Vấn đề lao động dôi dư trong quá trình đổi mới, sắp xếp lại doanh nghiệp nhà nước

h nhiÖm, quyÒn h¹n, quyÒn lîi ch­a thËt râ rµng cho tõng ®¹i diÖn chñ së h÷u nªn viÖc qu¶n lý vµ sù phèi hîp trong qu¶n lý gÆp nhiÒu khã kh¨n, lóng tóng, hiÖu lùc thÊp. Ngoµi ra, DNNN cßn cã tr¸ch nhiÖm thùc hiÖn nh÷ng nhiÖm vô x· héi c«ng céng lµm c¬ së, nÒn t¶ng cho viÖc x©y dùng chÕ ®é x· héi míi. V× lÏ ®ã, DNNN tuy ®­îc coi lµ kinh doanh còng ph¶i tham gia ph¸t triÓn mét sè mÆt mang tÝnh c«ng Ých. Nh­ vËy, sÏ cã nhiÒu nh©n tè t¸c ®éng ®Õn tèc ®é t¨ng tr­ëng cña DNNN. 2.2. Do nh÷ng tån t¹i, yÕu kÐm trong qu¶n lý Nhµ n­íc, viÖc thùc hiÖn chñ tr­¬ng, ®­êng lèi, chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ®èi víi doanh nghiÖp. Ch­a cã chiÕn l­îc quy ho¹ch dµi h¹n ®Çy ®ñ ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh kinh tÕ, kinh doanh, ®Æc biÖt lµ quy ho¹ch ph¸t triÓn doanh nghiÖp Nhµ n­íc trªn c¸c vung kinh tÕ, khi träng ®iÓm trong c¸c ngµnh kinh tÕ - dÞch vô then chèt mòi nhän. Do vËy, hÖ thèng DNNN ch­a cã c¬ cÊu hîp lý, DNNN quËn/huyÖn cßn tån t¹i vÒ h×nh thøc kÐo dµi, DNNN ch­a cã chiÕn l­îc kinh doanh vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ ®óng. ChÝnh s¸ch ®æi míi c«ng nghÖ, ph­¬ng thøc, ph­¬ng tiÖn trong s¶n xuÊt kinh doanh vµ qu¶n lý chËm ®­îc thùc hiÖn, nhÊt lµ c¸c doanh nghiÖp ®­îc x©y dùng trong thêi kú bao cÊp. Trong nh÷ng n¨m ®æi míi, c«ng nghÖ thiÕt bÞ ph­¬ng tiÖn s¶n xuÊt cã hiÖn ®¹i h¬n nh­ng l¹i do nhiÒu n­íc s¶n xuÊt nªn h­ háng th× thiÕu phô tïng thay thÕ, söa ch÷a c¶i t¹o vµ viÖc hiÖn ®¹i ho¸ gÆp nhiÒu khã kh¨n. Bªn c¹nh ®ã mét sè DNNN trong qu¸ tr×nh tiÕp thu c«ng nghÖ cña n­íc ngoµi mét phÇn do tr×nh ®é kü thuËt cña chóng ta cßn kÐm, mét phÇn do c¬ chÕ qu¶n lý láng lÎo nªn hiÖn t­îng nhËp khÈu trµn nan m¸y mãc thiÕt bÞ cò cña n­íc ngoµi lµ kh¸ phæ biÕn g©y x«n xao d­ luËn, cã ng­êi cßn coi ViÖt Nam liÖu cã ph¶i lµ “b·i th¶i c«ng nghiÖp cña thÕ giíi”, lµm tr×nh ®é c«ng nghÖ cña c¸c DNNN vèn ®· l¹c hËu, tiÕp tôc l¹c hËu h¬n. Thùc tr¹ng ®ã nÕu kh«ng ®­îc chÊn chØnh th× sù tôt hËu nhanh cña c¸c DNNN lµ ®iÒu khã tr¸nh khái trong nh÷ng n¨m tíi. MÆt kh¸c viÖc khai th¸c sö dông m¸y mãc thiÕt bÞ cßn thÊp. TÝnh ®Õn n¨m 2000 lµm mét ca m¸y mét ngµy ®ªm lµ 65%, 2 ca m¸y lµ 15%, 3 ca m¸y lµ 20%. C¸c doanh nghiÖp giÊy sö dông 80% c«ng suÊt thiÕt bÞ, Tæng c«ng ty ®iÖn lµ 72,4% … Mét sè chÝnh s¸ch t¹o vèn ®Ó ph¸t triÓn vµ kinh doanh ch­a hîp lý vµ ®ång bé. