Triết học Mác - Lênin của Bộ giáo dục và đào tạo

ờ ộ không còn là nhân t thao tác tr c ti p trong h th ng k thu t mà ch y u là v n d ngố ự ế ệ ố ỹ ậ ủ ế ậ ụ tri th c khoa h c đ đi u khi n quá trình s n xu t; khoa h c cho phép hoàn thi n cácứ ọ ể ề ể ả ấ ọ ệ ph ng pháp s n xu t, hoàn thi n vi c qu n lý kinh t . H n n a khoa h c còn trươ ả ấ ệ ệ ả ế ơ ữ ọ ở thành m t ngành ho t đ ng s n xu t v i quy mô ngày càng l n, bao hàm hàng lo t cácộ ạ ộ ả ấ ớ ớ ạ vi n, phòng thí nghi m, tr m, tr i, xí nghi p v i s cán b khoa h c ngày càng tăng,ệ ệ ạ ạ ệ ớ ố ộ ọ v n đ u t ngày càng l n, hi u qu đ u t ngày càng cao. Do nh ng bi n đ i căn b nố ầ ư ớ ệ ả ầ ư ữ ế ổ ả v vai trò c a khoa h c đ i v i s n xu t mà khoa h c tr thành l c l ng s n xu t tr cề ủ ọ ố ớ ả ấ ọ ở ự ượ ả ấ ự ti p. ế 5. ý th c th m m ứ ẩ ỹ ý th c th m m là s ph n ánh hi n th c vào ý th c con ng i trong quan h v iứ ẩ ỹ ự ả ệ ự ứ ườ ệ ớ nhu c u th ng th c và sáng t o Cái Đ p. Trong các hình th c ho t đ ng th ng th cầ ưở ứ ạ ẹ ứ ạ ộ ưở ứ và sáng t o Cái Đ p thì ngh thu t là hình th c bi u hi n cao nh t c a ý th c th m m .ạ ẹ ệ ậ ứ ể ệ ấ ủ ứ ẩ ỹ Ngh thu t ra đ i t r t s m ngay t khi xã h i ch a phân chia thành giai c p.ệ ậ ờ ừ ấ ớ ừ ộ ư ấ Quá trình hình thành ngh thu t g n li n v i lao đ ng c a con ng i, v i th c ti n xãệ ậ ắ ề ớ ộ ủ ườ ớ ự ễ h i. Nh ng d u v t đ u tiên c a ngh thu t đ u thu c v th i kỳ con ng i đã bi tộ ữ ấ ế ầ ủ ệ ậ ề ộ ề ờ ườ ế s n xu t ra nh ng công c b ng đá, b ng x ng, b ng s ng, v.v.. ả ấ ữ ụ ằ ằ ươ ằ ừ Cũng nh các hình thái ý th c xã h i khác, ngh thu t b t ngu n t t n t i xã h i.ư ứ ộ ệ ậ ắ ồ ừ ồ ạ ộ Khác v i khoa h c và tri t h c, ph n ánh th gi i hi n th c b ng khái ni m, ph m trù,ớ ọ ế ọ ả ế ớ ệ ự ằ ệ ạ quy lu t, ngh thu t ph n ánh th gi i m t cách sinh đ ng, c th b ng hình t ngậ ệ ậ ả ế ớ ộ ộ ụ ể ằ ượ ngh thu t. Hình t ng ngh thu t tuy cũng ph n ánh cái b n ch t c a đ i s ng hi nệ ậ ượ ệ ậ ả ả ấ ủ ờ ố ệ th c nh ng ph n ánh thông qua cái cá bi t, c th - c m tính, sinh đ ng. Hình t ngự ư ả ệ ụ ể ả ộ ượ ngh thu t cũng nh n th c cái chung trong cái riêng, nh n th c cái b n ch t trong cáiệ ậ ậ ứ ậ ứ ả ấ hi n t ng, nh n th c cái ph bi n trong cái cá bi t, song cái cá bi t trong ngh thu tệ ượ ậ ứ ổ ế ệ ệ ệ ậ ph i là cái cá bi t có tính đi n hình và n u nhà ngh thu t t o ra cái đi n hình thì ph iả ệ ể ế ệ ậ ạ ể ả là cái đi n hình đã đ c cá bi t hóa. ể ượ ệ S phát tri n c a ngh thu t, c n i dung và hình th c, không th tách kh i sự ể ủ ệ ậ ả ộ ứ ể ỏ ự phát tri n c a t n t i xã h i. Nh ng ngh thu t có tính đ c l p t ng đ i r t rõ nétể ủ ồ ạ ộ ư ệ ậ ộ ậ ươ ố ấ trong s phát tri n c a mình. Nó không ph i bao gi cũng ph n ánh t n t i xã h i m tự ể ủ ả ờ ả ồ ạ ộ ộ cách tr c ti p, d th y. ự ế ễ ấ C.Mác vi t: "Đ i v i ngh thu t, ng i ta bi t r ng nh ng th i kỳ h ng th nhế ố ớ ệ ậ ườ ế ằ ữ ờ ư ị nh t c a nó hoàn toàn không t ng ng v i s phát tri n chung c a xã h i, do đó cũngấ ủ ươ ứ ớ ự ể ủ ộ không t ng ng v i s phát tri n c a c s v t ch t c a xã h i, c s này d ng nhươ ứ ớ ự ể ủ ơ ở ậ ấ ủ ộ ơ ở ườ ư c u thành cái x ng s ng c a t ch c xã h i"ấ ươ ố ủ ổ ứ ộ 1. Ngh thu t chân chính g n bó v i đ i s ng hi n th c c a nhân dân; là nhân tệ ậ ắ ớ ờ ố ệ ự ủ ố thúc đ y m nh m ti n b xã h i thông qua vi c đáp ng nh ng nhu c u th m m c aẩ ạ ẽ ế ộ ộ ệ ứ ữ ầ ẩ ỹ ủ con ng i. Khi ph n ánh th gi i hi n th c trong các hình t ng ngh thu t chân th cườ ả ế ớ ệ ự ượ ệ ậ ự và có giá tr th m m cao, ngh thu t đã tác đ ng đ n lý trí và tình c m c a con ng i,ị ẩ ỹ ệ ậ ộ ế ả ủ ườ kích thích tính tích c c c a con ng i, xây d ng con ng i nh ng hành vi đ o đ c t tự ủ ườ ự ở ườ ữ ạ ứ ố đ p. ẹ Trong xã h i có giai c p, ngh thu t bao gi cũng mang tính giai c p. Tính giai c pộ ấ ệ ậ ờ ấ ấ c a ngh thu t bi u hi n tr c h t ch nó không th không ch u s tác đ ng c a thủ ệ ậ ể ệ ướ ế ở ỗ ể ị ự ộ ủ ế gi i quan, các quan đi m chính tr c a m t giai c p, không th đ ng ngoài chính tr vàớ ể ị ủ ộ ấ ể ứ ị các quan h kinh t . Trong xã h i chia thành các giai c p mà ph nh n m i liên h c aệ ế ộ ấ ủ ậ ố ệ ủ ngh thu t v i chính tr thì hoàn toàn sai l m. ệ ậ ớ ị ầ Khi nh n m nh tính giai c p c a ngh thu t trong xã h i có giai c p, quan đi mấ ạ ấ ủ ệ ậ ộ ấ ể c a ch nghĩa Mác - Lênin không ph nh n tính nhân lo i chung c a nó. Không ít tácủ ủ ủ ậ ạ ủ ph m ngh thu t mà giá tr c a chúng đ c l u truy n kh p th gi i qua các th i đ i,ẩ ệ ậ ị ủ ượ ư ề ắ ế ớ ờ ạ m c dù tác gi là đ i bi u c a m t giai c p nh t đ nh. Có nh ng n n ngh thu t c aặ ả ạ ể ủ ộ ấ ấ ị ữ ề ệ ậ ủ m t dân t c nh t đ nh nh ng đã tr thành nh ng giá tr văn hóa tiêu bi u c a c nhânộ ộ ấ ị ư ở ữ ị ể ủ ả lo i. Tính giai c p c a ngh thu t cách m ng và ti n b không nh ng không mâu thu nạ ấ ủ ệ ậ ạ ế ộ ữ ẫ v i tính nhân lo i, mà ng c l i còn làm sâu s c nh ng giá tr toàn nhân lo i. ớ ạ ượ ạ ắ ữ ị ạ 6. ý th c tôn giáo ứ ý th c tôn giáo v i tính cách là hình thái ý th c xã h i bao g m tâm lý tôn giáo vàứ ớ ứ ộ ồ h t t ng tôn giáo. ệ ư ưở Tâm lý tôn giáo là toàn b nh ng bi u t ng, tình c m, tâm tr ng thói quen c aộ ữ ể ượ ả ạ ủ qu n chúng v tín ng ng tôn giáo. H t t ng tôn giáo là h th ng giáo lý do các giáoầ ề ưỡ ệ ư ưở ệ ố sĩ, các nhà th n h c t o ra và truy n bá trong xã h i. Đ ng v m t l ch s , tâm lý tônầ ọ ạ ề ộ ứ ề ặ ị ử giáo và h t t ng tôn giáo là hai giai đo n phát tri n c a ý th c tôn giáo, nh ng chúngệ ư ưở ạ ể ủ ứ ư liên h tác đ ng qua l i và b sung nhau. Tâm lý tôn giáo đem l i cho h t t ng tônệ ộ ạ ổ ạ ệ ư ưở giáo m t tính ch t đ c tr ng, m t s c thái tình c m riêng. H t t ng tôn giáo "thuy tộ ấ ặ ư ộ ắ ả ệ ư ưở ế minh" nh ng hi n t ng tâm lý tôn giáo, khái quát chúng, làm cho chúng bi n đ i theoữ ệ ượ ế ổ nh ng chi u h ng nh t đ nh. ữ ề ướ ấ ị ý th c tôn giáo là m t hình thái ý th c xã h i th c hi n ch c năng ch y u c aứ ộ ứ ộ ự ệ ứ ủ ế ủ mình là ch c năng đ n bù - h o trong m t xã h i c n đ n s đ n bù - h o. Ch cứ ề ư ả ộ ộ ầ ế ự ề ư ả ứ năng đó làm cho tôn giáo có m t đ i s ng lâu dài, m t v trí đ c bi t trong xã h i. Ch cộ ờ ố ộ ị ặ ệ ộ ứ năng đ n bù - h o nói lên kh năng c a tôn giáo có th bù đ p, b sung m t cách hề ư ả ả ủ ể ắ ổ ộ ư o cái hi n th c mà trong đó con ng i còn b t l c tr c nh ng s c m nh t nhiên vàả ệ ự ườ ấ ự ướ ữ ứ ạ ự nh ng đi