Có rất nhiều yếu tố tác động đến sự phát
triển của một điểm du lịch. Căn cứ vào đặc
điểm địa lý của khu vực Tây Nguyên cũng như
tham khảo ý kiến các chuyên gia và các công
trình đánh giá tài nguyên du lịch, đề tài đã lựa
chọn 13 tiêu chí để đưa vào đánh giá tổng hợp
tiềm năng phát triển du lịch vùng Tây Nguyên.
Các ch tiêu này được chia thành 2 nhóm:
Nhóm ch tiêu phản ánh tiềm năng nội lực và
nhóm ch tiêu phản ánh tiềm năng ngoại lực
Phương pháp xác định trọng số AHP cho
thấy trong 13 ch tiêu được lựa chọn thì các
ch tiêu thể hiện tiềm năng nội lực đóng vai trò
quan trọng hơn hơn các ch tiêu về tiềm năng
ngoại lực.
11 trang |
Chia sẻ: huyhoang44 | Lượt xem: 780 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Ứng dụng phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) và hệ thống thông tin địa lý (GIS) đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch Tây Nguyên, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11
1
Ứng dụng phương pháp phân tích thứ bậc (AHP)
và hệ thống thông tin địa lý (GIS) đánh giá tổng hợp
tài nguyên du lịch Tây Nguyên
Hoàng Thị Thu Hương1,*, Trương Quang Hải2
1
Khoa Địa lý, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQGHN, 334 Nguyễn Trãi, Hà Nội, Việt Nam
2
Viện Việt Nam học & Khoa học Phát triển, ĐHQGHN, 336 Nguyễn Trãi, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 26 tháng 10 năm 2016
Ch nh s a ngày 31 tháng 10 năm 2016; Chấp nhận đăng ngày 16 tháng 12 năm 2016
Tóm tắt: Đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch vùng Tây Nguyên được thực hiện trên cơ sở ứng
dụng phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) và GIS. Kết quả đánh giá tổng hợp là cơ sở quan trọng
để lựa chọn chiến lược phát triển du lịch phù hợp cho từng khu vực của Tây Nguyên. Có 13 tiêu
chí đã được lựa chọn để đánh giá tổng hợp, thể hiện 2 nhóm tiềm năng nội lực và ngoại lực.
Phương pháp phân tích thứ bậc (AHP) được áp dụng để xác định trọng số các ch tiêu đánh giá.
Tiếp đó, phương pháp phân tích đa ch tiêu (Multi-criteria analysis) và công nghệ GIS đã được s
dụng cho đánh giá tiềm năng phát triển du lịch dưới dạng điểm và dạng diện. Kết quả đánh giá
tổng hợp cho thấy Tây Nguyên có tiềm năng du lịch nội lực rất cao, nhưng tiềm năng ngoại lực
còn thấp. Để phát triển du lịch vùng Tây Nguyên, cần đẩy mạnh đầu tư hệ thống kết cấu hạ tầng,
nâng cao chất lượng dịch vụ du lịch và tăng cường liên kết với các điểm du lịch phụ cận để tăng
tính hấp dẫn và đa dạng của các loại hình du lịch.
Từ khóa: Du lịch, Đánh giá tổng hợp, AHP, GIS.
1. Mở đầu
Tây Nguyên là vùng kinh tế, vùng sinh thái,
vùng văn hóa mang tính đặc thù, ẩn chứa những
tiềm năng và lợi thế to lớn về du lịch bởi cảnh
quan tự nhiên độc đáo và truyền thống văn hoá
đặc sắc của nhiều tộc người. Thuận lợi là vậy,
song thực tế du lịch Tây Nguyên còn mang tính
tự phát và thiếu hệ thống. Một số di sản thiên
nhiên ở Tây Nguyên đang đứng trước nguy cơ
xâm hại từ nhiều phía, đặc biệt là các hoạt động
nhân sinh. Chính bởi vậy, việc nghiên cứu đánh
_______
Tác giả liên hệ. ĐT.: 84-912989783
Email: huonghoangbg@yahoo.com
giá một cách tổng hợp để làm rõ được các ưu-
nhược điểm của tài nguyên du lịch Tây Nguyên
là yêu cầu hết sức cấp thiết nhằm làm cơ sở cho
chiến lược đầu tư và hoạch định không gian
phát triển du lịch bền vững, phát huy được thế
mạnh tổng hợp của Tây Nguyên.
Các nghiên cứu về đánh giá tài nguyên du
lịch ở Việt Nam hiện nay chủ yếu tập trung vào
việc đánh giá thành phần cho mỗi tài nguyên du
lịch riêng biệt như địa hình, khí hậu, nước, sinh
vật, ... Phương pháp đánh giá tổng hợp tài
nguyên và điều kiện du lịch hiện còn ít được đề
cập trong các công trình nghiên cứu về du lịch
ở Việt Nam. Nguyên nhân chính là do đánh giá
tổng hợp khá phức tạp, cần phải tích hợp nhiều
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11
2
ch tiêu, đòi hỏi phải thu thập khá nhiều thông
tin phục vụ đánh giá. Đánh giá từng thành phần
là cần thiết, tuy nhiên tiềm năng du lịch mang
tính tổng hợp, đòi hỏi phải đánh giá toàn diện
mới giúp ch ra giá trị thực sự cũng như các giải
pháp khai thác bền vững các nguồn tài nguyên
du lịch.
