Triệu chứng về thể chất và tâm lý do giảm Estrogen ở phụ nữ tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh

Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 45 TRIỆU CHỨNG VỀ THỂ CHẤT VÀ TÂM LÝ DO GIẢM ESTROGEN Ở PHỤ NỮ TUỔI TIỀN MÃN KINH VÀ MÃN KINH Đặng Thị Hà* TÓM TẮT Mục tiêu: Xác định tỷ lệ phụ nữ tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh có biểu hiện các triệu chứng thay đổi về thể chất và tâm sinh lý do giảm estrogen. Phương pháp: Nghiên cứu cắt ngang 155 phụ nữ trong lứa tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh từ 45 đến 59 tuổi. Ghi nhận các yếu tố bốc hoả, nhức đầu, mệt mỏi, mất ngủ, khô âm đạo và những vấn đề về tim mạch, loãng xương. Ngoài ra, khảo sát một số yếu tố tâm lý: lo lắng, thay đổi tính tình, lãnh cảm và trầm cảm. Kết quả: Nồng độ Estrogen ở phụ nữ trong nhóm nghiên cứu giảm đáng kể ở ngưỡng < 50Pg/ml chiếm tỷ lệ 63%. Phụ nữ tuổi tiền mãn kinh trong nhóm nghiên cứu có triệu chứng bốc hoả chiếm tỷ lệ cao nhất là 75%. Triệu chứng mất ngủ chiếm tỷ lệ cao ở tuổi mãn kinh và mãn kinh ≥ 5 năm là 79% và 82%. Triệu chứng thay đổi thể chất ảnh hưởng hệ niệu sinh dục chiếm tỷ lệ cao nhất ở tuổi đã mãn kinh >5 năm là 91%. Ở tuổi sau mãn kinh  5 năm thì loãng xương và bệnh tim mạch chiếm tỷ lệ cao nhất là 82% và 18%. Kết luận: Từ kết quả đạt được chúng tôi đề xuất phương thức điều trị và giáo dục chăm sóc sức khoẻ phụ nữ tiền mãn kinh và mãn kinh qua kiểm tra nồng độ FSH và Estrogen. Từ khoá: Tiền mãn kinh, mãn kinh. ABSTRACT SYMPTOMS OF CONSTITUTION AND PSYCHOPHYSIOLOGY WITH LOSS OF OESTROGEN TO PREMATURE MENOPAUSE AND MENOPAUSE OF WOMEN Dang Thi Ha * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 15 - Supplement of No 4 - 2011: 45 – 49 Objective: Determine the rate of women in the premenopausal and postmenopausal age group who have symptoms of constitution and psychophysiology with loss of estrogen. Methods: The cross-sectional study were obtained from 155 women at ages between 45 and 59 in the phase of premature menopause and menopause. We recorded some factors of women, such as hot flashes, headache, tired, sleeplessness, vaginal dryness, cardiovascular disease and osteoporosis. In addition, we study some factors of psychophysiology such as emotional changes (irritability, mood swings, mild depression, decreased sex drive). Results: Estrogen levels of women in the study group was significantly reduced in the threshold < 50Pg/ml and up 63%.Premenopausal women in the age group studied symptomatic hot flushes highest percentage is 75%. Symptoms of high proportional insomnia in menopause and postmenopause greater than or equal to 5 years are 79% and 82% respectively. Symptoms of physical changes affecting the urogenital system account for 91%, the highest percentage in the age of menopause in more than 5 years. Women in the premenopausal and postmenopausal age group who were diagnosed with osteoporosis