Triết học - Nhìn lại quá trình hình thành và phát triển tin lành vùng dân tộc thiểu số phía bắc

   HOÀNG MINH
Ô (*) NHÌN LI QUÁ TRÌNH HÌNH THÀNH VÀ PHÁT TRIN TIN LÀNH VÙNG DÂN TC THIU S PHÍA BC Tóm tt: Không gian tín ng
ng min núi phía Bc Vit Nam vn là không gian tín ng
ng dân gian ca các dân tc sinh sng ây. Nh
ng t nm 1986 tr l i ây, vi vic xut hin ca cái gi là Vàng Ch do D
ng Vn Mình kh i x
ng,  ri sau ó gn vi Tin Lành, i sng tinh thn ca mt b phn c
dân min núi phía Bc có nhiu xáo trn. Cho n nay, b phn c
dân ó ã tr thành “tín ” ca mt s h phái Tin Lành. Bài vit này
a ra nhng con s v s phát trin ca Tin Lành khu vc min núi phía Bc Vit Nam qua bn giai o n và cùng vi ó là mt s c im ca mi giai o n. T khóa: Tin Lành, Vàng Ch, Thìn Hùng, ng
i Mông, ng
i Dao, dân tc thiu s min núi phía Bc. Tin Lành là tôn giáo cách tân, ra
i  c nm 1517. ây là mt tôn giáo th gi i có nh ng
im khác bit so v i các tôn giáo khác v danh xng. Không ch mt danh xng nh các tôn giáo khác thng có, Tin Lành có hai danh xng quc t là Protestantism và Reformism. Hai danh xng trên
u
c dch sang ting Vit v i tên gi chung là Tin Lành. Tuy nhiên, ni hàm danh xng Tin Lành (khái nim) rt
a ngha. Theo chúng tôi, khái nim này có ba ngha chính sau: Mt là, tin tc tt lành, thông tin tt lành, tin vui, tin tt, Phúc Âm. Hai là, phn li mt phn giáo lý Công giáo và phn
i Giáo hoàng. Ba là, tôn giáo m i, tôn giáo ci cách (mt s nhà tôn giáo hc Phng Tây còn gi là tôn giáo thi thng, tôn giáo ca xã hi vn minh). Theo chúng tôi, nu hiu
y
 các ng ngha trên s cho phép chúng ta ct ngha
c mt phn v s du nhp và phát trin nhanh ca Tin Lành trên phm vi toàn cu(1) và  Vit Nam hin nay (trong
ó có khu vc Tây Bc). Tin Lành k t khi du nhp vào Vit Nam, ngoài các danh xng quc t nói trên còn thy xut hin v i nhi u tên gi khác nhau: “Tin Lành Vàng Ch’’, xut hin khong nh ng nm 1986-1990, gn v i t c xng vua ca ngi Mông vùng dân tc thiu s phía Bc; “Tin Lành Thìn Hùng”, xut hin khong nm 1987, gn v i vua Tri - Thìn Hùng và ch yu gn v i ngi Dao. “Tin Lành  Ga”, xut hin khong nh ng nm 1999-2000, gn v i
!ng bào các dân tc Thng  Tây Nguyên. * . PGS.TS., Hc vin Chính tr - Hành chính Quc gia H! Chí Minh. 
   M"t khác, vic xut hin các danh xng m i này còn gn và xut phát t tính quy lut v s du nhp, phát trin theo mang du n vùng dân c -
a lý ho"c tc ngi -
a lý ca Tin Lành. Trên bình din quc t có Tin Lành Bc M#, Tin Lành M#, Tin Lành Hàn Quc, Tin Lành Bc Âu,...