Một vấn đề khác cũng cần quan tâm trong
quá trình đánh giá tài nguyên du lịch, đó là xác
định trọng số cho các ch tiêu đánh giá. Cần xác
định các ch tiêu có tầm quan trọng ngang nhau
hay chênh lệch cho phát triển du lịch.
Để giải quyết những vấn đề đặt ra nêu trên,
nghiên cứu đã ứng dụng phương pháp AHP và
GIS nhằm đánh giá một cách toàn diện tiềm
năng phát triển du lịch của khu vực Tây
Nguyên.
2. Khu vực nghiên cứu và cơ sở dữ liệu
Tây Nguyên bao gồm các cao nguyên xếp
tầng và các dãy núi thuộc dải Trường Sơn Nam.
Lãnh thổ Tây Nguyên gồm 5 t nh: Kon Tum,
Gia Lai, Lâm Đồng, Đắk Lắk và Đắk Nông
(Hình 1). Tây Nguyên được phủ bởi diện tích
lớn đất bazan trên địa hình cao nguyên khá
bằng phẳng hay lượn sóng, thuận lợi cho phát
triển các cây nhiệt đới lâu năm như cà phê, cao
su, hồ tiêu,. Khí hậu Tây Nguyên chia làm 2
mùa rõ rệt: mùa khô (từ tháng 11 đến tháng 4
năm sau) và mùa mưa (từ tháng 5 đến tháng 10).
Hình 1. Vị trí địa lý của Tây Nguyên.
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11 3
Vùng Tây Nguyên có đa dạng sinh học cao
với những cánh rừng nguyên sinh, thung lũng
và phong cảnh tuyệt vời, khí hậu phân hóa theo
độ cao, nơi có truyền thống văn hóa đặc sắc của
47 dân tộc thiểu số nên rất giàu tiềm năng cho
phát triển du lịch. Không gian văn hóa Tây
Nguyên với hàng trăm di sản, công trình văn
hóa, nghệ thuật và kiến trúc giàu bản sắc, tạo
điều kiện cho sự phát triển các loại hình du lịch
sinh thái, ngh dưỡng, du lịch tôn giáo, văn hóa
và mạo hiểm. Toàn vùng Tây Nguyên hiện có
144 điểm du lịch, trong đó có 99 điểm du lịch
tự nhiên và 45 điểm du lịch nhân văn. Mặc dù
giàu tiềm năng du lịch, số lượng khách du lịch
đến khu vực này vẫn còn hạn chế. Trong năm
du lịch quốc gia 2014, khu vực Tây Nguyên
đón gần 6 triệu lượt khách, trong đó có 400.000
người nước ngoài, tạo ra doanh thu trên 10
nghìn tỷ đồng. Hơn 4,8 triệu người, trong đó có
khoảng 250.000 khách du lịch nước ngoài, đến
thành phố Đà Lạt, t nh Lâm Đồng (Tổng cục du
lịch 2014) [1]. Tuy nhiên hiện vẫn còn một
chặng đường dài để đi đến chuyên nghiệp hóa
các hoạt động du lịch ở Tây Nguyên. Trong khi
đó, quan trọng nhất là cần một đánh giá tổng
hợp tiềm năng phát triển du lịch để lựa chọn
chiến lược phát triển du lịch phù hợp cho từng
khu vực của Tây Nguyên.
Cơ sở dữ liệu để thực hiện nghiên cứu này
được thu thập từ nhiều nguồn khác nhau:
+ Dữ liệu không gian về vị trí các di sản
thiên nhiên, các tài nguyên du lịch tự nhiên, tài
nguyên du lịch nhân văn và cơ sở hạ tầng du
lịch được thu thập từ hệ thống cơ sở dữ liệu của
đề tài TN3/T18 ở t lệ 1:250.000.
+ Dữ liệu về đặc điểm của các điểm du lịch
cũng như cơ sở hạ tầng du lịch theo các tiêu chí
đánh giá bên dưới được thu thập từ niên giám
thống kê, các báo cáo kinh tế-xã hội của địa
phương, các công trình nghiên cứu liên quan về
Tây Nguyên và bổ sung qua nhiều đợt khảo sát
thực địa.
3. Phương pháp nghiên cứu
3.1. Lựa chọn tiêu chí đánh giá tổng hợp
Đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch có
tính chất đa chiều nên khá phức tạp. Cần phải
quan tâm đến nhiều yếu tố khi đánh giá như: độ
hấp dẫn, sức chứa du lịch, thời gian khai thác,
vị trí và khả năng tiếp cận, độ bền vững, cơ sở
hạ tầng và cơ sở vật chất kỹ thuật du lịch, hiệu
quả kinh tế. Tuỳ theo mục đích đánh giá có thể
lựa chọn các tiêu chí khác nhau. Theo Dwyer và
Kim (2003) [2] tiềm năng của một điểm du lịch
không ch phụ thuộc vào tài nguyên sẵn có mà
còn phụ thuộc vào các nhân tố bổ trợ. Tây
Nguyên là vùng đa dạng về sinh thái cảnh quan
và văn hóa. Tiềm năng phát triển của các điểm
du lịch chịu sự chi phối của nhiều yếu tố như
giá trị thẩm mỹ-nghệ thuật, giá trị giải trí, giá trị
văn hóa-lịch s , giá trị khoa học. Ngoài ra tính
mùa vụ, khả năng tiếp cận và chất lượng cơ sở
hạ tầng du lịch cũng ảnh hưởng rất lớn đến tiềm
năng phát triển du lịch. Do đó đề tài đã lựa chọn
13 tiêu chí để đưa vào đánh giá tổng hợp tài
nguyên du lịch của Tây Nguyên và các tiêu chí
này được gộp thành 2 nhóm tiềm năng: tiềm
năng nội lực và tiềm năng ngoại lực (Bảng 1).
Giá trị của một số ch tiêu như “Văn hóa-
lịch sử”, “Khoa học” được phân cấp theo xếp
hạng của Nhà nước với giá trị tăng dần theo các
cấp: tầm cỡ nội t nh, tầm cỡ liên t nh, tầm cỡ
quốc gia, tầm cỡ quốc tế (theo Quyết định số
313-VH-VP và 314-VH-VP ngày 28-4-1962 của
Bộ Văn hoá về việc xếp hạng di tích, lịch sử và
danh lam thắng cảnh). Giá trị đa dạng sinh học
được cho điểm dựa vào số loài đặc hữu có trong
các Vườn quốc gia và khu bảo tồn. Các ch tiêu
“giá trị thẩm mỹ, nghệ thuật”, “giá trị giải trí”
được chia thành các cấp: rất cao, cao, trung
bình và thấp. Tiêu chí “Qui mô điểm du lịch”
được cho điểm tăng dần với giả thiết rằng, qui
mô điểm du lịch càng lớn tính đa dạng về mặt
tự nhiên càng cao, càng thuận lợi cho việc tổ
chức không gian du lịch. Tính mùa vụ du lịch
được tính bằng khoảng thời gian thích hợp cho
hoạt động du lịch với điểm số càng cao khi số
ngày thuận lợi cho hoạt động du lịch tăng. Khả
năng liên kết với các danh thắng khác là một
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11
4
yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến việc tổ chức
các tour, tuyến du lịch vì du khách thường có
xu hướng kết hợp thăm quan một số điểm du
lịch gần nhau. Khả năng liên kết được tính bằng
mật độ các điểm du lịch/đơn vị diện tích. Nếu
mật độ các điểm du lịch càng cao thì khả năng
liên kết càng lớn. Chất lượng cơ sở lưu trú được
cho điểm theo hạng sao của từng khách sạn, nhà
ngh . Ch tiêu “chất lượng ăn uống” và “chất
lượng lao động du lịch” được tham khảo theo
niên giám thống kê và dựa trên kết quả khảo sát
thực địa. “Khả năng tiếp cận” thể hiện mức độ
thuận lợi về cơ sở hạ tầng phục vụ du lịch ở
từng điểm. Đây là một trong những yếu tố
ngoại lực quan trọng quyết định đến sự phát
triển của mỗi điểm du lịch. Một điểm du lịch dù
có tiềm năng nội lực cao đến đâu nhưng nếu
không có các yếu tố bổ trợ như cơ sở hạ tầng
hoặc không thể tiếp cận được thì vẫn ch tồn tại
ở dạng tiềm năng. Ch tiêu “Khả năng tiếp cận”
được đo lường bằng hàm số của thời gian di
chuyển từ từng điểm du lịch đến các cơ sở hạ
tầng phục vụ du lịch gần nhất như: cơ sở lưu
trú, cơ sở ăn uống, bến xe, sân bay, chợ.
