Trữ lượng nước dưới đất vùng Hà nội và định hướng điều tra đánh giá, khai thác sử dụng

165 32(2), 165-171 T¹p chÝ c¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt 6-2010 TR÷ L¦îNG N¦íC D¦íI §ÊT VïNG Hµ NéI Vµ §ÞNH H¦íNG §IÒU TRA §¸NH GI¸, KHAI TH¸C Sö DôNG NguyÔn V¨n §¶n I. më ®Çu Thñ ®« Hµ Néi cã nhu cÇu vÒ n−íc ®Ó ¨n uèng sinh ho¹t rÊt lín, hiÖn ®ang ®−îc khai th¸c rÊt m¹nh mÏ tõ nguån n−íc d−íi ®Êt. ë ®©y còng ®· ®−îc ®Çu t− lín cho ®iÒu tra ®¸nh gi¸ n−íc d−íi ®Êt song ch−a ®¸p øng ®−îc yªu cÇu. Bµi b¸o nµy tæng hîp nh÷ng kÕt qu¶ ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt ®· lµm tõ tríc ®Õn nay, trªn c¬ së ®ã ®Ò xuÊt ®Þnh h−íng cho nh÷ng viÖc cÇn lµm tiÕp theo vµ khai th¸c sö dông tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt. II. Kh¸i qu¸t vïng nghiªn cøu Thµnh phè Hµ Néi (cò) n»m ë vÞ trÝ trung t©m ®ång b»ng B¾c Bé, giíi h¹n trong kho¶ng tõ 20o53' ®Õn 21o23' vü B¾c, 105o44' ®Õn tõ 106o02' kinh ®é §«ng, bao gåm chÝn quËn néi thµnh vµ n¨m huyÖn ngo¹i thµnh. KhÝ hËu vïng Hµ Néi trong n¨m ®−îc chia lµm hai mïa râ rÖt, mïa m−a nãng Èm vµ mïa l¹nh kh« hanh. NhiÖt ®é trung b×nh mïa l¹nh 16 oC, mïa nãng 29 oC. Mïa m−a b¾t ®Çu tõ cuèi th¸ng 5 vµ kÕt thóc vµo th¸ng 10. L−îng m−a hµng n¨m tõ 1.200 mm ®Õn 2.500 mm, trung b×nh 1.600 mm. Mïa kh« ®Æc tr−ng b»ng hai thêi kú, thêi kú ®Çu hanh kh«, thêi kú sau Èm −ít. L−îng bèc h¬i hµng n¨m dao ®éng tõ 828 ®Õn 1.069 mm, b×nh qu©n 948 mm. §é Èm kh«ng khÝ b×nh qu©n 79 % cao nhÊt ®Õn 99 %, thÊp nhÊt chØ cßn 22 %. Th−êng mïa kh« l−îng bèc h¬i lín h¬n l−îng m−a, ®ã lµ thêi gian hôt n−íc, mïa m−a l−îng m−a lín h¬n l−îng bèc h¬i, ®ã lµ thêi gian d− n−íc nh− biÓu diÔn ë h×nh vÏ d−íi ®©y. 0.00 50.00 100.00 150.00 200.00 250.00 300.00 350.00 11 12 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Thêi gian L− în g m −a - B èc h ¬i ( m m ) Mïa kh« Mïa m−a Hôt n−íc D− n−íc §Æc tr−ng ®é Èm tù nhiªn vïng Hµ Néi Vïng nghiªn cøu cã c¸c s«ng lín chÈy qua nh− s«ng Hång, s«ng §uèng. S«ng Hång lµ s«ng lín thø hai ë ViÖt Nam dµi 1.140 km, b¾t nguån tõ Trung Quèc chÈy vµo ViÖt Nam ë Lµo Cai vµ ®æ ra BiÓn §«ng. §o¹n chÈy qua ViÖt Nam dµi 510 km, l−u l−îng b×nh qu©n trong thêi kú tõ 1990 ®Õn nay lµ 2.640 m3/s. 75 % l−îng n−íc tËp trung vµo mïa lò (trïng víi mïa m−a) tõ th¸ng 6 ®Õn th¸ng 10. S«ng §uèng lµ mét chi l−u cña s«ng Hång b¾t nguån tõ khu vùc x· Xu©n Canh chÈy vÒ phÝa ®«ng nhËp vµo hÖ thèng s«ng Th¸i B×nh t¹i Ph¶ L¹i. §éng th¸i s«ng §uèng thay ®æi phô thuéc vµo s«ng Hång. III. Møc ®é ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt Thµnh phè Hµ Néi cò cã diÖn tÝch 921 km2, th¸ng 8-2008 ®−îc më réng rÊt lín, bao gåm c¶ tØnh Hµ T©y vµ mét phÇn cña tØnh Hßa B×nh, diÖn tÝch xÊp xû 3300 km2. Møc ®é ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt ë ®©y rÊt kh«ng ®ång ®Òu. Vïng Hµ Néi cò ®· thùc hiÖn ®−îc khèi l−îng rÊt lín ®iÒu tra nghiªn cøu ®Þa chÊt thñy v¨n, ®iÒu tra 166 ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt bao gåm : ®o vÏ lËp b¶n ®å ®Þa chÊt thñy v¨n tû lÖ 1 : 200.000, 1 : 50.000, ®iÒu tra ®¸nh gi¸ chi tiÕt n−íc d−íi ®Êt ®−îc thùc hiÖn ë phÇn lín diÖn tÝch l·nh thæ ; ë ®©y m¹ng l−íi quan tr¾c ®−îc x©y dùng tõ nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû tr−íc, phñ trªn hÇu hÕt diÖn tÝch thµnh phè, trong ®ã c¸c vïng khai th¸c n−íc d−íi ®Êt ®−îc x©y dùng m¹ng l−íi chi tiÕt quan tr¾c tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt. ë phÇn më réng ®o vÏ lËp b¶n ®å ®Þa chÊt thñy v¨n tû lÖ 1 : 200.000, tû lÖ 1 : 50.000 ch−a phñ kÝn diÖn tÝch. C«ng t¸c ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc chØ thùc hiÖn ®−îc ë thµnh phè Hµ §«ng, thÞ x· S¬n T©y, m¹ng l−íi quan tr¾c tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt ch−a ®−îc x©y dùng. V× thÕ, ë bµi b¸o nµy chØ giíi thiÖu kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt ë khu vùc Hµ Néi cò, tõ ®ã ®Ò xuÊt ph−¬ng h−íng ®iÒu tra nghiªn cøu tiÕp theo vµ khai th¸c sö dông n−íc d−íi ®Êt trªn toµn thµnh phè. IV. §iÒu kiÖn ®Þa chÊt thñy v¨n Vïng Hµ Néi cã hai tÇng chøa n−íc lç hæng chñ yÕu ph©n bè trong c¸c trÇm tÝch §Ö tø bë rêi vµ mét sè tÇng chøa n−íc khe nøt trong c¸c ®¸ cæ ; ®¸ng chó ý nhÊt lµ c¸c tÇng chøa n−íc trong c¸c trÇm tÝch Neogen, Trias. 1. TÇng chøa n−íc c¸c trÇm tÝch Holocen (qh) TÇng nµy lé ra trªn bÒ mÆt vµ ph©n bè réng r·i tõ s«ng Hång, s«ng §uèng vÒ phÝa nam, ë phÝa b¾c chØ ph©n bè thµnh d¶i hÑp däc theo s«ng CÇu, s«ng Cµ Lå víi chiÒu dÇy nhá. Tæng diÖn tÝch kho¶ng 530 km2. Thµnh phÇn th¹ch häc th−êng cã hai tËp. TËp trªn ph©n bè kh«ng liªn tôc gåm sÐt pha thuéc hÖ tÇng H¶i H−ng ( 1 22Q − ), phÇn trªn cña hÖ tÇng Th¸i B×nh (Q2 3tb1) cã chiÒu dÇy tõ rÊt nhá ®Õn 10 m, ®Êt ®¸ cã tÝnh thÊm yÕu víi hÖ sè thÊm tõ 0,0036 ®Õn 0,065, trung b×nh 0,023 m/ng. TËp d−íi lµ c¸t kÝch th−íc h¹t kh¸c nhau lÉn s¹n sái, chiÒu dÇy trung b×nh ë vïng b¾c s«ng Hång, s«ng §uèng lµ 9,2 m, Gia L©m lµ 10,1 m vµ nam s«ng Hång lµ 13,3 m, chøa n−íc tèt. HÖ sè dÉn (km) cña ®Êt ®¸ chøa n−íc tõ 20 ®Õn 800 m2/ng, hÖ sè nh¶ n−íc träng lùc (µ) thay ®æi tõ 0,01 ®Õn 0,17. Tû l−u l−îng (q) c¸c lç khoan thÝ nghiÖm tõ rÊt nhá ®Õn 4,5 l/sm, ®«i n¬i lín h¬n. §¸nh gi¸ chung : tÇng chøa n−íc vµo lo¹i giÇu n−íc trung b×nh. Nguån cung cÊp cho tÇng lµ n−íc m−a, n−íc t−íi, riªng d¶i ven s«ng th× do quan hÖ chÆt chÏ nªn n−íc s«ng lµ nguån cung cÊp chÝnh (vÒ mïa lò), tho¸t ra c¸c s«ng (vÒ mïa kh«), bay h¬i vµ cung cÊp c¸c tÇng chøa n−íc n»m d−íi. ë vïng ven s«ng Hång, s«ng §uèng vµ mét sè n¬i kh¸c do tÇng c¸ch n−íc bÞ v¸t máng hoÆc v¾ng mÆt hoµn toµn th× tÇng chøa n−íc qh cã quan hÖ thñy lùc chÆt chÏ víi tÇng chøa n−íc qp bªn d−íi. 2. TÇng chøa n−íc c¸c trÇm tÝch Pleistocen (qp) TÇng chøa n−íc m« t¶ chØ lé mét Ýt d−íi d¹ng c¸c chám nhá ë thung lòng hoÆc ven r×a vïng nói thuéc huyÖn Sãc S¬n víi chiÒu dÇy nhá. PhÇn bÞ phñ hoµn toµn ph©n bè liªn tôc tõ nam