ã
 li du n, sc thái riêng  phm vi quc gia ho"c vùng lãnh th$ nht
nh nào
ó. Còn khi du nhp và phát trin  Vit Nam, ngoài s xut hin và chi phi ca Tin Lành M# (CMA) v i nhi u giáo phái khác nhau, chúng ta còn thy có s xut hin ca các tên gi m i nh Tin Lành Vàng Ch, Tin Lành Thìn Hùng, Tin Lành  Ga phù hp v i các vùng lãnh th$ tng ng. i u này s giúp chúng ta lý gii
c ti sao Tin Lành vùng dân tc thiu s phía Bc trong quá trình du nhp và phát trin
ã có nh ng sc thái riêng (sc thái vùng),
ó là Tin Lành Vàng Ch và Tin Lành Thìn Hùng. Tin Lành Vàng Ch v bn cht chính là loi Tin Lành gn v i dân tc Mông. Khi Vàng Ch
c truy n vào ngi Dao,
 phù hp v i dân tc này nó
c mang tên m i Thìn Hùng. Bài vit này
cp
n bn giai
on hình thành và phát trin ca Tin Lành vùng dân tc thiu s phía Bc v i hai sc thái: Tin Lành Vàng Ch và Tin Lành Thìn Hùng. 1) Giai
on 1986-1990: Tr c nm 1986, phn l n
!ng bào dân tc thiu s vùng núi phía Bc theo tín ng%ng
a thn, ch mt s ít theo Công giáo. Nm 1986, hin tng Vàng Ch bt
u xut hin  hai tnh Hà Giang và Sn La. Tuy nhiên, có th xem hin tng khi ngu!n ca Tin Lành Vàng Ch là  xã Yên Hng, huyn Hàm Yên, tnh Tuyên Quang và ngi
x ng kêu gi ngi Mông theo Vàng Ch là Dng Vn Mình (ngi Mông, huyn Bo Lâm, tnh Cao B&ng). Sau khi nghe ài FEBC (t Manila, Philippines) tuyên truy n v Vàng Ch, Dng Vn Mình
ã kêu gi ngi Mông theo Tin Lành Vàng Ch. Lun
iu truyên truy n là theo Tin Lành Vàng Ch s cu
c dân tc Mông thoát kh'i
au kh$, có cuc sng sung s ng, không làm c(ng có n. Ai không theo Vàng Ch s b h$ n tht, n c cun trôi. Ai theo Vàng Ch phi b' th cúng ông bà t$ tiên, tp bay và ch Vàng Ch
ón lên tri. Trong mt thi gian ngn, t Hàm Yên, hin tng Vàng Ch nhanh chóng lan ra toàn b các vùng ngi Mông  Tuyên Quang. n nm 1987, Tin Lành Vàng Ch phát trin, lan sang các tnh Lào Cai, Yên Bái, Cao B&ng, Bc Cn. Ti Sn La, Tin Lành Vàng Ch
ã lan truy n t xã Chi ng Can, huyn Sông Mã sang xã Mng Sai và nhanh chóng phát trin sang các huyn Mai Sn và Mng La. n cui nm 1991, ti tnh này có khong 2.000 ngi Mông ca 167 h theo Tin Lành Vàng Ch (thuc 12 xã, 5 huyn). T gi a nm 1987, t Sn La, Tin Lành Vàng Ch
ã xâm nhp vào 3 xã vùng cao Phì Nh, Phình Giàng và Sa Dung, huyn in Biên ông, tnh in 
 !" #$#%& ##$'() Biên. Sau
ó Tin Lành Vàng Ch phát trin ! t t i các huyn Sìn H!, Mng Tè, Tun Giáo. "c bit,  huyn Mng Lay ch trong mt tun có t i 394 h thuc 19 bn, 5 xã tin theo. Nm 1987, in Biên có 21 h, 130 ngi  2 bn, 1 xã tin theo. Nm 1988, có 144 h, 428 ngi  9 bn, 5 xã, 2 huyn tin theo. Nm 1989, có 519 h, 3.554 ngi  44 bn, 20 xã, 4 huyn. Nm 1990, có 881 h, 5.361 ngi  62 bn, 23 xã, 6 huyn tin theo(2). Tính
n nm 1990,  8 tnh vùng núi phía Bc, Tin Lành Vàng Ch, Thìn Hùng
ã thâm nhp vào 164 xã có