u ki n khách quan c a đ i s ng xã h i. Nh ng mâu thu n c a đ i s ng hi nữ ề ệ ủ ờ ố ộ ữ ẫ ủ ờ ố ệ th c, nh ng b t l c th c ti n c a con ng i đ c gi i quy t m t cách h o trong ýự ữ ấ ự ự ễ ủ ườ ượ ả ế ộ ư ả th c h . Vì v y, tôn giáo luôn đ c các giai c p th ng tr s d ng nh m t công c ápứ ọ ậ ượ ấ ố ị ử ụ ư ộ ụ b c tinh th n, m t ph ng ti n c ng c đ a v th ng tr c a h . ứ ầ ộ ươ ệ ủ ố ị ị ố ị ủ ọ Ch nghĩa Mác - Lênin cho r ng đi u ki n tiên quy t đ kh c ph c tôn giáo nhủ ằ ề ệ ế ể ắ ụ ư m t hình thái ý th c có tính ch t tiêu c c là ph i xoá b ngu n g c xã h i c a nó, nghĩaộ ứ ấ ự ả ỏ ồ ố ộ ủ là ph i ti n hành m t cu c cách m ng xã h i tri t đ nh m c i t o c t n t i xã h iả ế ộ ộ ạ ộ ệ ể ằ ả ạ ả ồ ạ ộ l n ý th c xã h i. B ng ho t đ ng tích c c cách m ng c a mình, qu n chúng khôngẫ ứ ộ ằ ạ ộ ự ạ ủ ầ nh ng c i t o xã h i mà còn c i t o b n thân, gi i phóng ý th c mình kh i nh ng quanữ ả ạ ộ ả ạ ả ả ứ ỏ ữ ni m sai l m, k c nh ng o t ng tôn giáo. ệ ầ ể ả ữ ả ưở Câu h i ôn t p ỏ ậ 1. T n t i xã h i và ý th c xã h i là gì? Phân tích tính ch t giai c p c a ý th c xãồ ạ ộ ứ ộ ấ ấ ủ ứ h i? ộ 2. M i liên h bi n ch ng gi a t n t i xã h i và ý th c xã h i và ý nghĩa ph ngố ệ ệ ứ ữ ồ ạ ộ ứ ộ ươ pháp lu n? ậ 3. Phân tích n i dung các hình thái ý th c xã h i: ý th c chính tr , ý th c phápộ ứ ộ ứ ị ứ quy n, ý th c đ o đ c, ý th c khoa h c, ý th c ngh thu t, ý th c tôn giáo? ề ứ ạ ứ ứ ọ ứ ệ ậ ứ Ch ng XIVươ : Quan đi m tri t h c Mác - Lênin v con ng iể ế ọ ề ườ I- M t s quan đi m tri t h c v con ng i trong l ch s và nh ng quan ni m cộ ố ể ế ọ ề ườ ị ử ữ ệ ơ b n c a tri t h c Mác-Lênin v con ng i ả ủ ế ọ ề ườ 1. M t s quan đi m tri t h c v con ng i trong l ch s ộ ố ể ế ọ ề ườ ị ử a) Quan ni m v con ng i trong tri t h c ph ng Đông ệ ề ườ ế ọ ươ Nh ng v n đ tri t h c v con ng i là m t n i dung l n trong l ch s tri t h cữ ấ ề ế ọ ề ườ ộ ộ ớ ị ử ế ọ nhân lo i. Đó là nh ng v n đ : Con ng i là gì? B n tính, b n ch t con ng i? M iạ ữ ấ ề ườ ả ả ấ ườ ố quan h gi a con ng i và th gi i? Con ng i có th làm gì đ gi i phóng mình, đ tệ ữ ườ ế ớ ườ ể ể ả ạ t i t do?.... Đây cũng chính là n i dung c b n c a nhân sinh quan – m t n i dung c uớ ự ộ ơ ả ủ ộ ộ ấ thành th gi i quan tri t h c. ế ớ ế ọ Tuỳ theo đi u ki n l ch s c a m i th i đ i mà n i tr i lên v n đ này hay v nề ệ ị ử ủ ỗ ờ ạ ổ ộ ấ ề ấ đ kia. Đ ng th i, tuỳ theo giác đ ti p c n khác nhau mà các tr ng phái tri t h c, cácề ồ ờ ộ ế ậ ườ ế ọ nhà tri t h c trong l ch s có nh ng phát hi n, đóng góp khác nhau trong vi c lý gi i vế ọ ị ử ữ ệ ệ ả ề con ng i. M t khác trong khi gi i quy t nh ng v n đ trên, m i nhà tri t h c, m iườ ặ ả ế ữ ấ ề ỗ ế ọ ỗ tr ng phái tri t h c có th l i đ ng trên l p tr ng th gi i quan, ph ng pháp lu nườ ế ọ ể ạ ứ ậ ườ ế ớ ươ ậ khác nhau: Duy v t ho c duy tâm, bi n ch ng ho c siêu hình... ậ ặ ệ ứ ặ Trong n n tri t h c Trung Hoa su t chi u dài l ch s trên hai ngàn năm c - trungề ế ọ ố ề ị ử ổ đ i, v n đ b n tính con ng i là v n đ đ c quan tâm hàng đ u. Gi i quy t v n đạ ấ ề ả ườ ấ ề ượ ầ ả ế ấ ề này, các nhà t t ng c a Nho gia và Pháp gia đã ti p c n t giác đ ho t đ ng th cư ưở ủ ế ậ ừ ộ ạ ộ ự ti n chính tr , đ o đ c c a xã h i và đi đ n k t lu n b n tính ng i là Thi n (Nho gia)ễ ị ạ ứ ủ ộ ế ế ậ ả ườ ệ và b n tính ng i là B t Thi n (Pháp gia). Các nhà t t ng c a Đ o gia, ngay t Lãoả ườ ấ ệ ư ưở ủ ạ ừ t th i Xuân Thu, l i ti p c n gi i quy t v n đ b n tính ng i t giác đ khác và điử ờ ạ ế ậ ả ế ấ ề ả ườ ừ ộ t i k t lu n b n tính T Nhiên c a con ng i. S khác nhau v giác đ ti p c n và v iớ ế ậ ả ự ủ ườ ự ề ộ ế ậ ớ nh ng k t lu n khác nhau v b n tính con ng i đã là ti n đ xu t phát cho nh ngữ ế ậ ề ả ườ ề ề ấ ữ quan đi m khác nhau c a các tr ng phái tri t h c này trong vi c gi i quy t các v n để ủ ườ ế ọ ệ ả ế ấ ề v quan đi m chính tr , đ o đ c và nhân sinh c a h . ề ể ị ạ ứ ủ ọ Khác v i n n tri t h c Trung Hoa, các nhà t t t ng c a các tr ng phái tri tớ ề ế ọ ư ư ưở ủ ườ ế h c n đ mà tiêu bi u là tr ng phái Đ o Ph t l i ti p c n t giác đ khác, giác đọ ấ ộ ể ườ ạ ậ ạ ế ậ ừ ộ ộ suy t v con ng i và đ i ng i t m chi u sâu tri t lý siêu hình (Siêu hình h c) đ iư ề ườ ờ ườ ở ầ ề ế ọ ố v i nh ng v n đ nhân sinh quan. K t l ân v b n tính Vô ngã, Vô th ng và tínhớ ữ ấ ề ế ụ ề ả ườ h ng thi n c a con ng i trên con đ ng truy tìm s Giác Ng là m t trong nh ngướ ệ ủ ườ ườ ự ộ ộ ữ k t lu n đ c đáo c a tri t h c Đ o Ph t. ế ậ ộ ủ ế ọ ạ ậ b) Quan ni m v con ng i trong tri t h c ph ng Tây ệ ề ườ ế ọ ươ Trong su t chi u dài l ch s tri t h c ph ng Tây t C đ i Hy L p tr i qua giaiố ề ị ử ế ọ ươ ừ ổ ạ ạ ả đo n Trung c , Ph c h ng và C n đ i đ n nay, nh ng v n đ tri t h c v con ng iạ ổ ụ ư ậ ạ ế ữ ấ ề ế ọ ề ườ v n là m t đ tài tranh lu n ch a ch m d t. ẫ ộ ề ậ ư ấ ứ Th c t l ch s đã cho th y giác đ ti p c n gi i quy t các v n đ tri t h c vự ế ị ử ấ ộ ế ậ ả ế ấ ề ế ọ ề con nng i trong n n tri t h c ph ng Tây có nhi u đi m khác v i n n tri t h cườ ề ế ọ ươ ề ể ớ ề ế ọ ph ng Đông. Nhìn chung, các nhà tri t h c theo l p tr ng tri t h c duy v t đã l aươ ế ọ ậ ườ ế ọ ậ ự ch n giác đ khoa h c t nhiên đ lý gi i v b n ch t con ng i và các v n đ khác cóọ ộ ọ ự ể ả ề ả ấ ườ ấ ề liên quan. Ngay t th i C đ i, các nhà tri t h c duy v t đã t ng đ a ra quan ni m vừ ờ ổ ạ ế ọ ậ ừ ư ệ ề b n ch t v t ch t t nhiên c a con ng i, coi con ng i cũng nh v n v t trong gi i tả ấ ậ ấ ự ủ ườ ườ ư ạ ậ ớ ự nhiên không có gì th n bí, đ u đ c c u t o nên t v t ch t. Tiêu bi u là quan ni mầ ề ượ ấ ạ ừ ậ ấ ể ệ c a Đêmôcrit v b n tính v t ch t nguyên t c u t o nên th xác và linh h n c a conủ ề ả ậ ấ ử ấ ạ ể ồ ủ ng i. Đây cũng là ti n đ ph ng pháp lu n c a quan đi m nhân sinh theo đ ng l iườ ề ề ươ ậ ủ ể ườ ố Êpiquya... Nh ng quan ni m duy v t nh v y đã đ c ti p t c phát tri n trong n nữ ệ ậ ư ậ ượ ế ụ ể ề tri t h c th i Ph c h ng và C n đ i mà tiêu bi u là các nhà duy v t n c Anh và Phápế ọ ờ ụ ư ậ ạ ể ậ ướ th k XVIII; nó cũng là m t trong nh ng ti n đ lý lu n cho ch nghĩa duy v t nhânế ỷ ộ ữ ề ề ậ ủ ậ b n c a Phoi b c. Trong m t ph m vi nh t đ nh, đó cũng là m t trong nh ng ti n đ lýả ủ ơ ắ ộ ạ ấ ị ộ ữ ề ề lu n c a quan ni m duy v t v con ng i trong tri t h c Mác. ậ ủ ệ ậ ề ườ ế ọ Đ i l p v i các nhà tri t h c duy v t, các nhà tri t h c duy tâm