Tiểu luận Vấn đề môi trường Việt Nam hiện nay

môc lôc môc trang phÇn më ®Çu 1 VÊn ®Ò lµ g×? 1 Môc ®Ých cña ®Ò tµi 2 phÇn chÝnh 1. C¬ së lÝ luËn 3 1.1. C¸c kh¸i niÖm 3 1.2. Mèi quan hÖ biªn chøng gi÷a tù nhiªn vµ x· héi 3 1.2.1. X· héi - bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn 3 1.2.2. Tù nhiªn - Con ng­êi - X· héi n»m trong 4 mét chØnh thÓ thèng nhÊt 1.2.3. Tù nhiªn - nÒn t¶ng cña x· héi 5 1.2.4. T¸c ®éng cña x· héi ®Õn tù nhiªn 5 1.2.5. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ gi÷a 6 tù nhiªn vµ x· héi 1.2.6. M«i tr­êng - vÊn ®Ò cña chóng ta 7 2. VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng hiÖn nay ë ViÖt Nam 7 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ m«i tr­êng vµ c¸c nguån tµi nguyªn cña 7 ViÖt Nam 2.1.1. Tµi nguyªn ®Êt ViÖt Nam 12 2.1.2. Tµi nguyªn n­íc ViÖt Nam 12 2.1.3. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ViÖt Nam 13 2.1.4. M«i tr­êng vµ tµi nguyªn biÓn ViÖt Nam 13 2.1.5. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc 13 2.1.6. VÊn ®Ò m«i tr­êng ë ViÖt Nam 15 2.2. Nh×n ra thÕ giíi - Nh÷ng bµi häc 17 2.2.1. VÊn ®Ò m«i tr­êng trªn thÕ giíi 17 2.2.2. ThÕ giíi hµnh ®éng - Lèi tho¸t 18 2.3. ViÖt Nam hµnh ®éng 20 phÇn kÕt 22 tµi liÖu tham kh¶o 23 phÇn chÝnh VÊn ®Ò lµ g×? Tr¸i §Êt mét hµnh tinh k× diÖu vµ kh¸c biÖt. Nã kh¸c víi mäi hµnh tinh kh¸c ë chç nã cã sù sèng vµ nã lµ ng«i nhµ duy nhÊt cña chóng ta. Sù sèng trªn Tr¸i §Êt ®· b¾t ®Çu tõ nh÷ng thµnh phÇn nhá bÐ nhÊt. Sù sèng Êy ®· ph¸t triÓn lªn ngµy mét lín m¹nh. ThÕ råi con ng­êi xuÊt hiÖn. KÓ tõ lóc Êysù sèng trªn Tr¸i §Êt ®· thùc kh¸c tr­íc. Con ng­êi ®· lµm biÕn ®æi thÕ giíi xung quanh hä mét c¸ch m¹nh mÏ h¬n bÊt k× sinh vËt nµo kh¸c cïng tån t¹i trªn Tr¸i §Êt nµy. §iÒu g× ®· lµm cho hä cã ®­îc kh¶ n¨ng ®ã - ®ã lµ t­ duy ®Ó hµnh ®éng. Mét trong sè nh÷ng vÊn ®Ò lµm cho con ng­êi ph¶i t­ duy nhiÒu nhÊt, cã lÞch sö l©u dµi nhÊt lµ mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi. Tù nhiªn vµ x· héi lµ hai kh¸i niÖm lín nhÊt vµ gÇn gòi nhÊt víi con ng­êi. Con ng­êi ®ång thêi tån t¹i vµ lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ x· héi do ®ã con ng­êi quan t©m ®Õn hai thùc thÓ nµy lµ lÏ ®­¬ng nhiªn. KÓ tõ khi ra ®êi quan ®iÓm vÒ mèi quan hÖ nµy ®· thay ®æi kh¸ nhiÒu. Trong mét thêi gian rÊt dµi hai kh¸i niÖm nµy ®· ®­îc ®em ®èi lËp nhau, theo quan ®iÓm ®ã tù nhiªn vµ x· héi hoµn toµn t¸ch rêi nhau, kh«ng liªn quan ®Õn nhau. Quan ®iÓm nµy ngµy nay vÉn cßn tån t¹i trong quan ®iÓm nhiÒu ng­êi ®· dÉn ®Õn nhiÒu hµnh vi ph¸ hñy thiªn nhiªn mµ hä kh«ng biÕt r»ng ®ang ph¸ hñy t­¬ng lai chÝnh con em m×nh. Quan niÖm nµy qu¶ lµ mét sai lÇm lín, th­c tÕ vµ lÝ luËn khoa häc ®Òu chøng tá r»ng tù nhiªn vµ x· héi cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi nhau, nã cïng n»m trong mét tæng thÓ bao g«m tù nhiªn, con ng­êi vµ x· héi. Con ng­êi vµ x· héi ®· dùa trªn nÒn t¶ng tù nhiªn mµ tån t¹i vµ ph¸t triÓn, nh­ng chÝnh trong qu¸ tr×nh tån t¹i vµ ph¸t triÓn Êyth× nÒn t¶ng tù nhiªn l¹i bÞ ph¸ hñy, ®¨c biÖt lµ trong thêi ®¹i hiÖn nay khi khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn m¹nh mÏ va d©n sè toµn cÇu ®ang bïng næ th× tù nhiªn vµ m«i tr­êng cµng bÞ ph¸ hñy m¹nh mÏ h¬n. C¸c nhµ b¸c häc nh×n xa tr«ng réng nh­ Z.Lamark, 1820 ®· viÕt: "Môc ®Ých cña con ng­êi d­êng nh­ lµ tiªu diÖt nßi gièng m×nh, tr­íc hÕt lµ lµm cho Tr¸i §Êt trë thµnh kh«ng thÝch hîp víi sù c­ tró". NÕu chóng ta kh«ng muèn tiªn ®o¸n oan nghiÖt nµy trë thµnh sù thËt th× ®· ®Õn lóc ®Ó hµnh ®éng tr­íc khi qu¸ muén. §· ®Õn lóc con ng­êi cÇn x¸c ®Þnh râ mèi quan hÖ gi÷a x· héi cña hä v¬Ý tù nhiªn vµ quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng. ViÖt Nam mét n­íc ®ang trong qu¸ tr×nh CNH-H§H ®Êt n­íc, chóng ta còng cã nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng, chóng ta cÇn ph¶i cã quan ®iÓm ®óng ®¾n ®Ó gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nµy tr­íc khi mäi viÖc trë nªn qu¸ tåi tÖ. Môc ®Ých cña ®Ò tµi TiÓu luËn nµy ®­îc viÕt nh»m nªu l¹i quan ®iÓm cña TriÕt häc M¸c-Lªnin vÒ mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi ®ång thêi trªn c¬ së: Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a tù nhiªn vµ x· héi ph©n tÝch vÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng hiÖn nay ë ViÖt Nam. Bªn c¹nh ®ã nã còng ®­îc hi väng cã thÓ thay ®æi ®­îc nhËn thøc x· héi nh»m t¹o ra nh÷ng thay ®æi tÝch cùc trong hµnh ®éng cña mçi c¸ nh©n, t¹o thuËn lîi cho viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng ë ViÖt Nam. phÇn mét 1. C¬ së lÝ luËn: Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi ®· ®­îc con ng­êi quan t©m tõ rÊt sím, cho ®Õn nay quan niÖm vÒ vÊn ®Ò nµy ®· trë nªn hoµn thiÖn h¬n bao giê hÕt. 1.1. C¸c kh¸i niÖm: §Ó b¾t ®Çu chóng ta h·y lµm râ c¸c kh¸i niÖm: Tù nhiªn: theo nghÜa réng tù nhiªn lµ toµn bé thÕ giíi vËt chÊt v« cïng v« tËn. Theo nghÜa nµy th× con ng­êi v· x· héi loµi ng­êi còng lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. Chóng ta xem xÐt tù nhiªn theo nghÜa nµy. X· héi: x· héi lµ h×nh th¸i vËn ®éng cao nhÊt cña vËt chÊt, h×nh, th¸i nµy lÊy mèi quan hÖ cña con ng­êi vµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng­êi víi ng­êi lµm nÒn t¶ng. Theo M¸c: "X· héi kh«ng ph¶i gåm c¸c c¸ nh©n ng­êi. X· héi biÓu hiÖn tæng sè mèi liªn hÖ vµ nh÷ng quan hÖ cña c¸c c¸ nh©n víi nhau". 1.2. Mèi quan hÖ biªn chøng gi÷a tù nhiªn vµ x· héi: Tù nhiªn vµ x· héi thùc sù cã mét mèi quan hÖ rÊt chÆt chÏ víi nhau: 1.2.1 X· héi - bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn: Theo ®Þnh nghÜa tù nhiªn lµ toµn bé thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan vËy con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi còng lµ mét bé phËn cña thÕ giíi vËt chÊt Êy - con ng­êi vµ x· héi ncòng lµ bé phËn cña tù nhiªn. Nguån gèc cña con ng­êi lµ tù nhiªn. Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tù nhiªn ®· s¶n sinh ra sù sèng vµ theo quy luËt tiÕn hãa, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh, con ng­êi ®· xuÊt hiªn tõ ®éng vËt. Con ng­êi sèng trong giíi tù nhiªn nh­ mäi sinh vËt kh¸c bëi con ng­êi lµ mét sinh vËt cña tù nhiªn. Ngay c¶ bé ãc con ng­êi, c¸i mµ con ng­êi vÉn tù hµo còng chÝnh lµ s¶n phÈm cao nhÊt cña vËt chÊt. ChÝnh tù nhiªn lµ tiÒn ®Ò cho sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña con ng­êi. Con ng­êi ra ®êi kh«ng chØ nhê nh÷ng quy luËt sinh häc mµ cßn nhê lao ®éng. Lao ®éng lµ mét qu¸ tr×nh ®­îc tiÕn hµnh gi÷a con ng­êi víi tù nhiªn, trong qu¸ tr×nh nµy con ng­êi khai th¸c vµ c¶i tiÕn giíi tù nhiªn ®Ó ®¸p øng nhu cÇu tån t¹i cña m×nh. Trong lao ®éng cÊu t¹o c¬ thÓ ng­êi dÇn hoµn thiÖn vµ do nhu cÇu trao ®æi th«ng tin ng«n ng÷ xuÊt hiÖn. Lao ®éng vµ ng«n ng÷ lµ hai kÝch thÝch chñ yÕu chuyÓn biÕn bé n·o ®éng vËt thµnh bé n·o ng­êi, t©m lý ®éng vËt thµnh t©m lý ng­êi. Sù h×nh thµnh con ng­êi ®i kÌm víi sù h×nh thµnh c¸c quan hÖ gi÷a ng­êi vøi ng­êi, céng ®ång ng­êi dÇn thay ®æi tõ mang tÝnh bÇy ®µn sang mét céng ®ång míi kh¸c h¼n vÒ chÊt, ta gäi ®ã lµ x· héi. §©y còng lµ qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn tõ vËn ®éng sinh häc thµnh vËn ®éng x· héi. VËy x· héi lµ g×? X· héi lµ h×nh th¸i vËn ®éng cao nhÊt cña vËt chÊt, h×nh th¸i nµy lÊy mèi quan hÖ cña con ng­êi vµ sù t¸c ®éng lÉn nhau gi÷a ng­êi víi ng­êi lµm nÒn t¶ng. X· héi biÓu hiÖn tæng sè mèi liªn hÖ vµ nh÷ng quan hÖ cña c¸c c¸ nh©n víi nhau, "lµ s¶n phÈm cña sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a nh÷ng con ng­êi". Nh­ vËy x· héi còng lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. Song bé phËn nµy cã tÝnh ®Æc thï thÓ hiÖn ë chç: phÇn cßn l¹i cña tù nhiªn chØ cã nh÷ng nh©n tè v« thøc vµ mï qu¸ng t¸c ®éng lÉn nhau; cßn trong x· héi, nh©n tè ho¹t ®éng lµ cña con ng­êi cã ý thøc, hµnh ®éng cã suy nghÜ vµ theo ®uæi nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Ho¹t ®éng cña con ng­êi kh«ng chØ t¸i s¶n xuÊt ra chÝnh b¶n th©n m×nh mµ cßn t¸i s¶n xuÊt ra giíi tù nhiªn. 1.2.2. Tù nhiªn - Con ng­êi - X· héi n»m trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt: Con ng­êi vµ x· héi kh«ng chØ lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. H¬n thÕ tù nhiªn - con ng­êi - x· héi n»m trong mét chØnh thÓ thèng nhÊt. Theo nguyªn lÝ vÒ tÝnh thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi th× thÕ giíi tuy v« cïng phøc t¹p, ®a d¹ng vµ ®­îc cÊu thµnh tõ nhiÒu yÕu tè kh¸c nhau song suy ®Õn cïng cã ba yÕu tè c¬ b¶n lµ tù nhiªn, con ng­êi vµ x· héi loµi ng­êi. Ba yÕu tè nµy thèng nhÊt víi nhau trong mét hÖ thèng tù nhiªn - con ng­êi - x· héi bëi chóng ®Òu lµ nh÷ng d¹ng thøc kh¸c nhau, nh÷ng tr¹ng th¸i, ®Æc tÝnh, mèi quan hÖ kh¸c nhau cña vËt ch¸t ®ang vËn ®éng. ThÕ giíi vËt chÊt lu«n lu«n vËn ®éng theo nh÷ng qui luËt, tÊt c¶ c¸c qu¸ tr×nh trong tù nhiªn, con ng­êi vµ x· héi ®Òu chÞu sù chi phèi cña nh÷ng qui luËt phæ biÕn nhÊt ®Þnh. Sù ho¹t ®éng cña c¸c qui luËt ®ã ®· nåi liÒn c¸c yÕu tè cña thÕ giíi thµnh mét chØnh thÓ thèng nhÊt vÜnh viÔn vµ ph¸t triÓn kh«ng ngõng trong kh«ng gian vµ theo thêi gian. Con ng­êi lµ hiÖn th©n cña sù thèng nhÊt gi÷a tù nhiªn vµ x· héi: Con ng­êi lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn. Con ng­êi t¹o ra x· héi. Con ng­êi vèn tån t¹i trong tù nhiªn nh­ng sau khi t¹o ra x· héi th× l¹i kh«ng thÓ t¸ch rêi x· héi. §Ó trë thµnh mét con ng­êi ®Ých thùc con ng­êi cÇn ®­îc sèng trong m«i tr­êng x· héi, trong mèi quan hÖ qua l¹i gi÷a ng­êi víi ng­êi víi ng­êi.Con ng­êi mang trong m×nh b¶n tÝnh tù nhiªn vµ b¶n chÊt x· héi. ChÝnh v× thÕ ta cã thÓ nãi r»ng con ng­êi cßn lµ hiÖn th©n cña sù thèng nhÊt gi÷a x· héi vµ tù nhiªn. 1.2.3. Tù nhiªn - nÒn t¶ng cña x· héi: X· héi vµ tù nhiªn thèng nhÊt víi nhau nªn nã t­¬ng t¸c víi nhau. §©y lµ mét mèi quan hÖ biÖn chøng hai chiÒu, tr­íc hÕt ta xÐt chiÒu thø nhÊt lµ nh÷ng t¸c ®éng cña tù nhiªn lªn x· héi loµi ng­êi. Tù nhiªn v« cïng quan träng víi x· héi .Tù nhiªn võa lµ nguån gèc cña sù xuÊt hiÖn x· héi võa lµ m«i tr­êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Tù nhiªn lµ nguån gèc cña sù xuÊt hiÖn x· héi v× x· héi ®ùoc h×nh thµnh trong sù tiÕn hãa cña thÕ giíi vËt chÊt. Tù nhiªn lµ m«i tr­êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi v× chÝnh tù nhiªn ®· cung cÊp nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt nhÊt cho sù sèng cña con ng­êi vµ còng chØ cã tù nhiªn míi cung cÊp ®­îc nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt x· héi. Theo M¸c, con ng­êi kh«ng thÓ s¸ng t¹o ra ®­îc c¸i g× nÕu kh«ng cã giíi tù nhiªn, nÕu kh«ng cã thÕ giíi h÷u h×nh bªn ngoµi. §ã lµ vËt liÖu trong ®ã lao ®éng cña con ng­êi ®­îc thùc hiÖn, trong ®ã lao ®éng cña con ng­êi t¸c ®éng, tõ ®ã vµ nhê ®ã, lao ®én cña con ng­êi s¶n xuÊt ra s¶n phÈm. Tãm l¹i tù nhiªn ®· xung cÊp mäi thø cho sù tån t¹i cña x· héi, mäi thø mµ lao ®éng cña con ng­êi cÇn. Mµ chÝnh lao ®éng ®· t¹o ra con ng­êi vµ x· héi do ®ã vai trß cña tù nhiªn víi x· héi lµ v« cïng to lín. Tù nhiªn cã thÓ t¸c ®éng thuËn lîi hoÆc g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt x· héi; cã thÓ thóc ®Èy hoÆc k×m h·m x· héi ph¸t triÓn bëi nã lµ nÒn t¶ng cña x· héi. 1.2.4. T¸c ®éng cña x· héi ®Õn tù nhiªn: Tù nhiªn t¸c ®éng ®Õ x· héi nhiÒu nh­ thÕ nµo thÜ x· héi còng t¸c ®éng l¹i vµo tù nhiªn nh­ thÕ. Tr­íc hÕt ph¶i kh¼ng ®Þnh l¹i r»ng x· héi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn nh­ vËy mçi thay ®æi cña x· héi còng cã nghÜa lµ tù nhiªn thay ®æi. Bªn c¹nh ®ã x· héi cßn t­¬ng t¸c víi phÇn cßn l¹i cña tù nhiªn mét c¸ch m¹nh mÏ. Sù t­¬ng t¸c nµy th«ng qua c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi tr­íc hÕt lµ qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt. Lao ®éng lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n ®Çu tiªn ph©n biÖt ho¹t ®éng cña con ng­êi víi ®éng vËt. Song lao ®éng còng lµ yÕu tè ®Çu tiªn, c¬ b¶n nhÊt, quan träng nhÊt t¹o nªn sù thèng nhÊt h÷u c¬ gi÷a x· héi vµ tù nhiªn. Bëi "lao ®éng tr­íc hÕt lµ mét qu¸ tr×nh diÔn ra gi÷a con ng­êi vµ tù nhiªn, mét qu¸ tr×nh trong ®ã b»ng ho¹t ®éng cña chÝnh m×nh, con ng­êi lµm trung gian, ®iÒu tiÕt vµ kiÓm so¸t sù trao ®æi chÊt gi÷a hä vµ tù nhiªn". Sù trao ®æi chÊt gi÷a con ng­êi vµ tù nhiªn thÓ hiÖn ë chç: tù nhiªn cung cÊp cho con ng­êi ®iÒu kiÖn vËt chÊt ®Ó con ng­êi sèng vµ tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Còng chÝnh trong qu¸ tr×nh sö dông nh÷ng nguån vËt chÊt nµy con ng­êi ®· lµm biÕn ®æi nã vµ c¸c ®iÒu kiÖn m«i tr­êng xung quanh tøc lµ lµm biÕn ®æi tù nhiªn mét c¸ch m¹nh mÏ. Ho¹t ®éng sèng vµ lao ®éng s¶n xuÊt cña con ng­êi trong x· héi lµ v« cïng phong phó nªn sù t¸c ®éng vµo tù nhiªn còng v« cïng phong phó nªn sù t¸c ®éng vµo tù nhiªn còng v« cïng phong phó nh­ khai th¸c kho¸ng s¶n, ®¸nh b¾t c¸ hay kÓ c¶ ®èt rõng, ®Èy tr¶ r¸c th¶i ra tù nhiªn... Thùc tÕ x· héi lu«n t¸c ®éng tù nhiªn. Giê ®©y víi søc m¹nh cña khoa häc c«ng nghÖ, mét lùc l­îng d©n sè khæng lå, sù t¸c ®éng nµy trë nªn m¹nh mÏ h¬n bao giê hÕt. VÊn ®Ò hiÖn nay lµ trong qu¸ tr×nh t¸c ®éng nµycon ng­êi cÇn kiÓm tra, ®iÒu tiÕt viÖc sö dông khai th¸c, b¶o qu¶n c¸c nguån vËt chÊt cña tù nhiªn, nÕu kh«ng th× khñng ho¶ng sÏ x¶y ra, sù c©n b»ng cña hÖ thèng tù nhiªn - x· héi sÏ bÞ ®e däa. Êy vËy mµ hiÖn nay con ng­êi l¹i ®ang ®i ng­îc l¹i víi nh÷ng ®iÒu ®óng ®¾n: Con ng­êi chÝnh lµ sinh vËt cã kh¶ n¨ng lµm biÕn ®æi tù nhiªn nhiÒu nhÊt - ChÝnh v× vËy hä ®ang lµ sinh vËt tµn ph¸ thiªn nhiªn khñng khiÕp nhÊt. Tãm l¹i trong mèi quan hÖ víi m«i tr­êng tù nhiªn x· héi cã vai trß ngµy cµng quan träng. §Ó gi÷ g×n m«i tr­êng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh con ng­êi cÇn n¾m ch¾c c¸c qui luËt tù nhiªn, kiÓm tra ®iÒu tiÕt sö dông hîp lÝ, b¶o qu¶n khai th¸c cã hiÖu qu¶ ®¶m b¶o kh¶ n¨ng t¸i t¹o c¸c nguån vËt chÊt cña tù nhiªn, ®¶m b¶o c©n b»ng hÖ thèng tù nhiªn - x· héi. 1.2.5. Nh÷ng yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi: Cã nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng ®Õn mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi trong ®ã quan träng nhÊt lµ tr×nh ®é phµt triÓn cña x· héi vµ sù ®é nhËn thøc, vËn dông qui luËt tù nhiªn, x· héi vµo ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ng­êi. Mèi quan hÖ tù nhiªn vµ x· héi phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi: Th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cña con ng­êi lÞch sö tù nhiªn vµ lÞch sö x· héi ®· trë nªn g¾n bã vµ quy ®Þnh lÉn nhau. Sù g¾n bã vµ quy ®Þnh nµy phô thuéc vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña x· héi mµ tiªu chÝ ®Ó ®¸nh gi¸ lµ ph­¬ng thøc s¶n xuÊt. Sù ra ®êi cña nh÷ng ph­¬ng thøc s¶n xuÊt míi quyÕt ®Þnh sù biÕn chuyÓn vÒ chÊt cña x· héi loµi ng­êi. ChÝnh ph­¬ng thøc s¶n xuÊt quy ®Þnh tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi v× mçi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt kh¸c nhau sÏ cã nh÷ng c«ng cô lao ®éng kh¸c nhau ®Ó khai th¸c giíi tù nhiªn, sÏ cã nh÷ng môc ®Ých tiÕn hµnh s¶n xuÊt kh¸c nhau. Khi c«ng cô thay ®æi, môc ®Ých s¶n xuÊt cña mçi chÕ ®é s¶n xuÊt thay ®æi th× tÝnh chÊt cña mèi quan hÖ gi÷a x· héi vµ tù nhiªn còng thay ®æi theo. Ngµy nay, khi cã khoa häc vµ kÜ thuËt ph¸t triÓn song víi chÕ ®é së h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa th× con ng­êi coi tù nhiªn kh«ng chØ lµ m«i tr­êng sèng mµ cßn lµ ®èi t­îng chiÕm ®o¹t nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. Khñng ho¶ng m«i tr­êng ®· x¶y ra ë nhiÒu n¬i vµ ®ang ®e däa sù sèng cña nh©n lo¹i. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn con ng­êi ph¶i chung sèng hßa b×nh víi thiªn nhiªn, thay ®æi c¸ch ®èi xö víi tù nhiªn mµ quan träng nhÊt lµ ph¶i xãa bá chÕ ®é t­ h÷u t­ nh©n t­ b¶n chñ nghÜa - nguån gèc s©u xa cña viÖc ph¸ ho¹i tù nhiªn nh»m tèi ®a hãa lîi nhuËn. NhiÖm vô nµy lµ nhiÖm vô cña tÊt c¶ mäi ng­êi. Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi phô thuéc vµo tr×nh ®é nhËn thøc vµ vËn dông c¸c quy luËt trong ho¹t ®éng thùc tiÔn: Mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ con ng­êi ®­îc thÓ hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng cña con ng­êi. Song con ng­êi hµnh ®éng theo suy nghÜ do ®ã mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi phô thuéc vµo tr×nh ®é nhËn thøc, tr­íc hÕt lµ nhËn thøc c¸c quy luËt vµ viÖc vËn dông nã trong c¸c ho¹t ®éng thùc tiÔn. Mét nhËn thøc tèt ®i kÌm víi nh÷ng hµnh ®éng theo quy luËt th× con ng­êi ®· t¹o ra mét thÕ giíi hµi háa, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn l©u dµi cña x· héi. Ng­îc l¹i, nÕu lµm tr¸i quy luËt, chØ khai th¸c, chiÕm ®o¹t nh÷ng c¸i cã s½n trong giíi tù nhiªn th× sù nghÌo nµn ®i cña giíi tù nhiªn vµ viÖc ph¸ vì c©n b»ng hÖ thèng tù nhiªn - x· héi lµ kh«ng tr¸nh khái. Con ng­êi sÏ ph¶i tr¶ gi¸ vµ chÞu diÖt vong. ViÖc nhËn thøc quy luËt tù nhiªn cÇn ®i kÌm viÖc nhËn thøc quy luËt cña x· héi vµ ®ång thêi vËn dông chóng trong thùc tiÔn. Thêi ®¹i ngµy nay khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn, nhËn thøc ®· ®­îc nang lªn nhiÒu vÊn ®Ò cßn l¹i lµ ph¶i hµnh ®éng cho ®óng. §Ó tu©n theo c¸c quy luËt tù nhiªn th× viÖc xãa bá chÕ ®é t­ b¶n chñ nghÜa lµ con ®­êng duy nhÊt. 1.2.6. M«i tr­êng - vÊn ®Ò cña chóng ta: N»m trong mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi, m«i tr­êng vµ ¶nh h­ëng cña nã ®Õn sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi cã lÏ lµ vÊn ®Ò quen thuéc nhÊt, nã th­êng xuyªn ®­îc nh¾c ®Õn quanh ta. M«i tr­êng lµ g×? M«i tr­êng lµ toµn bé nh÷ng ®iÒu kiÖn mµ trong ®ã con ng­êi sinh sèng. Kh¸i niÖm nµy bao hµm c¶ m«i tr­êng tù nhiªn vµ m«i tr­êng x· héi. ë ®©y