Triển vọng và thách thức của việc cải cách doanh nghiệp nhà nước theo mô hình công ty mẹ – Công ty con ở Việt Nam

qu¶ tèt, më ra kh¶ n¨ng cho c¸c TCT kh¸c ¸p dông theo. Tõ thùc tÕ chuyÓn ®æi ë Tæng c«ng ty Hµng h¶i ViÖt Nam, viÖc chuyÓn ®æi m« h×nh TCT Nhµ n­íc sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã nhiÒu ­u ®iÓm: Thø nhÊt, sù chØ ®¹o, chi phèi cña c«ng ty mÑ ®èi víi c«ng ty con ®­îc thùc hiÖn qua h×nh thøc §¹i héi ®ång cæ ®«ng, quyÒn h¹n cña §¹i héi ®ång cæ ®«ng ®· ®­îc luËt hiÖn hµnh quy ®Þnh kh¸ chi tiÕt vµ ®Çy ®ñ. C¸c c«ng ty con, trõ mét sè c¸c doanh nghiÖp vÉn ho¹t ®éng theo LuËt DNNN, th× ®a sè ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp, tÝnh tù chñ trong ho¹t ®éng kinh doanh ®­îc t¨ng c­êng, kh¾c phôc ®­îc sù can thiÖp qu¸ s©u cña TCT ®èi víi c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn, tõ ®ã t¨ng c­êng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Thø hai, khi ®· lµ c«ng ty mÑ gãp vèn vµo c«ng ty con th× ®­¬ng nhiªn sè tiÒn lêi cña c«ng ty con sau mçi n¨m ho¹t ®éng sÏ ph¶i chia vÒ cho c«ng ty mÑ theo tû lÖ t­¬ng øng víi phÇn vèn gãp cña c«ng ty mÑ vµo c«ng ty con. Qu¸ tr×nh nh­ vËy sÏ lµm cho viÖc tÝch tô vµ tËp trung vèn ®­îc thùc hiÖn tèt h¬n, kh¾c phôc t×nh tr¹ng ph©n t¸n vèn nh­ ®èi víi c¸c TCT hiÖn nay. Nã còng gióp xo¸ bá c¬ chÕ “xin - cho” gi÷a c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn vµ Tæng c«ng ty Nhµ n­íc trong ho¹t ®éng ®Çu t­. Thø ba, Tæng c«ng ty ®­îc tæ chøc nh­ mét c«ng ty mÑ míi thùc sù lµ mét doanh nghiÖp vµ cã ®iÒu kiÖn ®Ó kiÓm so¸t vµ ®¸nh gi¸ ®­îc hiÖu qu¶ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh. Ngoµi ra, viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty con d­íi h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn cßn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy ­u thÕ, kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong x· héi, thu hót vèn, c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm qu¶n lý cña ®èi t¸c ®Çu t­ n­íc ngoµi. Víi c¬ chÕ liªn kÕt lµ liªn kÕt vÒ vèn, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con gi¶i quyÕt ®­îc tån t¹i c¬ b¶n cña m« h×nh Tæng c«ng ty hiÖn nay. §ã lµ mèi quan hÖ vÒ lîi Ých, nghÜa vô gi÷a TCT vµ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn. C«ng ty mÑ thu lîi tõ kho¶n ®Çu t­ vµo c«ng ty con vµ ®Ó thu lîi th× ph¶i cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi kho¶n ®Çu t­ ®ã. Gi¶i quyÕt ®­îc tån t¹i nµy sÏ gióp cho kh«ng nh÷ng c¶ c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn ph¸t triÓn vµ b¶n th©n TCT ph¸t triÓn. MÆt kh¸c, trong thêi gian gÇn ®©y, chóng ta ®ang ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi chung, mét sè thµnh viªn cña c¸c TCT nãi riªng. Thùc tÕ ®· chøng minh chñ tr­¬ng nµy lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. §¹i ®a sè c¸c DNNN sau cæ phÇn ho¸ ®Òu lµm ¨n cã l·i, ®êi sèng cña c¸n bé c«ng nh©n viªn ®­îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ. Tuy nhiªn viÖc cæ phÇn ho¸ vÉn diÔn ra t­¬ng ®èi chËm ch¹p. §Õn ®Çu th¸ng 3/2002, chóng ta míi cæ phÇn ho¸ ®­îc 772 DNNN, so víi kÕ ho¹ch lµ ®Õn n¨m 2005, sè DNNN chØ cßn kho¶ng 3000, tøc lµ chóng ta cßn ph¶i cæ phÇn ho¸ gÇn 2000 DNNN n÷a, th× cßn mét kho¶ng c¸ch kh¸ xa. NhiÒu doanh nghiÖp, trong ®ã cã c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cña c¸c TCT tá ra chÇn chõ, kh«ng muèn chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u. Nguyªn nh©n cã nhiÒu, mét trong sè ®ã lµ ë c¬ chÕ chÝnh s¸ch. Tr­íc ®©y, theo NghÞ ®Þnh 44/1998/N§ - CP, DNNN lµ thµnh viªn cña TCT sau khi cæ phÇn hãa sÏ bÞ t¸ch ra khái TCT cho dï TCT cã n¾m gi÷ bao nhiªu phÇn tr¨m cæ phÇn cña doanh nghiÖp sau cæ phÇn ho¸. §iÒu nµy ®· g©y ra mét t©m lý kh«ng tèt cho c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn, còng nh­ b¶n th©n TCT, lµm cho qu¸ tr×nh cæ phÇn hãa gÆp nhiÒu khã kh¨n. NghÞ ®Þnh 64/2002/N§ - CP ban hµnh ngµy 19/6/2002 phÇn nµo kh¾c phôc ®­îc vÊn ®Ò nµy khi quy ®Þnh c¸c DNNN lµ thµnh viªn cña TCT Nhµ n­íc khi cæ phÇn ho¸, cã cæ phÇn chi phèi cña Nhµ n­íc trªn 50% vèn ®iÒu lÖ vÉn lµ thµnh viªn TCT Nhµ n­íc. PhÇn vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn cæ phÇn ho¸ ®Òu chuyÓn vÒ TCT qu¶n lý sö dông. Quy ®Þnh míi nµy cã ý nghÜa rÊt lín trong viÖc khuyÕn khÝch c¸c TCT ®Èy m¹nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp thµnh viªn. Do ®ã, m« h×nh chung, TCT trë thµnh c«ng ty mÑ, ®Çu t­ vµo c¸c doanh nghiÖp ®· cæ phÇn ho¸. ChÝnh v× vËy, viÖc chuyÓn sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®èi víi 1 sè TCT lµ cÇn thiÕt ®Ó cã thÓ sö dông hiÖu qu¶ nguån vèn vµ tµi s¶n ®­îc Nhµ n­íc giao. §èi víi c¸c DNNN ®éc lËp kh¸c, ho¹t ®éng trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, trong ®iÒu kiÖn c¹nh tranh ngµy cµng t¨ng, viÖc liªn doanh liªn kÕt, kh«ng chØ víi c¸c DNNN kh¸c mµ víi c¶ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c lµ rÊt cÇn thiÕt. §Ó cã thÓ qu¶n lý tèt qu¸ tr×nh ®Çu t­, liªn doanh liªn kÕt nãi riªngvµ ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh nãi chung th× cÇn ph¶i cã mét c¬ cÊu tæ chøc phï hîp vµ m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®ã. M« h×nh nµy ®· ®­îc ¸p dông réng r·i ë c¸c n­íc ph¸t triÓn, ®­îc thùc hiÖn ®èi víi viÖc c¶i c¸ch DNNN ë Trung Quèc, vµ ®· ®­îc thÝ ®iÓm ë CONSTREXIM cho kÕt qu¶ tèt: B¶ng 10: KÕt qu¶ thùc hiÖn c¸c chØ tiªu kÕ ho¹ch n¨m 2001 cña Constrexim C¸c chØ tiªu chñ yÕu KH n¨m 2001 (tr.VND) Thùc hiÖn So s¸nh 2000 (tr VND) 2001 (tr.VND) KH 2001 (%) TH 2000 (%) 1 2 3 3/1 3/2 Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt - kinh doanh 407.250 410.000 550.000 135,05 134,15 Tæng doanh thu (kh«ng kÓ thuÕ) 350.000 333.000 433.948 123,99 130,31 Lîi nhuËn tr­íc thuÕ 3.500 3.133 3.654 104,40 116,63 C¸c kho¶n ph¶i nép 38.500 46.925 60.969 158,36 129,99 §Çu t­ x©y dùng c¬ b¶n 29.476 4.000 10.654 36,14 266,35 (Nguån: B¸o c¸o kÕt qu¶ kinh doanh n¨m 2001 cña Constrexim) Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt kinh doanh thùc hiÖn n¨m 2001 ®· t¨ng 34,15% so víi n¨m 2000, t¨ng 35,05% so víi kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra. Doanh thu cña toµn c«ng ty n¨m 2001 còng t¨ng 30,31% so víi n¨m 2000, vµ 23,99% so víi kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra cho n¨m 2001. Lîi nhuËn tr­íc thuÕ ®¹t 3.654 triÖu ®ång, t¨ng h¬n so víi n¨m 2000 521 triÖu ®ång (16,63%). C¸c chØ tiªu kh¸c nh­ ®ãng gãp ®èi víi Nhµ n­íc, ®Çu t­ cho x©y dùng c¬ b¶n ®Òu n¨m sau cao h¬n n¨m tr­íc. KÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002 cña c«ng ty còng rÊt kh¶ quan. C¸c chØ tiªu chÝnh ®Òu ®¹t cao h¬n cïng kú n¨m 2001 tõ 8 –10%. Tæng gi¸ trÞ s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 6/2002 ­íc ®¹t xÊp xØ 65% so víi kÕ ho¹ch ®· ®Ò ra (600 tû ®ång). Theo l·nh ®¹o cña Constrexim, m« h×nh míi nµy, mÆc dï cßn ®ang trong giai ®o¹n thÝ ®iÓm vµ hoµn thiÖn, nh­ng víi nh÷ng ­u ®iÓm cña nã, sÏ gióp cho c«ng ty n©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý vµ hiÖu qu¶ ®Çu t­, ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, më réng liªn doanh