trong l ch s tri tố ậ ớ ế ọ ậ ế ọ ị ử ế h c ph ng Tây l i chú tr ng giác đ ho t đ ng lý tính c a con ng i. Tiêu bi u choọ ươ ạ ọ ộ ạ ộ ủ ườ ể giác đ ti p c n này là quan đi m c a Platôn th i C đ i Hy L p, Đêcáct trong n nộ ế ậ ể ủ ờ ổ ạ ạ ơ ề tri t h c Pháp th i C n đ i và Hêghen trong n n tri t h c C đi n Đ c. Do khôngế ọ ờ ậ ạ ề ế ọ ổ ể ứ đ ng trên l p tr ng duy v t, các nhà tri t h c này đã lý gi i b n ch t lý tính c a conứ ậ ườ ậ ế ọ ả ả ấ ủ ng i t giác đ siêu t nhiên. V i Platôn, đó là b n ch t b t t c a linh h n thu c thườ ừ ộ ự ớ ả ấ ấ ử ủ ồ ộ ế gi i ý ni m tuy t đ i, v i Đêcáct , đó là b n tính phi kinh nghi m (apriori) c a lý tính,ớ ệ ệ ố ớ ơ ả ệ ủ còn đ i v i Hêghen, thì đó chính là b n ch t lý tính tuy t đ i... ố ớ ả ấ ệ ố Trong n n tri t h c ph ng Tây hi n đ i, nhi u trào l u tri t h c v n coi nh ngề ế ọ ươ ệ ạ ề ư ế ọ ẫ ữ v n đ tri t h c v con ng i là v n đ trung tâm c a nh ng suy t tri t h c mà tiêuấ ề ế ọ ề ườ ấ ề ủ ữ ư ế ọ bi u là ch nghĩa hi n sinh, ch nghĩa Ph r t. ể ủ ệ ủ ơ ớ Nhìn chung, các quan đi m tri t h c tr c Mác và ngoài mácxít còn có m t h nể ế ọ ướ ộ ạ ch c b n là phi n di n trong ph ng pháp ti p c n lý gi i các v n đ tri t h c vế ơ ả ế ệ ươ ế ậ ả ấ ề ế ọ ề con ng i, cũng do v y trong th c t l ch s đã t n t i lâu dài quan ni m tr u t ng vườ ậ ự ế ị ử ồ ạ ệ ừ ượ ề b n ch t con ng i và nh ng quan ni m phi th c ti n trong lý gi i nhân sinh, xã h iả ấ ườ ữ ệ ự ễ ả ộ cũng nh nh ng ph ng pháp hi n th c nh m gi i phóng con ng i. Nh ng h n chư ữ ươ ệ ự ằ ả ườ ữ ạ ế đó đã đ c kh c ph c và v t qua b i quan ni m duy v t bi n ch ng c a tri t h cượ ắ ụ ượ ở ệ ậ ệ ứ ủ ế ọ Mác-Lênin v con ng i. ề ườ 2. Nh ng quan ni m c b n c a tri t h c Mác-Lênin v con ng i ữ ệ ơ ả ủ ế ọ ề ườ a) Con ng i là m t th c th th ng nh t gi a m t sinh v t v i m t xã h i ườ ộ ự ể ố ấ ữ ặ ậ ớ ặ ộ Tri t h c Mác đã k th a quan ni m v con ng i trong l ch s tri t h c, đ ngế ọ ế ừ ệ ề ườ ị ử ế ọ ồ th i kh ng đ nh con ng i hi n th c là s th ng nh t gi a y u t sinh h c và y u t xãờ ẳ ị ườ ệ ự ự ố ấ ữ ế ố ọ ế ố h i. ộ Ti n đ v t ch t đ u tiên quy s t n t i c a con ng i là gi i t nhiên. Cũng doề ề ậ ấ ầ ự ồ ạ ủ ườ ớ ự đó, b n tính t nhiên c a con ng i bao hàm trong nó t t c b n tính sinh h c, tính loàiả ự ủ ườ ấ ả ả ọ c a nó. Y u t sinh h c trong con ng i là đi u ki n đ u tiên quy đ nh s t n t i c aủ ế ố ọ ườ ề ệ ầ ị ự ồ ạ ủ con ng i. Vì v y, có th nói: Gi i t nhiên là "thân th vô c c a con ng i"; conườ ậ ể ớ ự ể ơ ủ ườ ng i là m t b ph n c a t nhiên; là k t qu c a quá trình phát tri n và ti n hoá lâuườ ộ ộ ậ ủ ự ế ả ủ ể ế dài c a môi tr ng t nhiên. ủ ườ ự Tuy nhiên, đi u c n kh ng đ nh r ng, m t t nhiên không ph i là y u t duy nh tề ầ ẳ ị ằ ặ ự ả ế ố ấ quy đ nh b n ch t con ng i. Đ c tr ng quy đ nh s khác bi t gi a con ng i v i thị ả ấ ườ ặ ư ị ự ệ ữ ườ ớ ế gi i loài v t là ph ng di n xã h i c a nó. Trong l ch s đã có nh ng quan ni m khácớ ậ ươ ệ ộ ủ ị ử ữ ệ nhau phân bi t con ng i v i loài v t, nh con ng i là đ ng v t s d ng công c laoệ ườ ớ ậ ư ườ ộ ậ ử ụ ụ đ ng, là "m t đ ng v t có tính xã h i", ho c con ng i đ ng v t có t duy... Nh ngộ ộ ộ ậ ộ ặ ườ ộ ậ ư ữ quan ni m trên đ u phi n di n ch vì nh n m nh m t khía c nh nào đó trong b n ch tệ ề ế ệ ỉ ấ ạ ộ ạ ả ấ xã h i c a con ng i mà ch a nêu lên đ c ngu n g c c a b n ch t xã h i y. ộ ủ ườ ư ượ ồ ố ủ ả ấ ộ ấ V i ph ng pháp bi n ch ng duy v t, tri t h c Mác nh n th c v n đ con ng iớ ươ ệ ứ ậ ế ọ ậ ứ ấ ề ườ m t cách toàn di n, c th , trong toàn b tính hi n th c xã h i c a nó, mà tr c h t làộ ệ ụ ể ộ ệ ự ộ ủ ướ ế lao đ ng s n xu t ra c a c i v t ch t. "Có th phân bi t con ng i v i súc v t, b ng ýộ ả ấ ủ ả ậ ấ ể ệ ườ ớ ậ ằ th c, b ng tôn giáo, nói chung b ng b t c cái gì cũng đ c. B n thân con ng i b tứ ằ ằ ấ ứ ượ ả ườ ắ đ u b ng s t phân bi t v i súc v t ngay khi con ng i b t đ u s n xu t ra nh ng tầ ằ ự ự ệ ớ ậ ườ ắ ầ ả ấ ữ ư li u sinh ho t c a mình - đó là m t b c ti n do t ch c c th c a con ng i quyệ ạ ủ ộ ướ ế ổ ứ ơ ể ủ ườ đ nh. S n xu t ra nh ng t li u sinh ho t c a mình, nh th con ng i đã gián ti p s nị ả ấ ữ ư ệ ạ ủ ư ế ườ ế ả xu t ra chính đ i s ng v t ch t c a mình". ấ ờ ố ậ ấ ủ Thông qua ho t đ ng s n xu t v t ch t; con ng i đã làm thay đ i, c i bi n gi iạ ộ ả ấ ậ ấ ườ ổ ả ế ớ t nhiên: "Con v t ch s n xu t ra b n thân nó, còn con ng i thì tái s n xu t ra toàn bự ậ ỉ ả ấ ả ườ ả ấ ộ gi i t nhiên". ớ ự Tính xã h i c a con ng i bi u hi n trong ho t đ ng s n xu t v t ch t; ho tộ ủ ườ ể ệ ạ ộ ả ấ ậ ấ ạ đ ng s n xu t v t ch t bi u hi n m t cách căn b n tính xã h i c a con ng i. Thôngộ ả ấ ậ ấ ể ệ ộ ả ộ ủ ườ qua ho t đ ng lao đ ng s n xu t, con ng i s n xu t ra c a c i v t ch t và tinh th n,ạ ộ ộ ả ấ ườ ả ấ ủ ả ậ ấ ầ ph c v đ i s ng c a mình; hình thành và phát tri n ngôn ng và t duy; xác l p quanụ ụ ờ ố ủ ể ữ ư ậ h xã h i. B i v y, lao đ ng là y u t quy t đ nh hình thành b n ch t xã h i c a conệ ộ ở ậ ộ ế ố ế ị ả ấ ộ ủ ng i, đ ng th i hình thành nhân cách cá nhân trong c ng đ ng xã h i. ườ ồ ờ ộ ồ ộ Là s n ph m c a t nhiên và xã h i nên quá trình hình thành và phát tri n c a conả ẩ ủ ự ộ ể ủ ng i luôn luôn b quy t đ nh b i ba h th ng quy lu t khác nhau, nh ng th ng nh tườ ị ế ị ở ệ ố ậ ư ố ấ v i nhau. H th ng các quy lu t t nhiên nh quy lu t v s phù h p c th v i môiớ ệ ố ậ ự ư ậ ề ự ợ ơ ể ớ tr ng, quy lu t v s trao đ i ch t, v di truy n, bi n d , ti n hóa... quy đ nh ph ngườ ậ ề ự ổ ấ ề ề ế ị ế ị ươ di n sinh h c c a con ng i. H th ng các quy lu t tâm lý ý th c hình thành và v nệ ọ ủ ườ ệ ố ậ ứ ậ đ ng trên n n t ng sinh h c c a con ng i nh hình thành tình c m, khát v ng, ni mộ ề ả ọ ủ ườ ư ả ọ ề tin, ý chí. H th ng các quy lu t xã h i quy đ nh quan h xã h i gi a ng i v i ng i. ệ ố ậ ộ ị ệ ộ ữ ườ ớ ườ Ba h th ng quy lu t trên cùng tác đ ng, t o nên th th ng nh t hoàn ch nh trongệ ố ậ ộ ạ ể ố ấ ỉ đ i s ng con ng i bao g m c m t sinh h c và m t xã h i. M i quan h sinh h c vàờ ố ườ ồ ả ặ ọ ặ ộ ố ệ ọ xã h i là c s đ hình thành h th ng các nhu c u sinh h c và nhu c u xã h i trong đ iộ ơ ở ể ệ ố ầ ọ ầ ộ ờ s ng con ng i nh nhu c u ăn, m c, ; nhu c u tái s n xu t xã h i; nhu c u tình c m;ố ườ ư ầ ặ ở ầ ả ấ ộ ầ ả nhu c u th m m và h ng th các giá tr tinh th n. ầ ẩ ỹ ưở ụ ị ầ V i ph ng pháp lu n duy