vật lý: Sáp ong là một chất rắn vô định hình, thường là màu vàng cho đến màu hổ phách tùy thuộc vào nguồn gốc và khâu chế tạo. Maøu saéc cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo nhöõng boâng hoa ñöôïc thu thaäp bôûi nhöõng con coân truøng. Có thể gồm sáp trong trắng hoặc sáp vàng có cấu trúc hạt, có màu vàng nhạt, da cam và nâu, có màu đặc biệt dễ chịu hoặc sáp trắng ( ngoài không khí hoặc bởi phương pháp hoá học), có màu trắng hoặc gần như vàng vàng. Bảo vệ mật ong khỏi hư hỏng và tổn thất, cũng như bào vệ ấu trùng phát triển bình thường. Và có mùi nhẹ. Sáp ong có độ hòa tan cao trong benzene, toluene, chloroform và những dung môi hữu cơ phân cực khác. Tính chất hoá học: Saùp ong deã daøng bò xaø phoøng hoùa vaø nhuõ hoùa do trong thaønh phaàn cuûa noù coøn caùc acid beùo töï do, diol vaø hydroxyacid. Baûn baùo caùo ñaàu tieân veà vieäc phaân tích saùp ñöôïc thöïc hieän bôûi Chevreul H naêm 1824. Sau khi tieán haønh xaø phoøng hoùa, oâng ta nhaän thaáy trong 1g saùp chöùa 0,346g lipid coù tính acid (coù theå laø acid margaric, oleic vaø stearic) vaø 0,567g phaàn coøn laïi khoâng coù tính acid khoâng phaûi laø glycerine. Sau naøy, Brodie BC tieán haønh phaân tích saùp ong ñaõ phaùt hieän ra vaø ñaët teân chuùng laø acid cerotic, mellissic vaø röôïu melissic. Pheùp phaân tích hieän ñaïi ñaõ chöùng minh söï toàn taïi cuûa caùc thaønh phaàn khaùc nhau: este palmitate, palmitoleate, hydroxypalmitate cuûa caùc röôïu maïch daøi (C30-32), (chieám khoaûng 70%-80% khoái löôïng toång coäng). Tyû leä cuûa triancontanylpalmitate (hoaëc melissylpalmitate, este cuûa röôïu C30 vôùi acid beùo C16) so vôùi acid cerotic (C26:0), moät phaàn chuû yeáu cuûa saùp ong laø 6:1. Caùc ethyleste cuõng coù maët, ñaëc bieät nhieàu nhaát laø ethyl palmitate, ethyl tetracosanoate, vaø ethyl oleate. Caùc hydrocacbon beùo (10-18% heptacosane, nonacosane vaø caùc chaát khaùc coù maïch C töø 17-25), caùc hydrocacbon khoâng no coù maïch C töø 21-35 vôùi 1 hay 2 noái ñoâi trong phaân töû, sterol (hôn 2% cholesterol, lanosterol, b-sitosterol), pheromone (geraniol, farnesol) vaø terpenoid cuõng ñöôïc tìm thaáy. Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa chuùng vaøo khoaûng 62-65oC. 4) Ứng dụng: Saùp ong giuùp baûo quaûn thöïc phaåm raát toát, khoâng tan, raát trôn, khoâng bò taùc ñoâng veà maët hoùa hoïc. Sáp ong là một trong những loại sáp hữu dụng và đáng giá nhất. Công dụng của nó không chỉ ở công nghiệp đèn cầy, ngành công nghiệp lâu đời nhất về sáp, mà còn được dùng nhiều trong những ngành công nghiệp khác như công nghiệp tĩnh điện, công nghiệp thực phẩm, giấy và cao su. Sáp ong được dùng nhiều để chế sáp nến thờ, vải dầu, giấy dầu, chế matít, chế xi đánh giầy hoặc xi đánh gỗ. Nến làm bằng sáp ong tốt hơn nhiều và vô hại + Nến làm bằng sáp ong là loại nến làm từ sáp ong tự nhiên, không hàm chứa chì và kẽm, nên tinh khiết, sạch và nóng hơn các loại nến thông thường. + Nến sáp ong không phát thải các sản phẩm độc hại và khi cháy chỉ thải ra các ion âm tính. Các ion âm tính này sẽ loại bỏ các chất gây dị ứng trong bầu không khí và tạo nên cảm giác tỉnh táo và sảng khoái, cân bằng được chất serotorine trong cơ thể. Sáp ong là chất hoàn toàn có từ tự nhiên vì không hàm chứa chì và kẽm. Theo Thế Giới Phụ Nữ Saûn löôïng saùp treân theá giôùi vaøo khoaûng 7000 taán moãi naêm vaø 60% soá aáy ñöôïc duøng trong ngaønh myõ phaåm vaø döôïc. Từ tháng 8.2007, công ty Rohto-Mentholatum (Việt Nam) đã tung ra thị trường son dưỡng môi Lipice Sheer Color mới, với thành phần bổ sung dầu olive kết hợp với sáp ong thiên nhiên giúp tôn thêm sắc hồng tự nhiên và duy trì hiệu quả độ ẩm mượt của đôi môi. Với những dưỡng chất như khoáng chất, sáp tinh thể, sáp ong, dầu olive, chiết xuất nha đam... Lipice Sheer Color có tác dụng dưỡng môi và ngăn ngừa nứt môi, đồng thời tô hồng thêm cho đôi môi mà không cần dùng thêm các loại son khác. Chất đặc tính đặc biệt của sáp ong còn là một thành phần tuyệt vời trong việc tạo độ ẩm cho da. Được kết hợp với các loại thảo mộc tự nhiên có tác dụng lâu năm trong việc chăm sóc da là chamomile và lô hội, Aloe Propolis Creme là một loại kem giữ ẩm hoàn hảo cho làn da khô và còn đóng vai trò là một chất mát-xa thư giãn.  