chóng ta sÏ chØ chñ yÕu xÐt ®Õn m«i tr­êng tù nhiªn. M«i tr­êng tù nhiªn ®­îc sö dông víi nhiÒu tªn gäi kh¸c nhau nh­ m«i tr­êng sinh th¸i, m«i tr­êng sinh quyÓn. M«i tr­êng sinh th¸i lµ ®iÒu kiÖn th­êng xuyªn vµ tÊt yÕu ®èi víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. Nh­ vËy trong mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn vµ x· héi th× m«i tr­êng sinh th¸i ®¹i diÖn cho bé phËn cßn l¹i cña tù nhiªn bªn c¹nh bé phËn ®Æc thï cña tù nhiªn lµ x· héi. Vai trß cña m«i tr­êng sinh th¸i ®èi víi x· héi trong qu¸ tr×nh lÞch sö ë nh÷ng giai ®o¹n kh¸c nhau còng ®­îc thÓ hiÖn mét c¸ch kh¸c nhau. Khi x· héi cßn ë tr×nh ®é m«ng muéi - khi con ng­êi chñ yÕu chØ biÕt s¨n b¾t h¸i l­îm nh÷ng s¶n phÈm cã s½n trong tù nhiªn th× hÇu nh­ con ng­êi hoµn toµn bÞ giíi tù nhiªn chi phèi, thèng trÞ. Cuéc sèng x· héi hoµn toµn phô thuéc m«i tr­êng tù nhiªn. Khi con ng­êi v¨n minh h¬n - nhÊt lµ khi khoa häc kÜ thuËt ph¸t triÓn th× con ng­êi ®· tõng b­íc chÕ ngù ®­îc tù nhiªn. Con ng­êi ®· tõng b­íc chÕ ngù , khai th¸c tù nhiªn phôc vô cho nhu cÇu cña m×nh. NhiÒu ngµnh nghÒ ra ®êi tõ nh÷ng ®iÒu kiÖn tù nhiªn nh­ n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, khai th¸c kho¸ng s¶n, ®ång thêi cã nh÷ng ngµnh Ýt phô thuéc tù nhiªn h¬n còng ra ®êi nh­ ®iÖn tö, phÇn mÒm (míi ra ®êi trong thêi gian gÇn ®©y). Tuy nhiªn cho ®Õn nay x· héi vÉn phô thuéc m«i tr­êng tù nhiªn rÊt nhiÒu, nã cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi hoÆc g©y khã kh¨n cho s¶n xuÊt, do ®ã ¶nh h­ëng ®Õn n¨ng suÊt lao ®éng, tèc ®é ph¸t triÓn cña x· héi. Ta cã thÓ lÊy mét vÝ dô vÒ sù ¶nh h­ëng cña m«i tr­êng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, h·y xem nh÷ng sù phô thuéc vµo m«i tr­êng tù nhiªn tõ xa x­a cña c¸c x· héi ®· ¶nh h­ëng ®Õn tËn ngµy nay nh­ thÕ nµo: §©y lµ mét ®o¹n trÝch tõ bµi viÕt "Jared Diamond vµ vËn mÖnh cña c¸c nÒn v¨n minh" cña t¸c gi¶ TrÇn H÷u Dòng ®¨ng trªn t¹p chÝ Tia S¸ng sè 3, th¸ng 3, n¨m 2005: Trong cuèn "Sóng, Vi trïng, vµ ThÐp: §Þnh mÖnh cña c¸c X· héi Loµi ng­êi" (Guns, germs and Steel: The Fates of Human Societies", New York: Norton, 1997) Jared Diamond viÖn dÉn nh÷ng yÕu tè m«i tr­êng vµ cÊu tróc ®Ó gi¶i thÝch t¹i sao c¸c n­íc T©y ph­¬ng træ nªn thèng trÞ thÕ giíi. Môc ®Ých cña «ng, Diamond béc b¹ch ngay tõ ®Çu, lµ nh»m triÖt h¹ nh÷ng ý kiÕn cho r»ng chñng téc, v¨n hãa vµ truyÒn thèng cã ¶nh h­ëng quyÕt ®Þnh ®Õn nh÷ng kh¸c biÖt vÒ c«ng nghÖ cña nh÷ng x· héi kh¸c nhau, trªn nh÷ng ch©u lôc kh¸c nhau, trong suèt lÞch sö. Diamond tãm t¾t ph¸t hiÖn cña «ng nh­ sau: LÞch sö cña c¸c nhãm d©n kh¸c nhau kh«ng ph¶i v× sù kh¸c biÖt sinh häc (biological) gi÷a c¸c s¾c d©n mµ v× sù kh¸c biÖt vÒ m«i tr­êng sinh sèng ngay tõ ®Çu. Nãi c¸ch kh¸c, lý do c¨n b¶n cña sù bÊt b×nh ®¼ng trong thÕ giíi ngµy nay b¾t nguån tõ rÊt xa trong qu¸ khø. H·y lÊy n¨m 1500 sau c«ng nguyªn lµm ®iÓm mèc. Cã thÓ xem n¨m nµy lµ khëi ®iÓm thêi kú c¸c n­íc ch©u ¢u ®i chinh phôc c¸c ch©u lôc kh¸c. Lóc Êy th× c¸c n­íc ®· cã sù kh¸c biÖt vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµ tæ chøc chÝnh trÞ. PhÇn lín ¢u, ¸ vµ B¾c Phi ®· cã nh÷ng quèc gia ë vµo thêi kú ®å s¾t thËm chÝ vµi n­íc ®· s¾p sang thêi kú c«ng nghiÖp hãa. Hai nhãm ë ch©u Mü (Inca vµ Aztec) ®· lµ nh÷ng ®Õ quèc cã dông cô b»ng ®¸ vµ b¾t ®Çu thö nghiÖm víi ®ång. Nh÷ng d©n téc kh¸c th× kÐm ph¸t triÓn h¬n: §a sè d©n ë ch©u óc, ch©u Mü vµ ch©u Phi (vïng d­íi Sahara) vÉn cßn hoµn toµn dùa vµo n«ng nghiÖp, thËm chÝ vµi nhãm vÉn cßn sèng nhê s¨n b¾n vµ l­îm nhÆt víi khÝ cô b»ng ®¸. LÏ dÜ nhiªn, nh÷ng kh¸c biÖt Êy vÒ tr×nh ®é c«ng nghÖ vµo kho¶ng n¨m 1500 lµ nguyªn do gÇn gòi nhÊt ®­a ®Õn sù chªnh lÖch hiÖn nay trªn thÕ giíi. Nh÷ng ®Õ quèc cã khÝ cô b»ng s¾t sÏ chinh phôc hoÆc tiªu diÖt nh÷ng nhãm d©n chØ cã khÝ cô b»ng ®¸. Nh­ng Jared Diamond kh«ng hoµn toµn tháa m·n víi c¸ch tr¶ lêi nµy. ¤ng gÆng hái: Nh­ng t¹i thÕ giíi l¹i cã t×nh tr¹ng Êy vµo n¨m 1500? Ng­îc dßng lÞch sö xa h¬n n÷a, tõ khi thêi ®¹i b¨ng hµ chÊm døt cho ®Õn 11000 n¨m tr­íc t©y lÞch, mäi ng­êi ë kh¾p c¸c ch©u lôc ®Òu sèng nhê s¨n b¾n vµ h¸i nhÆt. Nh­ vËy, chÝnh sù kh¸c biÖt vÒ tèc ®é ph¸t triÓn (cô thÓ lµ gi÷a lôc ®Þa ¢u ¸ vµ nh÷ng lôc ®Þa kh¸c) tõ n¨m 11000 tr­íc t©y lÞch ®Õn 1500 n¨m sau t©y lÞch ®· ®­a ®Õn sù chªnh lÖch mµ ta thÊy kho¶ng n¨m 1500. Diamond ®¬n cö tr­êng hîp ch©u ¢u thuéc ®Þa hãa T©n ThÕ giíi. HiÓn nhiªn, ®ã lµ v× ng­êi ch©u ¢u cã tµu bÌ, cã tæ chøc chÝnh trÞ, cã sóng, cã g­¬m thÐp, cã ngùa, råi c¬ may l¹i ®em theo nh÷ng lo¹i vi trïng bÖnh tËt giÕt thæ d©n da ®á ngay tr­íc khi nh÷ng ng­êi nµy ®øng lªn chèng cù (v× thÕ s¸ch cã tªn "Sóng, Vi trïng vµ ThÐp"). Song Diamond kh«ng dõng l¹i ë ®ã, «ng tra hái thªm. ThÕ th× t¹i sao d©n ch©u ¢u cã nh÷ng lîi ®iÓm Êy mµ thæ d©n ch©u Mü kh«ng cã (®Æc biÖt, t¹i sao c¸c vi trïng cña d©n ch©u ¢u l¹i ®éc ®Þa ®èi víi thæ d©n ch©u Mü thay v× ng­îc l¹i?). Cµng truy gÆng, cµng lïi ng­îc vÒ qu¸ khø, Diamond cµng thÊy c¸c yªu tè m«i tr­êng lµ quan träng. Cô thÓ, Diamond ph©n biÖt bèn c¸ch kh¸c nhau vÒ m«i tr­êng: Kh¸c nhau thø nhÊt gi÷a c¸c ®¹i lôc lµ vÒ c¸c gièng th¶o méc vµ ®éng vËt hoang d· mµ con ng­êi cã thÓ ®em vÒ nu«i trång. ¤ng lý luËn r»ng kh¶ n¨ng nu«i trång lµ quyÕt ®Þnh kh¶ n¨ng cã l­¬ng thùc thÆng d­, vµ chØ khi l­¬ng thùc cã thÆng d­ th× x· héi míi "nu«i" ®­îc mét thµnh phÇn "chuyªn viªn" gióp x· ph¸t triÓn nh÷ng lÜnh vùc nh­ c«ng nghÖ, v¨n hãa, v.v...ChÝnh nh÷ng ph¸t triÓn nµy sÏ t¹o cho x· héi liªn hÖ nh÷ng ­u thÕ chÝnh trÞ vµ qu©n sù so víi l¸ng giÒng. Kh¸c nhau thø hai lµ vÒ nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù chuyÓn dÞch (c¶ ng­êi lÉn vËt) trong cïng mét lôc ®Þa. Nh÷ng sù chuyÓn dÞch nµy lµ dÔ dµng nhÊt ë lôc ®Þa ¢u ¸, bëi v× h­íng chÝnh cña lôc ®Þa nµy lµ ®«ng t©y, t­¬ng ®ãi Ýt ng¨n trë m«i sinh vµ ®Þa lý. Kh¸c nhau thø ba lµ vÒ nh÷ng yÕu tè ¶nh h­ëng ®Õn sù chuyÓn dÞch gi÷a