v t bi n ch ng, chúng ta th y r ng quan h gi a m tớ ươ ậ ậ ệ ứ ấ ằ ệ ữ ặ sinh h c và m t xã h i, cũng nh nhu c u sinh h c và nhu c u xã h i trong m i conọ ặ ộ ư ầ ọ ầ ộ ỗ ng i là th ng nh t. M t sinh h c là c s t t y u t nhiên c a con ng i, còn m t xãườ ố ấ ặ ọ ơ ở ấ ế ự ủ ườ ặ h i là đ c tr ng b n ch t đ phân bi t con ng i v i loài v t. Nhu c u sinh h c ph iộ ặ ư ả ấ ể ệ ườ ớ ậ ầ ọ ả đ c "nhân hóa" đ mang giá tr văn minh con ng i, và đ n l t nó, nhu c u xã h iượ ể ị ườ ế ượ ầ ộ không th thoát ly kh i ti n đ c a nhu c u sinh h c. Hai m t trên th ng nh t v i nhau,ể ỏ ề ề ủ ầ ọ ặ ố ấ ớ hoà quy n vào nhau đ t o thành con ng i vi t hoa, con ng i t nhiên - xã h i. ệ ể ạ ườ ế ườ ự ộ b) Trong tính hi n th c c a nó, b n ch t con ng i là t ng hoà nh ng quan h xãệ ự ủ ả ấ ườ ổ ữ ệ h i ộ T nh ng quan ni m đã trình bày trên, chúng ta th y r ng, con ng i v t lênừ ữ ệ ở ấ ằ ườ ượ th gi i loài v t trên c ba ph ng di n khác nhau: quan h v i t nhiên, quan h v iế ớ ậ ả ươ ệ ệ ớ ự ệ ớ xã h i và quan h v i chính b n thân con ng i. C ba m i quan h đó, suy đ n cùng,ộ ệ ớ ả ườ ả ố ệ ế đ u mang tính xã h i, trong đó quan h xã h i gi a ng i v i ng i là quan h b nề ộ ệ ộ ữ ườ ớ ườ ệ ả ch t, bao trùm t t c các m i quan h khác và m i ho t đ ng trong ch ng m c liênấ ấ ả ố ệ ọ ạ ộ ừ ự quan đ n con ng i. ế ườ B i v y, đ nh n m nh b n ch t xã h i c a con ng i, C.Mác đã nêu lên lu n đở ậ ể ấ ạ ả ấ ộ ủ ườ ậ ề n i ti ng trong tác ph m Lu n c ng v Phoi b c: "B n ch t con ng i không ph i làổ ế ẩ ậ ươ ề ơ ắ ả ấ ườ ả m t cái tr u t ng c h u c a cá nhân riêng bi t. Trong tính hi n th c c a nó, b nộ ừ ượ ố ữ ủ ệ ệ ự ủ ả ch t con ng i là t ng hoà nh ng quan h xã h i". ấ ườ ổ ữ ệ ộ Lu n đ trên kh ng đ nh r ng, không có con ng i tr u t ng, thoát ly m i đi uậ ề ẳ ị ằ ườ ừ ượ ọ ề ki n, hoàn c nh l ch s xã h i. Con ng i luôn luôn c th , xác đ nh, s ng trong m tệ ả ị ử ộ ườ ụ ể ị ố ộ đi u ki n l ch s c th nh t đ nh, m t th i đ i nh t đ nh. Trong đi u ki n l ch s đó,ề ệ ị ử ụ ể ấ ị ộ ờ ạ ấ ị ề ệ ị ử b ng ho t đ ng th c ti n c a mình, con ng i t o ra nh ng giá tr v t ch t và tinh th nằ ạ ộ ự ễ ủ ườ ạ ữ ị ậ ấ ầ đ t n t i và phát tri n c th l c và t duy trí tu . Ch trong toàn b các m i quan hể ồ ạ ể ả ể ự ư ệ ỉ ộ ố ệ xã h i đó (nh quan h giai c p, dân t c, th i đ i; quan h chính tr , kinh t ; quan h cáộ ư ệ ấ ộ ờ ạ ệ ị ế ệ nhân, gia đình, xã h i...) con ng i m i b c l toàn b b n ch t xã h i c a mình. ộ ườ ớ ộ ộ ộ ả ấ ộ ủ Đi u c n l u ý là lu n đ trên kh ng đ nh b n ch t xã h i không có nghĩa là phề ầ ư ậ ề ẳ ị ả ấ ộ ủ nh n m t t nhiên trong đ i s ng con ng i. Song, con ng i, m t t nhiên t n t iậ ặ ự ờ ố ườ ở ườ ặ ự ồ ạ trong s th ng nh t v i m t xã h i; ngay c vi c th c hi n nh ng nhu c u sinh v t ự ố ấ ớ ặ ộ ả ệ ự ệ ữ ầ ậ ở con ng i cũng đã mang tính xã h i. Quan ni m b n ch t con ng i là t ng hoà nh ngườ ộ ệ ả ấ ườ ổ ữ quan h xã h i m i giúp cho chúng ta nh n th c đúng đ n, tránh kh i cách hi u thôệ ộ ớ ậ ứ ắ ỏ ể thi n v m t t nhiên, cái sinh v t con ng i. ể ề ặ ự ậ ở ườ c) Con ng i là ch th và là s n ph m c a l ch s ườ ủ ể ả ẩ ủ ị ử Không có th gi i t nhiên, không có l ch s xã h i thì không t n t i con ng i.ế ớ ự ị ử ộ ồ ạ ườ B i v y, con ng i là s n ph m c a l ch s , c a s ti n hóa lâu dài c a gi i h u sinh. ở ậ ườ ả ẩ ủ ị ử ủ ự ế ủ ớ ữ Song, đi u quan tr ng h n c là, con ng i luôn luôn là ch th c a l ch s - xãề ọ ơ ả ườ ủ ể ủ ị ử h i. C.Mác đã kh ng đ nh: "Cái h c thuy t duy v t ch nghĩa cho r ng con ng i là s nộ ẳ ị ọ ế ậ ủ ằ ườ ả ph m c a nh ng hoàn c nh và c a giáo d c... cái h c thuy t y quên r ng chính nh ngẩ ủ ữ ả ủ ụ ọ ế ấ ằ ữ con ng i làm thay đ i hoàn c nh và b n thân nhà giáo d c cũng c n ph i đ c giáoườ ổ ả ả ụ ầ ả ượ d c"ụ 1. Trong tác ph m Bi n ch ng c a t nhiên, Ph.Ăngghen cũng cho r ng: "Thú v tẩ ệ ứ ủ ự ằ ậ cũng có m t l ch s , chính là l ch s ngu n g c c a chúng và l ch s phát tri n d n d nộ ị ử ị ử ồ ố ủ ị ử ể ầ ầ c a chúng cho t i tr ng thái hi n nay c a chúng. Nh ng l ch s y không ph i do chúngủ ớ ạ ệ ủ ư ị ử ấ ả làm ra và trong ch ng m c mà chúng tham d vào vi c làm ra l ch s y thì đi u đó di nừ ự ự ệ ị ử ấ ề ễ ra mà chúng không h bi t và không ph i do ý mu n c a chúng. Ng c l i, con ng iề ế ả ố ủ ượ ạ ườ càng cách xa con v t, hi u theo nghĩa h p c a t này bao nhiêu thì con ng i l i càng tậ ể ẹ ủ ừ ườ ạ ự mình làm ra l ch s c a mình m t cách có ý th c b y nhiêu". ị ử ủ ộ ứ ấ Nh v y, v i t cách là th c th xã h i, con ng i ho t đ ng th c ti n, tác đ ngư ậ ớ ư ự ể ộ ườ ạ ộ ự ễ ộ vào t nhiên, c i bi n gi i t nhiên, đ ng th i thúc đ y s v n đ ng phát tri n c a l chự ả ế ớ ự ồ ờ ẩ ự ậ ộ ể ủ ị s xã h i. Th gi i loài v t d a vào nh ng đi u ki n có s n c a t nhiên. Con ng iử ộ ế ớ ậ ự ữ ề ệ ẵ ủ ự ườ thì trái l i, thông qua ho t đ ng th c ti n c a mình đ làm phong phú thêm th gi i tạ ạ ộ ự ễ ủ ể ế ớ ự nhiên, tái t o l i m t t nhiên th hai theo m c đích c a mình. ạ ạ ộ ự ứ ụ ủ Trong quá trình c i bi n t nhiên, con ng i cũng làm ra l ch s c a mình. Conả ế ự ườ ị ử ủ ng i là s n ph m c a l ch s , đ ng th i là ch th sáng t o ra l ch s c a chính b nườ ả ẩ ủ ị ử ồ ờ ủ ể ạ ị ử ủ ả thân con ng i. Ho t đ ng lao đ ng s n xu t v a là đi u ki n cho s t n t i c a conườ ạ ộ ộ ả ấ ừ ề ệ ự ồ ạ ủ ng i, v a là ph ng th c đ làm bi n đ i đ i s ng và b m t xã h i. Trên c s n mườ ừ ươ ứ ể ế ổ ờ ố ộ ặ ộ ơ ở ắ b t quy lu t c a l ch s xã h i, con ng i thông qua ho t đ ng v t ch t và tinh th n,ắ ậ ủ ị ử ộ ườ ạ ộ ậ ấ ầ thúc đ y xã h i phát tri n t th p đ n cao, phù h p v i m c tiêu và nhu c u do conẩ ộ ể ừ ấ ế ợ ớ ụ ầ ng i đ t ra. Không có ho t đ ng c a con ng i thì cũng không t n t i quy lu t xã h i,ườ ặ ạ ộ ủ ườ ồ ạ ậ ộ và do đó, không có s t n t i c a toàn b l ch s xã h i loài ng i. ự ồ ạ ủ ộ ị ử ộ ườ Không có con ng i tr u t ng, ch có con ng i c th trong m i giai đo n phátườ ừ ượ ỉ ườ ụ ể ỗ ạ tri n nh t đ nh c a xã h i. Do v y, b n ch t con ng i, trong m i quan h v i đi uể ấ ị ủ ộ ậ ả ấ ườ ố ệ ớ ề ki n l ch s xã h i luôn luôn v n đ ng bi n đ i, cũng ph i thay đ i cho phù h p. B nệ ị ử ộ ậ ộ ế ổ ả ổ ợ ả ch t con ng i không ph i là m t h th ng đóng kín, mà là h th ng m , t ng ngấ ườ ả ộ ệ ố ệ ố ở ươ ứ v i đi u ki n t n t i c a con ng i. M c dù là "t ng hoà các quan h xã h i", conớ ề ệ ồ ạ ủ ườ ặ ổ ệ ộ ng i có vai trò tích c c trong ti n trình l ch s v i t cách là ch th sáng t o. Thôngườ ự ế ị ử ớ ư ủ ể ạ qua đó, b n ch t con ng i cũng v n đ ng bi n đ i cho phù h p. Có th nói r ng, m iả ấ ườ ậ ộ ế ổ ợ ể ằ ỗ s v n đ ng và ti n lên c a l ch s s quy đ nh t ng ng (m c dù không trùng kh p)ự ậ ộ ế ủ ị ử ẽ ị ươ ứ ặ ớ v i s v n đ ng và bi n đ i c a b n ch t con ng i. ớ ự ậ ộ ế ổ ủ ả ấ ườ Vì v y, đ phát tri n b n ch t con ng i theo h ng tích c c, c n ph i làm choậ ể ể ả ấ ườ ướ ự ầ ả hoàn c nh ngày càng mang tính ng i nhi u h n. Hoàn c nh đó chính là toàn b môiả ườ ề ơ ả ộ tr ng t nhiên và xã h i tác đ ng đ n con ng i theo khuynh h ng phát tri n nh mườ ự ộ ộ ế ườ ướ ể ằ đ t t i các giá tr có tính m c đích, t giác, có ý nghĩa đ nh h ng giáo d c. Thông quaạ ớ ị ụ ự ị ướ ụ đó, con ng i ti p nh n hoàn c nh m t cách tích c c và tác đ ng tr l i hoàn c nh trênườ ế ậ ả ộ ự ộ ở ạ ả nhi u ph ng di n khác nhau: ho t đ ng th c ti n, quan h ng x , hành vi con ng i,ề ươ ệ ạ ộ ự ễ ệ ứ ử ườ s phát tri n c a ph m ch t trí tu và năng l c t duy, các quy lu t nh n th c h ngự ể ủ ẩ ấ ệ ự ư ậ ậ ứ ướ con ng i t i ho t đ ng v t ch t. Đó là bi n ch ng c a m i quan h gi a con ng iườ ớ ạ ộ ậ ấ ệ ứ ủ ố ệ ữ ườ và hoàn c nh trong b t kỳ giai đo n nào c a l ch s xã h i loài ng i. ả ấ ạ ủ ị ử ộ ườ II- Quan h gi a cá nhân và xã h i ệ ữ ộ 1. Khái ni m cá nhân và nhân cách ệ Cá nhân là khái ni m ch con ng i c th s ng trong m t xã h i nh t đ nh vàệ ỉ ườ ụ ể ố ộ ộ ấ ị đ c phân bi t v i các cá th khác thông qua tính đ n nh t và tính ph bi n c a nó.ượ ệ ớ ể ơ ấ ổ ế ủ Khái ni m cá nhân cũng đ c phân bi t v i khái ni m con ng i, vì con ng i là kháiệ ượ ệ ớ ệ ườ ườ ni m dùng đ ch tính ph bi n trong b n ch t ng i c a t t c các cá nhân. ệ ể ỉ ổ ế ả ấ ườ ủ ấ ả Xã h i do các cá nhân t o nên. Các cá nhân s ng và ho t đ ng trong các nhóm,ộ ạ ố ạ ộ c ng đ ng và t p đoàn xã h i khác nhau, mang tính l ch s xác đ nh. Y u t xã h i làộ ồ ậ ộ ị ử ị ế ố ộ đ c tr ng căn b n đ hình thành cá nhân. ặ ư ả ể Nh v y, cá nhân là m t ch nh th đ n nh t, v a mang tính cá bi t v a mang tínhư ậ ộ ỉ ể ơ ấ ừ ệ ừ ph bi n, là ch th c a lao đ ng, c a m i quan h xã h i và c a nh n th c nh mổ ế ủ ể ủ ộ ủ ọ ệ ộ ủ ậ ứ ằ th c hi n ch c năng cá nhân và ch c năng xã h i trong m t giai đo n phát tri n nh tự ệ ứ ứ ộ ộ ạ ể ấ đ nh c a l ch s xã h i. ị ủ ị ử ộ Nhân cách là khái ni m ch b n s c đ c đáo, riêng bi t c a m i cá nhân, là n iệ ỉ ả ắ ộ ệ ủ ỗ ộ dung và tính ch t bên trong c a m i cá nhân. B i v y, n u cá nhân là khái ni m ch sấ ủ ỗ ở ậ ế ệ ỉ ự khác bi t gi a cá th v i gi ng loài thì nhân cách là khái ni m ch s khác bi t gi a cácệ ữ ể ớ ố ệ ỉ ự ệ ữ cá nhân. Cá nhân là ph ng th c bi u hi n c a gi ng loài còn nhân cách v a là n iươ ứ ể ệ ủ ố ừ ộ dung, v a là cách th c bi u hi n c a m i cá nhân riêng bi t. ừ ứ ể ệ ủ ỗ ệ Nhân cách bi u hi n th gi i cái tôi c a m i cá nhân, là s t ng h p c a các y uể ệ ế ớ ủ ỗ ự ổ ợ ủ ế t sinh h c, tâm lý, xã h i, t o nên đ c tr ng riêng có c a cá nhân, đóng vai trò ch thố ọ ộ ạ ặ ư ủ ủ ể t ý th c, t đánh giá, t kh ng đ nh và t đi u ch nh m i ho t đ ng c a mình. ự ứ ự ự ẳ ị ự ề ỉ ọ ạ ộ ủ Nhân cách không ph i là cái b m sinh, s n có mà đ c hình thành và phát tri nả ẩ ẵ ượ ể ph thu c vào ba y u t sau đây. Th nh t, nhân cách ph i d a trên ti n đ sinh h c vàụ ộ ế ố ứ ấ ả ự ề ề ọ t ch t di truy n h c, m t cá th s ng phát tri n cao nh t c a gi i h u sinh. Th hai,ư ấ ề ọ ộ ể ố ể ấ ủ ớ ữ ứ môi tr ng xã h i là y u t quy t đ nh s hình thành và phát tri n c a nhân cách thôngườ ộ ế ố ế ị ự ể ủ qua s tác đ ng bi n ch ng c a gia đình, nhà tr ng và xã h i đ i v i m i cá nhân.ự ộ ệ ứ ủ ườ ộ ố ớ ỗ Th ba, h t nhân c a nhân cách là th gi i quan cá nhân, bao g m toàn b các y u tứ ạ ủ ế ớ ồ ộ ế ố nh quan đi m, lý lu n, ni m tin, đ nh h ng giá tr ... Y u t quy t đ nh đ hình thànhư ể ậ ề ị ướ ị ế ố ế ị ể th gi i quan cá nhân là tính ch t c a th i đ i; l i ích, vai trò đ a v cá nhân trong xã h i;ế ớ ấ ủ ờ ạ ợ ị ị ộ kh năng th m đ nh giá tr đ o đ c - nhân văn và kinh nghi m c a m i cá nhân. D aả ẩ ị ị ạ ứ ệ ủ ỗ ự trên n n t ng c a th gi i quan cá nhân đ hình thành các thu c tính bên trong v năngề ả ủ ế ớ ể ộ ề l c, v ph m ch t xã h i nh năng l c trí tu , chuyên môn, ph m ch t chính tr , đ oự ề ẩ ấ ộ ư ự ệ ẩ ấ ị ạ đ c, pháp lu t, th m m . ứ ậ ẩ ỹ 2. Bi n ch ng gi a cá nhân và xã h i ệ ứ ữ ộ Xã h i là khái ni m dùng đ ch c ng đ ng các cá nhân trong m i quan h bi nộ ệ ể ỉ ộ ồ ố ệ ệ ch ng v i nhau, trong đó c ng đ ng nh nh t c a m t xã h i là c ng đ ng t p th giaứ ớ ộ ồ ỏ ấ ủ ộ ộ ộ ồ ậ ể đình, c quan, đ n v ... và l n h n là c ng đ ng xã h i qu c gia, dân t c… và r ng l nơ ơ ị ớ ơ ộ ồ ộ ố ộ ộ ớ nh t là c ng đ ng nhân lo i. ấ ồ ồ ạ Nguyên t c c b n c a vi c xác l p m i quan h gi a cá nhân và t p th cũngắ ơ ả ủ ệ ậ ố ệ ữ ậ ể nh m i quan h gi a cá nhân và các c ng đ ng xã h i nói chung chính là m i quan hư ố ệ ữ ộ ồ ộ ố ệ gi a l i ích cá nhân và l i ích c ng đ ng xã h i. Đó cũng là m i quan h v a có sữ ợ ợ ộ ồ ộ ố ệ ừ ự th ng nh t v a có mâu thu n. ố ấ ừ ẫ M i cá nhân v i t cách là m t con ng i, không bao gi có th tách r i kh iỗ ớ ư ộ ườ ờ ể ờ ỏ nh ng c ng đ ng xã h i nh t đ nh, đ ng th i m i quan h gi a cá nhân và xã h i làữ ộ ồ ộ ấ ị ồ ờ ố ệ ữ ộ hi n t ng có tính l ch s . ệ ượ ị ử Là m t hi n t ng l ch s , quan h cá nhân - xã h i luôn luôn v n đ ng, bi n đ iộ ệ ượ ị ử ệ ộ ậ ộ ế ổ và phát tri n, trong đó, s thay đ i v ch t ch di n ra khi có s thay th hình thái kinhể ự ổ ề ấ ỉ ễ ự ế t - xã h i này b ng hình thái kinh t - xã h i khác. Trong giai đo n c ng s n nguyênế ộ ằ ế ộ ạ ộ ả thu , không có s đ i kháng gi a cá nhân và xã h i. L i ích cá nhân và l i ích xã h i cănỷ ự ố ữ ộ ợ ợ ộ b n là th ng nh t. Khi xã h i phân chia giai c p, quan h cá nhân và xã h i v a cóả ố ấ ộ ấ ệ ộ ừ th ng nh t v a có mâu thu n và mâu thu n đ i kháng. Trong ch nghĩa xã h i, nh ngố ấ ừ ẫ ẫ ố ủ ộ ữ đi u ki n c a xã h i m i t o ti n đ cho cá nhân, đ m i cá nhân phát huy năng l c vàề ệ ủ ộ ớ ạ ề ề ể ỗ ự b n s c riêng c a mình, phù h p v i l i ích và m c tiêu c a xã h i m i. Vì v y, xã h iả ắ ủ ợ ớ ợ ụ ủ ộ ớ ậ ộ xã h i ch nghĩa và cá nhân là th ng nh t bi n ch ng, là ti n đ và đi u ki n c a nhau.