Sản phẩm Forever Living đã tạo được sự quan tâm của nhiều người trên toàn thế giới. Điều này đã khiến cho nhu cầu sử dụng sáp ong tăng cao trên phạm vi toàn thế giới. Trong y hoc, sáp ong được sử dụng nhiều trong việc chữa bệnh. Sáp ong giàu vitamin A. Trong 10g sáp ong tổ chứa 4.096 đơn vị quốc tế vitamin A. Tính chất chữa bệnh của sáp ong được công nhận từ thời cổ xưa. Hyppocrate đề nghị bôi một lớp sáp lên đầu và cổ khi bị viêm họng, mọi loại sáp đều có tính làm dịu và làm ấm, nhất là sáp mới. Sáp tinh khiết là vách ngăn các bánh tổ ong trong đó ong đẻ trứng, nuôi ấu trùng và bảo quản mật... là chất cơ bản của các thuốc cao dán, làm mát hay làm nóng làm mềm các khối u cứng, sáp ong hút chất độc ra. Dùng sáp ong chữa trị viêm ống tai ngoài . Viêm ống tai ngoài là hiện tượng viêm tuyến bã nhờn và nang lông ở ống tai ngoài. Bệnh tương đối hay gặp do thói quen ngoáy tai bằng các dụng cụ không vô khuẩn, lau tai quá nhiều làm xước da, qua đó vi khuẩn, nấm xâm nhập vào và gây viêm. Điều trị tại chỗ xông hơi sáp ong được thực hiện trong 5 ngày. Bệnh nhân trong tư thế nằm nghiêng vuông góc với mặt giường, ống tai bị viêm hướng lên trên, đốt một đầu ống giấy cuộn tẩm sáp, đầu kia úp thẳng góc với lỗ tai cách ống tai ngoài khoảng 0,2 - 0,3cm. Che mặt bằng một tờ giấy thường để tránh tàn rơi vào mặt. Mỗi lần điều trị đốt 3 cuộn giấy, mỗi cuộn đốt cho đến khi còn khoảng 3cm thì thay cuộn mới. Hơi sáp ong có tác dụng chống viêm, giảm đau, sát khuẩn, thúc đẩy quá trình tạo mủ. Nếu những bệnh nhân sau điều trị 5 ngày mà không hiệu quả sẽ được chích rạch và làm thuốc tai tại chỗ theo y học hiện đại. Tuy nhiên, điều trị nhọt ống tai ngoài bằng xông hơi sáp ong là một phương pháp điều trị có hiệu quả, đặc biệt ở những bệnh nhân được điều trị sớm. ( Theo nguồn Báo Sức Khỏe và Đời Sống) Ngoài ra, sáp ong kết hợp với nha đảm tử còn có tác dụng chữa kiết lỵ có máu mủ, rong huyết; kết hợp với phèn phi chữa ung nhọt. Sáp ong mật và vị thuốc bạch lạp: Sáp ong được chế từ tổ ong, (gọi tầng ong), sau khi đã lấy hết mật và gỡ hết ong non.Theo Nam dược thần hiệu, dùng nguyên tầng ong đốt thành than, tán nhỏ cho trẻ uống với sữa hoặc nước cơm với liều 2-4g một ngày để chữa viêm họng, bí đại tiểu tiện. Sáp ong được dùng trong y học cổ truyền với tên thuốc là hoàng lạp hay bạch lạp. Sáp có màu vàng, hơi trong, chất mềm và mịn như có dầu mỡ, không lẫn tạp chất, không nứt vỡ, có mùi thơm của mật ong, vị nhạt là loại tốt. Những loại thuốc tễ, thuốc hoàn to và dẻo như quy tỳ hoàn, hà xa đại tạo hoàn được bọc bằng sáp ong có thể bảo quản được rất lâu. Sáp ong tham gia vào thuốc dán, thuốc mỡ như một chất kết dính Tầng ong nướng lên, xác ve sầu (thuyền thoái) bỏ miệng và chân, đem sao. Hai thứ lượng bằng nhau, tán riêng, rây bột mịn, rồi trộn đều; ngày uống 3 lần, mỗi lần 4g với rượu chữa da khô nóng và ngứa ngáy. Tầng ong phối hợp với tóc rối, xác rắn lột, lượng bằng nhau, đốt tồn tính, tán bột, uống mỗi lần 4-6g với rượu chữa miệng lưỡi lở loét. Tổ được chế biến thành sáp theo cách làm sau: Tầng ong được cắt nhỏ, rải đều và mỏng lên một lớp xơ mướp đặt trên vỉ tre trong nồi hoặc chõ đã có sẵn nước. Đậy vung cho thật kín. Đun sôi nước. Hơi nước sôi bốc lên sẽ làm tầng ong mềm và chảy thành giọt qua xơ mướp để lại những cặn bẩn. Tiếp tục đun đến khi không còn mảnh tầng ong trên xơ mướp là được. Bắc nồi ra, để nguội. Lớp váng đóng trên mặt nước trong nồi có độ dày hoặc mỏng tùy số lượng tầng ong. Vớt váng ra, đun cách thủy cho chảy, rồi đổ khuôn sẽ được sáp ong. 5) Sáp ong và phương pháp khai thác, chế biến: Sáp ong do ong thợ tiết ra để xây bánh tổ. Sáp thô là sáp chưa qua tinh chế-thực chất đó là sáp bánh tổ, sáp lưỡi mèo, sáp cắt vít nắp... Muốn có 1kg sáp phải nấu 13-15 cầu ong ý, hoặc 20-25 cầu ong nội (cầu loại). Muốn có sáp ong tốt phải tổ chức khai thác sáp. Xử lý sáp thô tại các cơ sở nuôi ong Hiện nay cách nấu sáp đơn giản là: Đối với sáp lưỡi mèo, người ta thu gom nấu cho tan sau đó sáp sẽ đông thành bánh sáp theo khuôn. Đối với các loại sáp khác: bẻ nhỏ sáp thành miếng 2-3cm x 4-5cm cho vào túi, sau đó nấu cho tan (nồi nấu sáp có cho nước để sáp chảy). Sau đó lấy ra ép lại rồi lại đưa vào nấu tiếp và ép cho đến khi sáp trong túi chỉ còn lại dạng cặn bã, không có độ dẻo. Nếu nấu nhiều có thể cho sáp vụn vào nồi nấu rồi đổ vào túi đưa lên bàn để ép cho sáp chảy ra và cũng làm 2-3 lần như trên. Nấu xong ta được nước sáp, để lắng trong xô, chậu sẽ được sáp ong có lẫn tạp chất. Nước sáp còn đang nóng trong xô cần sử dụng vải, giấy, chăn... ủ để phần cặn bã còn lại có đủ thời gian lắng xuống đáy, khi nguội cạo bỏ phần cặn sáp ở mặt dưới tảng sáp, nấu lại và lọc qua lưới sau đó đổ vào khuôn (khuôn có thể là máng gỗ ngâm nước), đổ sáp thành khuôn theo hình dáng máng và khi sáp nguội bóc ra khỏi máng. Khi đã cho vào khuôn, thì không nên nấu lại nữa. Chú ý, khi nấu