and cardiovascular diseases account for a higher order of 82% and 18% respectively. Conclusion: With achieved results, We propose therapeutic method and health care education to women of Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh Tác giả liên lạc: TS.BS Đặng Thị Hà ĐT: 0913115025 Email: dangha0511@yahoo.com Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 46 premature menopause and menopause stage by checking the concentration of FSH and Estrogen. Key word: premature menopause, menopause. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong những năm gần đây, nền kinh tế -xã hội nước ta có những bước phát triển. Từ đó, vấn đề chăm sóc sức khoẻ sinh sản nói chung và chăm sóc sức khoẻ cho phụ nữ mãn kinh nói riêng góp phần làm tăng tuổi thọ phụ nữ Việt Nam. Tuổi thọ phụ nữ Việt Nam hiện nay trên 70 tuổi, có nghĩa là sau mãn kinh người phụ nữ còn sống hơn 20 năm nữa. Những rối loạn ở tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh do giảm estrogen ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Do đó chúng tôi tiến hành nghiên cứu này để tìm hiểu các triệu chứng về thể chất và tâm lý do giảm estrogen ở phụ nữ tiền mãn kinh và mãn kinh. Từ kết quả đạt được chúng tôi đưa ra biện pháp can thiệp và giáo dục chăm sóc sức khoẻ tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh. Mục tiêu nghiên cứu Xác định tỷ lệ phụ nữ tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh có biểu hiện các triệu chứng thay đổi về thể chất và tâm sinh lý do giảm estrogen. Đưa ra biện pháp can thiệp và giáo dục chăm sóc để duy trì sức khoẻ và chất lượng cuộc sống của phụ nữ tuổi tiền mãn kinh và mãn kinh. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Đối tượng nghiên cứu Nhóm nghiên cứu gồm 155 phụ nữ giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh từ 45 đến 59 tuổi. Tiêu chuẩn chọn mẫu - Phụ nữ tuổi từ 45-59. - Trả lời đủ các yếu tố liên quan đến thay đổi thể chất và tâm sinh lý. Phương pháp nghiên cứu Nghiên cứu cắt ngang thống kê mô tả. - Phỏng vấn qua bảng thu thập số liệu. - Ghi nhận các yếu tố: rối loạn kinh nguyệt, cơn bốc nóng mặt, vã mồ hôi, ban đêm mất ngủ, âm đạo khô teo, giao hợp đau, nhiễm trùng tiết niệu, loãng xương và bệnh tim mạch, thay đổi tính tình, hay lo lắng, dễ cáu gắt, kém tập trung suy nghĩ. - Ghi nhận kết quả xét nghiệm nồng độ FSH và Estrogen trong máu. Xử lý số liệu Bằng phần mềm SPSS, Exel. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU Bảng 1: Phân bố phụ nữ có biểu hiện triệu chứng TMK – MK Phân loại Số PN tỷ lệ TMK 18 12% Quanh tuổi MK 29 19% MK < 5 năm 97 63% MK >= 5 năm 11 7% Tổng 155 100% Nhận xét: Số phụ nữ đã mãn kinh dưới 5 năm chiếm tỷ lệ cao nhất là 63%. Bảng 2: Phân bố tuổi mãn kinh trung bình của phụ nữ trong nhóm nghiên cứu Tuổi PN MK tỷ lệ 45-47 4/9 44% 48-50 38/44 86% 51-53 51/87 59% 54-56 9/9 100% 57-59 6/6 100% Tổng 108/155 70% Nhận xét: Phân bố tuổi mãn kinh trung bình của phụ nữ trong nhóm nghiên cứu thấp nhất dưới 48 tuổi và cao nhất trên 53 tuổi. Bảng 3: Liên quan giữa số phụ nữ với nồng độ Estrogen Nồng độ estrogen Pg/ml Phụ nữ Tỷ lệ < 50 98 63% 50 – 100 29 19% >100 – 200 22 14% >200 – 300 5 3% >300 1 1% Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 47 Tổng 155 100% Nhận xét: Nồng độ Estrogen ở phụ nữ trong nhóm nghiên cứu giãm đáng kể ở ngưỡng < 50Pg/ml chiếm tỷ lệ 63%. Bảng 4: Liên quan giữa số phụ nữ với nồng độ FSH Nồng độ FSH(mlIU/mL) Số phụ nữ Tỷ lệ 0,2 – 10 14 9% >10 – 30 19 12% >30 – 50 22 14% >51 – 80 14 9% >80 – 120 17 11% 121 – 130 32 21% > 130 37 24% Tổng 155 100% Nhận xét: Số phụ nữ trong nhóm nghiên cứu có nồng độ FSH tăng cao từ 121 đến trên 130 mlIU/mL chiếm tỷ lệ khá cao. Bảng 5: Liên quan giữa sự thay đổi các yếu tố thể chất ở phụ nữ TMK-MK Bốc hoả Tỷ lệ Vã mồ hôi Tỷ lệ Mất ngủ Tỷ lệ TMK 6/8 75% 9/18 50% 12/18 67% Quanh tuổi MK 11/29 38% 12/29 41% 23/29 79% MK< 5 năm 42/97 43% 49/97 51% 62/97 64% MK  5 năm 7/11 64% 6/11 55% 9/11 82% Nhận xét: Phụ nữ trong nhóm nghiên cứu có triệu chứng bốc hoả chiếm cao nhất là 75% trong tuổi tiền mãn kinh, triệu chứng mất ngủ chiếm tỷ lệ cao ở quanh tuổi mãn kinh và mãn kinh ≥ 5 nămlần lượt là 79% và 82%. Bảng 6: Liên quan giữa sự thay đổi các yếu tố thể chất ở phụ nữ TMK-MK TMK Tỷ lệ Quanh tuổi MK Tỷ lệ MK< 5 năm Tỷ lệ MK  5 năm Tỷ lệ Âm đạo khô teo 6/29 21% 62/97 64% 9/11 82% 1/18 6% Giao hợp đau 2/18 11% 4/29 14% 71/97 73% 11/11 100% Nhiễm trùng tiết niệu 0/18 0% 1/29 3% 69/97 71% 10/11 91% Nhận xét: Triệu chứng thay đổi thể chất ảnh hưởng hệ niệu sinh dục chiếm tỷ lệ cao nhất ở tuổi đã mãn kinh > 5 năm là 91%. Bảng 7: Ảnh hưởng việc giảm nồng độ Estrogen đối với phụ nữ TMK-MK Loãng xương Tỷ lệ Tim mạch Tỷ lệ TMK 2/18 11% 1/18 6% Quanh tuổi MK 12/29 41% 3/29 10% MK< 5 năm 41/97 42% 11/97 11% MK  5 năm 9/11 82% 2/11 18% Nhận xét: Ở tuổi sau mãn kinh  5 năm loãng xương và bệnh tim mạch chiếm tỷ lệ cao nhất là 82% và 18%. Bảng 8: Liên quan sự thay đổi tâm sinh lý phụ nữ tuổi TMK-MK TMK Quanh tuổi MK MK < 5 năm MK  5 năm Thay đổi tính tình 11% 66% 48% 64% Hay lo lắng 17% 72% 43% 82% Dễ cáu ghét 28% 69% 47% 73% Kém tập trung 33% 59% 59% 91% Trầm cảm 11% 38% 22% 73% Lãnh cảm 0% 41% 33% 100% Nhận xét: Sự thay đổi tâm sinh lý ở tuổi quanh mãn kinh và mãn kinh chiếm tỷ lệ cao gần tương đương nhau. Bảng 9: Liên quan giữa sự thay đổi thể chất phụ nữ TMK-MK đối với nồng độ Estrogen Nồng độ estrogen (Pg/ml) TMK Quanh tuổi MK MK < 5 năm MK  5 năm <50 0% 62% 71% 100% 50-100 11% 28% 20% 0% >100 –200 56% 10% 9% 0% >200 – 300 28% 0% 0% 0% >300 6% 0% 0% 0% Nhận xét: Sự thay đổi thể chất ở phụ mãn kinh trên 5 năm có liên quan với nồng độ Estrogen < 50 Pg/ml. Bảng 10: Liên quan giữa sự thay đổi tâm sinh lý phụ nữ TMK-MK đối với nồng độ Estrogen Nồng độ estrogen Pg/ml TMK Quanh tuổi MK MK < 5 năm MK  5 năm Nghiên cứu Y học Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 48 < 50 6% 66% 