ộ ủ ố ấ ệ ứ ề ề ề ệ ủ Theo quan đi m c a tri t h c Mác - Lênin, xã h i gi vai trò quy t đ nh đ i v i cáể ủ ế ọ ộ ữ ế ị ố ớ nhân. B i v y, th c ch t c a vi c t ch c xã h i là gi i quy t quan h l i ích nh mở ậ ự ấ ủ ệ ổ ứ ộ ả ế ệ ợ ằ t o kh năng cao nh t cho m i cá nhân tác đ ng vào m i quá trình kinh t , xã h i, choạ ả ấ ỗ ộ ọ ế ộ s phát tri n đ c th c hi n. Xã h i càng phát tri n thì cá nhân càng có đi u ki n đự ể ượ ự ệ ộ ể ề ệ ể ti p nh n ngày càng nhi u nh ng giá tr v t ch t và tinh th n. M t khác, m i cá nhânế ậ ề ữ ị ậ ấ ầ ặ ỗ trong xã h i càng phát tri n thì càng có đi u ki n đ thúc đ y xã h i ti n lên. Vì v y,ộ ể ề ệ ể ẩ ộ ế ậ th a mãn ngày càng t t h n nhu c u và l i ích chính đáng c a cá nhân là m c tiêu vàỏ ố ơ ầ ợ ủ ụ đ ng l c thúc đ y s phát tri n xã h i. B t c v n đ gì, dù là ph m vi nhân lo i hayộ ự ẩ ự ể ộ ấ ứ ấ ề ạ ạ cá nhân, dù tr c ti p hay gián ti p, n u l i ích cá nhân và xã h i là th ng nh t thì chínhự ế ế ế ợ ộ ố ấ đó b t g p m c đích và đ ng l c c a s n l c chung vì m t t ng lai t t đ p. ở ắ ặ ụ ộ ự ủ ự ỗ ự ộ ươ ố ẹ M i quan h gi a l i ích cá nhân và l i ích xã h i do s quy đ nh c a m t kháchố ệ ữ ợ ợ ộ ự ị ủ ặ quan và m t ch quan. M t khách quan bi u hi n trình đ phát tri n và năng su t laoặ ủ ặ ể ệ ở ộ ể ấ đ ng xã h i. M t ch quan bi u hi n kh năng nh n th c và v n d ng quy lu t xãộ ộ ặ ủ ể ệ ở ả ậ ứ ậ ụ ậ h i phù h p v i m c đích c a con ng i. ộ ợ ớ ụ ủ ườ Trong th i kỳ quá đ lên ch nghĩa xã h i và ngay c d i ch đ xã h i chờ ộ ủ ộ ả ướ ế ộ ộ ủ nghĩa, nh ng mâu thu n gi a cá nhân và xã h i v n còn t n t i. Do đó, đ gi i quy tữ ẫ ữ ộ ẫ ồ ạ ể ả ế đúng đ n quan h cá nhân - xã h i, c n ph i tránh hai thái đ c c đoan. M t là, ch th yắ ệ ộ ầ ả ộ ự ộ ỉ ấ cá nhân mà không th y xã h i, đem cá nhân đ i l p v i xã h i, nhu c u cá nhân ch aấ ộ ố ậ ớ ộ ầ ư phù h p v i đi u ki n phát tri n c a xã h i. Khuynh h ng này có th d n đ n chợ ớ ề ệ ể ủ ộ ướ ể ẫ ế ủ nghĩa cá nhân. Hai là, ch th y xã h i mà không th y cá nhân, quan ni m sai l m v l iỉ ấ ộ ấ ệ ầ ề ợ ích xã h i, v ch nghĩa t p th , th c ch t là ch nghĩa bình quân, coi nh vai trò cáộ ề ủ ậ ể ự ấ ủ ẹ nhân, l i ích cá nhân. Xã h i càng phát tri n thì nhu c u, l i ích cá nhân càng đa d ng.ợ ộ ể ầ ợ ạ N u không quan tâm đ n v n đ cá nhân, s d n đ n m t xã h i nghèo nàn, ch m phátế ế ấ ề ẽ ẫ ế ộ ộ ậ tri n, không phù h p v i b n ch t c a ch nghĩa xã h i. ể ợ ớ ả ấ ủ ủ ộ n c ta hi n nay, n n kinh t th tr ng đang thúc đ y s phát tri n c a l cở ướ ệ ề ế ị ườ ẩ ự ể ủ ự l ng s n xu t, nâng cao năng su t lao đ ng, t o ra c s v t ch t và văn hóa tinh th nượ ả ấ ấ ộ ạ ơ ở ậ ấ ầ ngày càng đa d ng và phong phú. L i ích cá nhân ngày càng đ c chú ý, t o ra c h iạ ợ ượ ạ ơ ộ m i đ phát tri n cá nhân. Tuy nhiên, c ch này có th d n t i tuy t đ i hóa l i íchớ ể ể ơ ế ể ẫ ớ ệ ố ợ kinh t , d n t i phân hóa giàu nghèo trong xã h i, ch a đ ng nh ng kh năng đ i l pế ẫ ớ ộ ứ ự ữ ả ố ậ gi a cá nhân và xã h i. Do đó, chúng ta c n kh c ph c m t trái c a c ch th tr ng,ữ ộ ầ ắ ụ ặ ủ ơ ế ị ườ phát huy vai trò nhân t con ng i, th c hi n chi n l c con ng i c a Đ ng ta là m tố ườ ự ệ ế ượ ườ ủ ả ộ m c tiêu có ý nghĩa quy t đ nh đ gi i quy t t t m i quan h gi a cá nhân và xã h i,ụ ế ị ể ả ế ố ố ệ ữ ộ theo tinh th n Ngh quy t Đ i h i đ i bi u toàn qu c l n th IX c a Đ ng đã ch ra:ầ ị ế ạ ộ ạ ể ố ầ ứ ủ ả ỉ Xây d ng con ng i Vi t Nam có tinh th n yêu n c và yêu ch nghĩa xã h i, có ý th cự ườ ệ ầ ướ ủ ộ ứ t c ng dân t c, trách nhi m cao trong lao đ ng, có l ng tâm ngh nghi p, có tácự ườ ộ ệ ộ ươ ề ệ phong công nghi p, có ý th c c ng đ ng, tôn tr ng nghĩa tình, có l i s ng văn hóa, quanệ ứ ộ ồ ọ ố ố h hài hoà trong gia đình, c ng đ ng và xã h i. ệ ộ ồ ộ III- Vai trò qu n chúng nhân dân và cá nhân trong l ch s ầ ị ử Con ng i sáng t o ra l ch s c a mình, song vai trò quy t đ nh s phát tri n xãườ ạ ị ử ủ ế ị ự ể h i là thu c v qu n chúng nhân dân hay c a các cá nhân có ph m ch t đ c bi t - vĩộ ộ ề ầ ủ ẩ ấ ặ ệ nhân, lãnh t ? ụ 1. Khái ni m qu n chúng nhân dân và cá nhân trong l ch s ệ ầ ị ử a) Khái ni m qu n chúng nhân dân ệ ầ Quá trình v n đ ng, phát tri n c a l ch s di n ra thông qua ho t đ ng c a kh iậ ộ ể ủ ị ử ễ ạ ộ ủ ố đông đ o con ng i đ c g i là qu n chúng nhân dân, d i s lãnh đ o c a m t cáả ườ ượ ọ ầ ướ ự ạ ủ ộ nhân hay m t t ch c, nh m th c hi n m c đích và l i ích c a mình. ộ ổ ứ ằ ự ệ ụ ợ ủ Căn c vào đi u ki n l ch s xã h i và nh ng nhi m v đ t ra c a m i th i đ iứ ề ệ ị ử ộ ữ ệ ụ ặ ủ ỗ ờ ạ mà qu n chúng nhân dân bao hàm nh ng thành ph n, t ng l p xã h i và giai c p khácầ ữ ầ ầ ớ ộ ấ nhau. Nh v y, qu n chúng nhân dân là b ph n có cùng chung l i ích căn b n, bao g mư ậ ầ ộ ậ ợ ả ồ nh ng thành ph n, nh ng t ng l p và nh ng giai c p, liên k t l i thành t p th d i sữ ầ ữ ầ ớ ữ ấ ế ạ ậ ể ướ ự lãnh đ o c a m t cá nhân, t ch c hay đ ng phái nh m gi i quy t nh ng v n đ kinhạ ủ ộ ổ ứ ả ằ ả ế ữ ấ ề t , chính tr , xã h i c a m t th i đ i nh t đ nh. ế ị ộ ủ ộ ờ ạ ấ ị Khái ni m qu n chúng nhân dân đ c xác đ nh b i các n i dung sau đây: Thệ ầ ượ ị ở ộ ứ nh t, nh ng ng i lao đ ng s n xu t ra c a c i v t ch t và các giá tr tinh th n, đóngấ ữ ườ ộ ả ấ ủ ả ậ ấ ị ầ vai trò là h t nhân c b n c a qu n chúng nhân dân. Th hai, nh ng b ph n dân cạ ơ ả ủ ầ ứ ữ ộ ậ ư ch ng l i giai c p th ng tr áp b c, bóc l t, đ i kháng v i nhân dân. Th ba, nh ng giaiố ạ ấ ố ị ứ ộ ố ớ ứ ữ c p, nh ng t ng l p xã h i thúc đ y s ti n b xã h i thông qua ho t đ ng c a mình,ấ ữ ầ ớ ộ ẩ ự ế ộ ộ ạ ộ ủ tr c ti p ho c gián ti p trên các lĩnh v c c a đ i s ng xã h i. ự ế ặ ế ự ủ ờ ố ộ Do đó, qu n chúng nhân dân là m t ph m trù l ch s , v n đ ng bi n đ i theo sầ ộ ạ ị ử ậ ộ ế ổ ự phát tri n c a l ch s xã h i. ể ủ ị ử ộ b) Khái ni m cá nhân trong l ch s ệ ị ử Trong m i liên h không rách r i v i qu n chúng nhân dân, nh ng cá nhân ki tố ệ ờ ớ ầ ữ ệ xu t có vai trò đ c bi t quan tr ng trong các ti n trình l ch s ; đó là nh ng vĩ nhân, lãnhấ ặ ệ ọ ế ị ử ữ t . ụ Vĩ nhân là nh ng cá nhân ki t xu t trong các lĩnh v c chính tr , kinh t , khoa h c,ữ ệ ấ ự ị ế ọ ngh thu t... Trong m i quan h v i qu n chúng nhân dân, lãnh t là nh ng cá nhân ki tệ ậ ố ệ ớ ầ ụ ữ ệ xu t do phong trào cách m ng c a qu n chúng nhân dân t o nên. ấ ạ ủ ầ ạ Đ tr thành lãnh t g n bó v i qu n