Bảng 1. Lựa chọn các ch tiêu đánh giá tổng hợp tài
nguyên du lịch cho Tây Nguyên
Các ch tiêu
đánh giá
Các thang bậc
đánh giá
Mức
cho
điểm
Tiềm
năng
nội
lực
Giá trị
thẩm mỹ,
nghệ thuật
Rất cao 10
Cao 7
Trung bình 4
Thấp 1
Giá trị giải
trí
Rất cao 10
Cao 7
Trung bình 4
Thấp 1
Giá trị văn
hóa-lịch sử
Tầm cỡ quốc tế 10
Tầm cỡ quốc gia 7
Tầm cỡ liên t nh 4
Tầm cỡ nội t nh 1
Giá trị
khoa học
Tầm cỡ quốc tế 10
Tầm cỡ quốc gia 7
Tầm cỡ liên t nh 4
Tầm cỡ nội t nh 1
Đa dạng
sinh học
(dựa vào số
Rất cao 10
Cao 7
Trung bình 4
Các ch tiêu
đánh giá
Các thang bậc
đánh giá
Mức
cho
điểm
loài đặc
hữu)
Thấp 1
Quy mô của
điểm du
lịch
>50ha 10
10-50ha 7
1-10ha 4
<1ha 1
Mùa vụ du
lịch
(Thời gian
du lịch
thích hợp)
≥300 ngày/năm 10
200-300
ngày/năm
7
100-200
ngày/năm
4
<100 ngày /năm 1
Tiềm
năng
ngoại
lực
Khả năng
liên kết với
các danh
thắng khác
(Mật độ các
điểm du
lịch/đơn vị
diện tích)
Rất cao 10
Cao 7
Trung bình 4
Thấp 1
Khả năng
tiếp cận
(Thời gian
di chuyển
đến cơ sở
lưu trú, ăn
uống, chợ,
sân bay,
bến
xe,gần
nhất)
>3 10
2-3 7
1-2 4
0-1 1
Khoảng
cách từ
điểm du
lịch đến
trung tâm
thành phố
mà nó trực
thuộc
<20km 10
20-40km 7
40-60km 4
>60km 1
Chất lượng
cơ sở lưu
trú
Rất tốt 10
Tốt 7
Trung bình 4
Kém 1
Chất lượng
cơ sở ăn
uống
Rất tốt 10
Tốt 7
Trung bình 4
Kém 1
Chất lượng
lao động du
lịch
Rất tốt 10
Tốt 7
Trung bình 4
Kém 1
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11 5
3.2. Phương pháp xác định trọng số các chỉ tiêu
đánh giá
Trong đánh giá đa ch tiêu, vai trò của các
nhân tố đóng góp vào mức độ thuận lợi của tài
nguyên du lịch không giống nhau, do đó cần
phải xác định trọng số của từng nhân tố trước
khi tiến hành đánh giá tổng hợp. Có nhiều
phương pháp xác định trọng số như:
1) Trọng số của các nhân tố được coi là
bằng nhau và bằng 1
(2) Trọng số của các yếu tố quan trọng hơn
được tăng lên hoặc của các yếu tố kém quan
trọng hơn bị giảm đi.
(3) Trọng số của các yếu tố được xác định
dựa vào ý kiến chuyên gia
(4) Trọng số của các yếu tố được xác định
nhờ phân tích hồi qui
(5) Trọng số của các yếu tố được xác định
nhờ phân tích các ch số kinh tế
(6) Phương pháp xác định trọng số dựa vào
kết quả đánh giá theo ma trận tam giác [3].
(7) Phương pháp phân tích phân bậc (AHP)
[4] hay phân tích phân bậc mờ (FAHP) [5].
Trong đó tiêu chí quan trọng để lựa chọn
phương pháp xác định trọng số là trọng số phải
thể hiện được sự phân bậc rõ ràng của các ch
tiêu đối với sự phát triển du lịch. Đề tài đã
quyết định lựa chọn phương pháp phân tích
phân bậc (AHP) để xác định trọng số các ch
tiêu đánh giá tổng hợp tài nguyên du lịch của
Tây Nguyên vì AHP là một kỹ thuật tạo quyết
định, giúp sắp xếp các ch tiêu đánh giá theo
mức độ quan trọng và nhờ vào nó mà ta tìm
được một quyết định cuối cùng hợp lý nhất. Nội
dung của phương pháp bao gồm việc xây dựng
một hệ thống các cặp ma trận so sánh giữa các
yếu tố khác nhau. AHP được phát triển bởi
Saaty [4] năm 1970 và đã được mở rộng và bổ
sung cho đến nay với một số bước được thể
hiện trong Qui trình xác định trọng số các ch
tiêu đánh giá (Hình 2).
Hình 2. Qui trình xác định trọng số bằng phương
pháp AHP.
Để xác định trọng số cho các ch tiêu đánh
giá tổng hợp tài nguyên du lịch bằng phương
pháp AHP, chúng tôi đã tiến hành phỏng vấn
các chuyên gia nhằm so sánh mức độ quan
trọng giữa các ch tiêu. Phỏng vấn bằng bảng
hỏi được thực hiện với 30 chuyên gia có kinh
nghiệm lâu năm về du lịch, hiểu biết rõ đặc
điểm KT-XH vùng Tây Nguyên, hiện đang
công tác tại các cơ quan như: Khoa Địa lý,
Khoa Du lịch, Viện Việt Nam học & Khoa học
phát triển, Khoa Lịch s , Khoa Địa chất của
Đại học Quốc gia Hà Nội; Viện Địa lý-Viện
Hàn lâm Khoa học Việt Nam; Khoa Địa lý-
Trường Đại học Sư phạm Hà Nội; các cán bộ
địa phương hiện đang công tác tại Sở Văn hóa -
Thể Thao & Du lịch 5 t nh Tây Nguyên (Kon
Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng).