!ng bào Mông, Dao. Vic truy n
o  khu vc và giai
on này có nh ng
"c
im
áng chú ý là: - Hot
ng truy n
o ch yu
c thc hin qua
ài FEBC (phát b&ng ting Mông) kt hp v i
i ng( tha tác viên trc tip truy n
o. - Các ch th truy n
o
ã trit
 li d ng t c xng vua và
"c
im bn tính ngi Mông
 khi dy nh ng vn
t chi u sâu lch s) và tâm lý tc ngi. - * giai
on
u, khi m i hình thành Tin Lành Vàng Ch, tính cht mê tín
c khi dy và
+y lên cao kt hp v i hù da, kích
ng và khuyn thng
 to k, vng cho nh ng ngi tin theo. 2) Giai
on 1991-1992: Nu nh giai
on 1986-1990 là thi k, du nhp, tìm cách
ng chân và bt
u phát trin ca Tin Lành Vàng Ch trong
!ng bào các dân tc Mông, Dao vùng dân tc thiu s phía Bc, thì giai
on 1991-1992 có th xem là b c ch ng li. ây là thi k, khá
"c bit. T Tin Lành Vàng Ch, mt b phn ngi Mông
ã chuyn sang theo
o Công giáo. Nm 1991, mt s nhân vt cm
u tuyên truy n Vàng Ch
ã tìm
n các nhà th Công giáo  Yên Bái và Hà Ni. S này
c các linh m c cng c
c tin, b!i d%ng giáo lý và cp Kinh thánh. Tr v
a phng, h công khai b' Tin Lành Vàng Ch, theo và tuyên truy n
o Công giáo trong cng
!ng ngi Mông. Nhng sau mt thi gian, phát hin thy Công giáo có nhi u nghi l- phc tp, có nhi u
im không ging v i tôn giáo mà tr c kia
c tuyên truy n, tip nhn qua ài FEBC và các tha tác viên Tin Lành Vàng Ch, vì vy h quay tr li theo Vàng Ch. Nh ng di-n bin nói trên cho thy, trong b c ch ng li ngn này, v tâm lý và nhn thc, ngi Mông theo Tin Lành thi k, này
ang
ng tr c vic nhn thc, tìm hiu tôn giáo mà mình la chn và song hành v i tìm hiu, hc h'i là làm th), so sánh

i
n s la chn sau cùng - theo Tin Lành Vàng Ch. 3) Giai
on 1993-2004: ây là giai
on Tin Lành phát trin nhanh,
t bin và di-n bin phc tp. T nm 1993, mt s ngi Mông
ã tìm
n Hi Thánh Tin Lành Vit Nam (Mi n Bc) s 2 Ngõ Trm, Hà Ni. H
c Hi Thánh tip
ón nhit thành, cp Kinh Thánh, tài liu, ging gii bài bn v Tin Lành. *
   Tr v
a phng, h phân phát tài liu cho
!ng bào và lp danh sách ngi theo
o g)i các cp chính quy n c s xin theo
o. Hàng tun các tha tác viên tp hp ngi Mông nghe ging Tin Lành qua các bng ghi âm b&ng ting Mông. n tháng 5 nm 2003, Hi Thánh Tin Lành Vit Nam (Mi n Bc) tip nhn danh sách hn 20.000 ngi Mông xin theo Tin Lành, thuc 6 tnh: Lai Châu, Sn La, Lào Cai, Yên Bái, Tuyên Quang và Hà Giang. Ti tnh in Biên, trong các nm 1993-1994, Tin Lành phát trin mnh th hin qua các con s: Nm 1993, 11.352 ngi; Nm 1994, 116.06 ngi; Nm 1995, 17.071 ngi; Nm 1996, 26.419 ngi; Nm 1997, 27.562 ngi; Nm 1998, 29.821 ngi; Nm 1999, 34.914 ngi; Nm 2000, 37.942 ngi; Nm 2001, 27.562 ngi; Nm 2002, 35.947 ngi; Nm 2003, 35.698 ngi; Nm 2004, 22.249 ngi(3). Tnh Hà Giang, Tin Lành tip t c phát trin t gi a nm 1994. Nh ng ngi truy n
o tip t c kích
ng, xúi gi c