71% 100% > 50 –100 6% 24% 22% 0% > 101 – 200 56% 7% 10% 0% > 200 – 300 28% 0% 0% 0% > 300 6% 0% 0% 0% Nhận xét: Phụ nữ có biểu hiện thay đổi tâm sinh lý liên quan đến nồng độ Estrogen thấp xảy ra nhiều ở phụ nữ mãn kinh trên 5 năm. Bảng 11: Liên quan giữa sự thay đổi thể chất phụ nữ tuổi TMK-MK đối với nồng độ FSH Nồng độ SH TMK Quanh tuổi MK MK < 5 năm MK  5 năm 0.2–10 0% 0% 12% 18% >10 - 30 0% 0% 18% 18% >30 – 50 0% 0% 19% 36% >50 – 80 6% 0% 10% 27% >80 – 120 6% 7% 14% 0% >120 -130 11% 34% 21% 0% >130 78% 59% 6% 0% Nhận xét: Ở tuổi quanh mãn kinh và mãn kinh dưới 5 năm có triệu chứng thay đổi thể chất có nồng độ FSH cao. Bảng 12: Liên quan giữa sự thay tâm sinh lý phụ nữ tuổi TMK-MK đối với nồng độ FSH Nồng độ FSH (mlIU/mL) TMK Quanh tuổi MK MK < 5 năm MK  5 năm 0.2 – 10 0% 0% 13% 9% >10 – 30 0% 0% 16% 27% >30 – 50 0% 0% 20% 27% >50 – 80 6% 3% 8% 36% >80 – 120 11% 10% 12% 0% >120 – 130 17% 38% 19% 0% >130 67% 48% 11% 0% Nhận xét: Thay đổi tâm sinh lý với nồng độ FSH cao ở phụ nữ quanh mãn kinh và mãn kinh dưới 5 năm. BÀN LUẬN Số phụ nữ trong nhóm nghiên cứu có nồng độ FSH tăng cao từ 121 đến trên 130 mlIU/mL chiếm tỷ lệ khá cao. Trước giai đoạn mãn kinh người phụ nữ có sự gia tăng FSH đáp ứng cho tình trạng sụt giảm nồng độ Estrogen trong máu. Tình trạng này làm cho người phụ nữ giai đoạn này bị rối loạn kinh nguyệt, có những cơn bốc hỏa, vã mồ hôi ban đêm và thường hay mất ngủ(5,7). Trong nghiên cứu của chúng tôi số phụ nữ ở tuổi từ 51 đến 53 là 56%. Thiếu hụt nội tiết xảy ra ở phụ nữ mãn kinh, nhất là do giảm nồng độ Estrogen trong máu ảnh hưởng lên sự thay đổi về thể chất như ngứa âm hộ, viêm âm đạo, khô teo âm đạo khiến giao hợp đau, tăng sinh tuyến nội mạc tử cung gây rong kinh(1,7). Số phụ nữ đã mãn kinh dưới 5 năm chiếm tỷ lệ cao nhất là 63%. Phân bố tuổi mãn kinh trung bình của phụ nữ trong nhóm nghiên cứu thấp nhất dưới 48 tuổi và cao nhất trên 53 tuổi. Nồng độ Estrogen ở phụ nữ trong nhóm nghiên cứu giảm đáng kể ở ngưỡng < 50 Pg/ml, chiếm tỷ lệ 63%. Sự thiếu hụt Estrogen ảnh hưởng lên các tổ chức liên kết vùng chậu gây chảy nhão dẫn đến sa bàng quang, són tiểu. Đồng thời niêm mạc tiết niệu teo mỏng dễ bị viêm bàng quang và niệu đạo. Phụ nữ trong nhóm nghiên cứu có triệu chứng bốc hoả chiếm cao nhất trong tuổi tiền mãn kinh. Triệu chứng mất ngủ chiếm tỷ lệ cao ở quanh tuổi mãn kinh và mãn kinh. Triệu chứng thay đổi thể chất ảnh hưởng hệ niệu sinh dục chiếm tỷ lệ cao nhất ở tuổi đã mãn kinh trên 5 năm. Sự thiếu hụt Estrogen kéo dài còn dẫn đến loãng xương, bệnh tim mach, bệnh Alheimer. Tỷ lệ loãng xương, bệnh tim mạch, bệnh Alzheimer tăng cao sau tuổi mãn kinh do thiếu Estrogen(1,4). Triệu chứng thay đổi thể chất ảnh hưởng hệ niệu sinh dục chiếm tỷ lệ cao nhất ở tuổi đã mãn kinh trên 5 năm. Ở tuổi sau mãn kinh tỷ lệ loãng xương và bệnh tim mạch chiếm tỷ lệ cao nhất. Phụ nữ có biểu hiện thay đổi tâm sinh lý liên quan đến nồng độ Estrogen thấp xảy ra