3.3. Phương pháp đánh giá tổng hợp
Có nhiều phương pháp đánh giá tổng hợp
tài nguyên phục vụ cho phát triển du lịch như:
Phương pháp đánh giá kỹ thuật, Phương pháp
đánh giá theo ma trận, Phương pháp phân tích
chi phí-lợi ích (CBA-Cost Benefit Analysis),
Phương pháp đánh giá ngẫu nhiên (CVM-
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11
6
Contigent Valuation Method), phương pháp chi
phí du hành (TCM-Travel Cost Method),
Phương pháp trung bình cộng các điểm thành
phần [6, 7, 8] hoặc trung bình nhân các điểm
thành phần [9], Phương pháp phân tích nhân tố
để xác định trọng số [3, 10], Phương pháp phân
tích đa ch tiêu [11]. Trong đó phương pháp
phân tích đa ch tiêu (Multi-criteria analysis)
được cho là khách quan và toàn diện nhất để
đánh giá tiềm năng phát triển cho các điểm du
lịch và các vùng du lịch. Các bước đánh giá đa
ch tiêu được tiến hành từ đánh giá theo các ch
tiêu đến đánh giá tổng hợp theo công thức (1)
S =
)*(
1
ii
n
i
XW
(1)
Trong đó:
S là ch số đánh giá tổng hợp
Wi là trọng số của ch tiêu đánh giá thứ i
Xi là ch số đánh giá của ch tiêu thứ i
3.4. Phân hạng kết quả đánh giá tổng hợp tài
nguyên du lịch
Sau khi có ch số đánh giá tổng hợp, cần
tiến hành phân hạng tài nguyên du lịch cho các
điểm du lịch và vùng du lịch. Đối với các điểm
du lịch, thang điểm đánh giá tổng hợp thể hiện
mức độ hấp dẫn của từng điểm du lịch, được
phân thành 4 cấp như tác giả Tao-fang Yu và
nnk (2002) [12], gồm: tầm cỡ quốc tế, tầm cỡ
quốc gia, tầm cỡ liên t nh và tầm cỡ nội t nh
Vùng du lịch được áp dụng theo đơn vị
hành chính cấp huyện. Điểm đánh giá tổng hợp
của mỗi khu vực bằng tổng số điểm của các
điểm du lịch nằm trong phạm vi vùng đó. Kết
quả đánh giá theo khu vực được phân thành các
mức độ tiềm năng như sau: “Rất cao” (S1),
“Cao” (S2), “Khá” (S3), “Trung bình” (S4) và
“không có tiềm năng” (N). Khoảng cách của
mỗi mức phân hạng được tính theo công thức
tham khảo từ N.C Huần (2005) [3]:
ΔS = (Smax-Smin)/M (2)
Trong đó:
ΔS là khoảng cách điểm giữa các hạng
đánh giá
Smax là ch số đánh giá tổng hợp cao nhất
Smin là ch số đánh giá tổng hợp thấp nhất
M là số cấp đánh giá (ở đây là 5 cấp)
Toàn bộ qui trình đánh giá tổng hợp và phân
hạng kết quả đánh giá được thực hiện dưới sự
trợ giúp của công cụ GIS bằng phần mềm
ArcGIS 10.2.
4. Kết quả nghiên cứu và thảo luận
4.1. Kết quả tính trọng số theo phương
pháp AHP
Kết quả tính trọng số các ch tiêu đánh giá
theo phương pháp AHP cho thấy trong 13 ch
tiêu được lựa chọn đánh giá tổng hợp cho
phát triển du lịch thì các ch tiêu thể hiện tiềm
năng nội lực đóng vai trò quan trọng hơn các
ch tiêu về tiềm năng ngoại lực. Trong đó ch
tiêu “giá trị văn hóa-lịch s ” có tác động mạnh
nhất đến sự phát triển của một điểm du lịch với
trọng số 0,18 (chiếm 18%), tiếp đến là các ch
tiêu “Giá trị thẩm mỹ, nghệ thuật”, “giá trị giải
trí” và “giá trị khoa học” đều có trọng số bằng
0,13. Ch tiêu “giá trị đa dạng sinh học” đứng
thứ 3 với trọng số 0,09. Trong nhóm tiềm năng
ngoại lực thì khả năng tiếp cận đóng vai trò
quan trọng hơn cả với trọng số bằng 0,08, tiếp
theo là chất lượng cơ sở lưu trú với trọng số
bằng 0,05 (Bảng 2).
4.2. Kết quả đánh giá tổng hợp tiềm năng phát
triển cho các điểm du lịch
Sau khi tính toán trọng số cho từng ch tiêu
thì tiến hành xác định tiềm năng phát triển cho
từng điểm du lịch vùng Tây Nguyên thông qua
phương trình tổng cộng điểm số của 13 ch tiêu:
giá trị thẩm mỹ nghệ thuật, giá trị giải trí, giá
trị văn hóa-lịch sử, giá trị khoa học, giá trị đa
dạng sinh học, qui mô điểm du lịch, mùa vụ du
lịch, khả năng liên kết với các điểm du lịch
khác, khả năng tiếp cận, khoảng cách từ điểm
du lịch đến trung tâm thành phố, chất lượng cơ
sở lưu trú, chất lượng cơ sở ăn uống và chất
lượng lao động dịch vụ, lần lượt ứng với X1,
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11 7
X2, X3, X4, X5, X6, X7, X8, X9, X10, X11,
X12, X13 theo công thức sau:
Y1 = 0.13*X1 + 0.13*X2 + 0.18*X3 +
0.13*X4 + 0.09*X5 + 0.03*X6 + 0.03*X7 (3)
Y2 = 0.04*X8 + 0.08*X9 + 0.03*X10 +
0.05*X11 + 0.04*X12 + 0.03*X13 (4)
Và Y = Y1 + Y2 (5)
trong đó Y1 là tiềm năng du lịch nội lực, Y2
là tiềm năng ngoại lực.và Y là tiềm năng du lịch
tổng hợp.Trên cơ sở điểm số đánh giá tổng hợp
cho từng điểm du lịch kết hợp với phương pháp
phân tích không gian được thực hiện bằng công
cụ ArcGIS 10.2, đã tiến hành phân cấp tiềm
năng phát triển cho từng điểm du lịch theo cấu
trúc phân cấp của Tao-fang Yu và nnk (2002)
[12] như trong Bảng 3. Chúng tôi đã tiến hành
đánh giá tiềm năng phát triển cho tổng cộng
144 điểm du lịch trên phạm vi toàn vùng Tây
Nguyên, trong đó có 99 điểm du lịch tự nhiên
và 45 điểm du lịch nhân văn. Kết quả đánh giá
được thể hiện trong Hình 3.