liªn kÕt, thóc ®Èy qu¸ tr×nh tÝch tô, tËp trung vèn, tõng b­íc n©ng cao uy tÝn vµ søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp t¹i thÞ tr­êng trong n­íc còng nh­ quèc tÕ. Víi nh÷ng kÕt qu¶ nh­ vËy, m« h×nh míi nµy hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ¸p dông thµnh c«ng ë kh«ng nh÷ng c¸c TCT mµ c¶ ë c¸c DNNN kh¸c. TÝnh ®Õn cuèi th¸ng 11/2002, c¶ n­íc ®· cã 23 doanh nghiÖp chÝnh thøc ®­îc Thñ t­íng ChÝnh phñ cho phÐp tæ chøc doanh nghiÖp theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con . Mét ®iÓm kh¸c n÷a t¹o ra triÓn väng to lín cho viÖc nh©n réng m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con trong qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN lµ võa qua, chÝnh phñ ®· yªu cÇu Bé KÕ ho¹ch vµ §Çu t­, phèi hîp cïng c¸c bé, c¸c ngµnh cã liªn quan so¹n th¶o NghÞ ®Þnh vÒ tæ chøc, ho¹t ®éng vµ chuyÓn ®æi TCT, DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con. NghÞ ®Þnh gåm 5 ch­¬ng, 54 ®iÒu, chia lµm 2 phÇn chÝnh: - PhÇn 1 gåm c¸c ch­¬ng I, II, II, IV, quy ®Þnh c¸c néi dung vÒ tæ chøc, ho¹t ®éng, quyÒn h¹n, nghÜa vô, tæ chøc qu¶n lý cña c«ng ty mÑ, c«ng ty con, c¬ cÊu tæ chøc qu¶n lý cña c«ng ty mÑ Nhµ n­íc, c«ng ty con, mèi quan hÖ gi÷a c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con, quan hÖ gi÷a chñ së h÷u Nhµ n­íc vµ c«ng ty mÑ. - PhÇn 2 quy ®Þnh vÒ tr×nh tù, thñ tôc chuyÓn ®æi TCT, DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con, quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi, ®èi t­îng chuyÓn ®æi vµ tr×nh tù chuyÓn ®æi ®èi víi 1 TCT hoÆc 1 DNNN . NghÞ ®Þnh ®· hoµn thµnh, ®· ®­îc tr×nh lªn ChÝnh phñ vµ sÏ ®­îc phª duyÖt trong mét ngµy gÇn ®©y. LÇn ®Çu tiªn, c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n vÒ m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con nh­ kh¸i niÖm c«ng ty mÑ, c«ng ty con, c«ng ty mÑ Nhµ n­íc, c«ng ty con Nhµ n­íc, quy ®Þnh chi tiÕt quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng ty mÑ, c«ng ty con; tæ chøc qu¶n lý cña c«ng ty mÑ, c«ng ty con… ®­îc chÝnh thøc ®­a ra. So víi c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh ®èi víi c¸c DNNN, c¸c quy ®Þnh trong nghÞ ®Þnh míi ®· cã sù th«ng tho¸ng h¬n rÊt nhiÒu. Thùc vËy, so víi luËt DNNN vµ NghÞ ®Þnh 39/CP, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng ty mÑ cã nh÷ng ®æi míi sau: - Mét khi TCT hoÆc DNNN ®· trë thµnh c«ng ty mÑ th× c«ng ty mÑ cã c¸c quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña c«ng ty t­¬ng tù nh­ quyÒn cña c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo LuËt doanh nghiÖp : cã quyÒn thay ®æi c¬ cÊu tµi s¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh doanh, chuyÓn nh­îng, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n cña c«ng ty … - Nhµ n­íc kh«ng ®iÒu chuyÓn vèn Nhµ n­íc vµ tµi s¶n cña c«ng ty mÑ theo ph­¬ng thøc kh«ng thanh to¸n, trõ tr­êng hîp quyÕt ®Þnh l¹i tæ chøc c«ng ty mÑ. - C«ng ty mÑ ®­îc sö dông vèn cña c«ng ty ®Ó liªn doanh, liªn kÕt, gãp vèn vµo doanh nghiÖp kh¸c trong n­íc; quyÕt ®Þnh thuª, mua mét phÇn hoÆc toµn bé mét doanh nghiÖp kh¸c; ®­îc quyÒn sö dông vèn thu vÒ do cæ phÇn ho¸, nh­îng b¸n toµn bé mét c«ng ty con Nhµ n­íc hoÆc mét bé phËn cña c«ng ty con. - C«ng ty mÑ ®­îc trÝch khÊu hao c¬ b¶n theo nguyªn t¾c: møc trÝch khÊu hao tèi thiÓu ph¶i b¶o ®¶m bï ®¾p hao mßn h÷u h×nh, hao mßn v« h×nh thùc tÕ cña tµi s¶n vµ kh«ng thÊp h¬n tû lÖ trÝch khÊu hao tèi thiÓu do ChÝnh phñ quy ®Þnh; cã thÓ tù quyÕt ®Þnh trÝch khÊu hao ®Ó thu håi vèn nhanh. - Tæng c«ng ty, doanh nghiÖp Nhµ n­íc khi chuyÓn ®æi theo m« h×nh nµy cã quyÒn quyÕt ®Þnh møc ®é cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn hoÆc ®¬n vÞ trùc thuéc; c«ng ty mÑ sau chuyÓn ®æi cã quyÒn quyÕt ®Þnh møc ®é cæ phÇn ho¸ c¸c c«ng ty con nhµ n­íc. - Tr­êng hîp doanh nghiÖp thµnh viªn TCT chuyÓn thµnh c«ng ty mÑ th× TCT kh«ng ®­îc ®iÒu chuyÓn vèn vµ tµi s¶n cña m×nh ë c«ng ty ®ã, trõ tr­êng hîp quyÕt ®Þnh tæ chøc l¹i c«ng ty. - C«ng ty mÑ kh«ng ph¶i nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp ®èi víi phÇn lîi nhuËn thu ®­îc tõ phÇn vèn gãp vµo c¸c c«ng ty con vµ c¸c c«ng ty kh¸c, nÕu c¸c c«ng ty nµy ®· nép thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp tr­íc khi chia l·i cho c¸c bªn gãp vèn. - C«ng ty mÑ ®­îc quyÒn sö dông lîi nhuËn sau thuÕ ®Ó lËp c¸c quü khen th­ëng, phóc lîi, quü Tæng gi¸m ®èc vµ ®Çu t­ bæ sung vèn cho c«ng ty mÑ. ViÖc sö dông lîi nhuËn sau thuÕ ®­îc thùc hiÖn theo NghÞ ®Þnh nµy vµ h­íng dÉn cña Bé tµi chÝnh. - Thùc hiÖn c¬ chÕ h¹ch to¸n ®èi víi c¸c ho¹t ®éng c«ng Ých do Nhµ n­íc yªu cÇu, ®Æt hµng hoÆc tham gia ®Êu thÇu. §èi víi c«ng ty con lµ DNNN, quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng ty con còng cã nhiÒu ®æi míi nh­: cã quyÒn chiÕm h÷u, sö dông, ®Þnh ®o¹t tµi s¶n cña c«ng ty; cã quyÒn thay ®æi c¬ cÊu tµi s¶n ®Ó ph¸t triÓn kinh doanh; chuyÓn nh­îng, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n cña c«ng ty; ®æi míi c¬ chÕ trÝch khÊu hao; Nhµ n­íc, c«ng ty mÑ kh«ng ®iÒu chuyÓn vèn nhµ n­íc vµ tµi s¶n cña c«ng ty mÑ ë c«ng ty con theo ph­¬ng thøc kh«ng thanh to¸n, trõ tr­êng hîp quyÕt ®Þnh tæ chøc l¹i c«ng ty. Dù th¶o NghÞ ®Þnh còng ®· quy ®Þnh chi tiÕt tr×nh tù, thñ tôc chuyÓn ®æi TCT, DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con, theo ®ã, viÖc chuyÓn ®æi ®­îc thùc hiÖn theo tr×nh tù thñ tôc nh­ sau: + X¸c ®Þnh TCT, DNNN ®¸p øng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn chuyÓn ®æi + TiÕn hµnh kiÓm kª, ph©n lo¹i, x¸c ®Þnh c¸c lo¹i vèn, tµi s¶n, c«ng nî vµ lao ®éng hiÖn do TCT, doanh nghiÖp thµnh viªn trùc tiÕp qu¶n lý vµ sö dông. + X¸c ®inh vèn ®iÒu lÖ cña c«ng ty mÑ, c«ng ty con + X©y dùng ph­¬ng ¸n chuyÓn ®æi tr×nh cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt, trong ®ã nªu râ c¸ch thøc chuyÓn ®æi, h×nh thøc ph¸p lý cña c«ng ty mÑ vµ tõng c«ng ty con, kÕ ho¹ch chuyÓn ®æi, tæng vèn dù kiÕn cña c«ng ty mÑ, tæng vèn dù kiÕn cña c«ng ty mÑ ®Çu t­ v¸o c¸c c«ng ty con. + §¨ng ký l¹i c¸c doanh nghiÖp chuyÓn ®æi. - C¸ch thøc tæ chøc l¹i TCT, DNNN thµnh c«ng ty mÑ Nhµ n­íc: NghÞ ®Þnh quy ®Þnh cã 3 c¸ch c¬ b¶n, tuú tÝnh chÊt ngµnh nghÒ cña doanh nghiÖp , ®Ó chuyÓn ®æi thµnh c«ng ty mÑ Nhµ n­íc: + V¨n phßng, c¬ quan qu¶n lý cña TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n phô thuéc, ®¬n vÞ sù nghiÖp cïng víi mét hoÆc mét sè doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp cã vÞ trÝ then chèt trong TCT hoÆc ho¹t ®éng ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh chñ lùc cña TCT ®Ó trë thµnh c«ng ty mÑ; c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn trë thµnh c«ng ty con. + Tr­êng hîp chuyÓn ®æi TCT h¹ch to¸n toµn ngµnh th× v¨n phßng, c¬ quan qu¶n lý cña TCT vµ c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn h¹ch to¸n phô thuéc cã vÞ trÝ then chèt trong TCT hoÆc ho¹t ®éng ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh doanh chñ lùc cña TCT ®Ó trë thµnh c«ng ty mÑ; c¸c ®¬n vÞ thµnh viªn trë thµnh c«ng ty con. + Doanh nghiÖp Nhµ n­íc, thµnh viªn h¹ch to¸n ®éc lËp cña TCT, ®¸p øng ®ñ c¸c ®iÒu kiÖn quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh còng cã thÓ chuyÓn thµnh c«ng ty mÑ Nhµ n­íc, t¸ch ra khái TCT hoÆc tiÕp tôc ë trong c¬ cÊu cña TCT. Nh­ vËy, cã thÓ nãi, viÖc ChÝnh phñ s¾p söa ban hµnh nghÞ ®Þnh míi lµ rÊt kÞp thêi, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu cña kh«ng nh÷ng c¸c doanh nghiÖp ®· tiÕn hµnh x©y dùng doanh nghiÖp theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con mµ cßn c¶ ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp ®ang cã ý ®Þnh thùc hiÖn theo m« h×nh nµy. Víi nh÷ng quy ®Þnh t­¬ng ®èi chi tiÕt, cô thÓ, th«ng tho¸ng, NghÞ ®Þnh sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc nh©n réng vµ ph¸t huy hiÖu qu¶ cña m« h×nh tæ chøc míi. §iÒu quan träng h¬n lµ NghÞ ®Þnh ®· t¹o ra mét khung ph¸p lý c¬ b¶n cho c¸c DNNN thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi m« h×nh qu¶n lý, tæ chøc theo m« h×nh míi. §©y chÝnh lµ mét thuËn lîi rÊt lín ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch DNNN theo m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con ë ViÖt Nam. Ch­¬ng III Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi qu¸ tr×nh c¶i c¸ch Doanh nghiÖp nhµ n­íc theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ë viÖt nam hiÖn nay Nh÷ng th¸ch thøc ®èi víi viÖc ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con Qu¸ tr×nh mét n¨m thùc hiÖn thÝ ®iÓm c¶i c¸ch DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con ch­a ph¶i lµ dµi, song trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn, nhiÒu vÊn ®Ò ®· n¶y sinh vµ ®ang ®­îc c¸c doanh nghiÖp hÕt søc quan t©m. Nh÷ng vÊn ®Ò ®ã bao gåm: Khung ph¸p lý cho m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cßn ch­a ®Çy ®ñ Tõ tr­íc ®Õn nay, m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con ch­a ®­îc ®Ò cËp ®Õn trong bÊt kÓ mét v¨n b¶n ph¸p luËt nµo. Trong qu¸ tr×nh thÝ ®iÓm x©y dùng doanh nghiÖp theo m« h×nh míi, c¸c doanh nghiÖp ®Òu ph¶i c¨n cø trªn c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt hiÖn cã, chñ yÕu lµ LuËt DNNN vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn cã liªn quan, ®Ó x©y dùng ®Ò ¸n tr×nh ChÝnh phñ phª duyÖt. Sau khi ®Ò ¸n ®­îc ChÝnh phñ phª duyÖt, doanh nghiÖp sÏ phèi hîp cïng c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan tiÕn hµnh chuyÓn ®æi m« h×nh tæ chøc. §iÒu nµy ®«i khi dÉn tíi cã nh÷ng ®iÓm trong ®Ò ¸n kh«ng phï hîp víi quy ®Þnh hiÖn thêi, vÝ dô quyÒn vµ nghÜa vô cña c«ng ty mÑ trong qu¶n lý vèn cã nhiÒu ®iÓm tr¸i víi quy ®Þnh trong LuËt DNNN vµ NghÞ ®Þnh 39/CP, hoÆc gi÷a c¸c Bé, ngµnh cã nh÷ng c¸ch hiÓu, h­íng dÉn kh«ng thèng nhÊt víi nhau, g©y nªn nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn. MÆt kh¸c, c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn cô thÓ ®èi víi viÖc chuyÓn ®æi doanh nghiÖp sang h×nh thøc tæ chøc míi ch­a cã nªn ®· g©y ra rÊt nhiÒu khã kh¨n lóng tóng cho doanh nghiÖp khi thùc hiÖn NghÞ ®Þnh míi ®­îc ban hµnh sÏ t¹o ra mét c¬ së ph¸p lý c¬ b¶n cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con, lµ thuËn lîi rÊt lín cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi m« h×nh tæ chøc. Tuy nhiªn, theo ®¸nh gi¸ cña c¸c gi¸m ®èc doanh nghiÖp Nhµ n­íc t¹i c¸c cuéc héi th¶o vÒ viÖc c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con th× dù th¶o NghÞ ®Þnh míi vÉn cßn mét sè h¹n chÕ sau: Thø nhÊt, ph¹m vi ¸p dông cña NghÞ ®Þnh cßn kh¸ h¹n chÕ. M« h×nh ®­îc ®­a vµo NghÞ ®Þnh míi chØ ®Ò cËp ®Õn lo¹i c«ng ty mÑ hoµn toµn lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc mµ ch­a ®Ò cËp ®Õn m« h×nh cã c«ng ty mÑ thuéc c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c. Trong khi ®ã, theo ®iÒu 45, kho¶n 2 cña dù th¶o NghÞ ®Þnh, ngoµi c«ng ty mÑ lµ doanh nghiÖp do Nhµ n­íc së h÷u 100% vèn th× cßn cã thÓ cã c¸c c«ng ty mÑ lµ c«ng ty TNHH mét thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc; c«ng ty TNHH hai thµnh viªn trë lªn cã vèn gãp chi phèi cña Nhµ n­íc hoÆc kh«ng chi phèi cña Nhµ n­íc; c«ng ty mÑ lµ c«ng ty cæ phÇn cã cæ phÇn chi phèi hoÆc kh«ng chi phèi cña Nhµ n­íc. Nh÷ng m« h×nh cã c«ng ty mÑ nh­ thÕ sÏ vÉn ¸p dông c¸c quy ®Þnh theo luËt Doanh nghiÖp vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn kh¸c. Nh­ vËy, ngoµi m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã c«ng ty mÑ lµ doanh nghiÖp Nhµ n­íc ®· cã quy ®Þnh theo dù th¶o NghÞ ®Þnh nµy th× c¸c m« h×nh cã c«ng ty mÑ lµ c¸c doanh nghiÖp thuéc c¸c lo¹i h×nh kh¸c vÉn ch­a cã mét quy ®Þnh riªng. §iÒu nµy kh«ng khuyÕn khÝch c¸c DNNN ®· chuyÓn sang h×nh thøc së h÷u kh¸c thùc hiÖn theo m« h×nh tæ chøc míi. MÆt kh¸c, viÖc quy ®Þnh riªng nh­ vËy cµng lµm cho sù bÊt b×nh ®¼ng gi÷a DNNN vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c thªm nghiªm träng, ®i ng­îc l¹i ®iÒu mµ chóng ta ®ang nç lùc gi¶i quyÕt trong thêi gian qua. Thø hai, NghÞ ®Þnh míi chØ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò c«ng ty mÑ ®Çu t­ vµo c¸c c«ng ty con mµ ch­a ®Æt ra vÊn ®Ò c«ng ty con ®Çu t­ ng­îc l¹i c«ng ty mÑ, hay c¸c c«ng ty con ®Çu t­ lÉn nhau. Trong thùc tiÔn ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp, ®©y lµ vÊn ®Ò hÕt søc quan träng. Theo quy ®Þnh, c«ng ty mÑ ngoµi kho¶n thu tõ kho¶n chia lîi nhuËn s¶n xuÊt kinh doanh theo tû lÖ vèn gãp hoÆc cæ phÇn, sö dông mét sè quü chung th× kh«ng ®­îc thu thªm bÊt cø mét kho¶n nµo kh¸c. §iÒu nµy cã nghÜa lµ sau mét thêi gian sÏ cã mét l­îng vèn tÝch tô t¹i c«ng ty con. Trong khi ®ã, c«ng ty mÑ, hoÆc c¸c c«ng ty con kh¸c cã nh÷ng dù ¸n më réng ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cÇn huy ®éng vèn, vµ c¸c c«ng ty con hoµn toµn cã kh¶ n¨ng ®ãng gãp vèn víi c«ng ty mÑ vµ víi c«ng ty con kh¸c ®Ó thùc hiÖn c¸c dù ¸n nµy. NÕu nh­ kh«ng cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ cho ho¹t ®éng ®Çu t­ chÐo nh­ vËy tÊt sÏ dÉn ®Õn sù chång chÐo, kh«ng kiÓm so¸t ®­îc trong ®Çu t­ gi÷a c¸c doanh nghiÖp thuéc m« h×nh, dÉn ®Õn thÊt tho¸t, mÊt kiÓm so¸t vèn vµ tµi s¶n cña Nhµ n­íc. Kinh nghiÖm tõ c¸c Cheabol cña Hµn Quèc, do ®Çu t­ chÐo lÉn nhau trong néi bé nh­ng kh«ng kiÓm so¸t ®­îc dÉn ®Õn khñng ho¶ng lµ mét bµi häc kinh nghiÖm ®èi víi chóng ta. Thø ba, vÒ tªn gäi cña doanh nghiÖp sau khi chuyÓn ®æi. Theo ®iÒu 4, môc 4 kho¶n a, cã hai c¸ch ®Ó ®Æt tªn cho doanh nghiÖp sau chuyÓn ®æi: thø nhÊt, doanh nghiÖp lµ tæng c«ng ty, sau khi chuyÓn ®æi vÉn ®­îc phÐp lÊy tªn cò cña lµ tæng c«ng ty. §iÒu nµy kh«ng hîp lý bëi nã kh«ng thÓ hiÖn ®­îc sù thay ®æi vÒ chÊt trong m« h×nh tæ chøc. NÕu ®Æt tªn theo c¸ch nµy, ng­êi ta vÉn h×nh dung doanh nghiÖp ®­îc tæ chøc theo m« h×nh TCT vèn ®· rÊt quen thuéc tr­íc ®©y, mµ kh«ng thÊy ®­îc doanh nghiÖp ®­îc tæ chøc theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con; thø hai, cã thÓ gäi “C«ng ty” vµ kÌm theo tªn riªng ®Ó ®Æt tªn cho c«ng ty mÑ. Tuy nhiªn, c¸ch ®Æt tªn nµy, qua th¨m dß ý kiÕn cña c¸c doanh nghiÖp th× kh«ng nhËn ®­îc nhiÒu sù ®ång t×nh. Ngoµi ra, ®Ó cã thÓ tæ chøc l¹i doanh nghiÖp theo m« h×nh míi, chuyÓn ®æi c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn sang c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp, c¸c doanh nghiÖp tÊt yÕu ph¶i quan t©m ®Õn