!ng bào Mông, Dao b' Vàng Ch, Thìn Hùng theo Tin Lành. Cui nm 1994, toàn tnh có 10.952 ngi thuc 1.907 h theo Tin Lành. n nm 1996, s ngi theo
o suy gim, còn 4.460 ngi, nhng t nm 1997, li tip t c phát trin, thm chí lan rng thêm  4 huyn phía Bc-
a bàn c trú ch yu ca ngi Mông. Tháng 10/1998, toàn tnh có 6.527 ngi thuc 1.227 h theo Tin Lành. n cui nm 2004, Hà Giang có 10.721 ngi thuc 1.382 h theo Tin Lành, v i 50 ngi cm
u(4). Tnh Lào Cai, Tin Lành trong thi k, này phát trin tng
i phc tp. Nm 1994 có 18.000 ngi  161 thôn, bn, 60 xã, 7 huyn th. n tháng 11/2000, s ngi theo
o gim xung còn 14.019 ngi. Tính
n 11/2004, toàn tnh có 7.128 ngi theo Tin Lành  1.128 h, 80 thôn bn, 34 xã, 7 huyn th. Tnh Bc Kn, t nh ng nm 1990, Tin Lành 
ây
ã thng xuyên có mi liên h v i Hi Thánh Tin Lành Vit Nam (Mi n Bc). n nm 1997, Tin Lành có m"t  hu ht các huyn có ngi Mông. Nm 1998, toàn tnh có 9.450 ngi thuc 1.242 h; nm 2001 có 11.814 ngi thuc 1.785 h ch yu là ngi Mông và ngi Dao. Tnh Cao B&ng,
n nm 2004 có 14.000 ngi theo Tin Lành thuc các dân tc Mông, Dao và Sán Ch  7 huyn, 44 xã, 220 xóm, 148
im nhóm. Nghiên cu quá trình phát trin ca Tin Lành giai
on này, chúng tôi thy mt s
im n$i bt,
òi h'i các ch th qun lý nhà n c
i v i Tin Lành cn phi ht sc quan tâm: - Tin Lành giai
on này có s phát trin khá nhanh, ngày càng phc tp và có nh ng lúc
t bin v s lng và
a bàn. - Tin Lành thc s tr thành mt thc th xã hi - tôn giáo t!n ti và lan rng  hu ht vùng các dân tc ngi Mông, ngi Dao  phía Bc. 
 !" #$#%& ##$'( - i tng truy n
o và phát trin tín
! ch yu là ngi Mông và ngi Dao, song
ang có xu h ng phát trin sang mt s dân tc thiu s khác trong vùng. - V
c tin, t tng, tâm lý và các hành vi tôn giáo
ã thy chín mu!i cho vic la chn Tin Lành. Trong cng
!ng ngi Mông và ngi Dao ni
ây, mt cht lng Tin Lành m i cao hn
ã hình thành. - Trong giai
on này,
an xen v i các hot
ng tôn giáo thun túy là nh ng hot
ng tôn giáo vi phm pháp lut. T nh ng hot
ng truy n
o lén lút, bí mt, tng b c chuyn sang công khai, thm chí h ng d.n, xúi gi c ngi theo
o vit
n
òi t do theo
o. - im
áng chú ý là
ã bt
u hình thành nh ng t$ chc
o  c s trái pháp lut nh Ban Chp s, Ban Hip nguyn và các thành viên trong nhóm
ng
u
c phân công trách nhim c th
 thng nht hot
ng. Không ít ni còn h ng t i liên h v i các cá nhân, t$ chc trong và ngoài n c
 gây thanh th, tìm kim s giúp
% v vt cht và tinh thn. - ã thy xut hin s tranh giành nh hng l.n nhau gi a mt s h phái Tin Lành tròng vùng
!ng bào dân tc thiu s phía Bc, nht là gi a Hi Thánh Tin Lành Vit Nam (Mi n Bc) và Liên h u C c Vit Nam. 4) Giai
on t nm 2005
n nay: Tr c khi Ch th s 01/2005/CT-TTg ra
i, Tin Lành  n c ta phát trin t phát và không bình thng trên phm vi c n c, tr thành vn