Bảng 2. Trọng số trung bình các ch tiêu đánh giá
tiềm năng du lịch
Các ch tiêu đánh giá
Trọng số
trung bình
Thẩm mỹ, nghệ thuật 0.13
Giải trí 0,13
Văn hóa-lịch s 0.18
Khoa học 0,13
Đa dạng sinh học 0.09
Quy mô điểm du lịch 0,03
Mùa vụ du lịch 0.03
Liên kết với điểm du lịch khác 0,04
Khả năng tiếp cận 0.08
Khoảng cách đến trung tâm thành
phố 0,03
Chất lượng cơ sở lưu trú 0.05
Chất lượng cơ sở ăn uống 0,04
Chất lượng lao động du lịch 0.03
Bảng 3. Phân hạng kết quả đánh giá tổng hợp tiềm
năng cho các điểm du lịch
Điểm đánh giá tổng hợp Tiềm năng du lịch
<2 Nội t nh
2-4 Liên t nh
4-6 Quốc gia
6-8 Quốc tế
(Nguồn: Tao-fang Yu và nnk (2002)[12])
Hình 3. Kết quả đánh giá tiềm năng du lịch cho các
điểm du lịch ở Tây Nguyên
4.3. Kết quả đánh giá tổng hợp tiềm năng phát
triển du lịch cho các huyện
Sau khi có kết quả đánh giá tiềm năng phát
triển cho các điểm du lịch, cần tiến hành đánh
giá tiềm năng phát triển du lịch cho các huyện.
Cấp huyện là đơn vị phù hợp nhất được lựa
chọn để thể hiện tiềm năng phát triển du lịch vì
các lý do sau:
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11
8
- Du lịch thường được quản lý theo đơn vị
hành chính
- Nếu đánh giá theo cấp xã thì quá chi tiết
và không cần thiết vì không phải xã nào cũng
có du lịch trong khi trong mỗi huyện thường có
một vài điểm du lịch. Ngược lại nếu đánh giá
theo cấp t nh thì quá khái quát.
Điểm đánh giá của mỗi huyện bằng tổng
điểm của các điểm du lịch nằm trong phạm vi
huyện đó và được chia thành 3 mức: tiềm năng
thấp, tiềm năng trung bình và tiềm năng cao
(Bảng 4).
Bảng 4. Phân cấp ch số tiềm năng phát triển du lịch
Giá trị ch số tiềm năng Tiềm năng phát triển
du lịch
0-17 Tiềm năng thấp
17-35 Tiềm năng trung bình
35-53 Tiềm năng cao
Hình 4. Kết quả đánh giá tổng hợp tiềm năng phát
triển du lịch theo cấp huyện của Tây Nguyên.
Kết quả đánh giá tổng hợp cho thấy ch
thành phố Đà Lạt có tiềm năng du lịch cao. Có
thể coi đây là cực phát triển du lịch của Tây
Nguyên. Ngoài ra có một số huyện, thành phố
có tiềm năng phát triển du lịch ở mức trung
bình, đó là: Đức Trọng (Lâm Đồng); Đắk
Glong (Đắk Nông); Buôn Đôn và Tp Buôn Ma
Thuột (Đắk Lắk); Đắk Đoa và Tp PleiKu (Giai
Lai); Tp Kom Tum, Đắk Tô và Đắk Glei (Kon
Tum) (Hình 4).
4.4. Kết quả đánh giá tiềm năng phát triển du
lịch cho các huyện theo hai nhóm chỉ tiêu nội
lực và ngoại lực
Để lựa chọn chiến lược đầu tư và hoạch
định không gian phát triển du lịch bền vững cho
từng khu vực của Tây Nguyên, cần chia tiềm
năng phát triển du lịch thành 2 nhóm: tiềm năng
nội lực và tiềm năng ngoại lực.
Kết quả đánh giá cho thấy tiềm năng nội lực
của các huyện thị dao động từ 0 đến 32 điểm;
tiềm năng ngoại lực dao động từ 0 đến 21 điểm.
Tiềm năng nội lực và ngoại lực được chia thành
3 mức: thấp, trung bình và cao với số điểm
tương ứng (Bảng 5).