sáp đã chảy thì luôn giữ ngọn lửa nhỏ để tránh hỏa hoạn do sáp trào ra và giữ độ dẻo, màu sắc của sáp. Nuôi ít ong, sáp ít có thể đổ nước sáp vào xô, chậu, ống tre làm khuôn. Dùng sáp ong sản xuất chân tầng Sáp ong nội thường có màu sắc và độ dẻo thích hợp cho việc sản xuất chân tầng ong nội. Khi sản xuất chân tầng, không dùng sáp ong ở đàn ong bị bệnh, nếu không có điều kiện khử trùng. Do đó, sản xuất chân tầng phải biết rõ nguồn gốc của sáp ong. Nếu sáp có lẫn tạp chất trước khi sản xuất chân tầng cần phải lọc lại. Một số yêu cầu chất lượng của chân tầng: Chân tầng phải rõ gờ, đáy đều không lệch. Màu sắc chân tầng vàng nếu trắng là sáp đã nấu lại nhiều lần. Sáp dẻo, mặt xén không bị vỡ và cắt nhẵn theo vết dao. Đúng kích thước chân tầng 37x20cm, hàng lỗ ngay ngắn. Hong khô trước khi đóng gói. Có giấy mềm ngăn cách giữa các tấm, có hộp bìa cứng để đựng chân tầng, một hộp từ 10-20 chiếc. Bảo quản sáp ong và chân tầng Cần giữ sáp và chân tầng trong thùng kín, đặt nơi khô, các hộp chân tầng không được chồng lên nhau nhiều. Tránh tình trạng làm hỏng gờ lỗ tổ, chân tầng để lâu, mặt sẽ bị cứng, hoặc bị mốc, biến màu do đó sản xuất chân tầng đến đâu dùng đến đó không để đến vụ sau. Để chống sâu phá tổ có thể định kỳ vài tháng một lần xông lưu huỳnh. Đốt 60 gam lưu huỳnh cho 1m3 có chứa sáp ong trong phòng kín.   (Nguồn: Kinh tế kỹ thuật nuôi ong, NXB Thanh Hóa, 2000, tr.110-113) LANOLIN (saùp loâng cöøu): Caùc tuyeán baõ nhôøn ôû cöøu tieát ra nhöõng chaát naøy vaø ngöôøi ta thu ñöôïc chuùng töø loâng cöøu thoâ baèng caùch cho chuùng vaøo trong kieàm loaõng hoaëc chaát taåy.Lanolin coù chöùc naêng giöõ cho loâng cöøu khoûi bò thaám nöôùc. Loâng cöøu chöa qua taåy röûa chöùa khoaûng 10-24% chaát nhôøn vaø 1 tæ leä muoái nhoû cuûa caùc acid beùo maïch daøi. lanolin là 1 hợp chất được tìm thấy trong tự nhiên, chỉ xuất hiện để ngăn cản sự tổn thương đến cơ thể vật nuôi, làm dịu bớt suwj ddau ddowns vaf tawng tuooir thoj cho chungs. Tính chất và thành phần hóa học: Lanolin là một sản phẩm tự nhiên, tinh chế từ chất nhờn của con cừu, có chứa Cholesterol là một thành phần quan trọng trong mỡ của da và ở trạng thái lỏng trong điều kiện nhiệt độ cơ thể do vậy có thể hoà lẫn, hỗ trợ và tăng khả năng giữ ẩm sinh lý cho da. Tuy nhiên Lanolin có thể gây dị ứng với một số người Lanolin coù chöùa este beùo (14-24%), röôïu töï do (6-20%), este cuûa sterol vaø röôïu triterpene (45-65%), sterol (cholesterol, lanosterol) vaø terpene (4-5%). Terpene laø nhöõng phaân töû nhoû kò nöôùc, thaáy nhieàu ôû thöïc vaät bao goàm vitamin A, carotene vaø daàu thöïc vaät nhö geraniol, camphor vaø menthol. Lanolin ôû daïng khan Acid beùo ñöôïc hydro hoùa (chuû yeáu laø hydroxy palmitate) cuõng ñuôïc tìm thaáy ôû daïng töï do hoaëc este hoùa. Maïch acid beùo coù töø 14 ñeán 35 nguyeân töû C maø haàu heát ôû daïng maïch nhaùnh (caáu truùc iso hoaëc anteiso). Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa chuùng vaøo khoaûng 35-42oC. Lanolin được thu nhận từ lông bằng quá trình làm sạch và sau đó được thu lại bằng cách thiết bị ly tâm tốc độ cao để thu nhận sản phẩm từ lông, sau đó thực hiện quá trình chưng cất và hàng loạt các quá trình khác và cuối cùng là thu được chế phẩm lanolin. Lanolin sẽ đặc biệt hữu dụng khi trong thành phần của sản phẩm có chứa 1 lượng nước lớn bởi vì nó cố định hệ nhũ tương nước trong dầu, da có thể hấp thụ được nó dễ dàng. Vì lanolin là 1 loại sáp nên nó thoái hóa chậm hơn các hợp chất khác.Hiện vẫn chưa khẳng định được mối liên hệ giữa lanolin và dư lượng thuốc trừ sâu trong thịt và các sản phẩm từ sữa Qui trình sản xuất rất phức tạp. Chất tẩy trắng hoặc methyl chloride ( dung môi hữu cơ) được dùng để làm trắng lông cưu thô. Chất thải của quá trình này thường gồm lanolin, bùn và nước.Bùn được đưa ra ngoài;nước thải thì được đưa qua hệ thống xử lý; còn lanolin được đưa qua hệ thống chưng cất. Phần cặn bã thuốc trừ sâu thì được đua đến to 3ppm (modified lanolin, USP grade) va 40ppm (standard lanolin USP Ứng dụng: Lanolin được công nhận là chất gây kích ứng da nhẹ.trong các sản phẩm từ lanolin, tát cả chỉ dẫn đều được cho phếp Giúp đỡ sự hấp thụ nước qua da để ngăn ngừa và chữa lành vết nứt lở da Nó được sử dụng rộng rãi cùng với sự ứng dụng đa dạng trong thuốc thú y, bao gồm cả thuốc thảo mộc Cuõng gioáng nhö saùp ong, töø thôøi xöa lanolin trong ngaønh myõ phaåm vaø da lieãu nhöng treân thöïc teá chuùng duøng ñeå cheá taïo caùc chaát trong coâng nghieäp nhö tô sôïi, möïc vaø chaát boâi trôn. Trong mỹ phẩm, là chất giữ ẩm và chất làm