c¸c lôc ®Þa. V× nh÷ng ng¨n c¶n ®Þa lý, nhiÒu lôc ®Þa kh«ng nhËn ®­îc nh÷ng c«ng nghÖ hay thó vËt, th¶o méc tõ c¸c lôc ®Þa kh¸c. Song, Diamond còng nh×n nhËn, sù biÖt lËp nµy l¾m khi còng cã lîi v× nã khuyÕn khÝch ph¸t triÓn nh÷ng gièng vËt nu«i trång t¹i ®Þa ph­¬ng, còng nh­ c¸c c«ng nghÖ b¶n ®Þa. C¸i kh¸c nhau cuèi cïng lµ vÒ d©n sè vµ diÖn tÝch ®Êt ®ai. Lôc ®Þa cµng réng cµng ®«ng d©n th× cµng cã nhiÒu ng­êi ph¸t minh. H¬n n÷a, trong mét lôc ®Þa nh­ vËy sÏ cã nhiÒu x· héi tranh ®ua h¬n, råi chÝnh sù tanh ®ua gi÷a c¸c x· héi gÇn gòi nhau ®ã sÏ g©y ¸p lùc ph¸t minh vµ c¶i c¸ch, bëi lÏ nh÷ng quèc gia "tôt hËu" sÏ bÞ c¸c quèc gia kh¸c thèng trÞ, thËm chÝ tiªu diÖt. Mét ®o¹n thÝch thó trong quyÓn s¸ch lµ sù so s¸nh cña Diamond vÒ sù tiÕn bé c«ng nghÖ gi÷a Trung Quèc vµ T©y ph­¬ng. Trung Quèc ®· cã nh÷ng h¹m ®éi viÔn d­¬ng vµo nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XV nh­ng sau ®ã kh«ng l©u th× l¹i gi¶i thÓ h¹m ®éi nµy, chÊm døt mäi ho¹t ®éng viÔn du, v× lÖnh triÒu ®×nh (cô thÓ lµ do sù tranh chÊp quyÒn lùc gi÷a c¸c phe trong triÒu ®×nh lóc Êy). ë ch©u ¢u, tr¸i l¹i, nhµ th¸m hiÓm Columbus ®· t×m ®­îc tµi trî cho chuyÕn ®i cña «ng tõ triÒu ®×nh T©y Ban Nha sau khi bÞ nhiÒu n¬i kh¸c tõ chèi. Theo Diamond, sù thèng nhÊt cña Trung quèc cho phÐp n­íc nµy canh t©n tr­íc ph­¬ng T©y, song còng chÝnh sù thèng nhÊt sím cña Trung quèc ®· lµm gi¶m ®i kh¶ n¨ng ®æi míi cña n­íc nµy. TriÒu ®×nh ra lÖnh mét c¸i lµ mäi ho¹t ®éng canh t©n dõng l¹i ngay! ë ch©u ©u th× kh¸c: Mét tiÕn bé bÞ ng¨n chÆn ë n­íc nµy cã thÓ ®­îc tiÕp tôc ë n­íc kh¸c. c¸c n­íc ch©u ¢u ®ñ gÇn gòi nhau ®Ó chia sÎ nh÷ng ý kiÕn míi, nh­ng quyÒn hµnh l¹i kh«ng tËp trung ®Õn ®é cã thÓ hoµn toµn giÕt chÕt mét ý míi... Cã nhiÒu ng­êi cã thÓ kh«ng thÊy thùc sù bÞ thuyÕt phôc bëi träng t©m ý kiÕn cña «ng (mµ hä cho r»ng) theo ®ã mäi viÖc ®Òu lµ hËu qu¶ tÊt nhiªn cña ®Þa lÝ, céng víi t×nh tr¹ng d©n sè ngµy cµng cao. NhiÒu ng­êi cho r»ng Diamond coi nhÑ vai trß cña trÝ tuÖ vµ do ®ã kh«ng thÊy hÕt ®­îc sù quan träng cña khoa häc trong tiÕn tr×nh lÞch sö. Tuy nhiªn trong lêi b¹t viÕt thªm khi cuèn s¸ch nµy t¸i b¶n n¨m 2003, Diamond kh¼ng ®Þnh «ng kh«ng hÒ xem nhÑ nh÷ng yÕu tè vÒ con ng­êi, t­ t­ëng hay v¨n hãa. ¤ng chØ muèn nãi r»ng nh×n suèt nhiÒu ngh×n n¨m lÞch sö th× vai trß cña m«i tr­êng vµ ®Þa lÝ thùc cã tÝnh quyÕt ®Þnh. Vµi nÐt vÒ Jared Diamond: Jared Diamond (ng­êi Mü, sinh n¨m 1937) hiÖn lµ gi¸o s­ ®Þa lÝ cña tr­êng §¹i häc California t¹i Los Angeles (UCLA). Tuy «ng cã b»ng tiÕn sÜ vÒ sinh lÝ häc, nh­ng kiÕn thøc cña «ng bao trïm hÇu nh­ mäi ngµnh, tõ kiÕn tróc, ng«n ng÷, kh¶o cæ, ®Õn ®éng vËt häc, y häc. ¤ng còng kh«ng ph¶i lµ mét häc gi¶ "th¸p ngµ": «ng ®· ®i kh¾p ch©u lôc, thËm chÝ sèng nhiÒu n¨m ë nh÷ng n¬i "gÇn nh­ tËn cïng thÕ giíi" (nh­ ®¶o T©n Ghi-nª, ®¶o Phôc Sinh). Hai cuèn s¸ch cña «ng (mét cuèn ra n¨m 1997, ®o¹t gi¶i Pulitzer, thuéc hµng "best seller", vµ mét cuèn võa ra cuèi n¨m 2004) ®· ®Æt «ng vµo hµng ngò nh÷ng nhµ t­ t­ëng hiÖn ®¹i cã nhiÒu ¶nh h­ëng nhÊt ë Mü. Bµi trÝch trªm ®­îc ®­a ra chØ nh»m ®­a thªm mét ý kiÕn kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña m«i tr­êng tù nhiªn víi x· héi chø kh«ng cã ý ®Þnh b¸c bá vai trß cña con ng­êi. Sù bïng næ d©n sè: Khi nãi ®Õn vÊn ®Ò m«i tr­êng, tù nhiªn vµ x· héi cã mét ®iÓm ta kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp, ®ã lµ sù bïng næ d©n sè. Mçi c¸ thÓ ng­êi ®Òu cã nh÷ng nhu cÇu cña riªng nã, nã cÇn tiªu thô c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, vµ g©y ra c¸c ¶nh h­ëng nhÊt ®Þnh ®Õn m«i tr­êng. Khi d©n sè ph¸t triÓn ngµy cµng cao th× nh­ cÇu víi tù nhiªn cµng lín; nh÷ng nhu cÇu thiÕt yÕu nh­ ¨n mÆc, thùc phÈm, thuèc men, n­íc s¹ch ngµy cµng thiÕu thèn. §ång thêi nhiÒu vÊn ®Ò m«i tr­êng còng n¶y sinh nh­ « nhiÔm nguån n­íc, r¸c th¶i ®Æc biÖt lµ viÖc t¨ng c­êng khai th¸c c¸c nguån ®Õn c¹n kiÖt c¸c nguån tµi nguyªn nh»m ®¸p øng c¸c nhu cÇu cña con ng­êi. ¸p lùc lªn m«i tr­êng ngµy cµng lín vµ thùc sù kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr­êng lµ cã h¹n. Sù bïng næ d©n sè thùc tÕ lµ sù t¨ng lªn rÊt nhanh cña sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÎ ng­êi lµ mét vÝ dô cho sù ph¸t triÓn vèn cã ë tÊt c¶ c¸c loµi. Mét quy luËt kÌm theo lµ: Khi sè l­îng c¸ thÓ cña quÇn thÓ v­ît qu¸ kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña m«i tr­êng th× sù chÕt hµng lo¹t sÏ x¶y ra nh­ng th­êng lµ tõng vïng chø kh«ng ph¶i lµ quy m« toµn cÇu (I.M. Barrett and oth, 1986) NÕu ®iÒu nµy x¶y ra víi loµi ng­êi th× qu¶ lµ tai häa. Mµ nh÷ng c¸ch øng xö sai cña con ng­êi víi tù nhiªn hiÖn nay ®ang lµm gi¶m ®i søc chÞu ®ùng cña tù nhiªn. Do ®ã chóng ta cÇn gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò m«i tr­êng va c­ xö ®óng víi tù nhiªn. Nguyªn nh©n cña sai lÇm nµy lµ do chÕ ®é t­ h÷u t­ b¶n chñ nghÜa, cÇn xãa bá nã, khi x©y dùng ®ùoc chÕ ®é x· héi chñ nghÜa, con ng­êi sÏ c­ xö tèt h¬n víi tù nhiªn v× kh«ng cßn bÞ lîi nhuËn chi phèi. 2. VÊn ®Ò b¶o vÖ m«i tr­êng hiÖn nay ë ViÖt Nam: Qua phÇn trªn chóng ta thÊy râ rµng cÇn ph¶i b¶o vÖ m«i tr­êng, g×n gi÷ sù c©n b»ng cña hÖ thèng tù nhiªn - x· héi nh»m ®¶m b¶o sù tån t¹i ph¸t triÓn l©u dµi vµ æn ®Þnh cho x· héi loµi ng­êi. Giê chóng ta sÏ xem xÐt vÊn ®Ò trong ®iÒu kiÖn cô thÓ cña ViÖt Nam. 2.1. Kh¸i qu¸t vÒ m«i tr­êng vµ c¸c nguån tµi nguyªn cña ViÖt Nam: ViÖt Nam: Nh÷ng sè liÖu thèng kª chÝnh Thñ ®« : Hµ Néi Ng«n ng÷ chÝnh thøc : tiÕng ViÖt §¬n vÞ tiÒn tÖ : ®ång DiÖn tÝch : 329.566 km2 D©n sè ­íc tÝnh (n¨m 1998) : 78 triÖu ng­êi Tèc ®é t¨ng tr­ëng d©n sè : 2,3% MËt ®é d©n c­ : 210 ng­êi/km2 Thêi gian t¨ng gÊp ®«i sè d©n : 31 n¨m DiÖn tÝch b¶o tån trªn tæng sè diÖn tÝch : 7 % Tæng sè diÖn tÝch ®­îc b¶o tån : 22.976 km2 Sè khu vùc ®­îc b¶o tån : 101 Nguån: UNFPA, Côc kiÓm l©m, Bé N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n C¸c