Bảng 5. Phân cấp tiềm năng phát triển du lịch nội
lực và ngoại lực
Phân bậc
Điểm số
Thấp Trung
bình
Cao
Tiềm năng nội lực 0-10 10-20 20-53
Tiềm năng ngoại lực 0-7 7-14 14-21
Kết hợp cả tiềm năng nội lực và ngoại lực
đồng thời căn cứ vào tổng điểm đánh giá có thể
chia các huyện thành 6 nhóm như sau:
(1) Nội lực cao và ngoại lực cao
(2) Nội lực cao và ngoại trung bình
(3) Nội lực cao và ngoại lực thấp
(4) Nội lực trung bình và ngoại lực trung
bình
(5) Nội lực trung bình và ngoại lực thấp
(6) Nội lực thấp và ngoại lực thấp
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11 9
Hình 5. Kết quả đánh giá tiềm năng phát triển du
lịch Tây Nguyên theo 2 nhóm ch tiêu: nội lực và
ngoại lực.
Kết quả đánh giá thể hiện trong Hình 5 cho
thấy ch có thành phố Đà Lạt có cả tiềm năng
nội lực và ngoại lực cao. Đây là khu vực lý
tưởng cho phát triển du lịch. Thành phố Pleiku
(t nh Gia Lai) là nơi có tiềm năng nội lực cao và
ngoại lực trung bình. Nơi đây cần đầu tư hơn
nữa cho hệ thống cơ sở hạ tầng để thu hút
khách du lịch. Có 5 huyện có tiềm năng nội lực
và ngoại lực ở mức trung bình, đó là: huyện
Đắk Tô, Tp Kom Tum (t nh Kon Tum); huyện
Đắk Đoa (t nh Giai Lai); Tp Buôn Ma Thuột
(t nh Đắk Lắk) và huyện Đức Trọng (t nh Lâm
Đồng). Để phát triển du lịch thì những khu vực
này cần phải đầu tư nâng cấp cơ sở hạ du lịch
và tăng cường liên kết với các vùng phụ cận để
tăng tính hấp dẫn và đa dạng của các loại hình
du lịch. Các huyện Krong Nông, Krong Bông
(t nh Đắk Lắk) và huyện Đắk Glong (t nh Đắk
Nông) mặc dù có tiềm năng nội lực cao nhưng
còn thiếu các cơ sở hạ tầng bổ trợ du lịch vì vậy
nơi đây cần đẩy mạnh yếu tố ngoại lực như đầu
tư cơ sở hạ tầng du lịch và nâng cao chất lượng
dịch vụ du lịch để thu hút khách. Các huyện còn
lại ít có tiềm năng cho phát triển du lịch (xem
hình 5).
5. Kết luận
Có rất nhiều yếu tố tác động đến sự phát
triển của một điểm du lịch. Căn cứ vào đặc
điểm địa lý của khu vực Tây Nguyên cũng như
tham khảo ý kiến các chuyên gia và các công
trình đánh giá tài nguyên du lịch, đề tài đã lựa
chọn 13 tiêu chí để đưa vào đánh giá tổng hợp
tiềm năng phát triển du lịch vùng Tây Nguyên.
Các ch tiêu này được chia thành 2 nhóm:
Nhóm ch tiêu phản ánh tiềm năng nội lực và
nhóm ch tiêu phản ánh tiềm năng ngoại lực
Phương pháp xác định trọng số AHP cho
thấy trong 13 ch tiêu được lựa chọn thì các
ch tiêu thể hiện tiềm năng nội lực đóng vai trò
quan trọng hơn hơn các ch tiêu về tiềm năng
ngoại lực.
Kết quả đánh giá tổng hợp cho các điểm du
lịch đã ch ra Tây Nguyên là vùng giàu tiềm
năng phát triển du lịch với 99 điểm du lịch tự
nhiên và 45 điểm du lịch nhân văn. Trong đó có
17 điểm du lịch đạt tầm cỡ quốc tế (gồm 9 điểm
du lịch tự nhiên và 8 điểm du lịch nhân văn) và
45 điểm du lịch đạt tầm cỡ quốc gia (gồm 27
điểm du lịch tự nhiên và 18 điểm du lịch nhân
văn) cùng nhiều điểm du lịch cấp liên t nh và
nội t nh.
Kết quả đánh giá theo huyện cho thấy Đà
Lạt là thành phố có tiềm năng cao nhất cho phát
triển du lịch. Đây có thể coi là cực phát triển du
lịch của Tây Nguyên. Ngoài ra có một số khu
vực có tiềm năng phát triển du lịch ở mức trung
bình, đó là: huyện Đức Trọng (Lâm Đồng); Đắk
Glong (Đắk Nông); Buôn Đôn và tp Buôn Ma
Thuột (Đắk Lắk); Đắk Đoa và TP PleiKu (Giai
Lai); Thành phố Kom Tum, Đắk Tô và Đắk
Glei (Kon Tum).