mềm làm cho nếp tóc không bị cứng.Chất làm mềm giúp cho tóc mềm mại và mượt.Chất dinh dưỡng và chất chuyển thể sữa tuyệt vời.Bảo vệ tóc chống lại việc mất độ ẩm trong khi vẫn giữ được nếp tóc. SINH TOÅNG HÔÏP SAÙP : Sáp biểu bì (epicuticular wax - từ lớp ngoài cùng của thực vật và côn trùng) gồm nhiều phân tử lipid mạch dài không phân cực, hòa tan trong dung môi hữu cơ. Trong nhiều trường hợp, những lớp lipid này chứa protein và các sắc tố, và các cấu trúc phân tử khác nhau tùy vào cấu tạo hóa học của sáp và những yếu tố môi trường. + Trên mặt ngoài cùng của thực vật, những loại sáp trong da này chứa cutin, một polime lipid không hòa tan của acid béo hydroxy và epoxy. + Đối với những lớp trong, liên quan đến những chất nền bần (suberin matrix)(chất bần :1 biến thể của gỗ), ta có thể tìm thấy một loại polime giống cutin có những thành phần béo và thơm. Trong một số trường hợp, sáp không có chất bần bên trong, trong hạt giống thực vật (seed), dự trữ nhiều năng lượng hơn cả triacylglycerol. Ở côn trùng, sáp biểu bì chiếm phần lớn những lớp biểu bì bên trong. Nhiều lớp lipid béo có thể được tìm thấy trong sáp biểu bì, bao gồm: + Hydrocarbon, rượu ester, ceton, aldehyde, và rất nhiều loại acid béo tự do. + Thường ta sẽ tìm thấy những chuỗi 10 carbon nhưng nhiều nhất là chuỗi C10-35, acid béo và hydrocarbon với số C60. + Những loại lipid không phổ biến như terpenoid, flavonoid, sterol cũng xuất hiện trong sáp biểu bì. Cấu tạo và số lượng của sáp biểu bì thay đổi khá lớn tùy theo những lớp thực vật khác nhau, và cũng tùy vào cơ quan, mô, hay là loại tế bào. Ở côn trùng, cấu tạo sáp tùy thuộc vào từng thời điểm trong chu trình sinh trưởng bao gồm tuổi, giới tính và tất nhiên cả những ảnh hưởng khác nhau trong môi trường sống. Ở sáp, sự tổng hợp sinh học của khung carbon mạch dài được hoàn thành bằng một quy trình ngưng tụ cơ bản - giãn dài (elongation mechanism). Elongase là enzyme hỗn tạp liên tục ngưng tụ những chuỗi carbon ít hoạt tính thành một ngòi nổ hoạt hóa và bảo đảm cho chuỗi carbon đang phát triển sẵn sàng cho lần sau. Những hoạt động của 2 hỗn tạp hòa tan đó là kết quả tạo thành sự tổng hợp 16, 18 chuỗi carbonacyl đặc trưng cho màng tế bào thực vật. Mỗi sự ngưng tụ tạo ra 1 nhóm -ceto trong chuỗi elongating. Nhóm ceto này bình thường tách ra bằng 1 chuỗi 3 phản ứng: 1 –ceto thu nhỏ (reduction), 1-hydroxy dehydrat hóa, 1 enol thu nhỏ. Những biến đổi của quá trình tổng hợp sinh học nêu trên tạo điều kiện cho sự xuất hiện của một hợp chất tên là polyketide. Chuỗi acyl của nó có thể được nhận biết bằng sự hiện diện của nhóm ceto, nhóm hydroxy, hay là liên kết đôi mà không bị loại bỏ trước khi sự ngưng tụ khác bắt đầu. Bôûi coù nhöõng tính chaát hoùa sinh quan troïng vaø deã daøng nghieân cöùu, lôùp saùp culticle cuûa thöïc vaät ñöôïc nghieân cöùu nhieàu nhaát. Taát caû thaønh phaàn beùo cuûa saùp thöïc vaät ñöôïc toång hôïp trong lôùp bieåu bì töø caùc acid beùo maïch daøi (thöôøng laø C20 ñeán C34). Acid beùo 16:0 vaø 18:0 ñaàu tieân ñöôïc toång hôïp trong theå haït cuûa stroma baèng enzym hoøa tan taïo neân caùc phöùc acid beùo toång hôïp. Traïng thaùi thöù hai bao goàm nhieàu giai ñoaïn giaõn maïch phöùc taïp vaø ñöôïc xuùc taùc baèng phöùc heä enzym lieân keát maøng, thaønh caùc acid beùo keùo daøi ra khoûi caùc haït. Nhö trong toång hôïp de novo acid beùo (fatty acid synthesis de novo), moãi laàn giaõn maïch giöõa 2 carbon bao goàm 4 phaûn öùng: söï hoùa ñaëc giöõa moät chaát neàn laø goác acid beùo bò este hoùa bôûi CoA-esterase vaø malonyl-CoA, tieáp theo laø söï khöû keto, phaûn öùng loaïi nöôùc vaø khöû enoyl. Nhieàu hình thöùc keùo daøi ñöôïc nhaän daïng, vaø chuùng phaûi aûnh höôûng trong moät vaøi kieåu ñeå taïo ra nhöõng ñoái töôïng coù maïch daøi ñaëc tröng. Coù hai con ñöôøng chính ñeå sinh toång hôïp saùp : khöû acyl, nhöõng chaát coù nguoàn goác laø caùc röôïu vaø este saùp, con ñöôøng thöù hai laø khöû carbonyl, saûn phaåm cuûa con ñöôøng naøy laø andehyde, alkane, röôïu baäc hai vaø ketone. Trong quaù trình khöû, este acyl-CoA ñöôïc taïo thaønh baèng vieäc giaõn maïch thì ñöôïc khöû qua hai böôùc nhôø chaát trung gian taïm thôøi laø andehyde, xuùc taùc bôûi enzym 1 caáu töû acyl-CoA reductase. Röôïu beùo ñöôïc taïo thaønh coù theå ñöôïc este hoùa nhôø enzym acyl-CoA alcohol transacylase ñeå taïo thaønh este saùp. Caùc cô caáu töông töï ñöôïc quan saùt trong quaù trình nghieân cöùu treân coân truøng, taûo vaø chim (tuyeán nöôùc tieåu). Coù theå xem raèng caùc diol trong saùp ñöôïc taïo thaønh baèng caùch gaén caùc nhoùm –OH vaøo goác alkyl trong chaát tieàn acyl-CoA. Trong con ñöôøng khöû carbonyl ñeå toång hôïp caùc thaønh phaàn cuûa saùp, böôùc ñaàu tieân laø khöû laïi este acyl-CoA thaønh 1 aldehyde baèng enzym acyl-CoA reductase. Khöû nhoùm carbonyl baèng enzym aldehyde decarbonylase sinh ra alkane coù soá nguyeân töû carbon ít hôn acid beùo ban ñaàu. Khi ñoù söï chuyeån hoùa cuûa hydrocarbon thì trôû neân deã daøng, ví duï nhö gaén nhoùm –OH vaøo maïch nhôø enzym hydroxylase hoaëc enzym ña chöùc oxidase ñeå taïo thaønh röôïu baäc 2. Vò trí thay theá phuï thuoäc töøng loaïi cô chaát, vaø enzym ñaëc tröng cho phaûn öùng. Caùc alkanol baäc hai coù theå bò este hoùa ñeå taïo thaønh este saùp. Ñoàng thôøi, nhoùm –OH coù theå bò oxi hoùa thaønh ketone maïch daøi. Moät con ñöôøng keát hôïp daãn ñeán vieäc hình thaønh caáu truùc cuûa –diketone vaø 2-alkanol. Nhöõng quaù trình naøy ñöôïc nghieân cöùu chuû yeáu treân thöïc vaät nhöng nhöõng phaûn öùng hoùa sinh töông töï cuõng dieãn ra treân coân truøng vaø chim. Söï chuyeån hoùa caùc thaønh phaàn trong quaù trinh sinh toång hôïp saùp cuticular: V. PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH SAÙP Saéc kí baûn moûng (TLC) vaø saéc kyù loûng cao aùp (HTLC) ñöôïc söû duïng roäng raõi ñeå taùch saùp thaønh caùc lôùp rieâng bieät ñeå phaân tích chi tieát hôn. Maët khaùc, nhieàu keát quaû nghieân cöùu ñöôïc coâng boá ñeàu ñöôïc tieán haønh baèng phöông phaùp saéc kyù khí (GC) ôû nhieät ñoä cao theo con ñöôøng trimethylsilylation, thöôøng keát hôïp vôùi khoái phoå (MC), vì vaäy vieäc nhaän daïng vaø xaùc ñònh soá löôïng caùc loaïi nguyeân töû khaùc nhau coù theå ñöôïc tieán haønh moät caùch ñoàng thôøi. Thin layer chromatography (TLC) söû duïng 1 lôùp moûng cellulose hoaëc silica (SiO2) phuû treân baûn nhöïa hay thuûy tinh. Phöông phaùp naøy khaù maéc nhöng phaân tích ñöôïc nhieàu vaø ñoä tin caäy cao. High performance liquid chromatography (HPLC) ) coù öu ñieåm laø phaân tích raát nhanh, laø 1 phöông phaùp ñöôïc hoaøn thieän töø phöông phaùp saéc kí coät (Column chromatography: duøng 1 coät thuûy tinh chöùa nay beân trong laø hoà tinh boät. Nhöõng maãu thöû lôùn ñöôïc bôm vaøo coät vaø phaân taùch thaønh nhöõng phaàn rieâng bieät söû duïng trong caùc thí nghieäm khaùc nhau, laø phöông phaùp saéc kí sô boä (preparative chromatography) traùi vôùi phöông phaùp saéc kí phaân tích (preparative chromatography). A/ Phöông phaùp phaân tích saùp ñôn giaûn Saéc kí thöôøng ñöôïc duøng ñeå taùch rôøi caùc chaát tinh khieát töø 1 hoãn hôïp, nhö duøng ñeå chieát teá baøo. Vieäc naøy döïa treân khaû naêng hoaø tan vaøo caùc dung moâi khaùc nhau cuûa nhöõng chaát khaùc nhau. Saéc kí ñôn giaûn vaø phoå bieán thöôøng duøng laø saéc kí giaáy, nhöng coù ñaëc ñieåm laø phaân taùch khoâng hoaøn toaøn tinh khieát. 1. Roùt moät vaøi dung moâi vaøo caùc bình saéc kí vaø ñaùnh daáu chuùng, vì vaäy khoâng khí baõo hoøa hôi dung moâi. Caùc dung moâi khaùc nhau phuø hôïp vôùi nhöõng nhieäm vuï khaùc nhau, nhöng chuùng thöôøng laø hoãn hôïp cuûa nöôùc vôùi chaát loûng höõu cô nhö ethanol hay propanone. 2. Nhoû moät gioït hoãn hôïp saùp ñöôïc taùch lôùp leân treân 1 lôùp giaáy saéc kí ôû 1 ñaàu. Ñaây laø ñieåm baét ñaàu cuûa saéc phoå. Caùc ñieåm coù theå nhoû nhöng taäp trung. Laëp laïi vôùi caùc dung dòch khaùc. Ñaùnh daáu nhöõng ñieåm baèng buùt chì vì möïc coù theå bò phaân huûy. 3.    Đaët baûn saéc kí vaøo trong bình chöùa maø ñieåm baét ñaàu chæ treân möùc cuûa dung moâi vaø ñeå vaøi giôø. Dung moâi seõ naâng tôø giaáy leân baèng löïc mao daãn chöùa haøm löôïng caùc chaát trong noù. Baát kyø chaát tan naøo phaân huûy trong dung moâi seõ phaân chia thaønh nhieàu phaàn giöõa dung moâi höõu cô (pha ñoäng) vaø nöôùc ñöôïc giöõ bôûi tôø giaáy (pha tónh). 4.    Khi dung moâi saép ñi ñeán ñaàu tôø giaáy saéc kí thì chuyeån tôø giaáy ñi vaø ñaùnh daáu vò trí cuûa dung moâi tröôùc. 5.    