huyÖn Sãc S¬n trë xuèng, chiÒu s©u b¾t gÆp 2-10 m ë phÝa b¾c s«ng Hång, s«ng §uèng, 5-22 m ë Gia L©m vµ 10-35 m ë nam s«ng Hång. TÇng chøa n−íc qp ng¨n c¸ch víi tÇng chøa n−íc qh bëi c¸c trÇm tÝch c¸ch n−íc Q1 3vp. TÇng chøa n−íc qp gåm hai líp. Líp trªn gåm c¸t h¹t trung th« lÉn s¹n, sái cã chiÒu dÇy trung b×nh 10-15 m. Líp d−íi lµ cuéi sái lÉn c¸t s¹n, ®«i n¬i lÉn c¸t sÐt ë ®¸y. ChiÒu dÇy tõ 12-22 m ë phÝa b¾c s«ng Hång vµ s«ng §uèng ®Õn 30-35 m ë phÝa Gia L©m vµ nam s«ng Hång. Gi÷a chóng ®«i n¬i tån t¹i c¸c thÊu kÝnh máng sÐt pha ng¨n c¸ch, cßn ®a phÇn phñ trùc tiÕp lªn nhau. HÖ sè dÉn (km) cña líp trªn tõ 50 ®Õn 300 m2/ng, líp d−íi tõ 260 - 700 m2/ng (vïng Sãc S¬n) ®Õn 300-1600 m2/ng (vïng §«ng Anh) vµ 1000-1600 m2/ng ë c¸c vïng cßn l¹i. N−íc d−íi ®Êt cã ¸p lùc, ®«i n¬i (vïng cöa sæ ®Þa chÊt thñy v¨n) cã ¸p lùc yÕu. Cét ¸p lùc trung b×nh tõ 9,5 m ë b¾c s«ng Hång, s«ng §uèng, 20 m ë Gia L©m, ®Õn 23 m ë phÝa nam s«ng Hång. C¶ hai líp m« t¶ cã chung mùc n−íc ¸p lùc. Mùc n−íc th−êng æn ®Þnh ë ®é s©u 2-4 m c¸ch mÆt ®Êt. HÖ sè nh¶ n−íc ®µn håi (µ*) thay ®æi tõ 0,00004 ®Õn 0,066. Nguån cung cÊp cho tÇng chøa n−íc chñ yÕu lµ n−íc s«ng (vÒ mïa lò), n−íc m−a thÊm qua tÇng chøa n−íc qh bªn trªn cßn tho¸t ra s«ng (vÒ mïa kh«), cung cÊp cho c¸c tÇng chøa n−íc bªn d−íi vµ khai th¸c n−íc d−íi ®Êt. 3. TÇng chøa n−íc khe nøt vØa c¸c trÇm tÝch Neogen (m) TÇng chøa n−íc nµy ph©n bè tõ kho¶ng thÞ trÊn §«ng Anh trë xuèng, song bÞ phñ hoµn toµn nªn chØ b¾t gÆp nhê c¸c lç khoan ë ®é s©u tõ 70 ®Õn 90 m. Thµnh phÇn th¹ch häc cña ®Êt ®¸ chøa n−íc lµ s¹n kÕt, c¸t kÕt, bét kÕt, sÐt kÕt cã tÝnh ph©n nhÞp. KÕt qu¶ nghiªn cøu cho thÊy vïng ®«ng nam 167 chøa n−íc tèt, vïng t©y b¾c chøa n−íc kÐm. C¸c lç khoan thÝ nghiÖm ë vïng nµy cã tû l−u l−îng (q) tõ 0,66 l/sm ®Õn 3,75 l/sm, hÖ sè dÉn cña ®Êt ®¸ (km) tõ 55 ®Õn 840 m2/ng. TÇng chøa n−íc Neogen hiÖn ch−a ®−îc sö dông nhiÒu song do cã chÊt l−îng tèt nªn cã ý nghÜa ®¸ng kÓ víi nÒn kinh tÕ quèc d©n. 4. TÇng chøa n−íc c¸c trÇm tÝch Trias (T) TÇng chøa n−íc m« t¶ lé ra ë vïng nói phÝa b¾c thµnh phè (t©y b¾c cña huyÖn Sãc S¬n) vµ ch×m xuèng d−íi c¸c trÇm tÝch §Ö Tø ë ®«ng nam huyÖn Sãc S¬n t¹o thµnh d¶i theo h−íng TB-§N. Thµnh phÇn ®Êt ®¸ chøa n−íc lµ c¸t kÕt, sÐt kÕt. HÖ sè dÉn (km) cña ®Êt ®¸ chøa n−íc tõ rÊt nhá ®Õn 300 m2/ng, tû l−u l−îng (q) c¸c lç khoan thÝ nghiÖm còng tõ rÊt nhá ®Õn 0,52 l/sm. N−íc cña tÇng cã chÊt l−îng tèt, nªn rÊt cã ý nghÜa ®Ó cung cÊp sö dông cho ¨n uèng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®ßi hái n−íc cã chÊt l−îng tèt. V. Tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt Tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt ®−îc thÓ hiÖn b»ng tr÷ l−îng tiÒm n¨ng vµ tr÷ l−îng khai th¸c. 1. Tr÷ l−îng tiÒm n¨ng L−îng n−íc d−íi ®Êt cã thÓ khai th¸c ®−îc b»ng mäi biÖn ph¸p tõ c¸c tÇng chøa n−íc trong mét kho¶ng thêi gian nhÊt ®Þnh, bao gåm : tr÷ l−îng ®éng tù nhiªn, tr÷ l−îng tÜnh ®µn håi, mét phÇn tr÷ l−îng tÜnh träng lùc, tr÷ l−îng cuèn theo vµ ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c«ng thøc : ct tldh tnkt Qt V t VQQ +++= α (1) Trong ®ã : Qkt - tr÷ l−îng khai th¸c tiÒm n¨ng (m 3/ng) ; Qtn - tr÷ l−îng ®éng tù nhiªn (m 3/ng) ; Vdh - tr÷ l−îng tÜnh ®µn håi (m 3) ; Vtl - tr÷ l−îng tÜnh träng lùc (m 3) ; α - hÖ sè x©m ph¹m vµo tr÷ l−îng tÜnh träng lùc tù nhiªn (lÊy b»ng 30 % ®èi víi c¸c tÇng chøa n−íc kh«ng ¸p) ; Qct - tr÷ l−îng cuèn theo, (m 3/ng) ; t - thêi gian khai th¸c, th−êng ®−îc lÊy b»ng 27 n¨m (104 ngµy). • Tr÷ l−îng ®éng tù nhiªn : L−îng n−íc cung cÊp cho c¸c tÇng chøa n−íc trong c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn. Tr÷ l−îng ®éng tù nhiªn ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu [3 - 5, 7, 8] x¸c ®Þnh chñ yÕu cho c¸c tÇng chøa n−íc qh, qp b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p Bindeman, thñy ®éng lùc, m« h×nh sè dùa trªn sè liÖu quan tr¾c l©u dµi n−íc d−íi ®Êt ; kÕt qu¶ thèng kª ë b¶ng 1. • Tr÷ l−îng tÜnh tù nhiªn : §−îc tÝnh cho tÇng chøa n−íc qh, tr÷ l−îng tÜnh ®µn håi tÝnh cho tÇng chøa n−íc qp dùa trªn c¬ së tæng hîp ®iÒu kiÖn ph©n bè (diÖn tÝch, chiÒu dÇy) trong kh«ng gian vµ hÖ sè nh¶ n−íc cña tÇng chøa n−íc ®−îc c¸c nhµ nghiªn cøu [8] x¸c ®Þnh cã kÕt qu¶ nh− thèng kª ë b¶ng 1. B¶ng 1. Tr÷ l−îng tiÒm n¨ng n−íc d−íi ®Êt vïng Hµ Néi (cò), 103 m3/ng Vïng Tr÷ l−îng ®éng tù nhiªn Tr÷ l−îng tÜnh träng lùc Tr÷ l−îng tÜnh ®µn håi Tr÷ l−îng cuèn theo Tr÷ l−îng tiÒm n¨ng TÇng chøa n−íc qh B¾c s«ng Hång, s«ng §uèng 277,5 2,8 280,3 Gia L©m 232,9 3,7 236,6 Nam S«ng Hång 312,6 6,6 319,2 Céng 823 13,1 836,1 TÇng chøa n−íc qp B¾c s«ng Hång, s«ng §uèng 281,5 8,7 1614,8 1905,0 Gia L©m 144,3 13,8 1452,0 1610,0 Nam s«ng Hång 193,6 7,3 1408,0 1608,9 Céng 619,3 29,8 4474,8 5123,9 Tæng céng 1442,3 13,1 29,8 4474,8 5960,0 168 • Tr÷ l−îng cuèn theo : PhÇn tr÷ l−îng gia t¨ng trong ®iÒu kiÖn khai th¸c do l«i cuèn c¸c nguån n−íc mÆt, n−íc cña c¸c tÇng chøa n−íc kÒ liÒn ®Õn tÇng chøa n−íc khai th¸c. Tr÷ l−îng cuèn theo míi ®−îc mét sè nhµ nghiªn cøu [4, 7, 8] x¸c ®Þnh l−îng n−íc cuèn theo tõ s«ng Hång vµ s«ng §uèng víi kÕt qu¶ thèng kª ë b¶ng 1. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ch−a ®Çy ®ñ cho thÊy tiÒm n¨ng n−íc d−íi ®Êt ë vïng Hµ Néi cò rÊt lín trong ®ã tÇng qp lín h¬n tÇng qh nhiÒu lÇn (b¶ng 1). 2. Tr÷ l−îng khai th¸c a. Tr÷ l−îng khai th¸c ®· th¨m dß KÕt qu¶ th¨m dß ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng ®· ®−îc duyÖt ë Héi ®ång §¸nh gi¸ Tr÷ l−îng Kho¸ng s¶n Nhµ n−íc [3-5] cho thÊy : vïng Nam s«ng Hång cÊp A+B lµ 708.700 m3/ng, vïng B¾c s«ng Hång cÊp A+B lµ 64.100 m3/ng, vïng Gia L©m cÊp A+B lµ 64.800 m3/ng ; tæng céng toµn vïng Hµ Néi cÊp A+B lµ 837.600 m3/ng. b. Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o gÇn ®©y cßn ®−îc gäi lµ tr÷ l−îng n−íc d−íi ®Êt cã kh¶ n¨ng khai th¸c ®−îc hîp lý vÒ mÆt kinh tÕ vµ kü thuËt tõ c¸c c«ng tr×nh khai th¸c cô thÓ. Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o th−êng ®−îc x¸c ®Þnh b»ng c¸ch tÝnh to¸n lµm c¬ së ®Ó thiÕt kÕ th¨m dß, x©y dùng c«ng tr×nh khai th¸c. Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o n−íc d−íi ®Êt gÇn ®©y ®−îc nhiÒu nhµ nghiªn cøu ®Ò cËp ®Õn ; ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n chñ yÕu lµ m« h×nh sè. §Ò xuÊt gÇn ®©y nhÊt vµ ®−îc cho lµ hîp lý h¬n c¶ lµ cña Tèng Ngäc Thanh vµ nhãm nghiªn cøu cña Liªn ®oµn Quy ho¹ch vµ §iÒu tra Tµi nguyªn N−íc miÒn B¾c khi thùc hiÖn dù ¸n “X©y dùng c¬ së d÷ liÖu tµi nguyªn n−íc trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi phôc vô c«ng t¸c qu¶n lý” [7]. KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®−îc thèng kª ë b¶ng 2 : B¶ng 2. Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o n−íc d−íi ®Êt vïng Hµ Néi, 103 m3/ng B·i giÕng Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o Dù b¸o ®é cao mùc n−íc d−íi ®Êt, m B·i giÕng Tr÷ l−îng khai th¸c dù b¸o Dù b¸o ®é cao mùc n−íc d−íi ®Êt, m Vïng Nam s«ng Hång N¨m 2010 N¨m 2020 Vïng B¾c s«ng Hång N¨m 2010 N¨m 2020 C¸o §Ønh 60 -8,92 -8,96 Long Biªn 60 -0,25 -0,55 Mai DÞch 45 -15,5 -16,2 Gia L©m 60 -2,05 -2,5 Yªn Phô 100 -6,5 -8,4 Sµi §ång 14 -1,5 -2,1 Ng« SÜ Liªn 43 -12,4 -15,6 Giang Biªn 60 -1,77 -2,27 T−¬ng Mai 50 -19,5 -20,5 §Æng X¸ 50 -3,5 -5,5 L−¬ng Yªn 72 -17,3 -17,7 Ngäc Thung 50 -2,5 -3,2 Nam D− 60 -2,8 -3,75 Yªn Viªn 30 -4,5 -6,5 Ngò HiÖp 100 -2,6 -3,65 Phï §æng 51 -0,5 -1,2 Ngäc Hµ 30 -12,6 -13,2 Mai L©m 51 -3,57 -4,8 Th−îng C¸t 60 -6,0 -8,3 VÜnh Ngäc 60 -3,8 -5,2 Liªn M¹c 50 -6,5 -8,0 §«ng Anh 15 -10,5 -11,5 Khai th¸c lÎ 150 Nguyªn Khª 10 -12,5 -13,4 Céng 820 B¾c Th¨ng Long 60 -6,85 -8,25 Néi Bµi 10 -7,5 -8,5 Sãc S¬n 49 -1,8 -2,6 Céng 630 Tæng céng 1.450.000 169 c. ChÊt l−îng n−íc d−íi ®Êt ChÊt l−îng n−íc d−íi ®Êt vïng thñ ®« Hµ Néi nãi chung tèt, ®¸p øng c¸c tiªu chuÈn chñ yÕu cña n−íc cho ¨n uèng vµ sinh ho¹t. §é tæng kho¸ng hãa rÊt thÊp, cao nhÊt còng chØ ®¹t ®Õn 0,5 g/l ®èi víi tÇng chøa n−íc qh vµ 0,78 g/l ®èi víi tÇng chøa qp. VÒ ph−¬ng diÖn nguyªn tè ®a l−îng vµ vi nguyªn tè ; nhiÒu chØ tiªu ®Òu d−íi tiªu chuÈn cho phÐp. Cao h¬n tiªu chuÈn cho phÐp cã s¾t vµ mangan : hµm l−îng s¾t trong n−íc d−íi ®Êt ë c¸c mÉu ph©n tÝch th−êng cao h¬n tiªu chuÈn cho phÐp, cao nhÊt ®Õn 9,2 mg/l ®èi víi tÇng chøa n−íc qh vµ 47,4 mg/l ®èi víi tÇng chøa qp. Hµm l−îng mangan ë mét sè mÉu cao h¬n Tiªu chuÈn cho phÐp, cao nhÊt 0,57 mg/l ®èi víi tÇng chøa n−íc qh vµ 1,15 mg/l ®èi víi tÇng chøa n−íc qp. Hµm l−îng s¾t vµ mangan biÕn ®æi kh«ng râ quy luËt. Hµm l−îng NH+4 ë mét ®«i n¬i, nhÊt lµ vïng phÝa nam cña Hµ Néi thuéc c¸c quËn Thanh Xu©n, Hoµng Mai vµ huyÖn Thanh Tr× rÊt cao, ®¹t ®Õn 23,8 mg/l ®èi víi tÇng chøa n−íc qp vµ vµi chôc thËm chÝ trªn 100 mg/l ®èi víi tÇng chøa n−íc qh. Hµm l−îng asen ë vïng ven s«ng Hång, vïng phÝa nam Hµ Néi cao h¬n tiªu chuÈn cho phÐp, cao nhÊt ®¹t ®Õn 