chúng, đ c qu n chúng tín nhi m, lãnh tể ở ụ ắ ớ ầ ượ ầ ệ ụ ph i là ng i có nh ng ph m ch t c b n sau đây: M t là, có tri th c khoa h c uyênả ườ ữ ẩ ấ ơ ả ộ ứ ọ bác, n m b t đ c xu th v n đ ng c a dân t c, qu c t và th i đ i. Hai là, có năngắ ắ ượ ế ậ ộ ủ ộ ố ế ờ ạ l c t p h p qu n chúng nhân dân, th ng nh t ý chí và hành đ ng c a qu n chúng nhânự ậ ợ ầ ố ấ ộ ủ ầ dân vào nhi m v c a dân t c, qu c t và th i đ i. Ba là, g n bó m t thi t v i qu nệ ụ ủ ộ ố ế ờ ạ ắ ậ ế ớ ầ chúng nhân dân, hy sinh quên mình vì l i ích c a dân t c, qu c t và th i đ i. ợ ủ ộ ố ế ờ ạ B t c m t th i kỳ nào, m t dân t c nào, n u l ch s đ t ra nh ng nhi m v c nấ ứ ộ ờ ộ ộ ế ị ử ặ ữ ệ ụ ầ gi i quy t thì t trong phong trào qu n chúng nhân dân, t t y u s xu t hi n nh ng lãnhả ế ừ ầ ấ ế ẽ ấ ệ ữ t , đáp ng yêu c u c a l ch s . ụ ứ ầ ủ ị ử 2. Quan h gi a qu n chúng nhân dân v i lãnh t ệ ữ ầ ớ ụ C n ph i kh ng đ nh r ng, m i quan h gi a qu n chúng nhân dân v i lãnh t làầ ả ẳ ị ằ ố ệ ữ ầ ớ ụ quan h bi n ch ng. Tính bi n ch ng c a m i quan h trên bi u hi n: ệ ệ ứ ệ ứ ủ ố ệ ể ệ Th nh t, tính th ng nh t gi a qu n chúng nhân dân và lãnh t . Không có phongứ ấ ố ấ ữ ầ ụ trào cách m ng c a qu n chúng nhân dân, không có các quá trình kinh t , chính tr , xãạ ủ ầ ế ị h i c a đông đ o qu n chúng nhân dân, thì cũng không th xu t hi n lãnh t . Nh ng cáộ ủ ả ầ ể ấ ệ ụ ữ nhân u tú, nh ng lãnh t ki t xu t là s n ph m c a th i đ i, vì v y, h s là nhân tư ữ ụ ệ ấ ả ẩ ủ ờ ạ ậ ọ ẽ ố quan tr ng thúc đ y s phát tri n c a phong trào qu n chúng. ọ ẩ ự ể ủ ầ Th hai, qu n chúng nhân dân và lãnh t th ng nh t trong m c đích và l i ích c aứ ầ ụ ố ấ ụ ợ ủ mình. S th ng nh t v các m c tiêu c a cách m ng, c a hành đ ng cách m ng gi aự ố ấ ề ụ ủ ạ ủ ộ ạ ữ qu n chúng nhân dân và lãnh t do chính quan h l i ích quy đ nh. L i ích bi u hi n trênầ ụ ệ ợ ị ợ ể ệ nhi u khía c nh khác nhau: l i ích kinh t , l i ích chính tr , l i ích văn hóa... Quan h l iề ạ ợ ế ợ ị ợ ệ ợ ích là c u n i li n, là n i l c đ liên k t các cá nhân cũng nh qu n chúng nhân dân vàầ ố ề ộ ự ể ế ư ầ lãnh t v i nhau thành m t kh i th ng nh t v ý chí và hành đ ng. L i ích đó v n đ ngụ ớ ộ ố ố ấ ề ộ ợ ậ ộ phát tri n tùy thu c vào th i đ i, vào đ a v l ch s c a giai c p c m quy n mà lãnh tể ộ ờ ạ ị ị ị ử ủ ấ ầ ề ụ là đ i bi u, ph thu c vào kh năng nh n th c và v n d ng đ gi i quy t m i quan hạ ể ụ ộ ả ậ ứ ậ ụ ể ả ế ố ệ gi a các cá nhân, các giai c p và t ng l p xã h i. T đó, có th th y r ng, m c đữ ấ ầ ớ ộ ừ ể ấ ằ ứ ộ th ng nh t v l i ích là c s quy đ nh s th ng nh t v nh n th c và hành đ ng gi aố ấ ề ợ ơ ở ị ự ố ấ ề ậ ứ ộ ữ qu n chúng nhân dân và lãnh t trong l ch s . ầ ụ ị ử Th ba, s khác bi t gi a qu n chúng nhân dân và lãnh t bi u hi n trong vai tròứ ự ệ ữ ầ ụ ể ệ khác nhau c a s tác đ ng đ n l ch s . Tuy cùng đóng vai trò quan tr ng đ i v i ti nủ ự ộ ế ị ử ọ ố ớ ế trình phát tri n c a l ch s xã h i, nh ng qu n chúng nhân dân là l c l ng quy t đ nhể ủ ị ử ộ ư ầ ự ượ ế ị s phát tri n, còn lãnh t là ng i đ nh h ng, d n d t phong trào, thúc đ y s phátự ể ụ ườ ị ướ ẫ ắ ẩ ự tri n c a l ch s . ể ủ ị ử B i v y, quan h gi a qu n chúng nhân dân và vĩ nhân lãnh t là bi n ch ng, v aở ậ ệ ữ ầ ụ ệ ứ ừ th ng nh t v a khác bi t. ố ấ ừ ệ Ch nghĩa Mác - Lênin kh ng đ nh vai trò quy t đ nh c a qu n chúng nhân dân,ủ ẳ ị ế ị ủ ầ đ ng th i đánh giá cao vai trò c a lãnh t . ồ ờ ủ ụ a) Vai trò c a qu n chúng nhân dân ủ ầ V căn b n, t t c các nhà tri t h c trong l ch s tri t h c tr c Mác đ u khôngề ả ấ ả ế ọ ị ử ế ọ ướ ề nh n th c đúng vai trò c a qu n chúng nhân dân trong trong ti n trình phát tri n c a l chậ ứ ủ ầ ế ể ủ ị s . V ngu n g c lý lu n, đi u đó có nguyên nhân t quan đi m duy tâm ho c siêu hìnhử ề ồ ố ậ ề ừ ể ặ v xã h i. ề ộ Ch nghĩa duy v t l ch s kh ng đ nh qu n chúng nhân dân là ch th sáng t oủ ậ ị ử ẳ ị ầ ủ ể ạ chân chính ra l ch s . B i vì, m i lý t ng gi i phóng xã h i, gi i phóng con ng i chị ử ở ọ ưở ả ộ ả ườ ỉ đ c ch ng minh thông qua s ti p thu và ho t đ ng c a qu n chúng nhân dân. H nượ ứ ự ế ạ ộ ủ ầ ơ n a, t t ng t nó không làm bi n đ i xã h i mà ph i thông qua hành đ ng cáchữ ư ưở ự ế ổ ộ ả ộ m ng, ho t đ ng th c ti n c a qu n chúng nhân dân, đ bi n lý t ng, c m thànhạ ạ ộ ự ễ ủ ầ ể ế ưở ướ ơ hi n th c trong đ i s ng xã h i. ệ ự ờ ố ộ Vai trò quy t đ nh l ch s c a qu n chúng nhân dân đ c bi u hi n ba n i dung.ế ị ị ử ủ ầ ượ ể ệ ở ộ Th nh t, qu n chúng nhân dân là l c l ng s n xu t c b n c a xã h i, tr c ti pứ ấ ầ ự ượ ả ấ ơ ả ủ ộ ự ế s n xu t ra c a c i v t ch t, là c s c a s t n t i và phát tri n c a xã h i. Conả ấ ủ ả ậ ấ ơ ở ủ ự ồ ạ ể ủ ộ ng i mu n t n t i ph i có các đi u ki n v t ch t c n thi t, mà nh ng nhu c u đó chườ ố ồ ạ ả ề ệ ậ ấ ầ ế ữ ầ ỉ có th đáp ng đ c thông qua s n xu t. L c l ng s n xu t c b n là đông đ o qu nể ứ ượ ả ấ ự ượ ả ấ ơ ả ả ầ chúng nhân dân lao đ ng bao g m c lao đ ng chân tay và lao đ ng trí óc. Cách m ngộ ồ ả ộ ộ ạ khoa h c k thu t hi n nay có vai trò đ c bi t đ i v i s phát tri n c a l c l ng s nọ ỹ ậ ệ ặ ệ ố ớ ự ể ủ ự ượ ả xu t. Song, vai trò c a khoa h c ch có th phát huy thông qua th c ti n s n xu t c aấ ủ ọ ỉ ể ự ễ ả ấ ủ qu n chúng nhân dân lao đ ng, nh t là đ i ngũ công nhân hi n đ i và trí th c trong n nầ ộ ấ ộ ệ ạ ứ ề s n xu t xã h i, c a th i đ i kinh t tri th c. Đi u đó kh ng đ nh r ng, ho t đ ng s nả ấ ộ ủ ờ ạ ế ứ ề ẳ ị ằ ạ ộ ả xu t c a qu n chúng nhân dân là đi u ki n c b n đ quy t đ nh s t n t i và phátấ ủ ầ ề ệ ơ ả ể ế ị ự ồ ạ tri n c a xã h i. ể ủ ộ Th hai, qu n chúng nhân dân là đ ng l c c b n c a m i cu c cách m ng xã h i.ứ ầ ộ ự ơ ả ủ ọ ộ ạ ộ L ch s đã ch ng minh r ng, không có cu c chuy n bi n cách m ng nào mà không làị ử ứ ằ ộ ể ế ạ ho t đ ng đông đ o c a qu n chúng nhân dân. H là l c l ng c b n c a cách m ng,ạ ộ ả ủ ầ ọ ự ượ ơ ả ủ ạ đóng vai trò quy t đ nh th ng l i c a m i cu c cách m ng. Trong các cu c cách m ngế ị ắ ợ ủ ọ ộ ạ ộ ạ làm chuy n bi n xã h i t hình thái kinh t - xã h i này sang hình thái kinh t - xã h iể ế ộ ừ ế ộ ế ộ khác, nhân dân lao đ ng là l c l ng tham gia đông đ o. Cách m ng là ngày h i c aộ ự ượ ả ạ ộ ủ qu n chúng, là s nghi p c a qu n chúng. T t nhiên, suy đ n cùng, nguyên nhân c aầ ự ệ ủ ầ ấ ế ủ m i cu c cách m ng là b t đ u t s phát tri n c a l c l ng s n xu t, d n đ n mâuọ ộ ạ ắ ầ ừ ự ể ủ ự ượ ả ấ ẫ ế thu n v i quan h s n xu t, nghĩa là b t đ u t ho t đ ng s n xu t v t ch t c a qu nẫ ớ ệ ả ấ ắ ầ ừ ạ ộ ả ấ ậ ấ ủ ầ chúng nhân dân. B i v y, nhân dân lao đ ng là ch th c a các quá trình kinh t , chínhở ậ ộ ủ ể ủ ế tr , xã h i, đóng vai trò là đ ng l c c b n c a m i cu c cách m ng xã h i. ị ộ ộ ự ơ ả ủ ọ ộ ạ ộ Th ba, qu n chúng nhân dân là ng i sáng t o ra nh ng giá tr văn hóa tinh th n.