Saéc phoå coù theå ñöôïc phaân tích baèng caùch xaùc ñònh heä soá Rf: heä soá chaäm treã (retardation factor) laø tyû soá giöõa ñoä dòch chuyeån cuûa chaát nghieân cöùu vaø dung moâi ñöôïc goïi laø haèng soá saéc kí, laø ñaïi löôïng ñaëc tröng cho töøng chaát. Rf = Ñoä dòch chuyeån cuûa chaát nghieân cöùu Ñoä dòch chuyeån cuûa dung moâi Moät giaù trò Rf ñaëc tröng bôûi 1 chaát tan ñaëc bieät trong 1 dung moâi ñaëc bieät. Noù coù theå ñöôïc söû duïng ñeå xaùc ñònh thaønh phaàn cuûa 1 hoãn hôïp baèng caùch so saùnh vôùi baûng caùc giaù trò Rf ñaõ bieát. Thænh thoaûng saéc kí vôùi 1 dung moâi khoâng ñuû ñeå taùch taát caû caùc thaønh phaàn cuûa hoãn hôïp saùp. Trong tröôøng hôïp naøyvieäc taùch loaïi coù theå ñöôïc tieán haønh baèng saéc kí 2 chieàu (two-dimensional chromatography): xoay tôø giaáy saéc kí 1 goùc 900 vaø di chuyeån laàn thöù 2 trong 1 dung moâi thöù 2. Chaát tan neáu khoâng phaân taùch trong trong dung moâi ñaàu seõ phaân taùch trong dung moâi thöù 2 bôûi khaû naêng hoøa tan cuûa chuùng khaùc nhau. B/Phöông phaùp phaân tích este cuûa saùp: 1/ Caáu truùc vaø danh phaùp: Noùi chung, khi hoãn hôïp caùc chaát quaù phöùc taïp, vieäc nhaän bieát vaø xaùc ñònh soá löôïng este saùp lieân quan ñeán caùch phaân ñoïan sô boä thaønh caùc phaàn lipid trung tính töø nhöõng nghieân cöùu veà coät acid silicic. Caùc phaàn lipid trung tính khi ñoù seõ chia thaønh nhieàu lôùp treân coät acid silicic Ngöôøi ta chuaån bò coät thuûy tinh vôùi 1g (ñoái vôùi 10-20 mg lipid) acid silicic ôû daïng huyeàn phuø trong dichloromethane/hexane (2/3,v/v). Caùc maãu thöû lipid ñöôïc saáy khoâ, ñem hoøatan trong nhöõng dung moâi gioáng nhau (1 ml) vaø ñeå trong 1 thôøi gian. Khi dung moâi ruùt ñi heát, saùp este ñöôïc taùch röûa cuõng bôûi nhöõng dung moâi gioáng nhau (theå tích caàn thieát phaûi xaùc ñònh tuøy theo löôïng lipid vaø thaønh phaàn caáu taïp saùp, khoûang 5-10 ml). theå tích lôùn coù theå taùch thu ñöôïc triglyceride. Moät phaàn saùp tinh khieát coù theå taùch bôûi TLC (saéc kí baûn moûng: Thin-layer chromatography) theâm vaøo nöõa trong toluene hoaëc xylene (Rf: 0,65-0,70). Heä thoáng TLC khaùc coù theå söû duïng nhaèm taùch taùch este saùp töø moät vaøi daãn xuaát hoùa hoïc khaùc nhau : baûn gel SiO2 cuøng vôùi moät hoãn hôïp cuûa hexane vaø diethyl ether (94/6, v/v). saùp coù 1 Rf cuûa khoaûng 0,64. Ñeå phaân tích löôïng saùp trong daàu thöïc vaät, ngöôøi ta ñöa ra 1 quaù trình tinh cheá ñôn giaûn döïa treân saéc kí loûng treân 2 lôùp chaát coù tính huùt baùm laø gel SiO2 vaø gel SiO2 coù thaám AgNO3. khi ñoù caùc hydrocarbon vaø saùp phaân tích ñöôïc nhôø saéc kí khí. 2/Phöông phaùp phaân tích este saùp Thænh thoaûng thì cuõng deã taùch este saùp thaønh caùc loaïi phaân töû rieâng bieät tuøy theo chieàu daøi maïch baèng caùch söû duïng GLC cuøng vôùi coät mao daãn (loaïi SE 30 hoaëc OV1) ôû nhieät ñoä cao töø 250-320oC. coät mao daãn phaûi ñöôïc chuaån hoaù cho vieäc xaùc ñònh maïch daøi cuøng vôùi este toång hôïp baùm leân treân caùc vaïch mong muoán. Ví duï nhö saéc phoå khí cuûa este ôû saùp jojoba cho döôùi ñaây. Este saùp coù theå ñöôïc chuyeån thaønh este cuûa ethanol vaø acid beùo cuøng vôùi röôïu beùo bôûi 1 acid xuùc taùc ethanolysis maø phaûn öùn xaûy ra hoaøn toaøn sau 1,5 giôø vôùi dung dòch HCl 1N trong ethanol (taïo ñöôïc baèng caùch cho acetyl chloride vaøo trong ethanol). Sau khi phuïc hoài laïi trong hexane, hoãn hôïp ñöôïc phaân ñoaïn baèng TLC hoaëc coät saéc kí silicic cuøng pheùp taùch röûa baèng dichloromethane/ether. Dung dòch dichloromethane/ether (35/1, v/v) duøng tinh cheá caùc daãn xuaát cuûa acid beùo coøn dung dòch dichloromethane/ether (9/1, v/v) coù taùc duïng tinh cheá caùc röôïu trong saùp coøn dö. Phöông phaùp phaân tích este cuûa ethanol vaø acid beùo thöôøng ñöôïc tieán haønh baèng GLC treân 1 coät phaân cöïc coøn phaân tích röôïu beùo ñöôïc tieán haønh baèng GLC treân caû 2 cöïc ñoái dieän (caùch naøy raát coù hieäu quaû ñoái vôùi acetate hoaëc este tremethylsilyl). Moät phöông phaùp ñôn giaûn vaø ñaùng tin caäy ñeå phaân tích thaønh phaàn cuûa saùp jojoba laø baèng phöông phaùp saéc kí khí trong coät mao daãn ñaõ ñöôïc mieâu taû. Söï phaân tích caùc phaàn este saùp cuûa daày thöïc vaät nhôø phöông phaùp saéc kí khí vaø pheùp ño phoå taäp trung vôùi löôïng lôùn cuõng ñaõ ñöôïc mieâu taû chi tieát. Vieäc söû duïng phöông phaùp saéc kí khí vaø pheùp ño phoå taäp trung vôùi nhieät ñoä cao cho pheùp tìm kieám vaø xaùc ñònh nhieàu loaïi chaát trong thaønh phaàn caáu taïo, vieäc naøy khaù caàn thieát ñeå ñònh roõ ñaëc ñieåm cuûa 1 vaøi loaïi saùp söû suïng trong hoäi hoïa baèng pheùp phaân tích saéc kí cuûa acid beùo vaø hydrocarbon. Moät quaù trình ñôn giaûn ñeå xaùc ñònh roõ saùp coù trong daàu thöïc vaät (coù töø 34 ñeán 46 nguyeân töû C) ñaõ ñöôïc mieâu taû. Noù bao goàm vieäc trích gel SiO2 ôû pha loûng thaønh daïng vieân vaø vieäc phaân taùch baèng GLC treân moät coät mao daãn dimethyl – diphenylpolysiloxane. Caùc soá lieäu thu ñöôïc cuûa este saùp cao hôn naèm trong daõy C24 ñeán C44 ñöôïc tính toaùn sau khi duøng phöông phaùp saéc kí khí, vì vaäy cho pheùp xaùc ñònh cuï theå soá nguyeân töû C cuõng nhö soá löôïng