nguån tµi nguyªn ViÖt Nam: 2.1.1. Tµi nguyªn ®Êt ViÖt Nam: Quü ®Êt cña viÖt Nam cã tæng diÖn tÝch h¬n 33 triÖu ha, tæng diÖn tÝch ®Êt b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ 0,6 ha (®øng thø 159 trªn thÕ giíi). Tæng sè cã h¬n 16 triÖu ha ®Êt feralit, 3 triÖu ha ®Êt phï sa, ®Êt mïn vµng ®á h¬n 3 triÖu ha, ®Êt x¸m b¹c mµu h¬n 3 triÖu ha... Tæng tiÒm n¨ng dù tr÷ quü ®Êt n«ng nghiÖp cña ViÖt Nam lµ 10 - 11 triÖu ha, trong ®ã gÇn 7 triÖu ha ®­îc sö dông vµo n«ng nghiÖp, 3 trªn 4 trong sè ®ã lµ trång c©y hµng n¨m. MÆn hãa, chua phÌn hãa, b¹c mµu hãa, c¸t lÊn , ®Êt tròng óng n­íc, ®Êt dÔ bÞ tho¸i hãa, ®Êt khã phôc håi lµ nh÷ng vÊn ®Ò cÇn ph¶i l­u ý. 2.1.2. Tµi nguyªn n­íc ViÖt Nam: ViÖt Nam cã kho¶ng 2345 con s«ng (dµi tõ 10 km trë lªn). Tæng dßng ch¶y cña hÖ thèng s«ng Cöu long lµ 520 km3 /n¨m, cña s«ng Hång vµ s«ng Th¸i b×nh 120 km3/n¨m. N­íc ngÇm cã thÓ khai th¸c kho¶ng 2,7 triÖu km3/ngµy. §Õn n¨m 2000 l­îng n­íc lÊy ®i cho tiªu dïng ë ViÖt nam tæng sè kho¶ng 90 ®Õn 100 km3 (xÊp xØ 30% l­îng n­íc s¶n sinh ra trong l·nh thæ. 2.1.3. Tµi nguyªn kho¸ng s¶n ViÖt Nam: N­íc ta n»m gi÷a hai vµnh ®ai t¹o kho¸ng lín cña thÕ giíi lµ Th¸i B×nh D­¬ng vµ §Þa Trung H¶i. ViÖt nam cã h¬n 3500 má gåm 80 lo¹i kho¸ng s¶n. Míi chØ cã 270 má ®­îc khai th¸c gåm 32 lo¹i kho¸ng s¶n. Kho¸ng s¶n chñ yÕu: Than tr÷ l­îng 3 ®Õn 3,5 tû tÊn; dÇu má tr÷ l­îng VÞnh B¾c bé lµ 500 triÖu tÊn, Nam C«n s¬n 400 triÖu tÊn, Cöu long 300 triÖu tÊn, VÞnh Th¸i lan 300 triÖu tÊn; quÆng s¾t tr÷ l­îng 700 triÖu tÊn; khÝ ®èt thiªn nhiªn cã tr÷ l­îng lín. Tµi nguyªn kho¸ng vËt cña ViÖt nam ®­îc ®¸nh gi¸ lµ to lín, ®ñ c¬ së cho c«ng nghiÖp hãa. 2.1.4. M«i tr­êng vµ tµi nguyªn biÓn ViÖt Nam: ViÖt Nam cã vïng biÓn réng trªn 1 triÖu km2 cã nhiÒu tiÒm n¨ng vÒ kinh tÕ vµ cã ®é ®a d¹ng sinh häc cao. ViÖt Nam cã trªn 100 loµi c¸ cã s¶n l­îng cao, cßn cã nhiÒu h¶i s¶n quý nh­: cua, mùc, sß huyÕt, trai, hµu, h¶i s©m, bµo ng­, rïa biÓn, ®åi måi, ngäc trai. Ven bê cã sß, ngao , ®iÖp, hµu, phi, don víi s¶n l­îng hµng chôc v¹n tÊn mét n¨m. BiÓn ViÖt Nam n»m trong mét trong 5 æ b·o cña hµnh tinh. H¬n 100 n¨m gÇn ®©y cã 493 c¬n b·o, trung b×nh 4,7 c¬n mét n¨m. 2.1.5. Tµi nguyªn rõng vµ ®a d¹ng sinh häc: ViÖt Nam lµ n­íc cã nguån tµi nguyªn rõng lín vµ cã gi¸ trÞ. NhiÒu ng­êi d©n sèng phô thuéc vµo rõng: ViÖt Nam cã tõ 7 ®Õn 8 triÖu d©n sèng ë rõng, 18 triÖu d©n cã cuéc sèng g¾n víi rõng. Rõng cho vËt liÖu x©y dùng, n¨ng l­îng, d­îc liÖu, gien ®éng vËt hoang d·. Rõng ngËp m¨n lµ c¸i n«i cña t«m c¸ biÓn, b¶o tån sinh häc, chèng sãi mßn ®Êt, ®iÒu hßa khÝ hËu, t¨ng n­íc ngÇm, chèng lò lôt, x©m thùc. Th¶m thùc vËt phong phó cña rõng ViÖt Nam ®· t¹o cho l·nh thæ ViÖt Nam cã mét hÖ ®éng vËt vµ nguån tµi nguyªn ®éng vËt v« cïng phong phó, ®a d¹ng vµ ®µy sù hÊp dÉn. ChÝnh nguån tµi nguyªn ®éng vËt nµy ®· tõng lµ nguån cung cÊp thùc phÈm, lµ nguån d­îc liÖu ®éc ®¸o, lµ nguyªn liÖu chÕ biÕn ra c¸c mÆt hµng mü nghÖ trang ®iÓm cho cuéc sèng. Tuy nhiªn tµi nguyªn rõng ViÖt Nam l¹i ch­a ®­îc khai th¸c hîp lý. Trung b×nh hµng n¨m ViÖt Nam mÊt 200 ngµn ha rõng. §é che phñ rõng tõ 37% n¨m 1943, n¨m 2000 cßn kho¶ng 20%(66.420 km2). VÒ ®a d¹ng sinh häc, ViÖt nam cã ®é ®a d¹ng sinh häc cao: VÒ thùc vËt: Cã kho¶ng 12.000 loµi c©y cã m¹ch, 10% lµ ®Æc h÷u. 800 loµi rªu, 600 loµi nÊm lín.2300 loµi dïng lµm l­¬ng thùc, thùc phÈm, thøc ¨n cho gia sóc, lÊy gç, tinh dÇu,1500 loµi c©y lµm d­îc liÖu. ë d­íi n­íc ngät cã h¬n 1000 loµi t¶o. NhiÒu loµi cã gi¸ trÞ dinh d­ìng cao. ë biÓn còng cã h¬n 1000 loµi t¶o. Giíi ®éng vËt còng v« cïng phong phó, ®a d¹ng vÒ thµnh phÇn loµi B¶ng so s¸nh thµnh phÇn loµi ®éng vËt ë ViÖt Nam so víi thÕ giíi (chØ tÝnh mét sè nhãm ®éng vËt ë bËc loµi) STT Nhãm ®éng vËt Sè loµi ë ViÖt Nam Sè loµi trªn thÕ giíi 1 Thó 275 4.000 2 Chim 828 9.672 3 Bß s¸t 260 6.300 4 L­ìng c­ 82 4.184 5 C¸ 2.600 19.000 6 C«n trïng 7.000 751.000 HÖ ®éng vËt rõng ViÖt Nam kh«ng nh÷ng giµu vÒ thµnh phÇn loµi mµ cã nh÷ng nÐt ®Æc tr­ng cho hÖ ®éng vËt §«ng Nam ¸, kh«ng nh÷ng thÕ ViÖt Nam cã møc ®é cao vÒ tÝnh ®Æc h÷u (endemic) so víi c¸c n­íc trong vïng phô §«ng D­¬ng. Thiªn nhiªn ViÖt Nam víi sù ®a d¹ng sinh häc cã tÇm cì quèc tÕ ®­îc chó ý vµ ®¸nh gi¸ cao. Tuy nhiªn do c¸c ho¹t ®éng khai th¸c kh«ng hîp lý c¸c nguån tµi nguyªn sinh vËt, ph¸ hñy m«i tr­êng sèng, ®a d¹ng sinh häc ViÖt Nam ®ang bÞ ®e däa nghiªm träng. NhiÒu loµi ®éng vËt ®· biÕn mÊt hoµn toµn (nh­ tª gi¸c hai sõng), sè loµi bÞ ®e däa ngµy cµng nhiÒu. Mét sè loµi cã nguy c¬ bÞ tuyÖt diÖt lµ: tª gi¸c mét sõng, bß x¸m, bß rõng, h¹c cæ tr¾ng, ®åi måi, cãc tÝa... Tª gi¸c Java (tª gi¸c mét sõng: Rinoceros sondaicus) lµ loµi cã nguy c¬ tuyÖt chñng cao hµng ®Çu ë ViÖt Nam vµ trªn thÕ giíi. ë ViÖt Nam chØ cã kho¶ng 7 c¸ thÓ loµi nµy t¹i V­ên quèc gia C¸t Tiªn. 2.1.6. VÊn ®Ò m«i tr­êng ë ViÖt Nam: Do chiÕn tranh tµn ph¸, sù gia t¨ng d©n sè nhanh, sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh kinh tÕ, tµi nguyªn m«i tr­êngViÖt Nam ®· bÞ ph¸ hñy nhiÒu. Thùc sù ViÖt Nam ®ang gÆp nhiÒu vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng. Ngµy nay ViÖt Nam ®ang trong qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiªn ®¹i hãa ®Êt n­íc, nÒn kinh tÕ míi chuyÓn ®æi sang kinh tÕ thÞ tr­êng. Sù ph¸t triÓn c«ng nghiÖp víi nh÷ng c«ng nghÖ Ýt th©n thiÖn víi m«i tr­êng ®ång thêi víi mét hÖ thèng chÝnh s¸ch vµ thùc hiÖn Ýt hiÖu qu¶ trong viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng ®ang lµm cho m«i tr­êng ViÖt Nam trë nªn « nhiÔm h¬n. C¬ chÕ thÞ tr­êng cïng víi mét bé phËn nh©n d©n thiÕu hiÓu biÕt s½n sµng khai th¸c ®Õn c¹n kiÖt mäi nguån tµi nguyª v× lîi nhuËn. §ãi nghÌo còng ®Èy nhiÒu ng­êi vµo c¶nh ph¶i tµn ph¸ thiªn nhiªn v× miÕng c¬m manh ¸o hµng ngµy. Ngay c¶ du lÞch sinh th¸i, khi ®­îc tæ ch­c kh«ng hîp lÝ còng ph¸ hñy c¶nh quan m«i tr­êng. R¸c th¶i sinh ho¹t, c«ng nghiÖp, khãi