tôn giáo l n, phc tp, nhy cm. * in Biên, nm 2007 có 24.560 ngi theo Tin Lành (23.615 là ngi Mông, chim 96,3%) thuc 130 thôn, bn, 29 xã, 6 huyn. Nm 2009 có 27.527 ngi theo Tin Lành (26.608 ngi Mông, chim 94%). Tnh Lai Châu, nm 2007 có 11.866 ngi theo Tin Lành; nm 2008 có 16.674 ngi theo Tin Lành; nm 2009 có 17.092 ngi theo Tin Lành (chim 98% t$ng s ngi theo
o)(5). Tnh Lào Cai, nm 2009 có 16.228 ngi theo Tin Lành (15.850 ngi Mông, chim 98%). Tnh Cao B&ng trong nh ng nm gn
ây Tin Lành phát trin khá $n
nh. n tháng 3/2010, toàn tnh có 16.353 ngi theo Tin Lành (7.293 ngi Mông, chim 44,4%);
!ng thi có 2
im nhóm v i 77 tín
! thuc Hi Thánh Liên h u C c Vit Nam. Tnh Bc Kn, tính
n gi a nm 2007 có 8.309 ngi theo Tin Lành (7.923 ngi Mông, chim hn 60%). S ngi truy n
o ti ch/ 
ây có 77 ngi (69 ngi Mông và 8 ngi Dao). 
   Tnh Hà Giang, nm 2007 có 14.557 ngi theo Tin Lành (12.540 ngi Mông, chim 86%). n nm 2009 có 17.662 ngi theo Tin Lành (15.401 ngi Mông, chim 87%). Tnh Sn La, tuy s lng ngi theo Tin Lành ít song c(ng phc tp, nm 2009 toàn tnh có 4.078 ngi theo Tin Lành thuc 2 h phái là Hi Thánh Tin Lành Vit Nam (Mi n Bc) và Hi Thánh Liên h u C c Vit Nam. im khác bit và n$i bt ca Tin Lành ni
ây là s ngi theo h phái Hi Thánh Liên h u C c Vit Nam nhi u hn rt nhi u ln so v i s ngi theo h phái Hi Thánh Tin Lành Vit Nam (Mi n Bc). Qua nghiên cu s phát trin ca Tin Lành giai
on này chúng tôi thy r&ng: - Tin Lành tuy phát trin $n
nh, song v.n có nh ng yu t phc tp. - Nm 2008, s ngi theo Tin Lành tng mnh nht, nm 2009 tng thp hn. - Trong các tnh vùng núi phía Bc, in Biên là tnh có s ngi Mông theo Tin Lành nhi u nht và có t0 l cao nht. Mt vài s liu v s phát trin Tin Lành vùng trung du và mi n núi phía Bc hin nay (s liu tính
n tháng 3/2011): Tnh Hà Giang: s h phái: 7; s tín
!: 19.572 (tín
! dân tc thiu s: 19.572); s
im nhóm: 174;
im nhóm
ã cp
ng ký: 25; trng
im nhóm: 174. Tnh Cao B&ng: s h phái: 02; s tín
!: 16.437 (tín
! dân tc thiu s:16.437); s
im nhóm: 159;
im nhóm
ã cp
ng ký: 66; nhà nhóm: 159; trng
im nhóm: 159. Tnh Bc Kn: s h phái: 02; s tín
!: 11.701 (tín
! dân tc thiu s: 11.655); s
im nhóm: 78;
im nhóm
ã cp
ng ký: 45; nhà nhóm: 78; trng
im nhóm: 78. Tnh Tuyên Quang: s h phái: 05; s tín
!: 7.020 (tín
! dân tc thiu s: 7.020); s
im nhóm: 68;
im nhóm
ã cp
ng ký: 36; m c s: 09; m c s nhim chc: 17; truy n
o: 02; trng
im nhóm: 67. Tnh Lào Cai: s h phái: 06; s tín
!:19.650 (tín
! dân tc thiu s: 19.647); s
im nhóm: 170;
im nhóm
ã cp
ng ký: 34; trng
im nhóm: 170. Tnh Yên Bái: s h phái: 04; s tín
!: 610 (tín
! dân tc thiu s: 610); s
im nhóm: 09;
im nhóm
ã cp
ng ký: 03; trng
im nhóm: 09. Tnh Thái Nguyên: s h phái: 05; s tín
!: 3.788 (tín
! dân tc thiu s: 3.788); s
im nhóm: 30;
im nhóm
ã cp
ng ký: 20; nhà nhóm: 26. 