vaø vò trí caùc noái ñoâi trong acid vaø trong röôïu cuûa este. VI/ CÁC QUÁ TRÌNH TINH CHẾ SÁP CÁC LOẠI TỪ SÁP TỰ NHIÊN:     Để hiểu rõ quá trình định tính (xác định thành phần cấu tạo) của sáp tự nhiên, trước hết ta phải tìm hiểu về sự tổng hợp sinh học, sản xuất và ứng dụng của nó. Ngược lại với thành phần hóa học của sáp tổng hợp: không biến đổi và tùy thuộc nhiều vào quy trình sản xuất, sáp tự nhiên có một thành phần hóa học tương đối phức tạp. Trong quá trình chế tạo, sáp tự nhiên trước hết được cô lập bằng chiết xuất hóa học, sau đó phân ly bằng phép sắc ký bao gồm cả sắc ký lỏng cao áp (high performance liquid chromatography-HPLC) và sắc ký khí, và sau đó là định tính dựa trên các phép phân tích khối phổ. Những điều nêu sau đây đề cập cụ thể hơn về sự phân tích hóa học của sáp tự nhiên dựa trên những hiểu biết tổng quát sẵn có về chiết xuất hóa học, sắc ký (chromatography) và phép phân tích khối phổ (mass spectrometry).   A/ Quaù trình chieát taùch saùp:     Sáp tự nhiên là hỗn hợp của nhiều hợp chất kỵ nước mạch dài nằm trên bề mặt của thực vật và động vật. Tuy nhiên trong thực tế lipid cũng tồn tại trong hầu hết các cơ thể sinh vật. Một phương pháp được dùng nhiều trong thời gian trước đây: + Phơi khô mô thực vật và động vật, sau đó chiết lipid (chọn dung môi là hexane hoặc chroloform) bằng dụng cụ chiết xuất Soxhlet. Sử dụng phuơng pháp này thì thời gian phơi trong những dung môi hữu cơ, cụ thể là chroloform, phải ngắn để tránh việc lipid nội tạng cũng bị chiết xuất (vì ta chỉ quan tâm đến lớp sáp bề mặt). Đối với thực vật tiến hành trong điều kiên thời tiết lạnh, nhưng đôi khi cũng được thực hiện trong điều kiện nóng (điểm nóng chảy của dầu hỏa nhẹ) hoặc bằng một hình thức hấp thụ, để loại bỏ lipid bề mặt. Chroloform, được dùng khá nhiều trong quá khứ, là một chất khá độc hại, do đó dichloromethane có thể được dùng thay thế. + Sau khi loại bỏ dung môi trong điều kiện chân không, ta đo phần dư còn lại chính là lipid đã được chiết xuất. .Để đánh giá năng suất của quá trình chiết xuất trên ta cho một lượng sáp tiêu chuẩn và xác định hàm lượng của thành phần này bằng phép sắc ký cột.     B/Quaù trình taùch caùc loïai saùp khaùc nhau:     Chiết xuất lipid bề mặt chứa hydrocarbon, rượu mạch dài, aldehyde và cetone, acid ester mạch ngắn tạo từ rượu mạch dài, acid béo, sterol và sterol ester, và thể oxy hóa của những hợp chất nêu trên. Trong hầu hết các trường hợp, ta cần phải phân ly chiết xuất lipid ra thành những lớp thành phần lipid khác nhau trước khi nhận biết từng thành phần. Việc phân ly sáp ra những thành phần riêng biệt có thể thực hiện bằng phép sắc ký cột. + Hòa tan chiết xuất lipid vào một dung môi phân cực thấp, thường là hexane hoặc dầu hỏa nhẹ, và cho vào sắc ký cột kế. + Nếu phần dư không hòa tan trong hexane hay dầu hỏa nhẹ thì ta phải sử dụng một dung dịch nóng hoặc một dung môi phân cực cao hơn như là chloroform hay dichloroethane. + Nâng dần độ phân cực của dung môi ta có thể thu được hydrocarbon, ester, aldehyde và cetone, triglyceride, rượu, hydroxy-di-cetone, sterol, và acid béo riêng biệt ra từ cột sắc ký. Các chất hấp phụ thường được dùng là alumina (Al2O 3) hoặc silica gel. Tuy nhiên, saphadex (1dẫn xuất polysarcharid – dextran) LH-20 được dùng để phân ly alkan từ Green River Shale. Sàng (Linde) 5Å có thể loại bỏ n-alkan tạo nên hydrocarbon concentrate phân nhánh và hydrocarbon vòng béo. Sau đó cho thêm bạc nitrat (AgNO3) cho vào cột alumina (Al2O 3) hoặc cột silica gel hoặc tiếp tục dùng sắc ký bản mỏng để phân ly các thành phần của sáp dựa vào sự khác biệt của độ không bão hòa. Với sắc ký bản mỏng, chúng ta có thể thu được một lượng đáng kể các thành phần đã phân ly của sáp. Đa số các thành phần của sáp ester có thể được phân ly bán phần hay toàn phần bằng sắc ký bản mỏng; bản mỏng được dùng là 25 μm silica gel trong dung môi hexane-diethyl ether hay benzene-hexane. Hệ số chậm trễ (retardation factor) Rf của đa số các loại sáp được nêu trong bảng 1. Rf : Tỷ số giữa độ dịch chuyển của chất nghiên cứu và dung môi được gọi là hằng số sắc ký, là đại lượng đặc trưng cho từng chất. Khi sắc ký bản mỏng được dùng, các thành phần phải nhìn thấy được (visualizable), có thể dùng phương pháp phân hủy lẫn phương pháp không phân hủy. Một phương pháp phân hủy được dùng thường xuyên: Xịt sulfuric hay molybdic acid lên bản mỏng rồi nung nóng. H.5 Phương pháp phân hủy + Kỹ thuật này rất nhạy, nhưng nó tiêu hủy các hợp chất và không hợp với acid tự do. + Hơi iodine làm xuất hiện một dải nền có màu, đặc biệt với