bôi ngµy cµng nhiÒu h¬n vµ thùc sù rÊt khã gi¶i quyÕt. B¶y vÊn ®Ò m«i tr­êng gay cÊn cña ViÖt Nam: N¹n ph¸ rõng: N¨m 1943 ta cã 37% ®Êt phñ xanh N¨m 1975 " 29,1% " N¨m 1983 " 23,6% " §èi víi vïng nhiÖt ®íi d­íi 30% lµ khñng ho¶ng m«i tr­êng. ChÕ ®é thñy v¨n thay ®æi g khÝ hËu thay ®æi g c¶nh quan thay ®æi g suy tho¸i ®é ®a d¹ng sinh häc. Suy gi¶m tµi nguyªn ®Êt: Gi¶m diÖn tÝch b×nh qu©n ®Çu ng­êi lµ do d©n sè t¨ng. N¨m 1940 ViÖt Nam cã 0,2 ha/ ng­êi 1960 ViÖt Nam cã 0,18 ha/ ng­êi 1970 ViÖt Nam cã 0,15 ha/ ng­êi 1980 ViÖt Nam cã 0,13 ha/ ng­êi 1990 ViÖt Nam cã 0,11 ha/ ng­êi N¨m 2000 ViÖt Nam cã 0,06 ha/ ng­êi 2010 ViÖt Nam cã 0,04 ha/ ng­êi §Êt bÞ xãi mßn, röa tr«i, laterit hãa, chua phÌn hãa, mÆn hãa. Sö dông tµi nguyªn n­íc kh«ng hîp lÖ. Kh«ng gi÷ ®­îc n­íc v× kh«ng cã hå chøa n­íc, kÜ thuËt ®iÒu tiÕt n­íc thÊp. ThiÕu n­íc nghiªm träng vµo mïa kh«. ¤ nhiÔm n­íc nÆng nÒ ë §ång b»ng s«ng Cöu Long. ¤ nhiÔm mÆn do khai th¸c n­íc ngÇm Tµi nguyªn kho¸ng s¶n bÞ tæn thÊt, khai th¸c kh«ng hîp lÝ. Than lé thiªn mÊt 15-20%. HÇm lß mÊt 30-40%. Sö dông ®¸ granit ®Ó r¶i ®­êng. G©y « nhiÔm m«i tr­êng do khai th¸c kho¸ng s¶n. Khai th¸c vµng, ®¸ quý bõa b·i. Suy tho¸i ®a d¹ng sinh häc: NhiÒu loµi cã nguy c¬ tuyÖt chñng.S¸ch ®á ®· liÖt kª 500 loµi ®éng gÆp nguy hiÓm, 60 loµi tuyÖt chñng. C¸c hÖ thèng v­ên quèc gia x©y dùng vµ b¶o vÖ tèt nh­ng rÊt khã kh¨n vÒ thÓ lÖ, nguån lùc ®Ó b¶o vÖ. Cã 3200 km bê biÓn nh­ng kh«ng ®ñ vèn ®Ó s¾m tµu nªn khai th¸c bõa b·i vïng ven bê, nu«i thñy s¶n kh«ng khoa häc. ¤ nhiÔm m«i tr­êng tõ n­íc, kh«ng khÝ, r¸c, chÊt th¶i, tiÕng ån. C¸c khu c«ng nghiÖp « nhiÔm hãa chÊt. HËu qu¶ cña chiÕn tranh: HiÖn nay chÊt ®éc trong chiÕn tranh cßn ¶nh h­ëng, nhiÒu ng­êi cßn di chøng kh«ng kh¾c phôc ®­îc. Nh×n chung chÊt l­îng m«i tr­êng ViÖt Nam ngµy mét xÊu ®i. 2.2. Nh×n ra thÕ giíi - Nh÷ng bµi häc: 2.2.1. VÊn ®Ò m«i tr­êng trªn thÕ giíi: RÊt nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi còng gÆp nh÷ng vÊn ®Ò vÒ m«i tr­êng nh­ ViÖt Nam. Trung Quèc cïng ë trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nh­ ViÖt Nam song cã ®i tr­íc ViÖt Nam mét thêi gian, cho ®Õn nay nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr­êng ë Trung Quèc lµ rÊt nan gi¶i: « nhiÔm n­íc, rõng kh«ng cßn, khãi bôi... NhiÒu n¬i kh¸c ®· gÆp th¶m häa ngay tõ b©y giê: BiÓn Aral lµ mét ®iÓn h×nh vÒ th¶m häa sinh th¸i do con ng­êi g©y ra. BiÓn Aral ë Trung ¸ - mét n¬i « nhiÔm nhÊt trªn Tr¸i §Êt. Mét thêi næi tiÕng la BiÓn Xanh, ®· tõng lµ hå n­íc ngät lín thø t­ thÕ giíi, nh­ng chØ trong vßng 30 n¨m, nã ®· bÞ thu hÑp tíi h¬n mét nöa diÖn tÝch vµ n­íc cña nã trë nªn mÆn nh­ n­íc biÓn. Khi nguån n­íc c¹n kiÖt vµ bèc h¬i, ®Ó l¹i trong lßng hå3,6 triÖu ha ®Êt bÞ « nhiÔm vµ nh÷ng trËn b·o d÷ déi l¹i quÐt l­îng ®Êt « nhiÔm nµy ®æ sang c¸c vïng ®Êt xung quanh. Thùc phÈm giê ®©y khan hiÕm, tØ lÖ tö vong trÎ s¬ sinh ®ang t¨ng lªn vµ tuæi thä cña ng­êi d©n vïng nµy, theo mét sè chuyªn gia, ®ang gi¶m xuèng 20 n¨m. Th¶m häa sinh th¸i nµy lµ do qua nhiÒu thËp kØ biÓn Aral kh«ng ®­îc chó ý ®Õn vµ bÞ qu¶n lÝ sai lÇm, nh­ khai th¸c n­íc qu¸ møc do hÖ thèng t­íi tiªu, ®Ó c¸c chÊt th¶i ch¶y tõ s«ng ra biÓn mét c¸ch bõa b·i, sö dông mét l­îng n­íc lín cho thñy ®iÖn. Ngµy nay, Liªn Hîp Quèc, Ng©n hµng ThÕ Giíi, Liªn hiÖp ch©u ¢u vµ mét sè n­íc kh¸c ®ang huy ®éng nç lùc quèc tÕ ®Ó phôc håi c©n b»ng sinh th¸i cña vïng biÓn Aral, bæ sung nguån tµi nguyªn vµ cÊp b¸ch gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò nh­ søc kháe céng ®ång, n­íc, thuèc trõ s©u vµ nh÷ng vÊn ®Ò khÈn cÊp kh¸c trong cuéc ch¹y ®ua víi thêi gian. Haiti lµ mét vÝ dô kh¸c, n­íc nµy ®· bÞ mÊt toµn bé rõng nhiÖt ®íi do chÆt ph¸ bõa b·i dïng lµm chÊt ®èt. Cø mçi khi mïa m­a ®Õn n­íc nµy l¹i ph¶i chÞu lò lôt khñng khiÕp, lë ®Êt xãi mßn röa tr«i ®Êt canh t¸c x¶y ra ë kh¾p mäi n¬i. Sè liÖu vÒ sù mÊt sinh c¶nh ë mét sè n­íc cã ®é ®a d¹ng sinh häc cao: N­íc DiÖn tÝch cßn l¹i km2 DiÖn tÝch ban ®Çu km2 %bÞ mÊt INDONESIA 746.860 1.446.430 49% NAM PHI 531.700 1.236.500 57% ETHIOPIA 330.300 1.101.000 70% MYANMAR 225.980 774.820 71% MANDAGASCAR 148.800 595.200 75% CAMEROON 192.450 469.400 59% MALAYSIA 210.190 356.250 41% VIÖT NAM 66.420 332.100 80% Bê BIÓN NGµ 66.780 318.000 79% PHILIPPIN 64.720 308.200 79% Nguån: WWF. MÊt sinh c¶nh lµm gi¶m ®é ®a d¹ng sinh häc, ph¸ vì c©n b»ng sinh th¸i. Mét nöa sè loµi ®ang tån t¹i ngµy h«m nay cã thÓ sÏ bÞ tuyÖt chñng vµo cuèi thÕ kØ tíi. NÕu kh«ng hµnh ®éng, sau ®ã sÏ lµ chóng ta. 2.2.2. ThÕ giíi hµnh ®éng - Lèi tho¸t. T×nh tr¹ng hñy ho¹i m«i tr­êng kh«ng chØ ¶nh h­êng ®Õn tõng quèc gia riªng lÎ, mµ nã t¸c ®éng ®Õn toµn thÕ giíi. Giê ®©y nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr­êng ®· mang tÝnh toµn cÇu. Muèn gi¶i quyÕt nã lµ kh«ng dÔ vµ cÇn cã sù phèi hîp cña nhiÒu quèc gia. Thay ®æi khÝ hËu lµ mét vÊn ®Ò toµn cÇu. C¸c nhµ khoa häc c¶nh b¸o Tr¸i §Êt ®ang nãng lªn, vµ nÕu t×nh tr¹ng nµy kh«ng ®­îc gi¶i quyÕt th× sÏ mang ®Õn mét th¶m ho¹ mµ con ng­êi kh«ng thÓ t­ëng t­îng. Tuy nhiªn cã thÓ ph¸c th¶o th¶m häa nµy nh­ sau: Tr¸i §Êt nãng lªn g b¨ng 2 cùc tan ra g c¸c dßng h¶i l­u thay ®æi g c¸c vïng ®Êt thÊp ngËp trong n­íc, khÝ hËu biÕn ®æi g mïa mµng thÊt b¸t, bÖnh dÞch, mÊt sinh c¶nh, mÊt ®a d¹ng sinh häc g khñng ho¶ng l­¬ng thùc g khñng ho¶ng kinh tÕ, tµi chÝnh toµn cÇu: ®ã lµ th¶m häa. Songcã nhiÒu ng­êi vÉn kh«ng c«ng nhËn Tr¸i §Êt ®ang nãng lªn, bëi nÕu nh×n tõng n¨m th× cã n¨m nãng h¬n nh­ng còng cã n¨m l¹nh h¬n. Ph¶i nh×n vµo xu thÕ cña hµng chô c n¨mmíi thÊy ®­îc nhiÖt ®é ®ang t¨ng lªn. ViÖc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò naú còng cÇn cã thêi gian, bëi khÝ hËu cã søc ú lín. Ngay c¶ khi l­îng khÝ th¶i g©y hiÖu øng nhµ kÝnh b©y giê ®­îc chÊm døt mét c¸ch thÇn kú th× ¶nh h­ëng cña viÖc x¶ khÝ th¶i tõ tr­íc vÉn cßn lµm t¨ng nhiÖt ®é vµ mùc n­íc biÓn trong nh÷ng thÕ kØ tíi. Bªn c¹nh ®ã cßn cã nhiÒu th¶m häa toµn cÇu kh¸c còng ®ang ®îi chóng ta. Mµ víi tèc ®é t¨ng tr­ëng khiªm tèn lµ 3% mét n¨m, nÒn kinh tÕ toµn cÇu trong 50 n¨m tíi sÏ cã quy m« gÊp bèn lÇn hiÖn nay. LiÖu nÒn kinh tÕ to lín ®ã cã t¹o ra Ýt c¨ng th¼ng vÒ x· héi vµ m«i tr­êng h¬n mét nÒn kinh tÕ nhá bÐ h¬n nhiÒu hiÖn nay kh«ng?Hay liÖu chóng ta cã gi¶i quyÕt ®­îc vÊn ®Ò hay kh«ng? C©u tr¶ lêi lµ cã vµ lèi tho¸t lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng: Ph¸t triÓn bÒn v÷ng (sustainable development) lµ mét kh¸i niªm míi ra ®êi tõ Héi nghÞ vÒ m«i tr­êng t¹i Rio de Zanero n¨m 1992 cã ý nghÜa: mét sù ph¸t triÓn ®­îc coi lµ bÒn v÷ng khi nã kh«ng lµm ¶nh h­ëng ®Õn kh¶ n¨ng cung cÊp c¸c nhu cÇu thiÕt yÕu cho c¸c thÕ hÖ mai sau. Nh÷ng néi dung cña ph¸t triÓn bÒn v÷ng chñ yÕu lµ quy ho¹ch sö dông hîp lý l©u bÒn c¸c nguån ttµi nguyªn thiªn nhiªn, chó ý b¶o vÖ m«i tr­êng vµ g×n gi÷ ®a d¹ng sinh häc, c©n b»ng mét c¸ch hµi hßa lîi Ých cña ng­êi d©n vµ c¸c môc tiªu b¶o vÖ m«i tr­êng, chó ý ®Õn gi¸o dôc, y tÕ vµ cuéc sèng cña nh©n d©n. Mét trong 8 Môc tiªu ph¸t triÓn Thiªn niªn kØ (MDGs) cña LHQ lµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng Môc tiªu 7: §¶m b¶o sù bÒn v÷ng m«i tr­êng Lång ghÐp ph¸t triÓn bÒn v÷ng vµo c¸c chÝnh s¸ch quèc gia vµ ®¶o ng­îc sù tæn thÊt tµi nguyªn m«i tr­êng. Gi¶m mét nöa sè ng­êi kh«ng cã kh¶ n¨ng tiÕp cËn n­íc s¹ch C¶i thiÖn ®¸ng kÓ cuéc sèng cña Ýt nhÊt 100 triÖu c­ d©n xãm liÒu Con ®­êng ®i tíi mét t­¬ng lai bÒn v÷ng: HÇu hÕt vèn vËt chÊt cÇn thiÕt cho nÒn kinh tÕ trong 50 n¨m n÷a vÉ­n cßn ch­a ®­îc x©y dùng. §©y lµ c¬ héi ®Ó ®­a tiªu chÝ bÒn v÷ng vµo c¸c dù ¸n ®Çu t­ hiÖn nay. Khi ®ã, cã kh¶ n¨ng thay ®æi ®­îc con ®­êng ph¸t triÓn, víi ®iÒu kiÖn cã thÓ x©y dùng ®­îc nh÷ng thÓ chÕ cho phÐp ¸p dông vµ thùc hiÖn nh÷ng chÝnh s¸ch tèt h¬n. 2.3. ViÖt Nam hµnh ®éng: Trong xu thÕ hµnh ®éng cña thÕ giíi, ViÖt Nam còng cã nh÷ng hµnh ®éng cña m×nh: Tõ n¨m 1981 nhµ n­íc ®· cho tËp hîp c¸c tr­êng ®¹i häc, c¸c viÖn, thµnh lËp Ch­¬ng tr×nh Quèc gia vÒ B¶o vÖ m«i tr­êng. C«ng t¸c m«i tr­êng ë n­íc ta cã 3 giai ®o¹n: + Tõ 1975-1980 : Håi phôc. + Tõ 1981-1990 : Xö lÝ m«i tr­êng trong ph¸t triÓn sau chiÕn tranh. + Tõ 1990 ®Õn nay lµ ph¸t triÓn m«i tr­êng bÒn v÷ng. - ë Canada, ta ®· tr×nh bµy chiÕn l­îc quèc gia cña m×nh vÒ b¶o vÖ m«i tr­êng: + B¶o vÖ c¸c hÖ sinh th¸i, hÖ n«ng nghiÖp, thñy s¶n, rõng. +B¶o vÖ ®é ®a d¹ng sinh häc. +KhuyÕn c¸o sö dông n¨ng l­îng tiÕt chÕ, tiÕt kiÖm. +B¶o ®¶m chÊt l­îng cuéc sèng cho céng ®ång. +B¶o vÖ m«i tr­êng cã liªn quan tíi toµn cÇu. - N¨m 1985 Chñ tÞch Héi ®ång Bé tr­ëng ra chØ thÞ B¶o vÖ m«i tr­êng. -1991- 2000 ta chÊp nhËn ph¸t triÓn bÒn v÷ng ë héi nghÞ RIO. -Ch­¬ng tr×nh quèc gia vÒ ph¸t triÓn bÒn v÷ng cã néi dung ho¹t ®éng theo 5 h­íng lµ : + Cã luËt lÖ chÝnh s¸ch vÒ m«i tr­êng. + X©y dùng c¸c c¬ quan m«i tr­êng. §Çu 1992, Bé Khoa häc C«ng nghÖ va M«i tr­êng ra ®êi. + KhuyÕn c¸o ph¶i quan tr¾c vµ th«ng tin b¶o vÖ m«i tr­êng. Thùc hiÖn Monitoring. + X©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cho ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng. + §¸nh gi¸ t¸c ®éng m«i tr­êng, tai biÕn m«i tr­êng. 7 ch­¬ng tr×nh hµnh ®éng: + Qu¶n lÝ x©y dùng. + Qu¶n lÝ tæng hîp l­u vùc c¸c s«ng. + Qu¶n lÝ tæng hîp vïng ven biÓn, cöa s«ng. + B¶o vÖ vïng ®Êt ng©p n­íc. + B¶o vÖ ®a d¹ng sinh häc, c¸c v­ên quèc gia. + KiÓm so¸t « nhiÔm vµ xö lÝ phÕ th¶i. Hai ch­¬ng tr×nh hç trî lµ: + Gi¸o dôc ®µo t¹o. + Qu¶n lÝ hîp t¸c quèc tÕ. HiÖn nay chóng ta ®· cã bé Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr­êng riªng ®Ó qu¶n lý c¸c vÊn ®Ò tµi nguyªn m«i tr­êng. Nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®· mang l¹i mét sè kÕt qua ban ®Çu song cÇn ph¶i tiÕp tôc duy tr× l©u dµi nh»m ®¹t ®­îc chiÕn l­îc ph¸t triÓn bÒn v÷ng cña n­íc nhµ. Thùc sù vÉn cßn rÊt nhiÒu viÖc ph¶i lµm. phÇn kÕt M«i tr­êng thùc sù lµ mét vÊn ®Ò lín vµ cÊp b¸ch song viÖc gi¶i quyÕt nã l¹i cÇn mét thêi gian dµi. ViÖc gi¶i quyÕt nµy sÏ quyÕt ®Þnh trùc tiÕp ®Õn t­¬ng lai cña loµi ng­êi chóng ta. §iÒu quan träng ë ®©y lµ chóng ta ph¶i nhËn thøc ®­îc mét c¸ch ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a tù nhiªn, m«i tr­êng vµ x· héi. §©y lµ c¬ së ®Çu tiªn cho viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò m«i tr­êng hiÖn nay. Sau khi ®· nhËn thøc tèt chóng ta cÇn biÕn nh÷ng nhËn thøc ®ã thµnh hµnh ®éng thùc tÕ. ViÖc b¶o vÖ m«i tr­êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng lµ vÊn ®Ò toµn cÇu ®iÒu ®ã cã nghÜa nã lµ viÖc cña mçi chóng ta. §Ó gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò m«i tr­êng chóng ta cÇn cã mét t­ duy dµi h¹n nh­ng hµnh ®éng ngay tõ b©y giê. §©y lµ mét viÖc khã kh¨n nh­ng chóng ta cÇn ph¶i lµm vµ lµm cho thµnh c«ng, bëi nÒu kh«ng chóng ta sÏ chÕt. Mçi ngõ¬i chØ víi nh÷ng hµnh ®éng nhá bÐ vµ thiÕt thùc chóng ta cã thÓ gãp phÇn thay ®æi t­¬ng lai. Mçi s¸ng h·y ®i xe ®¹p tíi tr­êng, h·y t¾t c¸c thiÕt bÞ ®iÖn kh«ng cÇn thiÕt, h·y trång mét chËu hoa, chØ cÇn thÕ th«i. "... Ch¼ng cÇn ph¶i thËt th«ng th¸i cao siªu chóng ta còng hiÓu ®­îc r»ng kh«ng nªn tµn ph¸ thiªn nhiªn chØ v× nh÷ng mãn lîi tr­íc m¾t, bëi chóng ta muèn con ch¸u chóng ta cã mét cuéc sèng tèt ®Ñp h¬n trong mét thÕ giíi tèt ®Ñp h¬n..."( VTV2) tµi liÖu tham kh¶o Bé GD - §T, Gi¸o tr×nh TriÕt häc M¸c - Lªnin, 2004, tr 331- 348. NguyÔn V¨n Tuyªn, Sinh th¸i vµ m«i tr­êng, 2000, tr 190 - 199. Ng©n hµng ThÕ giíi, B¸o c¸o ph¸t triÓn thÕ giíi 2003, tr 27. TrÇn H÷u Dòng, Jared Diamond vµ vËn mÖnh c¸c x· héi loµi ng­êi - Tia s¸ng sè 3/2005, tr 19 - 21. WWF Ch­¬ng tr×nh §«ngD­¬ng, ViÖt Nam - Th«ng tin kh¸i qu¸t, 1999, tr 2, tr 4. WWF, Sù huyÒn diÖu cña ®Êt ngËp n­íc, 1999, tr 12 - 13. WWF, TÝnh ®a d¹ng cña sù sèng, 1999, tr15. §Æng Huy Huúnh, B¶o vÖ vµ ph¸t triÓn l©u bÒn nguån tµi nguyªn ®éng vËt rõng ViÖt Nam, 1997,tr 9, tr 12.