vÊn ®Ò ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n, xö lý c«ng nî… Nh÷ng vÊn ®Ò nµy hiÖn Nhµ n­íc vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng ®· cã quy ®Þnh, v¨n b¶n h­íng dÉn, nh­ng chóng ®· béc lé kh«ng Ýt thiÕu sãt, bÊt cËp. ChÝnh nh÷ng thiÕu sãt, bÊt cËp nµy ®· g©y khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp DNNN trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u, do ®ã g©y trë ng¹i ®èi víi qu¸ tr×nh x©y dùng m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con. C¸c c¬ chÕ, chÝnh s¸ch hiÖn nay cßn nhiÒu h¹n chÕ, ch­a phï hîp C¸c DNNN cña chóng ta tõ x­a ®Õn nµy ®Òu ho¹t ®éng theo mét c¬ chÕ riªng vÒ tµi chÝnh, qu¶n lý, tæ chøc…. C¸c quy chÕ nµy, ®Æc biÖt lµ quy chÕ tµi chÝnh ®· g©y ra kh«ng Ýt c¶n trë ®èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp, nhÊt lµ víi sù l­u chuyÓn vèn trong doanh nghiÖp. C¸c DNNN ®Òu phµn nµn r»ng quyÒn tù chñ trong sö dông ®ång vèn kinh doanh cña hä qu¸ h¹n chÕ. Trong khi ®ã, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ m« h×nh tæ chøc hiÖn ®¹i, ®ßi hái c¸c doanh nghiÖp ph¶i cã quyÒn tù chñ tèi ®a ®èi víi viÖc sö dông ®ång vèn cho c¸c môc ®Ých s¶n xuÊt kinh doanh cña m×nh. ChÝnh v× vËy, c¬ chÕ tµi chÝnh hiÖn nay lµ mét trong nh÷ng trë ng¹i lín nhÊt ®èi víi viÖc chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con. HiÖn nay, c¸c DNNN ®­îc ¸p dông mét “s©n ch¬i” riªng lµ luËt DNNN vµ c¸c h­íng dÉn ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp kh«ng v­ît qu¸ luËt nµy. Theo luËt DNNN, DNNN ho¹t ®éng chñ yÕu nh»m môc ®Ých lîi nhuËn. QuyÒn cña c¸c DNNN liªn quan ®Õn vèn Nhµ n­íc kh¸i qu¸t nh­ sau: - Doanh nghiÖp míi thµnh lËp ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn ®Çu t­ toµn bé hoÆc mét phÇn vèn ®iÒu lÖ ban ®Çu. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, khi cÇn thiÕt, Nhµ n­íc cã thÓ xem xÐt ®Çu t­ bæ sung vèn cho doanh nghiÖp ®Ó thùc hiÖn nhiÖm vô Nhµ n­íc giao bæ sung; - Vèn Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp qu¶n lý lµ vèn ng©n s¸ch cÊp, vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc tù tÝch lòy. Doanh nghiÖp cã quyÒn qu¶n lý, sö dông vèn, ®Êt ®ai, tµi nguyªn vµ c¸c nguån lùc kh¸c do Nhµ n­íc giao vµ cã nghÜa vô b¶o toµn vèn; - Cã quyÒn chuyÓn nh­îng, cho thuª, thÕ chÊp, cÇm cè tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý cña doanh nghiÖp, trõ nh÷ng thiÕt bÞ, nhµ x­ëng quan träng theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ ph¶i ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cho phÐp - Doanh nghiÖp cã quyÒn tù huy ®éng vèn ®Ó kinh doanh nh­ng kh«ng ®­îc thay ®æi h×nh thøc së h÷u, ®­îc ph¸t hµnh tr¸i phiÕu, cæ phiÕu, ®­îc thÕ chÊp gi¸ trÞ quyÒn sö dông ®Êt g¾n liÒn víi tµi s¶n thuéc quyÒn qu¶n lý cña doanh nghiÖp t¹i c¸c ng©n hµng ViÖt Nam ®Ó vay vèn kinh doanh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. - ChÝnh phñ cã thÓ xem xÐt viÖc cÊp b¶o l·nh vèn vay th­¬ng m¹i cho c¸c tr­êng hîp ®Æc biÖt: dù ¸n cã tÇm quan träng lín trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc; dù ¸n nhËp c¸c thiÕt bÞ c«ng nghÖ cao hoÆc ®Ó s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng xuÊt khÈu cÇn ­u tiªn; c¸c kho¶n vay th­¬ng m¹i ®i cïng víi nguån viÖn trî hoÆc vay ODA ®Ó t¹o thµnh nguån vèn tµi trî d­íi d¹ng tÝn dông hçn hîp. - §­îc sö dông quü khÊu hao c¬ b¶n cña doanh nghiÖp; møc vµ tû lÖ trÝch quü khÊu hao c¬ b¶n; chÕ ®é sö dông vµ qu¶n lý khÊu hao c¬ b¶n do ChÝnh phñ quy ®Þnh §­îc h­ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp, trî gi¸ hoÆc c¸c chÕ ®é ­u ®·i kh¸c cña Nhµ n­íc khi thùc hiÖn c¸c nhiÖm vô ®Æc biÖt; ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é ­u ®·i ®Çu t­ hoÆc t¸i ®Çu t­ theo quy ®Þnh cña Nhµ n­íc. - X©y dùng chiÕn l­îc ph¸t triÓn, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh phï hîp víi nhiÖm vô ®­îc Nhµ n­íc giao vµ nhu cÇu cña thÞ tr­êng. ChiÕn l­îc ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp nhµ n­íc ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng c«ng Ých vµ kÕ ho¹ch hµng n¨m cña doanh nghiÖp ho¹t ®éng kinh doanh, ho¹t ®éng c«ng Ých ph¶i ®­îc c¬ quan nhµ n­íc cã thÈm quyÒn chuÈn y. - §æi míi, hiÖn ®¹i ho¸ c«ng nghÖ vµ ph­¬ng thøc qu¶n lý; sö dông thu nhËp tõ chuyÓn nh­îng tµi s¶n ®Ó t¸i ®Çu t­, ®æi míi thiÕt bÞ, c«ng nghÖ cña doanh nghiÖp; më réng quy m« kinh doanh theo kh¶ n¨ng cña doanh nghiÖp vµ nhu cÇu cña thÞ tr­êng; kinh doanh bæ sung nh÷ng ngµnh nghÒ kh¸c ®­îc c¬ quan Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn cho phÐp. - Doanh nghiÖp ®­îc thanh lý nh÷ng tµi s¶n kÐm, mÊt phÈm chÊt, l¹c hËu kü thuËt kh«ng thÓ sö dông ®­îc; tµi s¶n h­ háng kh«ng cã kh¶ n¨ng phôc håi. §èi víi nh÷ng tµi s¶n cã quy ®Þnh riªng khi thanh lý tµi s¶n, doanh nghiÖp ph¶i ®­îc c¬ quan tµi chÝnh cã thÈm quyÒn vµ Thñ tr­ëng c¬ quan quyÕt ®Þnh thµnh lËp doanh nghiÖp cho phÐp b»ng v¨n b¶n. - Quü ®Çu t­ ph¸t triÓn: møc trÝch tèi thiÓu lµ 50%; trong nh÷ng tr­êng hîp cÇn thiÕt, Nhµ n­íc cã quyÒn ®iÒu ®éng mét phÇn quü ®Çu t­ ph¸t triÓn cña doanh nghiÖp ®Ó sö dông cho môc ®Ých ®Çu t­ ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc kh¸c. - X©y dùng, ¸p dông c¸c ®Þnh møc lao ®éng, vËt t­, ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng trªn ®¬n vÞ s¶n phÈm trong khu«n khæ c¸c ®Þnh møc ®¬n gi¸ cña Nhµ n­íc. Trong thêi gian qua, cïng víi viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN, chóng ta ®· tõng b­íc kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ, gß bã trong c¬ chÕ tµi chÝnh ¸p dông ®èi víi c¸c DNNN. §· cã nhiÒu söa ®æi, bæ sung ®­îc tiÕn hµnh nh­ng chóng kh«ng h­íng vÒ c¶i c¸ch hÖ thèng mµ nÆng vÒ xö lý t×nh huèng. KÕt qu¶ lµ: - §Çu t­ cña Nhµ n­íc cho doanh nghiÖp (vèn hiÖn vËt, tiÒn, vèn d­íi d¹ng cÊp ph¸t, vay tÝn dông ®Çu t­ ph¸t triÓn …) vÉn thuéc vÒ c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc. LÏ ®­¬ng nhiªn, DNNN sÏ t×m ®Õn vèn nhµ n­íc d¹ng cÊp ph¸t, l·i suÊt thÊp, nhiÒu ­u ®·i trong miÔn gi¶m, ©n h¹n, hç trî sau ®Çu t­, cÊp bï chªnh lÖch l·i suÊt… §«i khi doanh nghiÖp m¹nh lªn nhê nh÷ng ­u ®·i nµy chø kh«ng ph¶i b»ng thùc lùc cña m×nh. - Quan hÖ tµi chÝnh phi thÞ tr­êng, kh«ng tu©n theo c¸c quy ®Þnh cña thÞ tr­êng ®­îc biÖn hé b»ng quy tr×nh gi¶i ng©n kh¸ chÆt chÏ. Sù chÆt chÏ lµ cÇn thiÕt nh­ng chÆt chÏ qu¸ sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng ¸ch t¾c trong l­u chuyÓn vèn - HiÖu qu¶ ®ång vèn cã xu h­íng kh«ng t¨ng do gi¸ vèn thÊp, ­u ®·i nhiÒu, ph¸t sinh nhiÒu nhu cÇu tõ phÝa doanh nghiÖp nªn vèn dµnh cho doanh nghiÖp cã xu h­íng dµn tr¶i, cµo b»ng. Nh­ ®· tr×nh bµy ë phÇn trªn, dù th¶o NghÞ ®Þnh míi cã níi réng h¬n cho TCT, DNNN sau khi chuyÓn ®æi ®èi víi quyÒn qu¶n lý tµi chÝnh cña c«ng ty mÑ vµ c¸c c«ng ty con, vÝ dô Nhµ n­íc, c«ng ty mÑ kh«ng ®iÒu chuyÓn vèn nhµ n­íc vµ tµi s¶n cña c«ng ty mÑ ë c«ng ty con theo ph­¬ng thøc kh«ng thanh to¸n, trõ tr­êng hîp quyÕt ®Þnh tæ chøc l¹i c«ng ty... Tuy nhiªn, theo ®¸nh gi¸ cña c¸c nhµ chuyªn m«n, víi nh÷ng quy ®Þnh trong dù th¶o NghÞ ®Þnh míi, chóng ta míi chØ gi¶i quyÕt ®­îc phÇn “ngän” cña vÊn ®Ò. VÊn ®Ò c¬ b¶n trong viÖc