Mặc dù Tây Nguyên có tiềm năng du lịch
nội lực rất cao nhưng còn thiếu hệ thống kết cấu
hạ tầng bổ trợ cho du lịch và chất lượng lao
động, dịch vụ du lịch chưa cao (tiềm năng ngoại
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11
10
lực). Để phát triển du lịch, Tây Nguyên cần đẩy
mạnh đầu tư hệ thống kết cấu hạ tầng, nâng cao
chất lượng dịch vụ du lịch và tăng cường liên
kết với các điểm du lịch phụ cận để tăng tính
hấp dẫn và đa dạng của các loại hình du lịch.
Lời cảm ơn
Nghiên cứu này được thực hiện trong khuôn
khổ đề tài khoa học: "Nghiên cứu, đánh giá
tổng hợp tài nguyên du lịch, hoạch định không
gian và đề xuất các giải pháp phát triển du lịch
ở Tây Nguyên”, mã số: TN3/T18. Các tác giả
trân trọng cảm ơn Chương trình Tây Nguyên 3
và Đề tài đã hỗ trợ, tạo điều kiện thuận lợi cho
đánh giá tổng hợp tiềm năng du lịch Tây
Nguyên.
Tài liệu tham khảo
[1] Tổng cục du lịch. (2014). "Central Highlands
looking to maximise tourism potential."
Retrieved 15/1/2016, from
looking-to-maximise-tourism-
potential/70031.vnp.
[2] Dwyer, L. and C. W. Kim (2003). "Destination
competitiveness: A model and indicators."
Current Issues in Tourism 6(5): 369 - 414.
[3] Huần, N. C. (2005). Đánh giá cảnh quan (theo tiếp
cận kinh kế sinh thái). Hà Nội, Nhà xuất bản
ĐHQGHN.
[4] Saaty, T. L. (1990). "How to make a decision: The
Analytic Hierarchy Process." European Journal of
Operational Research 48: 9-26.
[5] Huang, H.-C. and C.-C. Ho (2013). "Applying the
Fuzzy Analytic Hierarchy Process to Consumer
Decision-Making Regarding Home Stays."
International Journal of Advancements in
Computing Technology (IJACT) 5(4).
[6] Lợi, Đ. D. (1992). Đánh giá và khai thác các điều
kiện tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên huyện Ba
Vì (Hà Tây) phục vụ mục đích du lịch. Luận án
Tiến sĩ Địa lý, Đại học Sư phạm Hà Nội.
[7] Tin, L. V. (2000). Đánh giá tài nguyên thiên nhiên
t nh Thừa Thiên Huế phục vụ du lịch. Luận án
tiến sĩ Địa lý, Đại học sư phạm Hà Nội.
[8] Hải, N. T. (2002). Đánh giá tài nguyên du lịch tự
nhiên phục vụ phát triển du lịch cuối tuần của Hà
Nội. Luận án Tiến sĩ Địa lý, Đại học Khoa học Tự
nhiên, ĐHQGHN.
[9] Chinh, N. T. (1995). Cơ sở khoa học của việc xác
định các điểm tuyến du lịch Nghệ An. Luận án
tiến sĩ Địa lý, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội.
[10] Hải, T. Q. and N. T. Hải (2006). Kinh tế môi
trường, NXB ĐHQGHN.
[11] Lan, L. C. (2015). Đánh giá điều kiện địa lý và tài
nguyên phục vụ tổ chức lãnh thổ du lịch t nh Vĩnh
Phúc. Tiến sĩ, Đại học khoa học Tự nhiên, ĐHQG
Hà Nội.
[12] Yu Tao-fang, G. C.-l., Wang Hong, Duan Xue-
jun, Yi Xiao-feng (2002). "The evaluation and
analysis of the tourism resources in Jilin
province." Chinese Geographical Science 12(2):
186-192.
Application of AHP and GIS in a Comprehensive
Evaluation of Tourism Resources: A Case Study
of the Central Highlands of Vietnam
Hoang Thi Thu Huong1, Truong Quang Hai2
1
Faculty of Geography, VNU University of Science, 334 Nguyen Trai, Hanoi, Vietnam
2
VNU
Institute of Vietnamese Studies and Development Sciences,
336 Nguyen Trai, Hanoi, Vietnam
Abstract: Selecting the Central Highlands region for case study, this paper makes innovative
improvements on comprehensive evaluation of tourism potential by using AHP and GIS. 13 criteria
were selected for comprehensive evaluation of tourism potential. These criteria are divided into 2
H.T.T. Hương, T.Q. Hải / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Các Khoa học Trái đất và Môi trường, Tập 32, Số 4 (2016) 1-11 11
groups: external potential and internal potential. Then hierarchical analysis (AHP) is applied to
determine the weight evaluation criteria. Finally, Multi-criteria analysis and GIS technique are applied
for comprehensive evaluation in form of points and regions. The evaluation result also shows that
although the Central Highland region has high potential for tourism development, it still lacks of
tourism infrastructure with low external potential. It is necessary to improve the tourism infrastructure
and service quality as well as strengthen links with other tourism spots in order to increase the
attractiveness of tourism destinations and diversify tourism products.
Keywords: Tourism, Comprehensive Evaluation, AHP, GIS, Vietnam.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- 4058_49_7507_1_10_20170404_1_3519.pdf