những hợp chất không bão hòa, do đó được dùng rộng rãi để định vị và xác định số lượng lipid. + Vì iodine bốc hơi khá nhanh nên các thành phần sáp thường không thay đổi gì sau khi bị loại bỏ khỏi buồng iodine (chamber). Hơi Iodine là một trong những hợp chất trung gian lý tưởng nhất dùng để tách các lớp lipid từ bảng sắc ký bản mỏng Những bảng sắc ký bản mỏng thương mại với những chất chỉ dẫn có tính huỳnh quang cũng có thể được dùng và những dải màu có thể quan sát được dưới tia cực tím. Tuy nhiên, nếu dùng dung môi phân cực cao hơn diethyl ether để chiết xuất những thành phần phân cực từ chất nền, những chất chỉ dẫn huỳnh quang có thể cũng bị chiết xuất và những dung môi phụ thêm này có thể tạo ảnh hưởng đến quá trình tinh chế.    Phương pháp không phân hủy:  để chiết các lớp lipid từ bảng sắc ký bản mỏng sau khi thực hiện phương pháp không phân hủy, ta loại bỏ silica gel ra một phễu champage (sâm banh) và rửa đi bằng một dung môi thích hợp. Cách khác, loại bỏ silica gel vào một ống nghiệm và chất lipid kỵ nướccòn lại có thể được chiết xuất với diethyl ether bằng cách xoáy ống nghiệm, lắng ly tâm rồi gạn bỏ cặn ether. Lipid phân cực có thể được chiết xuất tương tự bằng cách dùng một dung môi phân cực cao hơn như là chloroform hoặc methanol. Sắc ký lỏng cao áp HPLC (high performance liquid chromatography) được dùng nhiều trong việc tách các loại sáp khác nhau từ sáp tự nhiên và định tính chúng, nhưng ứng dụng của nó bị hạn chế bởi sự hiếm hoi của các chất nhận biết thích hợp vì hầu hết các thành phần sáp không có các nhóm mang màu cực tím (ultra-violet chromophore) – đòi hỏi để nhận biết được bằng tia cực tím là phải có bước sóng khoảng 210 nm chỉ một số thành phần với liên kết đôi cô lập và nhóm carbonyl (ester, aldehyde, ceton) nằm trong vùng bước sóng nêu trên).  Hamilton và đồng nghiệp đã nghiên cứu một cách nhận biết khác: nhận biết dựa trên tia hồng ngoại 5.74μm, nhận biết được các thành phần hydrocarbon. Mặc dù độ nhạy không so được với sử dụng tia cực tím, phương pháp này có thể để mọi sản phẩm chảy từ cột (sắc ký) vào dụng cụ nhận biết (detector). C/ Ñònh löôïng ñònh tính saùp: Sau khi các lớp riêng biệt của sáp đã được chiết, ta phải nhận biết từng lọai sáp. Vì sự phức tạp trong cấu tạo của các chất liệu này, đôi khi phải tổng hợp nhiều phương án để định tính sáp (ví dụ: GC-MS sắc ký khí – sắc phổ khối). Khối phổ là một phương pháp được dùng khá phổ biến. Ta cho 1dòng electron có tốc độ cao đập vào phân tử sáp cần định tính ở trạng thái khí thì electron lớp ngòai cùng bị bật ra khỏi và tạo thành ion phân tử M+ được hình thành: M + e ® M+ Trong phân tích GC-MS (sắc ký khí – khối phổ) hydrocarbon và nhiều thành phần của sáp ester có thể được phân tích trực tiếp, trong khi rượu mạch dài, aldehyde, và acid béo thường được phân tích như là acetate ester của rượu, dimethylhydrazone của aldehyde và methyl ether của acid béo. Việc phân tích sáp ester sau khi thủy phân và biến đổi dẫn xuất sẽ cung cấp thêm thông tin về ester nặng (high molecular weight ester). Ví dụ: Chuỗi phân nhánh của một thành phần có thể được xem xét trước tiên bằng chỉ số thời gian chậm trễ Rf trong phân tích sắc ký khí, sau đó xác định lại bằng cách biến đổi thành hydrocarbon khử của iodine trung gian với LiAID4 (đuôi nhóm chức gán nhãn bởi nguyên tử deuterium). Một tiếp cận tương tự: biến đổi rượu thành alkyl chloride thông qua methanesulfonyl chloride. Phương pháp này dán nhãn đuôi nhóm chức với một nguyên tử chloride, và phổ khối của nó dễ dàng được giải thích nhờ vào đồng vị của chlorine. Như đã nêu trên, hydrocarbon không bão hòa có thể được phân ly từ hydrocarbon bão hòa và những chất đồng phân dị cấu không bão hòa bằng sắc ký cột hoặc sắc ký bản mỏng với những chất trung gian: AgNO3, silica gel hay là alumina gel. Vị trí và số liên kết đôi có ảnh hưởng lên tính dễ bay hơi của hydrocarbon, và làm biến đổi chỉ số thời gian chậm trễ trong phân tích sắc ký khí và sắc ký lỏng cao áp HPLC. Vị trí của một liên kết đôi tùy thuộc vào khối phổ của những dẫn xuất của nó, dùng chỉ số ion hóa (mềm) dương hoặc âm đều được. TÀI LIỆU THAM KHẢO: Nguồn: Kinh tế kỹ thuật nuôi ong, NXB Thanh Hóa, 2000, tr.110-113 Báo Sức Khỏe và Đời Sống Theo Thế Giới Phụ Nữ Trang Wed của Bộ Y Tế Nguồn : “Seven Health Secrets from the Hive” của Charles H. Robson. “Bee Products : Medicines from the Hive” của Bản tin Nutrition Science News, tháng 8 – 1999. “Review of the Biological Properties and Toxicity of Bee Propolis” – Food & Chemical Toxicology, tháng 4 – 1998. www.google.com