0,33 mg/l. C¸c chØ tiªu cao h¬n Tiªu chuÈn cho phÐp kÓ trªn ®Òu cã thÓ xö lý ®¹t tiªu chuÈn cho phÐp ®Ó sö dông. VI. Ph−¬ng h−íng ®iÒu tra ®¸nh gi¸ vµ khai th¸c sö dông ®Ó ph¸t triÓn bÒn v÷ng tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt 1. Ph−¬ng h−íng ®iÒu tra ®¸nh gi¸ Møc ®é ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt trªn ®Þa bµn thµnh phè Hµ Néi ch−a ®ång ®Òu gi÷a c¸c vïng. ë diÖn tÝch Hµ Néi cò, tr÷ l−îng khai th¸c ®−îc ®¸nh gi¸ cßn qu¸ thÊp (kho¶ng 14 %) so víi tiÒm n¨ng. MÆt kh¸c, ë mét sè n¬i, viÖc khai th¸c ®ang cã nh÷ng t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng, lµm suy tho¸i nguån n−íc. ViÖc ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tiÕp theo cÇn ®−îc thùc hiÖn theo c¸c h−íng sau ®©y : - §Èy m¹nh ®iÒu tra ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc ë c¸c møc : s¬ bé vµ chi tiÕt ®ång ®Òu ë tÊt c¶ ®Þa bµn thµnh phè, ®Æc biÖt lµ phÇn míi më réng ®Ó ®¸nh gi¸ ®óng ®¾n tiÒm n¨ng n−íc d−íi ®Êt phôc vô lËp quy ho¹ch khai th¸c sö dông hîp lý tµi nguyªn nµy. - §iÒu tra ®¸nh gi¸ c¸c t¸c ®éng cña lò lôt, xãi lë bê, nhiÔm bÈn ®Õn c«ng tr×nh khai th¸c n−íc d−íi ®Êt, nhÊt lµ c¸c c«ng tr×nh khai th¸c ven s«ng. - §iÒu tra ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc khai th¸c n−íc ®Õn sù suy tho¸i tµi nguyªn n−íc vµ t¸c ®éng ®Õn m«i tr−êng nh− c¹n kiÖt, nhiÔm bÈn n−íc d−íi ®Êt, sôt lón nÒn ®Êt, ®iÒu tra ®¸nh gi¸ t¸c ®éng cña viÖc khai th¸c ven s«ng ®Õn hÖ thèng ®ª ®iÒu, ®iÒu tra ®¸nh gi¸ vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p b¶o vÖ n−íc d−íi ®Êt. - Nghiªn cøu c¬ së khoa häc cña viÖc bæ sung nh©n t¹o n−íc d−íi ®Êt phôc vô cung cÊp n−íc vµ chèng suy tho¸i nguån n−íc. - Hoµn thiÖn m¹ng l−íi quan tr¾c tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt ë diÖn tÝch thµnh phè Hµ Néi cò ; x©y dùng míi ë diÖn tÝch më réng, phôc vô nghiªn cøu ®¸nh gi¸ tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt. 2. Ph−¬ng h−íng khai th¸c, sö dông ViÖc khai th¸c, sö dông n−íc d−íi ®Êt cÇn ®−îc tu©n thñ c¸c nguyªn t¾c sau ®©y : - TÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh khai th¸c chØ thùc hiÖn khi cã kÕt qu¶ th¨m dß, ®¸nh gi¸ tr÷ l−îng ®−îc c¸c cÊp cã thÈm quyÒn phª duyÖt vµ cho phÐp. - N−íc d−íi ®Êt cã chÊt l−îng tèt cÇn ®−îc khai th¸c −u tiªn cho ¨n uèng, s¶n xuÊt c«ng nghiÖp thùc phÈm, d−îc phÈm vµ c«ng nghiÖp cã c«ng nghÖ cao. - C«ng t¸c khai th¸c cÇn ®−îc thùc hiÖn theo h−íng ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh khai th¸c, x· héi hãa c«ng t¸c cung cÊp n−íc, trong ®ã khai th¸c tËp trung víi c«ng suÊt lín, do c¸c c«ng ty Nhµ n−íc ®¶m nhiÖm ®−îc −u tiªn x©y dùng ë c¸c vïng cã tr÷ l−îng (c«ng suÊt) khai th¸c lín, c¸c c«ng tr×nh cÇn ph¶i dÉn tõ c¸c nguån n−íc ë xa. Khai th¸c ®¬n lÎ, khai th¸c cung cÊp n−íc n«ng th«n cã c«ng suÊt nhá, ®−îc −u tiªn sö dông nguån n−íc t¹i chç. - ViÖc khai th¸c n−íc d−íi ®Êt cÇn tÝnh ®Õn ®¶m b¶o Ýt cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng. - Tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt tuy cã kh¶ n¨ng t¸i t¹o, song kh«ng ph¶i lµ v« tËn, do ®ã viÖc khai th¸c, sö dông cÇn ph¶i tÝnh ®Õn c¸c ph−¬ng ¸n tèi −u, tiÕt kiÖm nhÊt vµ ph¶i nép phÝ tµi nguyªn. XuÊt ph¸t tõ c¸c nguyªn t¾c trªn vµ c¨n cø vµo ®iÒu kiÖn ®Þa chÊt thñy v¨n vµ c¸c ®iÒu kiÖn thùc tÕ kh¸c cña Thñ ®«, c«ng t¸c khai th¸c sö dông tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt cÇn ®−îc thùc hiÖn theo c¸c ®Þnh h−íng sau ®©y : a) Khai th¸c tËp trung cÇn ®−îc thùc hiÖn b»ng c¸c b·i giÕng cã c«ng suÊt lín. C¸c b·i giÕng cã c«ng suÊt tõ vµi chôc ngh×n 170 ®Õn 100.000 m3/ng cÇn ®−îc x©y dùng ven s«ng Hång vµ s«ng §uèng phÝa ngoµi ®ª. §ã lµ c¸c b·i giÕng ®· ®Ò xuÊt ë ®Þa phËn Hµ Néi cò nh− §Æng X¸, Ngäc Thôy, Phï §æng, Mai L©m, VÜnh Ngäc ; c¸c b·i giÕng ven s«ng thuéc c¸c huyÖn Mª Linh, Ba V×, ThÞ x· S¬n T©y, Phóc Thä, §an Ph−îng, Th−êng TÝn, Phó Xuyªn. b) ViÖc khai th¸c c¸c b·i giÕng ë trong lßng thµnh phè hiÖn nay nh− Mai DÞch, Ngäc Hµ, Ng« SÜ Liªn, T−¬ng Mai, Ph¸p V©n, H¹ §×nh cã t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn m«i tr−êng ; mÆt kh¸c qu¸ tr×nh ®« thÞ hãa còng ¶nh h−ëng ®Õn chÊt vµ l−îng n−íc d−íi ®Êt, do ®ã cÇn gi¶m dÇn c«ng suÊt khai th¸c. Tr−íc m¾t, nªn gi¶m c«ng suÊt hoÆc ®×nh chØ khai th¸c ë H¹ §×nh vµ Ph¸p V©n do mùc n−íc ë ®©y ®· h¹ thÊp xuèng qu¸ s©u vµ ®ang bÞ « nhiÔm amoni nÆng. C¸c b·i giÕng cßn l¹i cÇn tiÕp tôc theo dâi ®Ó gi¶m c«ng suÊt hoÆc dõng khai th¸c khi cÇn thiÕt. c) ViÖc khai th¸c n−íc ë vïng xa s«ng chØ thùc hiÖn khi thËt cÇn thiÕt vµ khai th¸c víi c«ng suÊt nhá kho¶ng 10.000 m3/ng. d) ViÖc khai th¸c ë vïng n«ng th«n ph¶i tõng b−íc xãa bá t×nh tr¹ng “mçi nhµ mét giÕng” vµ thay thÕ b»ng c«ng tr×nh khai th¸c tËp trung cho c¶ c¸c tô ®iÓm d©n c− nh− th«n, x·. e) Vïng Hµ Néi, ngoµi c¸c trÇm tÝch §Ö Tø cã ®é giÇu n−íc lín, c¸c trÇm tÝch tr−íc §Ö Tø nh− Neogen, Trias còng cã ®é giÇu n−íc nhÊt ®Þnh. Møc ®é chøa n−íc cña c¸c trÇm tÝch Neogen tèt dÇn theo ph−¬ng TB-§N. N−íc cã chÊt l−îng tèt h¬n n−íc trong c¸c trÇm tÝch §Ö Tø. Vïng nam thµnh phè Hµ Néi, n¬i c¸c tÇng chøa n−íc §Ö Tø bÞ nhiÔm bÈn nÆng th× n−íc tÇng Neogen rÊt s¹ch do ®−îc b¶o vÖ tèt. C¸c trÇm tÝch Trias ph©n bè ë phÝa b¾c Hµ Néi thuéc ®Þa phËn Sãc S¬n còng cã ®iÒu kiÖn t−¬ng tù. V× thÕ cã thÓ ®iÒu tra, khai th¸c sö dông theo h−íng −u tiªn cho ¨n uèng (n−íc ¨n uèng riªng, n−íc sinh ho¹t riªng), −u tiªn cho s¶n xuÊt c«ng nghiÖp thùc phÈm (bia, s÷a, ®å hép...), d−îc phÈm,... f) ViÖc khai th¸c n−íc d−íi ®Êt ngoµi môc ®Ých cung cÊp n−íc cßn tÝnh ®Õn c¶ viÖc khai th¸c ®Ó chèng nhiÔm bÈn, khai th¸c ®Ó th¸o kh« b¶o vÖ c«ng tr×nh x©y dùng N−íc khai th¸c lªn cÇn ®−îc sö dông víi c¸c môc ®Ých nh− thau röa c¸c hå ®Çm, s«ng, m−¬ng ®ang bÞ nhiÔm bÈn ë ®©y. g). ViÖc khai th¸c n−íc d−íi ®Êt cÇn ®−îc x· héi hãa, c¸c c«ng ty chuyªn ngµnh cña Nhµ n−íc m¹nh h¬n qu¶n lý c¸c b·i giÕng khai