quyÕt ®Þnh vèn ®­îc giao nh­ thÕ nµo cho c«ng ty mÑ, viÖc thanh kiÓm tra tµi chÝnh, chÕ ®é kÕ to¸n cña c«ng ty mÑ… vÉn ch­a cã g× thay ®æi. C«ng ty mÑ, kÐo theo lµ c¸c c«ng ty con, ®Æc biÖt lµ c¸c c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn vµ c¸c DNNN trong m« h×nh vÉn ph¶i chÞu sù trãi buéc nh­ tr­íc. MÆt kh¸c cã nhiÒu quy ®Þnh trong dù th¶o NghÞ ®Þnh tr¸i víi c¸c quy chÕ tµi chÝnh hiÖn hµnh, ®ßi hái ph¶i cã sù thay ®æi, bæ sung trong c¸c quy chÕ tµi chÝnh hiÖn nay cho phï hîp. Trong khi ®ã, qu¸ tr×nh rµ so¸t, lo¹i bá c¸c quy ®Þnh kh«ng thèng nhÊt trong hÖ thèng v¨n b¶n duíi luËt hiÖn nay vÉn cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §iÒu nµy g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho doanh nghiÖp trong qu¶n lý tµi chÝnh. ChÝnh v× vËy, nh÷ng v­íng m¾c ®èi víi c¬ chÕ tµi chÝnh lµ mét th¸ch thøc lín trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con. VÒ c¬ chÕ tæ chøc qu¶n lý, mét thùc tÕ hiÖn nay lµ c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¶i chÞu qu¸ nhiÒu ®Çu mèi qu¶n lý. Ngoµi ®¬n vÞ chñ qu¶n thµnh lËp doanh nghiÖp, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cßn ph¶i chÞu sù qu¶n lý cña nhiÒu c¬ quan chøc n¨ng kh¸c nh­ Bé kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­, Bé lao ®éng, th­¬ng binh, x· héi, Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng… Sù rèi r¾m trong ®Çu mèi qu¶n lý, céng víi c¬ chÕ hµnh chÝnh quan liªu ®· g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho c¸c DNNN. M« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét m« h×nh tæ chøc hiÖn ®¹i, ®ßi hái ph¶i cã mét c¬ chÕ qu¶n lý th«ng tho¸ng, doanh nghiÖp ph¶i cã ®­îc quyÒn tù chñ cao. Tuy nhiªn, trong NghÞ ®Þnh míi, mÆc dï c¸c c«ng ty con ®­îc “cëi trãi” ®¸ng kÓ nh­ng c¬ cÊu qu¶n lý ®èi víi c«ng ty mÑ th× vÉn ch¼ng cã g× thay ®æi. §©y lµ mét th¸ch thøc lín ®èi víi viÖc ph¸t huy nh÷ng ­u thÕ cña m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con. ViÖc chuyÓn ®æi DNNN sang c¸c h×nh thøc doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n Khi tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¸c DNNN hiÖn nay sang m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con th× ch¾c ch¾n sÏ cã ph¶i cã mét sè l­îng lín c¸c doanh nghiÖp thµnh viªn ph¶i chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty cæ phÇn hoÆc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Trong thêi gian qua, mÆc dï ®· cã rÊt nhiÒu cè g¾ng, nç lùc tõ c¶ b¶n th©n doanh nghiÖp vµ c¸c c¬ quan chñ qu¶n nh­ng qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi nµy vÉn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. Chñ tr­¬ng cæ phÇn ho¸ mét bé phËn c¸c DNNN cã tõ l©u. Tõ gi÷a n¨m 1992, ViÖt Nam ®· tæ chøc triÓn khai thÝ ®iÓm cæ phÇn ho¸ c¸c DNNN. Sau giai ®o¹n thÝ ®iÓm, chóng ta ®· tæ chøc nh©n réng, lµm ®¹i trµ. Nhµ n­íc ®· ban hµnh t­¬ng ®èi ®Çy ®ñ c¸c v¨n b¶n ph¸p quy cÇn thiÕt, c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan còng ®· cã nh÷ng h­íng dÉn hÕt søc cô thÓ. Chóng ta còng ®· ®Æt ra kÕ ho¹ch cæ phÇn ho¸ DNNN cho tõng n¨m mét. Tuy nhiªn kÕt qu¶ ®¹t ®­îc rÊt h¹n chÕ. Sau 10 n¨m thùc hiÖn, tÝnh ®Õn cuèi th¸ng 8/2002, chóng ta míi cæ phÇn ho¸ ®­îc 828 DNNN. Cho ®Õn cuèi n¨m 2001 vÉn cßn cã ®Õn 5 TCT 91 ch­a cæ phÇn ho¸ ®­îc mét doanh nghiÖp thµnh viªn nµo. Sè l­îng c¸c doanh nghiÖp ®­îc cæ phÇn ho¸ l¹i cã xu h­íng gi¶m dÇn theo tõng n¨m. Tõ gi÷a n¨m 1992 ®Õn 1996 cæ phÇn ho¸ ®­îc 5 doanh nghiÖp, 1996 –1997 ®­îc 25 doanh nghiÖp, 1998 ®­îc 86 doanh nghiÖp. Sau khi NghÞ ®Þnh 44 ra ®êi, sè DNNN ®­îc cæ phÇn ho¸ cã t¨ng h¬n: 1999 cæ phÇn ho¸ ®­îc 249 doanh nghiÖp, 2000 ®­îc 212 doanh nghiÖp, 2001 ®­îc 198 vµ 6 th¸ng ®Çu n¨m 2002 chØ cæ phÇn ho¸ ®­îc 53 doanh nghiÖp. NghÞ ®Þnh 64/2002/N§ - CP ra ®êi thay thÕ cho NghÞ ®Þnh 44, ®­îc ®¸nh gi¸ lµ ®· cã nh÷ng tiÕn bé lín ®èi víi vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ DNNN, nh­ng vÉn ch­a ph¸t huy ®­îc hiÖu qu¶. KÕt qu¶ cæ phÇn ho¸ DNNN sau khi nghÞ ®Þnh nµy ra ®êi còng kh«ng cã b­íc chuyÓn râ rÖt. Nguyªn nh©n cña t×nh tr¹ng nµy cã nhiÒu, c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan nh­ng chñ yÕu vÉn lµ ë vÊn ®Ò t­ t­ëng. C¸c doanh nghiÖp “ng¹i” kh«ng muèn cæ phÇn ho¸ v× sî ¶nh h­ëng ®Õn lîi Ých, c¸c c¬ quan chñ qu¶n kh«ng muèn cæ phÇn ho¸ v× sî mÊt quyÒn qu¶n lý. Thªm vµo ®ã kho¶n nî rÊt lín cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc hiÖn nay vÉn ch­a cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt hîp lý, triÖt ®Ó cµng lµm cho c¸c doanh nghiÖp kh«ng muèn tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸ v× nÕu tiÕn hµnh cæ phÇn ho¸, doanh nghiÖp sÏ ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm ®èi víi kho¶n nî nµy, mµ ®«i khi ®· v­ît qua c¶ tæng tµi s¶n cña doanh nghiÖp. Nh÷ng v­íng m¾c nµy ®· lµm chËm qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ DNNN, do ®ã c¶n trë ®Õn viÖc thùc hiÖn m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con. Thªm vµo ®ã, vÊn ®Ò ®Çu ra cho cæ phiÕu doanh nghiÖp sau cæ phÇn ho¸ - thÞ tr­êng chøng kho¸n – vÉn kh«ng cã mÊy s¸ng sña. ThÞ tr­êng chøng kho¸n ViÖt Nam sau h¬n 2 n¨m ho¹t ®éng ch­a ph¸t triÓn ®­îc lµ bao. ThÞ tr­êng chøng kho¸n, cæ phÇn, cæ phiÕu… vÉn lµ nh÷ng vÊn ®Ò t­¬ng ®èi xa l¹ ®èi víi ng­êi d©n. §©y lµ mét th¸ch thøc lín bëi mét trong nh÷ng kªnh huy ®éng vèn quan träng, quyÕt ®Þnh ­u thÕ cña m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con trong ho¹t ®éng kinh tÕ lµ qua thÞ tr­êng chøng kho¸n kh«ng ®­îc ph¸t huy. VÊn ®Ò chuyÓn ®æi c¸c DNNN sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc còng cã rÊt nhiÒu v­íng m¾c. So víi vÊn ®Ò cæ phÇn ho¸ th× vÊn ®Ò chuyÓn ®æi DNNN sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn Ýt ®­îc quan t©m h¬n. ChÝnh phñ ®· cã NghÞ ®Þnh 63/2001/N§-CP vÒ viÖc chuyÓn ®æi DNNN, doanh nghiÖp cña tæ chøc chÝnh trÞ, chÝnh trÞ – x· héi thµnh c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Nh»m thùc hiÖn NghÞ ®Þnh 63, Bé Tµi chÝnh ®· cã th«ng t­ sè 58/2002/TT-BTC ngµy 28/6/2002 h­íng dÉn quy chÕ tµi chÝnh cña c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn vµ Bé Lao ®éng - Th­¬ng binh vµ X· héi còng ®· cã th«ng t­ sè 09/2002/TT-BL§TBXH ngµy 11/6/2002 h­íng dÉn thùc hiÖn c¬ chÕ qu¶n lý lao ®éng, tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp ®èi víi c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn Nhµ n­íc n¾m gi÷ 100% vèn ®iÒu lÖ. Tuy nhiªn, sau khi cã 2 v¨n b¶n h­íng dÉn nµy, theo ý kiÕn cña nhiÒu doanh nghiÖp th× h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc ch­a thùc sù cã sù thay ®æi so víi h×nh thøc tæ chøc DNNN cò, vµ hä kh«ng cã ®­îc sù b×nh ®¼ng nh­ ®èi víi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c theo luËt Doanh nghiÖp. Thùc vËy, th«ng t­ sè 09 chØ ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò qu¶n lý lao ®éng, tiÒn l­¬ng vµ thu nhËp riªng ®èi víi c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc. §iÒu nµy cã nghÜa lµ hai h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn mµ mét bªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc, mét bªn