 !" #$#%& ##$'( Tnh Lng Sn: s h phái: 01; 2); s tín
!: 1.978 (tín
! dân tc thiu s: 1.978); chi hi: 01; s
im nhóm: 02;
im nhóm
ã cp
ng ký: 01; nhà th: 01; nhà nhóm: 01; m c s nhim chc: 01. Tnh in Biên: s h phái: 05; s tín
!: 33.835 (tín
! dân tc thiu s: 33.835); s
im nhóm: 280;
im nhóm
ã cp
ng ký: 03; nhà nhóm: 227; m c s: 06; m c s nhim chc: 02. Tnh Lai Châu: s h phái: 04; s tín
!: 31.598 (tín
! dân tc thiu s: 31.598); chi hi: 0; s
im nhóm: 154;
im nhóm
ã cp
ng ký: 10; m c s: 02; m c s nhim chc: 14; trng
im nhóm: 154. Tnh Sn La: s h phái: 02; s tín
!: 4.555 (tín
! dân tc thiu s: 4.353); s
im nhóm: 44; m c s: 06; trng
im nhóm: 112. Tnh Thanh Hóa: s h phái: 15; s tín
!: 5.153 (tín
! dân tc thiu s: 3.451); chi hi: 01; s
im nhóm: 72;
im nhóm
ã cp
ng ký: 15; nhà th: 01; m c s: 01; m c s nhim chc: 67; trng
im nhóm: 14. Tnh Ngh An: s h phái: 05; s tín
!: 103 (tín
! dân tc thiu s: 09); s
im nhóm: 09; m c s: 01; trng
im nhóm: 09(6). Nh vy, hin nay Tin Lành vùng trung du và mi n núi phía Bc
ã có 156.000 tín
!, (154.145 ngi dân tc thiu s, chim 98,7% t$ng s ngi theo
o, 2 chi hi; 1.249 s
im nhóm (s
c cp
ng ký là 258); 2 nhà th, 491 nhà nhóm; 25 m c s và 101 m c s nhim chc, có 2 truy n
o và 1.194 trng
im nhóm. - S tín
! theo Tin Lành khu vc này hin nay tuyt
i
a s là ngi dân tc thiu s, trong
ó ch yu là ngi Mông và Dao. Sau Ch th 01, hot
ng ca Tin Lành ni
ây dn
i vào $n
nh theo h ng tuân th pháp lut, song v.n ti m +n nh ng yu t bt $n v an ninh chính tr và trt t an toàn xã hi. - * khu vc mi n núi phía Bc, sau 5 nm m i cp
ng ký sinh hot tôn giáo cho khong trên 20% t$ng s
im nhóm (258/1.249). Mt s
a phng có tâm lý ch Trung ng công nhn t$ chc bên trên m i cho
ng ký  bên d i. - Hot
ng ca Tin Lành khu vc này công khai hn, quy mô tng dn; quan h quc t ca Tin Lành ngày càng rng m và
c các n c Phng Tây
"c bit quan tâm theo dõi, k c nh ng nhân vt có uy tín trên th gi i. Các t$ chc phi Chính ph liên quan
n Tin Lành n c ngoài xut hin thng xuyên hn. - Vn
c s th t và sinh hot Tin Lành ngoài c s th t
ang
"t ra khá bc xúc
i v i c chc sc, tín
!,
òi h'i các cp qun lý nhà n c
i v i tôn giáo này phi tính
n. 
