Tiểu luận Về tín ngưỡng thờ Thành Hoàng làng trong thời kỳ hiện nay

§¹i häc quèc gia Hµ néi ®¹i häc khoa häc x· héi vµ nh©n v¨n Khoa t©m lý häc **** TiÓu luËn m«n D©n téc häc VÒ tÝn ng­ìng thê thµnh hoµng lµng trong thêi kú hiÖn nay I. §Æt vÊn ®Ò. Nãi ®Õn tÝn ng­ìng lµ nãi ®Õn qu¸ tr×nh thiªng liªng ho¸ mét nh©n vËt ®­îc göi g¾m vµo trong ®ã mét niÒm tin t­ëng cña con ng­êi. Qu¸ tr×nh Êy cã thÓ lµ qu¸ tr×nh huyÒn tho¹i ho¸, lÞch sö ho¸ nh©n vËt phông thê. MÆt kh¸c, gi÷a c¸c tÝn ng­ìng ®Òu cã nh÷ng nÐt v¨n ho¸ ®an xen vµ trong tõng tÝn ng­ìng ®Òu cã nhiÒu líp v¨n ho¸ l¾ng ®äng. Mét trong nh÷ng lo¹i tÝn ng­ìng lµ tÝn ng­ìng thê Thµnh hoµng lµng. §©y lµ mét lo¹i h×nh tÝn ng­ìng cã tù l©u ®êi, ®· vµ ®ang ¶nh h­ëng kh«ng nhá trong t©m thøc ng­êi ViÖt vµ ®Æc biÖt lµ trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t huy nh÷ng nÐt v¨n ho¸ truyÒn thèng. Ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng kh¸ phæ biÕn ®èi víi mçi lµng quª. Ngµy nay, hoµ cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi, nh÷ng ho¹t ®éng tÝn ng­ìng ®ang ®­îc t¸i t¹o, ph¸t triÓn réng kh¾p. V× thÕ, ®Ó duy tr× vµ ph¸t huy tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng cÇn cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ vÒ nã, trªn c¬ së ®ã rót ra nh÷ng mÆt cÇn ph¸t huy, nh÷ng mÆt cÇn h¹n chÕ, nh»m ®ãng gãp thùc hiÖn viÖc x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Kh¸i niÖm, nguån gèc. Kh¸i niÖm vµ nguån gèc. Thµnh hoµng lµ mét tõ H¸n, nghÜa gèc ban ®Çu lµ hoµ bao quanh thµnh, nÕu hµo cã n­íc gäi lµ tr× (thµnh tr×). Khi nãi ®Õn Thµnh hoµng lµng lµ chØ vÞ thÇn b¶o hé mét thµnh qu¸ch cô thÓ. Tôc thê cóng vÞ thÇn b¶o trî thµnh qu¸ch – tøc lµ ThÇn thµnh hoµng ®· cã ë Trung Quèc tõ x­a. Nãi nh­ Pham KÕ BÝnh trong “ ViÖt nam phong tôc” lµ cã tõ thêi Tam Quèc. DÊu tÝch cña viÖc thê cóng ë Trung Quèc, ng­êi ta nhí tíi sù kiÖn n¨m 550, Mé Dung NghiÔm thê ThÇn thµnh hoµng. ë ViÖt Nam, thêi B¾c thuéc, Lý NguyÔn Gia, sau ®ã lµ Cao BiÒn, ®· coi thÇn S«ng T« LÞch lµm ThÇn thµnh hoµng cña thµnh §¹i La. §Æc ®iÓm tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng. Còng gièng nh­ viÖc thê còng tæ tiªn, viÖc thê còng Thµnh hoµng lµng ë ViÖt Nam võa lµ tÝn ng­ìng, võa lµ ®¹o lý sèng cña hËu thÕ ®èi víi bËc tiÒn bèi cã c«ng víi lµng xãm, ®Êt n­íc. ViÖc thê cóng Tæ tiªn lµ mét ®¹o lý thÓ hiÖn ý thøc h­íng vÒ céi nguån cña gia ®×nh, dßng hä th× viÖc thê còng Thµnh hoµng