cã chñ së h÷u lµ tæ chøc chÝnh trÞ, x· héi sÏ bÞ ®iÒu chØnh bëi nh÷ng quy chÕ ph¸p lý kh¸c nhau, dÉn ®Õn, gi¸m ®èc cña 2 lo¹i c«ng ty nµy cã quyÒn h¹n vµ nghÜa vô hoµn toµn kh¸c nhau. MÆt kh¸c, theo th«ng t­ 09 th× c¸c c«ng ty TNHH cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc vÉn ph¶i chÞu sù trãi buéc cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc cã thÈm quyÒn kh«ng kÐm g× tr­íc ®©y. Ch¼ng h¹n, theo phÇn II, môc 1a, “gi¸m ®èc cã tr¸ch nhiÖm x¸c ®Þnh sè l­îng lao ®éng kÕ ho¹ch cÇn tuyÓn dông vµ ®¨ng ký víi chñ së h÷u tr­íc khi thùc hiÖn” hay phÇn II, môc 2c quy ®Þnh “®èi víi ng­êi trùc tiÕp s¶n xuÊt, kinh doanh, xÕp l­¬ng theo c¸c thang l­¬ng, b¶ng l­¬ng quy ®Þnh t¹i NghÞ ®Þnh 25/CP, NghÞ ®Þnh 26/CP ngµy 23/5/1993”. Nh÷ng quy ®Þnh nh­ thÕ nµy hoµn toµn khiÕn cho c¸c c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn kh«ng thÓ chñ ®éng ®­îc trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c«ng ty m×nh, trong khi c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c theo luËt Doanh nghiÖp l¹i kh«ng ph¶i thùc hiÖn c¸c tr¸ch nhiÖm nh­ vËy. Nãi tãm l¹i, theo hai th«ng t­ h­íng dÉn nªu trªn th× c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn nãi chung, c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn cã chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc nãi riªng vÉn bÞ rµng buéc chÆt chÏ nh­ tr­íc. NhÊt cö nhÊt ®éng cña c«ng ty ®Òu bÞ kiÓm so¸t, tr­íc lµ c¬ quan qu¶n lý ngµnh, giê lµ chñ së h÷u hoÆc ®¹i diÖn chñ së h÷u. Trong khi ®ã, nÕu chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn th× DNNN sÏ bÞ mÊt ®i rÊt nhiÒu quyÒn lîi nh­ mÊt quyÒn vay vèn theo h×nh thøc tÝn chÊp, mÊt quyÒn vay vèn ­u ®·i nh­ ®èi víi DNNN… §©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò lµm cho c¸c DNNN hiÖn nay cßn nhiÒu b¨n kho¨n, do ®ã kh«ng muèn chuyÓn sang h×nh thøc c«ng ty TNHH 1 thµnh viªn. Nh÷ng khã kh¨n nh­ ®· nªu trªn khi tiÕn hµnh chuyÓn ®æi c¸c DNNN sang c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ho¹t ®éng theo luËt Doanh nghiÖp lµ mét c¶n trë rÊt lín ®èi víi viÖc x©y dùng vµ ph¸t triÓn m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con. Nã ®ßi hái c¸c c¬ quan cã chøc n¨ng cÇn sím cã biÖn ph¸p th¸o gì ®Ó nh»m kh«ng nh÷ng x©y dùng ®­îc m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con mµ cßn ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc nãi chung. VÊn ®Ò nhËn thøc, t­ t­ëng cßn nhiÒu h¹n chÕ Cã thÓ nãi, vÊn ®Ò t­ t­ëng còng ®ãng mét vai trß quan träng trong viÖc tiÕn hµnh ®æi míi doanh nghiÖp, ®Æc biÖt lµ nh÷ng vÊn ®Ò liªn quan ®Õn vèn hay së h÷u cña doanh nghiÖp. §èi víi viÖc ®æi míi DNNN theo h­íng ¸p dông m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con còng vËy. Cho ®Õn nay, m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con vÉn lµ mét m« h×nh míi ®èi víi nhiÒu doanh nghiÖp. Hä vÉn cßn ch­a thùc sù hiÓu b¶n chÊt cña m« h×nh, sù kh¸c biÖt cña m« h×nh nµy víi c¸c m« h×nh ®· ®­îc ¸p dông tr­íc ®©y. §iÒu nµy dÔ dÉn ®Õn t©m tr¹ng nghi ngê, thiÕu tin t­ëng vµo hiÖu qu¶ cña m« h×nh míi cña ban l·nh ®¹o c¸c doanh nghiÖp, cña c¸n bé c«ng nh©n viªn còng nh­ cña c¸c ®¬n vÞ chñ qu¶n. Sù thiÕu tin t­ëng nµy lµm cho c¸c DNNN lín, c¸c TCT kh«ng d¸m tiÕn hµnh chuyÓn ®æi theo m« h×nh míi. Bªn c¹nh ®ã, mét thùc tÕ lµ dï ®· cã nh÷ng cè g¾ng ®æi míi xong c¸c DNNN nãi chung hiÖn nay vÉn ®­îc h­ëng rÊt nhiÒu ­u ®·i tõ Nhµ n­íc. §iÒu nµy lµm cho nhiÒu doanh nghiÖp cã t©m lý û l¹i, dùa dÉm, kh«ng muèn chuyÓn ®æi m« h×nh tæ chøc hiÖn t¹i. Ngay c¶ c¸c ®¬n vÞ chñ qu¶n còng kh«ng muèn doanh nghiÖp do m×nh qu¶n lý chuyÓn ®æi sang h×nh thøc tæ chøc míi v× sî bÞ ®ông ch¹m ®Õn lîi Ých. Nh­ng chóng ta còng cÇn ph¶i chó ý tr¸nh t×nh tr¹ng ¸p dông mét c¸ch å ¹t, ¸p dông theo phong trµo, v× thµnh tÝch nh­ ®· tõng x¶y ra tr­íc ®©y. M« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con lµ mét m« h×nh hiÖn ®¹i, ®ßi hái ph¶i cã tr×nh ®é qu¶n lý tiªn tiÕn. ChÝnh v× vËy nÕu kh«ng chó ý ®Õn vÊn ®Ò nµy th× sÏ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng mÊt kiÓm so¸t, g©y thÊt tho¸t vµ l·ng phÝ lín tµi s¶n quèc gia. TiÒm lùc cña c¸c DNNN cßn yÕu Mét thùc tÕ hiÖn nay lµ tiÒm lùc cña c¸c DNNN ViÖt Nam rÊt yÕu kÐm. C¶ n­íc cã trªn 5 ngh×n DNNN víi tæng sè vèn b×nh qu©n mçi doanh nghiÖp kho¶ng 21 tû ®ång trong ®ã sè doanh nghiÖp cã vèn d­íi 5 tû chiÕm tíi 65,4%. Ngay c¶ c¸c TCT lµ c¸c DNNN lín cña n­íc ta th× còng cã ®Õn gÇn 80% TCT 90 ch­a ®¹t chØ tiªu vÒ vèn lµ 500 tû ®ång, 5/17 TCT 91 còng ch­a ®¹t chØ tiªu vÒ vèn lµ 1000 tû ®ång. Thªm n÷a, m¸y mãc thiÕt bÞ cña c¸c DNNN ®a sè ®Òu l¹c hËu so víi khu vùc vµ thÕ giíi tõ 3 – 5 thÕ hÖ, hao mßn v« h×nh nhiÒu h¬n hao mßn h÷u h×nh… Víi t×nh h×nh tµi chÝnh yÕu kÐm nh­ vËy, nhiÒu chuyªn gia b¨n kho¨n chÝnh lµ khi chuyÓn sang m« h×nh míi, kiÓm kª, ®¸nh gi¸ l¹i tµi s¶n, sau mét thêi gian rÊt ng¾n, tµi s¶n cña Nhµ n­íc ë c¸c c«ng ty con sÏ gi¶m m¹nh. Lóc ®ã, c«ng ty mÑ sÏ gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc duy tr× tû lÖ cæ phÇn, vèn gãp khèng chÕ trong c¸c c«ng ty con, cã thÓ dÉn ®Õn t×nh tr¹ng c«ng ty mÑ mÊt quyÒn kiÓm so¸t ®èi víi c«ng ty con. Nguy c¬ nµy hoµn toµn cã thÓ x¶y ra vµ ®· ®­îc chøng minh trong thùc tÕ nh­ tr­êng hîp liªn doanh s¶n xuÊt n­íc gi¶i kh¸t víi c«ng ty Coca-Cola, liªn doanh s¶n xuÊt xe h¬i víi Ford… Mét ®iÓm kh¸c n÷a cÇn ph¶i chó ý lµ t×nh tr¹ng c«ng nî cña c¸c DNNN hiÖn nay rÊt ®¸ng lo ng¹i. Theo b¸o c¸o cña Ban chØ ®¹o Tæng thanh to¸n nî TW, tæng sè nî cña c¸c DNNN n¨m 1996 b»ng 1,14 lÇn so víi sè vèn Nhµ n­íc t¹i doanh nghiÖp, n¨m 1997 lµ 1,16 lÇn, n¨m 1998 lµ 1,13 lÇn, n¨m 1999 lµ 1,13 lÇn, n¨m 2000 lµ 1,14 lÇn vµ n¨m 2001 lµ 1,1 nh­ng nguyªn nh©n chñ yÕu cña viÖc gi¶m nµy l¹i lµ do Nhµ n­íc xo¸ nî trong qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i mét sè doanh nghiÖp. Cho ®Õn nay chóng ta vÉn ch­a cã ®­îc mét biÖn ph¸p thËt hîp lý ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy ®Ó võa b¶o ®¶m quyÒn lîi cña doanh nghiÖp, võa b¶o ®¶m quyÒn lîi cña Nhµ n­íc. §©y lµ mét th¸ch thøc rÊt lín khi chuyÓn sang m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con v× nÕu mang nguyªn c¶ kho¶n nî nµy sang tæ chøc míi th× nghÜa vô tµi chÝnh cña nã l¹i qu¸ nÆng nÒ. Nãi tãm l¹i, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét m« h×nh tæ chøc hiÖn ®¹i, cã nhiÒu ­u ®iÓm v­ît tréi so víi nh÷ng m« h×nh tæ chøc mµ chóng ta ®· ¸p dông tr­íc ®©y. Trong qu¸ tr×nh ®æi míi DNNN theo h­íng thÝch nghi víi nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc, chóng ta ®· lùa chän m« h×nh tæ chøc nµy vµ ®ang nh©n réng thÝ ®iÓm ra nhiÒu DNNN kh¸c nhau. MÆc dï ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc quan t©m, chØ ®¹o s¸t sao nh­ng do nhiÒu khuyÕt ®iÓm, yÕu kÐm, c¶ chñ quan lÉn kh¸ch quan mµ qu¸ tr×nh nµy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n. Tuy nhiªn, d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, chóng ta tin t­ëng r»ng m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con sÏ ph¸t huy ®­îc nh÷ng ­u thÕ cña m×nh, trë thµnh khu«n mÉu ph¸t triÓn cho c¸c DNNN trong t­¬ng lai. Mét sè kiÕn nghÞ nh»m thóc ®Èy tiÕn tr×nh ®æi míi DNNN theo m« h×nh c«ng ty mÑ – c«ng ty con VÒ phÝa Nhµ n­íc vµ c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan Hoµn thiÖn khung ph¸p lý ®èi víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con M« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con lµ mét m« h×nh míi ®­îc ¸p dông ë n­íc ta. V× vËy, ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho viÖc nh©n réng m« h×nh, chóng ta cÇn ph¶i tiÕp tôc x©y dùng, bæ sung hoµn thiÖn c¸c v¨n b¶n ph¸p lý liªn quan ®Õn m« h×nh tæ chøc míi nµy. Nh÷ng quy ®Þnh ph¸p lý cÇn chó träng ®iÒu chØnh c¸c vÊn ®Ò mÊu chèt trong cÊu tróc cña c«ng ty mÑ, c«ng ty con, trong mèi liªn kÕt c«ng ty mÑ - c«ng ty con, ®Æc biÖt lµ chÕ ®é tµi chÝnh, b¸o c¸o tµi chÝnh, kÕ to¸n vµ kiÓm to¸n, thuÕ, chøng kho¸n, ®Çu t­, giao dÞch th­¬ng m¹i trong vµ ngoµi tËp ®oµn. Chóng ta nªn häc tËp kinh nghiÖm cña c¸c n­íc ®· ¸p dông thµnh c«ng m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con . VÝ dô nh­ Australia, LuËt c«ng ty cña n­íc nµy quy ®Þnh rÊt chi tiÕt vÒ tÝnh ph¸p lý cña c«ng ty mÑ vµ tËp ®oµn kinh doanh, mèi quan hÖ gi÷a ba nhãm chñ thÓ: c«ng ty mÑ, c«ng ty con vµ tËp ®oµn kinh doanh. Ngoµi ra, nh÷ng quy ®Þnh chi tiÕt vÒ kÕ to¸n vµ tµi chÝnh còng ®­îc quy ®Þnh riªng trong hÖ thèng Tiªu chuÈn kÕ to¸n vµ tµi chÝnh, ®iÓn h×nh lµ AASB-1024. C¸c quy ®Þnh vµ tiªu chuÈn liªn quan ®Õn chøng kho¸n còng ®­îc quy ®Þnh riªng bëi Uû ban chøng kho¸n vµ ®Çu t­ (ASIC). Chóng ta còng cÇn chó ý r»ng, khi tiÕn hµnh t¸i c¬ cÊu c¸c Tæng c«ng ty, DNNN ®Ó chuyÓn sang cÊu tróc c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× cã sù thay ®æi quan träng vÒ c¸c quan hÖ ph¸p lý. HiÖn nay ë ViÖt Nam, Tæng c«ng ty Nhµ n­íc lµ tæ chøc kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, sau khi chuyÓn ®æi sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× c«ng ty mÑ vÉn cã t­ c¸ch ph¸p nh©n theo NghÞ ®Þnh míi. Nh­ng ë hÇu hÕt c¸c n­íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn th× tËp ®oµn kinh tÕ kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, mÆc dï tËp ®oµn kinh tÕ lµ mét thùc thÓ kinh tÕ (theo LuËt C«ng ty cña Australia). Víi t­ c¸ch lµ mét tæng thÓ, tËp ®oµn kinh doanh lµ mét tæ chøc liªn kÕt chÆt chÏ cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã t­ c¸ch ph¸p nh©n ®Çy ®ñ, nh­ng b¶n th©n tËp ®oµn kinh tÕ th× kh«ng cã t­ c¸ch ph¸p nh©n, kh«ng cã t­ c¸ch ký kÕt c¸c hîp ®ång kinh tÕ. Nh÷ng quy ®Þnh ®ã lµ cÇn thiÕt vµ hîp lý ®Ó lo¹i trõ sù lÉn lén t­ c¸ch vµ giao dÞch gi÷a c¸c ph¸p nh©n thµnh viªn vµ tæ chøc bao trïm cña chóng – tËp ®oµn kinh tÕ, tr¸nh sù trïng lÆp vµ kh«ng râ rµng trong c¸c giao dÞch kinh tÕ vµ tr¸ch nhiÖm ph¸p lý. ViÖc NghÞ ®Þnh míi s¾p söa ®­îc ban hµnh sÏ t¹o cho qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¸c Tæng c«ng ty, DNNN sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con mét c¬ së ph¸p lý c¬ b¶n. Tuy nhiªn, nh­ trªn ®· ph©n tÝch, NghÞ ®Þnh nµy vÉn tån t¹i mét sè thiÕu sãt. Kh¸ nhiÒu quy ®Þnh trong NghÞ ®Þnh më réng h¬n so víi quy ®Þnh trong LuËt DNNN vµ c¸c v¨n b¶n h­íng dÉn, trong khi tÊt c¶ c¸c DNNN, kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con vÉn ph¶i chÞu sù ®iÒu chØnh cña LuËt DNNN. §iÒu nµy g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc ¸p dông c¸c quy ®Þnh cña ph¸p luËt. C¸c c¬ quan chøc n¨ng nªn nhanh chãng tæng kÕt thùc tiÔn ®Ó thèng nhÊt c¸c quy ®Þnh ph©n t¸n hiÖn nay ®èi víi DNNN nãi chung, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con nãi riªng ®Ó tËp trung vµo mét bé luËt cao nhÊt cho c¸c DNNN lµ LuËt DNNN nh»m t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc ho¹t ®éng. C¸c quy ®Þnh cã liªn quan kh¸c còng nªn ®­îc bæ sung, söa ®æi cho phï hîp víi quy chÕ ho¹t ®éng míi cña m« h×nh. §æi míi c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch, ®Æc biÖt lµ c¬ chÕ tµi chÝnh cho phï hîp víi quan hÖ tæ chøc míi §èi víi m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con, sù tù chñ cña c«ng ty mÑ trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh, ®Æc biÖt lµ sù tù chñ vÒ tµi chÝnh cã ý nghÜa rÊt quan träng. C¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc nªn thay ®æi ph­¬ng thøc qu¶n lý nh­ hiÖn nay, nªn chØ cÇn tËp trung kiÓm so¸t c¸c c«ng ty th«ng qua mét sè c¸c chØ tiªu kinh tÕ chñ yÕu, tr¸nh t×nh tr¹ng can thiÖp s©u vµo viÖc qu¶n lý kinh doanh cña doanh nghiÖp. C«ng ty mÑ ph¶i thùc sù ®­îc n¾m quyÒn së h÷u vÒ vèn ë møc ®é ®ñ ®Ó chi phèi c¸c thµnh viªn trong m« h×nh. Nhµ n­íc nªn tiÕp tôc nghiªn cøu ®Ó thóc ®Èy viÖc thµnh lËp c¸c c«ng ty tµi chÝnh t¹i c¸c doanh nghiÖp, thùc hiÖn viÖc giao vèn Nhµ n­íc cho doanh nghiÖp th«ng qua c«ng ty ®Çu t­ tµi chÝnh, tiÕn tíi h×nh thµnh tËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia n¾m vèn cña Nhµ n­íc t¹i c¸c doanh nghiÖp, h×nh thµnh c¬ chÕ tËp ®oµn tµi chÝnh Nhµ n­íc n¾m vèn Nhµ n­íc t¹i c¸c DNNN, c«ng ty tµi chÝnh cña doanh nghiÖp n¾m vèn cña TCT trong c¸c c«ng ty con. Thùc tÕ trong thêi gian qua chóng ta ®· chñ tr­¬ng thµnh lËp c¸c c«ng ty tµi chÝnh vµ ®· thµnh lËp ®­îc 5 c«ng ty tµi chÝnh ë 5 TCT 91. HiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c c«ng ty tµi chÝnh nµy ®èi víi viÖc ®¶m b¶o nguån vèn cho TCT ho¹t ®éng còng nh­ qu¶n lý nguån vèn rÊt tÝch cùc. Tuy nhiªn do mét sè h¹n chÕ trong chÝnh s¸ch, còng nh­ sù thiÕu quan t©m cña l·nh ®¹o doanh nghiÖp vµ c¬ quan chñ qu¶n nªn viÖc h×nh thµnh c¸c c«ng ty tµi chÝnh kh«ng ®­îc ¸p dông nhiÒu ë c¸c TCT. TËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia nµy lµ mét doanh nghiÖp cã tÝnh së h÷u cao nhÊt ®­îc Nhµ n­íc thµnh lËp. Vèn cña tËp ®oµn bao gåm: Nhµ n­íc giao vèn ph¸p ®Þnh, cÊp bæ sung T¹i mét thêi ®iÓm, toµn bé vèn ®Çu t­ tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc cho c¸c doanh nghiÖp ®­îc chuyÓn qua tËp ®oµn nµy Toµn bé vèn cña Nhµ n­íc (tiÒn, hiÖn vËt, ®Êt ®ai…) ë c¸c doanh nghiÖp ®­îc chuyÓn thµnh cæ phÇn cña Nhµ n­íc ë c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c DNNN hiÖn nay chuyÓn thµnh c«ng ty cæ phÇn ë c¸c cÊp ®é cæ phÇn ho¸ nh­ sau: + DNNN ®· vµ ®ang cæ phÇn ho¸ ®a së h÷u nh­ hiÖn nay. + DNNN cã cæ phÇn cña Nhµ n­íc, tËp thÓ doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng trªn c¬ së ph©n chia vèn cæ phÇn tõ vèn Nhµ n­íc giao cho doanh nghiÖp qu¶n lý vµ sö dông lµ vèn ng©n s¸ch cÊp hay vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn cña doanh nghiÖp tù tÝch luü. + §èi víi c¸c doanh nghiÖp kh¸c mµ Nhµ n­íc cÇn th©m nhËp sÏ ®­îc ®Çu t­ b»ng h×nh thøc: tÝn dông tho¶ thuËn l·i suÊt vµ hç trî nh­ h×nh thøc tÝn dông cña Quü hç trî ph¸t triÓn hiÖn nay; mua cæ phÇn trùc tiÕp hoÆc mua trªn thÞ tr­êng chøng kho¸n ®èi víi c«ng ty niªm yÕt; cÇm cè cæ phiÕu… TËp ®oµn sÏ vay vèn trªn thÞ tr­êng d­íi c¸c h×nh thøc tÝn dông th«ng th­êng, ph¸t hµnh c¸c chøng chØ ®Çu t­, nhËn uû th¸c ®Çu t­, thùc hiÖn nhiÖm vô ®Çu t­ cña Nhµ n­íc theo ch­¬ng tr×nh dù ¸n. Nh­ vËy, vèn Nhµ n­íc ®Çu t­ qua tËp ®oµn nµy chuyÓn tõ hµnh chÝnh nhµ n­íc (c©n ®èi, chia vèn) sang doanh nghiÖp kinh doanh n¨ng ®éng h¬n mµ kh«ng trïng víi c¸c ng©n hµng th­¬ng m¹i nh­ hiÖn