ứ ầ ườ ạ ữ ị ầ Qu n chúng nhân dân đóng vai trò to l n trong s phát tri n c a khoa h c, ngh thu t,ầ ớ ự ể ủ ọ ệ ậ văn h c, đ ng th i, áp d ng nh ng thành t u đó vào ho t đ ng th c ti n. Nh ng sángọ ồ ờ ụ ữ ự ạ ộ ự ễ ữ t o v văn h c, ngh thu t, khoa h c, y h c, quân s , kinh t , chính tr , đ o đ c... c aạ ề ọ ệ ậ ọ ọ ự ế ị ạ ứ ủ nhân dân v a là c i ngu n, v a là đi u ki n đ thúc đ y s phát tri n n n văn hóa tinhừ ộ ồ ừ ề ệ ể ẩ ự ể ề th n c a các dân t c trong m i th i đ i. Ho t đ ng c a qu n chúng nhân dân t trongầ ủ ộ ọ ờ ạ ạ ộ ủ ầ ừ th c ti n là ngu n c m h ng vô t n cho m i sáng t o tinh th n trong đ i s ng xã h i.ự ễ ồ ả ứ ậ ọ ạ ầ ờ ố ộ M t khác, các giá tr văn hóa tinh th n ch có th tr ng t n khi đ c đông đ o qu nặ ị ầ ỉ ể ườ ồ ượ ả ầ chúng nhân dân ch p nh n và truy n bá sâu r ng, tr thành giá tr ph bi n. ấ ậ ề ộ ở ị ổ ế Tóm l i, xét t kinh t đ n chính tr , t ho t đ ng v t ch t đ n ho t đ ng tinhạ ừ ế ế ị ừ ạ ộ ậ ấ ế ạ ộ th n, qu n chúng nhân dân luôn đóng vai trò quy t đ nh trong l ch s . Tuy nhiên, tùy vàoầ ầ ế ị ị ử đi u ki n l ch s mà vai trò ch th c a qu n chúng nhân dân cũng bi u hi n khácề ệ ị ử ủ ể ủ ầ ể ệ nhau. Ch có trong ch nghĩa xã h i, qu n chúng nhân dân m i có đ đi u ki n đ phátỉ ủ ộ ầ ớ ủ ề ệ ể huy tài năng và trí sáng t o c a mình. ạ ủ L ch s dân t c Vi t Nam đã ch ng minh vai trò, s c m nh c a qu n chúng nhânị ử ộ ệ ứ ứ ạ ủ ầ dân, nh Nguy n Trãi đã nói: "Ch thuy n cũng là dân, l t thuy n cũng là dân, thu nư ễ ở ề ậ ề ậ lòng dân thì s ng, ngh ch lòng dân thì ch t". Đ ng C ng s n Vi t Nam cũng kh ng đ nhố ị ế ả ộ ả ệ ẳ ị r ng, cách m ng là s nghi p c a qu n chúng, và quan đi m "l y dân làm g c" trằ ạ ự ệ ủ ầ ể ấ ố ở thành t t ng th ng tr c nói lên vai trò sáng t o ra l ch s c a nhân dân Vi t Nam. ư ưở ườ ự ạ ị ử ủ ệ b) Vai trò c a lãnh t ủ ụ Trong m i quan h v i qu n chúng nhân dân, lãnh t có nhi m v ch y u sau:ố ệ ớ ầ ụ ệ ụ ủ ế Th nh t, n m b t xu th c a dân t c, qu c t và th i đ i trên c s hi u bi t nh ngứ ấ ắ ắ ế ủ ộ ố ế ờ ạ ơ ở ể ế ữ quy lu t khách quan c a các quá trình kinh t , chính tr , xã h i. Th hai, đ nh h ngậ ủ ế ị ộ ứ ị ướ chi n l c và ho ch đ nh ch ng trình hành đ ng cách m ng. Th ba, t ch c l cế ượ ạ ị ươ ộ ạ ứ ổ ứ ự l ng, giáo d c thuy t ph c qu n chúng, th ng nh t ý chí và hành đ ng c a qu nượ ụ ế ụ ầ ố ấ ộ ủ ầ chúng nh m h ng vào gi i quy t nh ng m c tiêu cách m ng đ ra. ằ ướ ả ế ữ ụ ạ ề T nhi m v trên ta th y lãnh t có vai trò to l n đ i v i phong trào qu n chúngừ ệ ụ ấ ụ ớ ố ớ ầ Lênin vi t: "Trong l ch s , ch a h có m t giai c p nào giành đ c quy n th ng tr , n uế ị ử ư ề ộ ấ ượ ề ố ị ế nó không đào t o đ c trong hàng ngũ c a mình nh ng lãnh t chính tr , nh ng đ i bi uạ ượ ủ ữ ụ ị ữ ạ ể ti n phong có đ kh năng t ch c và lãnh đ o phong trào". Đ ng th i, ch nghĩa Mác -ề ủ ả ổ ứ ạ ồ ờ ủ Lênin đòi h i ph i bài tr t sùng bái cá nhân. ỏ ả ừ ệ T sùng bái cá nhân, th n thánh hóa cá nhân ng i lãnh đ o, s d n đ n tuy t đ iệ ầ ườ ạ ẽ ẫ ế ệ ố hóa cá nhân ki t xu t, vai trò ng i lãnh đ o mà xem nh vai trò c a t p th lãnh đ oệ ấ ườ ạ ẹ ủ ậ ể ạ và c a qu n chúng nhân dân. Căn b nh trên d n đ n h n ch ho c t c b quy n làmủ ầ ệ ẫ ế ạ ế ặ ướ ỏ ề ch c a nhân dân, làm cho nhân dân thi u tin t ng vào chính b n thân h , d n đ n tháiủ ủ ế ưở ả ọ ẫ ế đ ph c tùng tiêu c c, mù quáng, không phát huy đ c tính năng đ ng sáng t o chộ ụ ự ượ ộ ạ ủ quan c a mình. Ng i m c căn b nh sùng bái cá nhân th ng đ t mình cao h n t p th ,ủ ườ ắ ệ ườ ặ ơ ậ ể đ ng ngoài đ ng l i chính sách, pháp lu t c a Đ ng và Nhà n c. H không th cứ ườ ố ậ ủ ả ướ ọ ự hi n đúng chính sách cán b c a Đ ng, vi ph m nguyên t c sinh ho t Đ ng, chia r , bèệ ộ ủ ả ạ ắ ạ ả ẽ phái, m t đoàn k t, t o ra nhi u hi n t ng tiêu c c, đánh m t lòng tin trong cán b vàấ ế ạ ề ệ ượ ự ấ ộ nhân dân, phá ho i s nghi p cách m ng c a Đ ng và nhân dân ta. Vì th , các nhà kinhạ ự ệ ạ ủ ả ế đi n c a ch nghĩa Mác - Lênin luôn luôn coi sùng bái cá nhân là m t hi n t ng hoànể ủ ủ ộ ệ ượ toàn xa l v i b n ch t, m c đích, lý t ng c a giai c p vô s n. Nh ng lãnh t vĩ đ iạ ớ ả ấ ụ ưở ủ ấ ả ữ ụ ạ c a giai c p vô s n nh C.Mác, Ph.Ăngghen, V.I.Lênin, H Chí Minh đ u h t s củ ấ ả ư ồ ề ế ứ khiêm t n, g n gũi v i nhân dân, đ cao vai trò và s c m nh c a qu n chúng nhân dân,ố ầ ớ ề ứ ạ ủ ầ x ng đáng là nh ng vĩ nhân ki t xu t mà toàn th loài ng i tôn kính và ng ng m . ứ ữ ệ ấ ể ườ ưỡ ộ Câu h i ôn t p ỏ ậ 1. Trình bày quan ni m v con ng i trong tri t h c tr c Mác? ệ ề ườ ế ọ ướ 2. Phân tích v n đ b n ch t con ng i theo quan đi m c a tri t h c Mác - Lênin?ấ ề ả ấ ườ ể ủ ế ọ 3. Phân tích m i quan h gi a cá nhân và xã h i. ý nghĩa c a v n đ này n c taố ệ ữ ộ ủ ấ ề ở ướ hi n nay? ệ 4. Trình bày vai trò qu n chúng nhân dân và lãnh t trong l ch s . ý nghĩa c a v nầ ụ ị ử ủ ấ đ này trong vi c quán tri t bài h c "l y dân làm g c"? ề ệ ệ ọ ấ ố M c l c ụ ụ Ph n I ầ Khái l c v tri t h c và l ch s tri t h c ượ ề ế ọ ị ử ế ọ Ch ng I: Khái l c v tri t h c ươ ượ ề ế ọ Ch ng II: Khái l c v l ch s tri t h c tr c Mác ươ ượ ề ị ử ế ọ ướ Ch ng III: S ra đ i và phát tri n c a tri t h c Mác - Lênin ươ ự ờ ể ủ ế ọ Ch ng IV: M t s trào l u tri t h c ph ng Tây hi n đ i ươ ộ ố ư ế ọ ươ ệ ạ Ph n II ầ Nh ng nguyên lý c b n c a tri t h c Mác - Lênin ữ ơ ả ủ ế ọ Ch ng V: V t ch t và ý th c ươ ậ ấ ứ Ch ng VI: Hai nguyên lý c a phép bi n ch ng duy v t ươ ủ ệ ứ ậ Ch ng VII: Nh ng c p ph m trù c b n c a phép bi n ch ng duyươ ữ ặ ạ ơ ả ủ ệ ứ v t ậ Ch ng VIII: Nh ng quy lu t c b n c a phép bi n ch ng duy v t ươ ữ ậ ơ ả ủ ệ ứ ậ Ch ng IX: Lý lu n nh n th c ươ ậ ậ ứ Ch ng X: Hình thái kinh t - xã h i ươ ế ộ Ch ng XI: Giai c p và dân t c ươ ấ ộ Ch ng XII: Nhà n c và cách m ng xã h i ươ ướ ạ ộ Ch ng XIII: ý th c xã h i ươ ứ ộ Ch ng XIV: Quan đi m tri t h c Mác - Lênin v con ng i ươ ể ế ọ ề ườ