nhiều ở phụ nữ mãn kinh trên 5 năm(2,6). Sự thay đổi thể chất ở phụ nữ mãn kinh trên 5 năm có liên quan với nồng độ Estrogen < 50 Pg/ml. Thay đổi tâm sinh lý với nồng độ FSH cao ở phụ nữ quanh mãn kinh và mãn kinh dưới 5 năm. Sự thay đổi tâm sinh lý ở tuổi quanh mãn kinh và mãn kinh chiếm tỷ lệ cao gần tương đương nhau. Tình trạng giảm nồng độ Estrogen trong máu còn dẫn đến sự thay đổi tâm sinh lý Y Học TP. Hồ Chí Minh * Tập 15 * Phụ bản của Số 4 * 2011 Nghiên cứu Y học Chuyên Đề Điều Dưỡng Kỹ Thuật Y Học 49 của phụ nữ trong tuổi tiền mãn kinh, mãn kinh. Biểu hiện sự thay đổi này là thay đổi tính tình, hay lo lắng, dễ cáu gắt, kém tập trung suy nghĩ(7,4). Ở tuổi quanh mãn kinh và mãn kinh dưới 5 năm có triệu chứng thay đổi thể chất có nồng độ FSH cao. KẾT LUẬN Qua đề tài nghiên cứu này chúng tôi đã xác định được 1. Tỷ lệ phụ nữ tuổi tiền mãn kinh, quanh tuổi mãn kinh, mãn kinh dưới 5 năm và mãn kinh từ 5 năm trở lên có các triệu chứng thay đổi về thể chất và tâm sinh lý liên quan đến tăng nồng độ FSH và giảm nồng độ Estrogen. 2. Đề ra biện pháp điều trị và tư vấn chăm sóc sức khoẻ tuổi tiền mãn kinh, quanh tuổi mãn kinh và mãn kinh qua kiểm tra nồng độ FSH và Estrogen. 3. Từ kết quả nghiên cứu đã đạt được, chúng tôi xin đề xuất Nên có chương trình tư vấn dự phòng và điều trị cụ thể cho phụ nữ tuổi tiền mãn kinh, quanh tuổi mãn kinh và mãn kinh: sử dụng nội tiết, chế độ ăn phù hợp, tập thể dục, giảm cân. Liệu pháp tâm lý đối với phụ nữ có thay đổi về tâm sinh lý do giảm Estrogen và điều trị hỗ trợ cho những phụ nữ có thay đổi về thể chất để đảm bảo chất lượng cuộc sống cho họ ở tuổi tiền mãn kinh, quanh tuổi mãn kinh và mãn kinh. 4. Hướng nghiên cứu tiếp theo sẽ khảo sát mẫu lớn hơn đại diện cho cộng đồng để có kết quả khách quan và độ tin cậy cao hơn. TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Caulin-Glaser, T,Watson, C.A.and Bender, J.R.(1996).Effects of 17-stradiol on cytokineinduced endothelial cell adhesion molecule expression. Clin.Invest, 98, 36-42. 2. Dejana, E. Corada, M and Lampugnani, M.G (1995). Endothelial cell-to-cell junctions. FASEB, 9910-18 3. Farhat, M.Y, Lavigne, MC and Ramwell, PW (1996).The vascular protective effects of estrogen. FASED, 10, 24-615 4. Gisclard, V, Miller and Vanhoutte, PM (1998). Effect of 17- Estradiol on endotheliumdependent responses in the rabbit. Pharmacol.Exp.Ther, 244, 19-22 5. Gorodeski, G.I., Sheean, L.A and Utian,W.H (1995). Sex hormone modulationof flow velocity in the parametrial arteryof the pregnant rat. Am. Physiol, 268, 24-614. 6. Lieberman, E.H, Gerhard, MD, Uchata, et Al (1994). Estrogen improve endothelium dependent postmenopause women.Ann.Intern.Med, 121, 41-936. 7. Labrie F, Diamond P, Cusan L, Gomez JL, Belanger A, Candas B(1997). Effect of 12 -month dehydroepiandrosterone replacement therapy on bone, vagina, and endometrium in postmenopausal women.J Clin Endocrinol Metab 1997, 82: 505- 3498.