nay. ViÖc vèn ng©n s¸ch Nhµ n­íc ®­îc ®Çu t­ th«ng qua tËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia cã nhiÒu c¸i lîi. Tr­íc hÕt, Nhµ n­íc cã thÓ tËp trung qu¶n lý nguån vèn ng©n s¸ch th«ng qua mét ®Çu mèi duy nhÊt lµ tËp ®oµn tµi chÝnh quèc gia. Thø hai, c¬ chÕ nµy t¸ch biÖt vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn tù tÝch luü trong c¸c DNNN. Theo ph©n tÝch cña nhiÒu chuyªn gia, chÝnh sù kh«ng t¸ch biÖt gi÷a vèn cã nguån gèc ng©n s¸ch vµ vèn tù tÝch luü trong c¸c DNNN lµ mét ®iÓm kh«ng khuyÕn khÝch doanh nghiÖp Nhµ n­íc ph¸t triÓn v× ®¬n gi¶n b¶n th©n doanh nghiÖp c¶m thÊy hä kh«ng ®­îc h­ëng thµnh qu¶ lao ®éng cña m×nh. Thø ba, th«ng qua c¬ chÕ tÝn dông, c¸c c«ng ty tµi chÝnh cã thÓ ®éng viªn ®­îc c¸c nguån lùc kh¸c trong x· héi, gióp lµm gi¶m nhÑ g¸nh nÆng cho ng©n s¸ch Nhµ n­íc. Tuy nhiªn, h¬n hÕt, khi thùc hiÖn theo c¬ chÕ nµy, ®ång vèn ®­îc tr¶ vÒ ®óng “m«i tr­êng sèng” cña nã, vµ ®· lµ vèn th× ®­îc ®èi xö b×nh ®¼ng víi nhau, kh«ng cßn vèn “chïa” mµ chØ cã vèn “®Çu t­ ph¸t triÓn”. Hoµn thiÖn c¸c quy chÕ vÒ viÖc chuyÓn ®æi h×nh thøc cña c¸c DNNN HiÖn nay, mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng lµm cho qu¸ tr×nh cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp vµ chuyÓn ®æi mét sè DNNN kh¸c sang ho¹t ®éng theo LuËt Doanh nghiÖp lµ do c¸c quy ®Þnh ch­a thèng nhÊt vµ phï hîp. Khi chuyÓn sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con th× rÊt nhiÒu DNNN ph¶i chuyÓn ®æi h×nh thøc doanh nghiÖp. Do ®ã. ®Ó thóc ®Èy viÖc ¸p dông m« h×nh tæ chøc míi nµy, c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÇn khÈn tr­¬ng tæng kÕt thùc tiÔn, rµ so¸t l¹i c¸c v¨n b¶n ph¸p lý, kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm bÊt hîp lý vµ cã biÖn ph¸p khuyÕn khÝch ®èi víi nh÷ng doanh nghiÖp thùc hiÖn chuyÓn ®æi h×nh thøc doanh nghiÖp. VÒ phÝa b¶n th©n doanh nghiÖp Tr­íc hÕt, ®Ó qu¸ tr×nh ®æi míi tæ chøc vµ qu¶n lý sang m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®­îc nh©n réng vµ thµnh c«ng, ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt lµ b¶n th©n c¸c cÊp l·nh ®¹o cña c¸c doanh nghiÖp, c¬ quan chñ qu¶n ph¶i hiÓu râ ®­îc b¶n chÊt cña m« h×nh míi còng nh­ c¸ch vËn hµnh cña nã nh»m tr¸nh t×nh tr¹ng ¸p dông theo phong trµo, thiÕu sù suy xÐt cÈn thËn. CÇn ph¶i tæ chøc nhiÒu buæi héi th¶o, nãi chuyÖn víi c¸c chuyªn gia am hiÓu vÒ m« h×nh tæ chøc nµy cho c¸c vÞ trÝ l·nh ®¹o. Còng cÇn ph¶i phæ biÕn m« h×nh míi ®èi víi c¸n bé c«ng nh©n viªn nh»m gióp hä hiÓu râ h¬n qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i tæ chøc, nhËn thøc ®­îc quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña hä trong m« h×nh tæ chøc míi. §Ó thÝch nghi víi m« h×nh tæ chøc míi, c¸c DNNN, TCT cÇn chó träng n©ng cao n¨ng lùc qu¶n lý, kü thuËt nghiÖp vô, c«ng nghÖ s¶n xuÊt, tuyÓn chän vµ båi d­ìng nguån nh©n lùc. TiÕn hµnh rµ so¸t l¹i ®éi ngò c¸n bé hiÖn cã, tr­íc hÕt lµ ®éi ngò c¸n bé l·nh ®¹o, thuyªn chuyÓn nh÷ng c¸n bé kh«ng ®ñ n¨ng lùc, bæ sung nh÷ng c¸n bé cã ®ñ tiªu chuÈn c¶ vÒ ®¹o ®øc vµ chuyªn m«n nghiÖp vô. C¸c doanh nghiÖp còng cÇn chó träng ®Õn viÖc ®µo tµo líp c¸n bé l·nh ®¹o trÎ, t¹o ra mét thÕ hÖ kÕ tiÕp n¨ng ®éng, cã kü n¨ng qu¶n lý tèt. Nh÷ng DNNN, TCT trë thµnh c«ng ty mÑ cÇn cã kÕ ho¹ch chi tiÕt vÒ viÖc cö ng­êi ®¹i diÖn cña m×nh ë c¸c c«ng ty con. Qu¸ tr×nh lùa chän nµy ph¶i thùc sù c¨n cø vµo phÈm chÊt ®¹o ®øc, tr×nh ®é cña tõng ng­êi, tr¸ch t×nh tr¹ng “nÓ nang”, “th©n quen”… Nãi tãm l¹i, ®Ó qu¸ tr×nh c¶i c¸ch doanh nghiÖp Nhµ n­íc theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con ®¹t kÕt qu¶ tèt cÇn ph¶i cã sù nç lùc cè g¾ng tõ c¶ hai phÝa, Nhµ n­íc vµ b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp. MÆc dï hiÖn nay, qu¸ tr×nh nµy míi trong giai ®o¹n thö nghiÖm, cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­ng d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, nhÊt ®Þnh qu¸ tr×nh nµy sÏ thµnh c«ng vµ c¸c DNNN sÏ kh¼ng ®Þnh ®­îc vai trß cña m×nh trong mét nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng cã sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ n­íc mµ chóng ta ®ang thùc hiÖn. KÕt luËn Thùc hiÖn môc tiªu s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn, n©ng cao hiÖu qu¶ vµ søc c¹nh tranh cña doanh nghiÖp Nhµ n­íc nh»m ®­a doanh nghiÖp Nhµ n­íc trë thµnh lùc l­îng nßng cèt ®Èy nhanh t¨ng tr­ëng kinh tÕ vµ t¹o nÒn t¶ng cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc theo ®Þnh h­íng x· héi chñ nghÜa, trong thêi gian qua, chóng ta ®· tiÕn hµnh tæ chøc thÝ ®iÓm chuyÓn ®æi mét sè tæng c«ng ty, doanh nghiÖp Nhµ n­íc cã quy m« lín, lµm ¨n cã hiÖu qu¶ trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc kinh tÕ quan träng cña nÒn kinh tÕ quèc d©n sang m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ - c«ng ty con. §©y lµ m« h×nh tæ chøc míi, lÇn ®Çu tiªn ®­îc ¸p dông ë n­íc ta. Trong bèi c¶nh chóng ta ®ang ®Èy m¹nh ®æi míi, c¶i c¸ch, s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN, ®Æc biÖt lµ c¸c TCT theo h­íng n©ng cao hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN, m« h×nh tæ chøc c«ng ty mÑ – c«ng ty con tá ra cã nhiÒu triÓn väng ph¸t triÓn. So víi nh÷ng m« h×nh tæ chøc cò nh­ Liªn hiÖp xÝ nghiÖp, Tæng c«ng ty, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con cã nhiÒu ­u ®iÓm v­ît tréi: n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông vèn Nhµ n­íc, t¹o ra mèi quan hÖ b×nh ®¼ng gi÷a c¸c DNNN, gi÷a DNNN vµ c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp kh¸c, cho phÐp kÕt hîp nhiÒu lo¹i h×nh së h÷u trong mét doanh nghiÖp lÊy së h÷u Nhµ n­íc lµm trung t©m… Trªn c¬ së ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ nh÷ng ­u, nh­îc ®iÓm cña m« h×nh tæ chøc míi, Héi nghÞ Ban chÊp hµnh Trung ­¬ng lÇn thø 3, khãa IX ®· chñ tr­¬ng nhanh chãng “rót kinh nghiÖm ®Ó nh©n réng viÖc thùc hiÖn chuyÓn tæng c«ng ty Nhµ n­íc sang ho¹t ®éng theo m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con”. Nh÷ng kÕt qu¶ b­íc ®Çu rÊt ®¸ng khÝch lÖ ë c¸c doanh nghiÖp thùc hiÖn thÝ ®iÓm nh­ Tæng c«ng ty Hµng h¶i ViÖt Nam, C«ng ty x©y l¾p, xuÊt nhËp khÈu kü thuËt, vËt liÖu x©y dùng… ®· cho thÊy viÖc ¸p dông m« h×nh míi nµy lµ mét quyÕt ®Þnh hoµn toµn ®óng ®¾n. M« h×nh míi ®· tá ra phï hîp, chøng tá ®­îc ­u thÕ cña m×nh trong ho¹t ®éng kinh tÕ. Tuy nhiªn, do lÇn ®Çu tiªn ®­îc ¸p dông ë ViÖt Nam, thêi gian thÝ ®iÓm ng¾n, mÆc dï ®­îc sù quan t©m, ®Çu t­ hÕt søc chu ®¸o cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, viÖc nh©n réng m« h×nh tæ chøc míi nµy cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n nh­: chóng ta ch­a cã ®Çy ®ñ c¸c quy ph¹m ph¸p luËt cÇn thiÕt, c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch cßn nhiÒu bÊt cËp, b¶n th©n c¸c doanh nghiÖp còng ch­a hiÓu râ b¶n chÊt, t¸c dông cña m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con … nh­ng chóng ta tin r»ng, d­íi sù l·nh ®¹o s¸ng suèt cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, m« h×nh c«ng ty mÑ - c«ng ty con sÏ ph¸t huy ®Çy ®ñ c¸c ­u ®iÓm cña nã vµ trë thµnh m« h×nh tæ chøc cña c¸c doanh nghiÖp Nhµ n­íc trong t­¬ng lai.