   Nh vy, s du nhp và phát trin ca Tin Lành vùng dân tc thiu s phía Bc không ch
ã,
ang và s
"t ra nhi u vn
v m"t tôn giáo hc, mà còn không ít vn
bc xúc
òi h'i công tác qun lý nhà n c v tôn giáo, các cp, các ngành cn quan tâm gii quyt trong thi gian t i./. CHÚ THÍCH: 1. Tin Lành ra
i sau Công giáo 15 th k0. V i lch s) t!n ti gn 500 nm, tính
n nm 2010, tôn giáo này
ã có trên 900 triu tín
!. 2. Nguy-n c L (2005), K yu  tài Chính sách ca Nhà n
c Vit Nam i vi o Tin Lành vùng ng bào dân tc thiu s các tnh min núi phía Bc nhm ph c v cho công tác ch o, iu hành ca !"ng và Chính ph, Vin Nghiên cu Tôn giáo và Tín ng%ng, Hà Ni. 3. Tnh y in Biên, Ban Dân vn (8/2007), Báo cáo chuyên  v tình hình o Tin Lành trên #a bàn Tnh, in Biên Ph. 4. V( Tt Thành (2009), Công tác i vi Tin Lành vùng ng bào Mông tnh Hà Giang hin nay, Lun vn Thc s# Trit hc, Hc vin Chính tr - Hành chính Quc gia H! Chí Minh, Hà Ni. 5. Tnh y Lai Châu (10/2007), Báo cáo s kt hai nm thc hin Ch th# 01. 6. Ban Tôn giáo Chính ph (2011), Báo cáo t$ng kt 5 nm thc hin Ch th# s 01/2005/CT-TTg, ngày 04/2/2005 ca Th t
ng Chính ph v mt s công tác i vi Tin Lành. TÀI LI U THAM KH O: 1. Ban Tôn giáo Chính ph (2011), Báo cáo t$ng kt 5 nm thc hin Ch th s 01/2005/CT-TTg. 2. Nguy-n c L (2005), K yu  tài Chính sách ca Nhà n
c Vit Nam i vi o Tin Lành vùng ng bào dân tc thiu s các tnh vùng núi phía Bc nhm ph c v cho công tác ch o, iu hành ca !"ng và Chính ph, Vin Nghiên cu Tôn giáo và Tín ng%ng, Hà Ni. 3. V( Tt Thành (2009), Công tác i vi Tin Lành vùng ng bào Mông tnh Hà Giang hin nay, Lun vn Thc s# Trit hc, Hc vin Chính tr - Hành chính Quc gia H! Chí Minh, Hà Ni. 4. Tnh y in Biên, Ban Dân vn (8/2007), Báo cáo chuyên  v tình hình o Tin Lành trên #a bàn Tnh, in Biên Ph. 5. Tnh y Lai Châu (10/2007), Báo cáo s kt hai nm thc hin Ch th# 01. LOOKING BACK THE PROCESS OF ESTABLISHMENT AND DEVELOPMENT OF PROTESTANTISM IN THE NORTHERN ETHINC MINORITY AREAS The space of religious belief in the Northern mountainous regions of Vietnam used to be the space of folk beliefs of ethnic groups who are living there. From 1986 to now the appearance of the so called “Vàng Ch” initiated by D
ng Vn Mình, to which it then attaches to Protestantism, spiritual life of part resident has been disordered in the Northern mountainous regions. Until now, these people have become “believers” of some Protestant denominations. This article provides data on Protestant development in Vietnam’s Northern mountainous regions through four stages and characters of each stage. Key words: Protestantism, Vàng Ch, Thìn Hùng, Mieu people, Dzao people, ethnic minorities in Northern mountainous regions