lµng còng lµ sù t«n vinh c¸c bËc tiÒn bèi, lu«n g¾n kÕt vµ che chë cho d©n lµng, lµ cÇu nèi gi÷a qu¸ khø, hiÖn t¹i, t­¬ng lai. ë kû nguyªn ®éc lËp, c¸c v­¬ng triÒu nh­ Lý, TrÇn, Lª ®Òu duy tr× tôc thê ThÇn thµnh hoµng cña thµnh Th¨ng Long. Nhµ NguyÔn cho x©y dùng c¸c miÕu thê ThÇn thµnh hoµng ë c¸c tØnh vµ lËp bµi vÞ thê ThÇn thµnh hoµng c¸c tØnh trong miÕu thê ë kinh ®« HuÕ. Víi ng­êi d©n ë céng ®ång lµng x·, vÞ thÇn thµnh hoµng lµng ®­îc coi nh­ mét vÞ th¸nh. Mçi lµng quª cã mét vÞ th¸nh cña m×nh: “trèng lµng nµo lµng Êy ®¸nh, th¸nh lµng nµo lµng Êy thê”..VÞ th¸nh ®ã lµ vÞ cã c«ng víi d©n, víi n­íc, cã thÓ lµ t­íng lÜnh x«ng pha mÆt trËn, cã thÓ lµ vÞ khai khoa cña lµng, cã c«ng khai hoang lËp Êp, cã thÓ lµ vÞ ®­îc vua s¾c phong... vµ còng cã thÓ lµ vËt thiªng, lµ ®Êng siªu nhiªn mµ d©n lµng thê phông, thËm chÝ lµ yªu thÇn, tµ thÇn nh­ thÇn ¨n trém, thÇn ¨n xin, thÇn chÕt tr«i... Nh­ vËy, cã thÓ thÊy, thÇn linh kh«ng h¼n lµ c¸c ®èi t­îng trõu t­îng, xa x«i mµ tr¸i l¹i rÊt gÇn gòi víi con ng­êi, cïng chung sèng céng ®ång, vµ cã kh¸c ch¨ng lµ ë kh¶ n¨ng b¶o vÖ, b¶o hé cho d©n lµng khái nh÷ng bÊt tr¾c cña cuéc ®êi. V× thÕ, nhiÒu vÞ thÇn ®­îc d©n chän thê vµ còng cã thÓ vÞ phÕ bá nÕu thÊy kh«ng ®ñ sù uy nghiªm phï hé ®é tr× cho hä n÷a. ThÇn Thµnh hoµng lµng ë c¸c lµng quª ®­îc phông thê trong ®×nh lµng vµ nghÌ (hay miÕu tuú theo c¸c gäi cña tõng ®Þa ph­¬ng). Thµnh hoµng lµ nh©n vËt trung t©m cña mäi sinh ho¹t v¨n ho¸ mµ d©n c¸c lµng quª còng nh­ nhµ nghiªn cøu v¨n ho¸ d©n gian gäi lµ c¸c lÔ héi. §ã lµ ngµy t­ëng niÖm vÞ th¸nh cña lµng. §èi víi mçi ng­êi d©n, thµnh hoµng lµng lµ chç dùa tinh thÇn, n¬i göi g¾m niÒm tin cho hä, gióp hä v­ît qua nh÷ng khã kh¨n cña cuéc sèng ®Çy sãng giã. Thùc tr¹ng vµ xu h­íng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng ngµy nay. C¸c di tÝch vµ ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng tõng bÞ gi¸n ®o¹n trong mét thêi gian dµi do chiÕn tranh. Kh«ng Ýt nh÷ng ®×nh lµng, miÕu thê cã gi¸ trÞ vÒ mÆt kiÕn tróc nghÖ thuËt, ®· bÞ ph¸ huû vµ hµng lo¹t c¸c ThÇn tÝch, s¾c phong bÞ thÊt l¹c, c¸c ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng bÞ l·ng quªn. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, hµng lo¹t c¸c ng«i ®×nh ®­îc x©y dùng l¹i, ®­îc Nhµ n­íc c«ng nhËn, xÕp h¹ng. C¸c lÔ héi ®­îc më l¹i. Thùc tÕ, viÖc t¸i t¹o ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng ngµy nay trë nªn phæ biÕn ë kh¾p c¸c lµng quª. C¸c ho¹t ®éng nµy nh­ sîi d©y g¾n kÕt céng ®ång víi nhau, gãp phÇn g×n gi÷ vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng. Nh­ng bªn c¹nh ®ã còng cã nhiÒu vÊn ®Ò phøc t¹p n¶y sinh nh­ hiÖn t­îng “bu«n thÇn, b¸n th¸nh”, th­¬ng m¹i ho¸ v¨n ho¸, x©y dùng c¸c khu di tÝch nh»m trôc lîi, tranh giµnh kh¸ch th¨m quan nh­ ë Chïa H­¬ng Hµ T©y, mét sè khu di tÝch t¸i t¹o l¹i sù tÝch ThÇn thµnh hoµng hoµn toµn sai l¹c hoÆc “r©u «ng nä c¾m c»m bµ kia” nh»m môc ®Ých ®­îc xÕp h¹ng hay thu lîi... Thµnh hoµng lµng ®­îc t«n vinh lµ ®¹i diÖn tinh thÇn cña lµng xãm, lu«n phï hé, gióp ®ì, che chë d©n lµng. Trong chõng mùc nµo ®ã, ThÇn thµnh hoµng ®­îc coi lµ Tæ tiªn cña lµng xãm. Ngµy nay, kh«ng Ýt ®Þa ph­¬ng cßn t«n vinh c¸c danh nh©n thêi hiÖn ®¹i trë thµnh ThÇn thµnh hoµng lµng nh­ cã n¬i t«n vinh Chñ tÞch Hå ChÝ Minh lµm vÞ §øc th¸nh Tèi th­îng, t«n vinh c¸c anh hïng liÖt sü ®­îc thê cóng theo phong tôc thê cóng ThÇn hoµng lµng nh­ ë H¶i D­¬ng, H¶i Phßng... Mét xu h­íng n÷a n¶y sinh ®ã lµ thanh niªn hiÖn nay ®ang gi¶m dÇn ®øc tin ®èi víi ®Êng siªu nhiªn. Do vËy nhiÒu viÖc lµng hiÖn nay kh«ng ®­îc thanh niªn quan t©m mµ chñ yÕu lµ do c¸c cô l·o lµng ®¶m nhËn. §iÒu ®ã mét phÇn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña khoa häc kü thuËt, n©ng cao d©n trÝ nh­ng nã còng thÓ hiÖn sù thê ¬ cña thÕ hÖ trÎ ®èi víi c¸c ho¹t ®éng tÝn ng­ìng nµy. III. ý nghÜa cña tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng ë ViÖt Nam trong giai ®o¹n hiÖn nay. TÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng ë ViÖt Nam ngµy nay ®­îc t¸i t¹o réng kh¾p vµ mang nhiÒu ý nghÜa quan träng. Tr­íc hÕt ®ã lµ viÖc thê cóng t«n nghiªm cña tÝn ng­ìng thê ThÇn thµnh hoµng ®· ph¸t huy ®­îc truyÒn thèng ®¹o ®øc, lÔ nghÜa, t«n ti, trËt tù. Dï d©n lµng cã ®i ®©u, ë ®©u, lµm g× ®Òu h­íng vÒ lµng x· trong c¸c ngµy lÔ héi, dÞp tÕ lÔ ThÇn lµng. Còng tõ ®ã, nh»m gióp con ng­êi nhÊt lµ thÕ hÖ thanh niªn kh«ng bÞ hoµ tan víi nhÞp sèng vµ v¨n ho¸ hiÖn ®¹i. Thø hai ®ã lµ chÝnh c¸c ho¹t ®éng nµy ®· cã t¸c dông to lín trong viÖc gi÷ g×n vµ ph¸t huy truyÒn thèng v¨n ho¸, gãp phÇn x©y dùng mét nÒn v¨n ho¸ tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc. Ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng thùc tÕ ®· t¹o nªn mét nÐt v¨n ho¸ ®Æc tr­ng ë tõng ®Þa ph­¬ng. IV. Mét vµi kiÕn nghÞ. ViÖc t¸i t¹o ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng kÐo theo sù t¸i t¹o c¸c di tÝch lÞch sö nh­ ®×nh, miÕu, lÔ héi tæ chøc hµng n¨m. Hµng lo¹t ®×nh, miÕu ®­îc kh«i phôc, kÐo theo ®ã lµ c¸c lo¹i t­ liÖu H¸n n«m nh­ hoµnh phi, c©u ®èi, héi hÌ, r­íc s¸ch ®­îc phôc håi, ThÇn ph¶ ®­îc lµm l¹i. §iÒu nµy gièng nh­ viÖc hoµn tÊt mét “hå s¬” cho mçi mét ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng. ViÖc t¸i t¹o l¹i diÔn ra trong bèi c¶ch nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng hiÖn nay víi nhiÒu mÆt tiªu cùc cña nã ®· lµm mÊt ®i c¸i b¶n chÊt thùc sù cña ho¹t ®éng tÝn ng­ìng nµy, kh«ng Ýt “hå s¬” ®­îc...lµm gi¶ nh»m ®­îc Nhµ n­íc c«ng nhËn hay v× môc ®Ých lîi nhuËn. Do vËy, viÖc t¸i t¹o c¸c ho¹t ®éng nµy cÇn sù cã mÆt cña c¸c c¬ quan v¨n ho¸, c¸c cÊp chÝnh quyÒn quan t©m chÆt chÏ ®Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, nh÷ng ph¸t sinh kh«ng ®óng h­íng trong qu¸ tr×nh t¸i t¹o: nh­ viÖc trïng tu di tÝch hay x©y dùng c¸c di tÝch cÇn sù hç trî cña c¸c nhµ nghiªn cøu, c¸c nhµ khoa häc, chuyªn m«n, kh«ng thÓ thay thÕ nh÷ng m¸i ®×nh gç b»ng nh÷ng m¸i ®×nh bª t«ng nh­ nhiÒu ®Þa ph­¬ng ®· lµm, nh÷ng hoµnh phi, c©u ®èi, nh÷ng §¹i tù ch÷ H¸n ®­îc viÕt tuú tiÖn, thËm chÝ viÕt sai nh­ b¸o chÝ ®· ®Ò cËp ®Õn. Bªn c¹nh ®ã, cÇn cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m ng¨n chÆn viÖc lîi dông c¸c ho¹t ®éng tÝn ng­ìng thê thÇn Thµnh hoµng lµng ®Ó tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng bãi to¸n, lªn ®ång, mª tÝn dÞ ®oan... ViÖc t¸i t¹o c¸c ho¹t ®éng tÝn ng­ìng Thµnh hoµng ngµy nay lµ nhu cÇu cña t©m thøc ng­êi ViÖt, nhÊt lµ trong ®iÒu kiÖn ®êi sèng kinh tÕ cña ng­êi d©n ngµy mét n©ng cao. Ho¹t ®éng nµy lµ ho¹t ®éng truyÒn thèng “uèng n­íc nhí nguån” - ®øc tin ¨n s©u vµo trong tiÒm thøc cña mçi ng­êi d©n. ChÝnh nh÷ng ho¹t ®éng nµy ®· gãp phÇn gi÷ g×n vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc. Tuy nhiªn, ®· lµ mét tÝn ng­ìng th× c¸c ho¹t ®éng ph¶i tu©n theo c¸c nguyªn lý c¬ b¶n vèn cã cña nã vµ ph¶i ®ång thêi cÇn ®­îc ®Æt trong khu«n khæ cña ph¸p luËt hiÖn hµnh. Tµi liÖu tham kh¶o: C¬ së v¨n ho¸ ViÖt nam. TrÇn Quèc V­îng chñ biªn- NXB Gi¸o Dôc ViÖt Nam phong tôc. Phan KÕ BÝnh- NXB Hµ Néi (t¸i b¶n ) Hµ Néi 1999 NguyÔn §øc L÷ (chñ biªn): Gãp phÇn t×m hiÓu tÝn ng­ìng d©n gian ë ViÖt nam, häc viÖn ChÝnh trÞ quèc gia Hå ChÝ Minh, Hµ Néi,2000. NguyÔn Duy Hinh: TÝn ng­ìng Thµnh hoµng lµng ViÖt nam, NXB Khoa häc x· héi- 1996. Mét sè th«ng tin kh¸c trªn INTERNET trang www.saigonnet.vn