th¸c lín. C¸c c«ng ty kh¸c qu¶n lý c¸c b·i giÕng c«ng suÊt nhá, c¸c tæ chøc x· héi cã thÓ qu¶n lý khai th¸c tËp trung ë vïng n«ng th«n. kÕt luËn N−íc d−íi ®Êt vïng thµnh phè Hµ Néi rÊt phong phó nh−ng kh«ng ph¶i v« tËn. Ph¶i tuyªn truyÒn ®Ó c¸c c¸ nh©n, tæ chøc khai th¸c n−íc d−íi ®Êt vµ toµn thÓ céng ®ång hiÓu râ ®Òu nµy. CÇn cã c¬ chÕ chÝnh s¸ch ®Ó c¸c c¸ nh©n khai th¸c n−íc d−íi ®Êt cã nghÜa vô trong viÖc b¶o vÖ ph¸t triÓn biÒn v÷ng tµi nguyªn n−íc d−íi ®Êt. Tµi liÖu dÉn [1] NguyÔn V¨n §¶n, tèng ngäc thanh, 2000 : VÒ kh¶ n¨ng x©y dùng c¸c c«ng tr×nh khai th¸c thÊm läc ven s«ng Hång cung cÊp cho thµnh phè Hµ Néi. T¹p chÝ §Þa chÊt, A/260, 43-49, Hµ Néi . [2] Nguyen Van §an, tong ngoc thanh, nguyen thi ha, 2001 : Evaluation and management of groundwater Resources for water supply in Ha Noi city. Symposium on groundwater management, Hanoi, 60 - 64. [3] T¹ Ngäc HiÕn, 1984 : B¸o c¸o kÕt qu¶ th¨m dß s¬ bé n−íc d−íi ®Êt vïng §«ng Anh - §a Phóc, L−u tr÷ Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam. [4] Lª V¨n HiÓn, 2000 : Chuyªn kh¶o n−íc d−íi ®Êt ®ång b»ng B¾c Bé. Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam xuÊt b¶n, Hµ Néi. [5] TrÇn Minh, nguyÔn ®øc ®¹i, 2000 : B¸o c¸o ®iÒu tra ®Þa chÊt ®« thÞ thµnh phè Hµ Néi, chuyªn ®Ò ®Þa chÊt thñy v¨n (phô lôc 5), l−u tr÷ Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam. [6] §ç Träng Sù, 1993 : §¸nh gi¸ ®é nhiÔm bÈn vµ ®Ò xuÊt c¸c biÖn ph¸p b¶o nguån n−íc d−íi ®Êt ë mét sè khu vùc träng ®iÓm thuéc ®ång b»ng B¾c Bé. L−u tr÷ Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam. [7] Tèng Ngäc Thanh, 2008 : B¸o c¸o kÕt qu¶ ®¸nh gi¸ nguån n−íc d−íi ®Êt vïng thµnh phè Hµ Néi b»ng ph−¬ng ph¸p m« h×nh sè. L−u tr÷ Së Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng Hµ Néi. [8] Vò NhËt Th¾ng, CH©u V¨n Quúnh, ®Æng v¨n ®éi, la v¨n xu©n, ng« quang 171 toµn, nguyÔn c«ng l−îng, nguyÔn v¨n can, nguyÔn v¨n ®¶n, ph¹m v¨n mÉn, phan hång d©n, 2003 : §Þa chÊt vµ tµi nguyªn kho¸ng s¶n thµnh phè Hµ Néi. L−u tr÷ Côc §Þa chÊt vµ Kho¸ng s¶n ViÖt Nam. SUMMARY Groundwater resources in Hanoi and orientation for investigation and utilisation The expanded Hanoi area is large, but the investigation levels are different. Only in the old area (921 km2 area), assessment of groundwater (GW) reserves has been done, with high water potential. The potential GW reserves is about 6 million m3 per day which are mainly in quaternary sediments, specially in Pleistocene aquifer (qp) for water demand of the Capital. The exploitable GW reserves is 837,000 m3 per day, occupying only 14 % of potential value. The GW investigation should be done, specially for detailed investigation in order to meet the requirement of the Capital’s water demand. In other hand, the investigation should be done to protect GW that degradation has been identified. Ngµy nhËn bµi : 25 - 11 - 2009 Liªn ®oµn Quy ho¹ch vµ §iÒu tra Tµi nguyªn N−íc miÒn B¾c