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ míi doanh nghiÖp kh«ng chØ lo vèn cho mét kh©u mµ cho c¶ 3 kh©u: vèn cho ®Çu vµo, vèn cho s¶n xuÊt, vèn cho tiªu thô. Vèn Nhµ n­íc trong thêi kú bao cÊp chñ yÕu lµ vèn s¶n xuÊt, Nhµ n­íc cung øng vËt t­ vµ tiªu thô s¶n phÈm. V× vËy, sè doanh nghiÖp nî Ng©n hµng Nhµ n­íc cßn nhiÒu. T×nh tr¹ng c¸c doanh nghiÖp chiÕm dông vèn cña nhau lµ phæ biÕn vµ cã xu h­íng t¨ng lªn, tû lÖ lîi nhuËn ®Ó l¹i cho t¸i ®Çu t­ cña doanh nghiÖp cßn qu¸ nhá bÐ, sè doanh nghiÖp bÞ lç, hoµ vèn kh«ng ®ñ ®Ó nép thuÕ sö dông vèn vµ t¸i ®Çu t­ cßn nhiÒu … Sè doanh nghiÖp huy ®éng vèn trong d©n vµ c¸n bé, c«ng nh©n viªn cho ph¸t triÓn cßn Ýt. Thùc tÕ ®ã ®· lµm cho tµi chÝnh cña doanh nghiÖp thiÕu lµnh m¹nh, sè “nî khoanh”, “nî treo” trong tõng thêi gian t¨ng lªn do nguyªn nh©n bÊt kh¶ kh¸ng ch­a ®­îc gi¶i quyÕt døt ®iÓm, nªn sè nî ngµy mét lín vµ kÐo dµi, lµm cho tµi chÝnh cña doanh nghiÖp trë nªn phøc t¹p vµ còng kh«ng cã kh¶ n¨ng ®Ó trang bÞ c¸c d©y chuyÒn c«ng nghÖ tiªn tiÕn. HÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ ban hµnh vµ thùc hiÖn ch­a c¬ b¶n, cßn mang tÝnh chÊt t×nh thÕ, ®Æc biÖt viÖc tæ chøc thùc hiÖn cßn chËm, ch­a nghiªm tóc nªn hiÖu lùc thùc hiÖn cßn thÊp. Së dÜ nh­ vËy lµ v× chóng ta míi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng theo ®Þnh h­íng XHCN nªn ch­a ®ñ thêi gian vµ kinh nghiÖm x©y dùng hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch, c¬ chÕ ®ång bé, cã tÝnh kh¶ thi cao. MÆt kh¸c, viÖc h­íng dÉn vµ tæ chøc thùc hiÖn ch­a kÞp thêi nghiªm tóc, mét sè chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« ch­a æn ®Þnh, hîp lý, cã v¨n b¶n võa c«ng bè ®· t¹m thêi ®×nh chØ. Ngoµi ra, viÖc quy ®Þnh ph¸p luËt, ph¸p lÖnh ®èi víi DNNN kh«ng thèng nhÊt, ch­a hîp lý nh­ng chËm söa ®æi …, ®iÒu ®ã kh«ng nh÷ng ch­a t¹o ®­îc m«i tr­êng kinh doanh thuËn lîi, æn ®Þnh cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o, mµ cßn c¶n trë ®Õn ho¹t ®éng kinh doanh cña doanh nghiÖp. ChÝnh s¸ch tµi chÝnh cña doanh nghiÖp ch­a hîp lý cßn nÆng vÒ thu thuÕ suÊt cao, thuÕ tÝnh chång chÐo vµ trïng lÆp, thuÕ ch­a khuyÕn khÝch t¨ng quy m« s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn xuÊt khÈu, l·i suÊt cho vay cßn cao, thñ tôc phiÒn hµ, ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó vay vµ thÕ chÊp tµi s¶n nh­ng l¹i thiÕu c¬ quan kiÓm so¸t thÕ chÊp. §iÒu hµnh chÝnh s¸ch xuÊt nhËp khÈu th«ng qua c¬ chÕ h¹ng ng¹ch nh­ng lén xén, kh«ng kiÓm tra vµ qu¶n lý chÆt chÏ nªn hµng n­íc ngoµi trµn vµo thÞ tr­êng trong n­íc ®ang “bãp chÕt” hµng trong n­íc. Tæ chøc thùc hiÖn quy chÕ ®Êu thÇu ch­a hîp lý, ®ang cã nhiÒu biÓu hiÖn tiªu cùc, tæn h¹i ®Õn lîi Ých Nhµ n­íc, trong nhiÒu tr­êng hîp c¸c tæ chøc ®Êu thÇu cña ta ®ang ph¶i lµm thuª cho mét nhãm doanh nghiÖp t­ nh©n vµ t­ b¶n n­íc ngoµi; Nhµ n­íc ch­a cã chÝnh s¸ch hç trî cho c¸c tæ chøc ®Êu thÇu ViÖt Nam tham gia ®Êu thÇu quèc tÕ. 2.3. Do nh÷ng yÕu kÐm trong ho¹t ®éng cña chÝnh doanh nghiÖp. Nh÷ng yÕu kÐm vÒ ®éi ngò c¸n bé c«ng nh©n viªn trong doanh nghiÖp. Mét bé phËn kh«ng nhá c¸c c¸n bé bÞ tho¸i ho¸, biÕn chÊt, vi ph¹m ph¸p luËt g©y thÊt tho¸t tµi s¶n, tiÒn vèn lµm tæn h¹i cho Nhµ n­íc vµ tËp thÓ c«ng nh©n viªn. Mét sè c¸n bé lín tuæi b¶o thñ, û l¹i, thiÕu n¨ng ®éng nh­ng vÉn gi÷ chøc vô qu¶n lý, l·nh ®¹o quan träng trong doanh nghiÖp. Mét sè c¸n bé qu¶n lý doanh nghiÖp thiÕu tinh thÇn tr¸ch nhiÖm, thiÕu kiÕn thøc kinh tÕ thÞ tr­êng vµ kinh doanh, ch­a ®­îc ®µo t¹o, båi d­ìng l¹i nªn ®· bÞ thua thiÖt trong hîp t¸c kinh doanh vµ kinh doanh kÐm hiÖu qu¶ thËm chÝ g©y l·ng phÝ. Mét sè c«ng nh©n trong doanh nghiÖp tr×nh ®é v¨n ho¸, c«ng nghÖ cßn thÊp, ®Æc biÖt lµ thiÕu c«ng nh©n lµnh nghÒ, mét sè bé phËn cßn thiÕu tr¸ch nhiÖm, do ®ã kh«ng ®¸p øng yªu cÇu tr¸ch nhiÖm vµ h¹ gi¸ thµnh nªn søc c¹nh tranh cña s¶n phÈm lµm ra yÕu vµ phôc vô nhu cÇu c«ng céng kh«ng tèt. C«ng t¸c tæ chøc qu¶n lý vµ khuyÕn khÝch ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh trong mét sè doanh nghiÖp ch­a hîp lý, hiÖu qu¶ kinh doanh cßn thÊp. ChiÕn l­îc kinh doanh vµ ph¸t triÓn doanh nghiÖp ch­a ®­îc x¸c ®Þnh ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c. §æi míi c«ng nghÖ chËm, tæ chøc s¶n xuÊt, bè trÝ x©y dùng d©y chuyÒn, s¾p xÕp c¸n bé chñ chèt vµ c«ng nh©n ch­a hîp lý. Bé m¸y qu¶n lý cßn nÆng nÒ, cång kÒnh, sè l­îng lao ®éng cßn d­ thõa ch­a ®­îc gi¶i quyÕt nªn n¨ng suÊt thÊp. Qu¶n lý sö dông tµi s¶n vµ nguån vèn trong doanh nghiÖp ch­a ®­îc chÆt chÏ, hiÖu qu¶ cßn thÊp nªn t×nh tr¹ng thiÕu vèn t¨ng lªn. C¸c h×nh thøc tiÒn l­¬ng, tiÒn th­ëng ph©n phèi cho ng­êi lao ®éng ch­a c«ng b»ng cßn b×nh qu©n, ch­a khuyÕn khÝch ph¸t triÓn tµi n¨ng vµ n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. C«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm so¸t cña c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc ®èi víi ho¹t ®éng cña doanh nghiÖp vµ thñ tr­ëng c¸c ®¬n vÞ cßn bÞ bu«ng láng. 3. Sù cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN Do yªu cÇu cña qu¸ tr×nh më cöa ®Ó tiÕp thu c«ng nghÖ còng nh­ giao l­u bu«n b¸n víi c¸c n­íc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Qu¸ tr×nh nµy ®ßi hái mçi tæ chøc, mçi doanh nghiÖp ph¶i dÇn dÇn t¸ch ra khái thÕ û l¹i, dùa dÉm vµo Nhµ n­íc mµ ph¶i ®øng v÷ng trªn ®«i ch©n cña m×nh, mçi ®¬n vÞ trë thµnh mét chñ thÓ kinh doanh ®éc lËp Nhµ n­íc chØ ®ãng vai trß trung gian trong viÖc hç trî vÒ ®Çu ra, ®Çu vµo vµ c«ng nghÖ kü thuËt … cho nh÷ng doanh nghiÖp cßn non yÕu vµ thùc sù cã triÓn väng trong t­¬ng lai. Do qu¸ tr×nh CNH – H§H ®· lµm cho c¬ cÊu ngµnh nghÒ ViÖt Nam cã sù thay ®æi ®¸ng kÓ. Tr­íc kia tõ c¬ cÊu n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp dÞch vô, ngµy nay chuyÓn sang c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp, dÞch vô vµ t­¬ng lai sÏ lµ dÞch vô, c«ng nghiÖp, n«ng nghiÖp. V× vËy, §¶ng vµ Nhµ n­íc cÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc kinh tÕ sao cho phï hîp víi xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, víi ®Æc ®iÓm, t×nh h×nh cña ®Êt n­íc ta. Do nh÷ng yÕu kÐm tõ chÝnh b¶n th©n DNNN nªn viÖc gi÷ l¹i tÊt c¶ c¸c lo¹i h×nh DNNN tr­íc ®©y trong giai ®o¹n hiÖn nay lµ ®iÒu khã kh¨n vµ kh«ng cÇn thiÕt. Qu¸ tr×nh më cöa héi nhËp Nhµ n­íc ta ®ang cã chñ tr­¬ng ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc së h÷u, khuyÕn khÝch nh©n d©n c¶ n­íc tham gia lµm kinh tÕ. V× vËy viÖc gi¶i thÓ, ph¸ s¶n c¸c DNNN lµm ¨n thua lç kÐo dµi vµ viÖc giao b¸n, kho¸n, cæ phÇn ho¸ c¸c DNNN cã thÓ kh«i phôc ®­îc lµ mét chñ tr­¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta nh»m môc ®Ých n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c DNNN, t¹o m«i tr­êng kinh doanh b×nh ®¼ng cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, huy ®éng tèi ®a nguån vèn trong d©n, ®ång thêi ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña mçi doanh nghiÖp trong guång m¸y ph¸t triÓn chung cña ®Êt n­íc … III. §¸nh gi¸ chung vÒ qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN trong thêi gian qua 1. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc H¬n 10 n¨m qua chóng ta ®· triÓn khai nhiÒu chñ tr­¬ng, thùc hiÖn nhiÒu biÖn ph¸p, s¾p xÕp, ®æi míi vµ ph¸t triÓn DNNN ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh gãp phÇn lµm t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Nh÷ng biÖn ph¸p kiªn quyÕt vµ s©u réng tËp trung trong 3 ®ît chÝnh. §ît thø nhÊt (1990 – 1993): tËp trung kiÓm so¸t sè l­îng DNNN vèn ®· bÞ “bung” ra trong mét thêi gian tr­íc ®ã. S¾p xÕp l¹i DNNN lµm ¨n thua lç kÐo dµi, h×nh thµnh mét sè tiªu chuÈn, ®iÒu kiÖn cho c¸c DNNN, nh­ vÒ vèn ph¸p ®Þnh, ngµnh nghÒ kinh doanh, quy m«, luËn chøng vÒ thÞ tr­êng, tiªu thô s¶n phÈm. §ît thø hai (1994 – 1997): kh¾c phôc tÝnh chÊt hµnh chÝnh cña c¸c c«ng ty cò thµnh lËp míi c¸c tæng c«ng ty Nhµ n­íc 1990 – 1991 trong nh÷ng ngµnh, nh÷ng lÜnh vùc then chèt cña nÒn kinh tÕ, cæ phÇn ho¸ mét sè DNNN. Thùc hiÖn luËt DNNN, b¾t ®Çu xo¸ bá dÇn chÕ ®é chñ quan cña c¸c c¬ quan hµnh chÝnh Nhµ n­íc. §ît thø ba (1998 ®Õn nay): tiÕp tôc cñng cè vµ hoµn thiÖn c¸c tæng c«ng ty Nhµ n­íc, thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p lµnh m¹nh ho¸ tµi chÝnh, lËp kÕ ho¹ch, chiÕn l­îc ®æi míi c«ng nghÖ, hoµn thiÖn qu¶n lý, n©ng cao søc c¹nh tranh vµ kh¶ n¨ng héi nhËp kinh tÕ quèc tÕ cña c¸c DNNN. TiÕn hµnh chuyÓn mét bé phËn DNNN sang c«ng ty cæ phÇn, b¾t ®Çu thùc hiÖn c¸c h×nh thøc giao, b¸n, kho¸n kinh doanh vµ cho thuª DNNN trªn c¬ së ph©n lo¹i doanh nghiÖp theo tinh thÇn NghÞ quyÕt Trung ­¬ng 4 (kho¸ VIII). §Õn nay sè l­îng DNNN ®· gi¶m rÊt nhanh tõ 12.300 tr­íc ®©y xuèng cßn 5.571 doanh nghiÖp (gi¶m 54,7%) kÓ c¶ c¸c doanh nghiÖp ng©n hµng, doanh nghiÖp cña c¸c tæ chøc §¶ng, ®oµn thÓ. C¶ n­íc cã 17 tæng c«ng ty 91 vµ 77 tæng c«ng ty 90 ®ang ho¹t ®éng thuéc c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc c«ng nghiÖp, x©y dùng, giao th«ng, n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp, thuû s¶n … Trong c¸c tæng c«ng ty nµy hiÖn cã 1.605 doanh nghiÖp thµnh viªn, chiÕm 28% tæng DNNN, chiÕm 65% vÒ vèn Nhµ n­íc, 61% vÒ lao ®éng. Nhê s¾p xÕp, ®æi míi DNNN, hiÖu qu¶ ho¹t ®éng ®­îc n©ng lªn ®¸ng kÓ, c¬ cÊu DNNN ®­îc ®iÒu chØnh hîp lý cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi viÖc tÝch tô vµ tËp trung vèn, h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn mét sè doanh nghiÖp míi cã søc c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶, tr×nh ®é c«ng nghÖ kü thuËt cao. Tû lÖ nép ng©n s¸ch trªn mét ®ång vèn ®Çu t­ t¨ng tõ 14,7% n¨m 1991 lªn 40,2% n¨m 2001. 2. Nh÷ng tån t¹i yÕu kÐm Tuy nhiªn ®Õn n¨m 2001 vÉn cßn kho¶ng 60% DNNN trong ®ã 40% ho¹t ®éng thÊt th­êng vµ 20% thua lç, ho¹t ®éng tµi chÝnh cña nhiÒu DNNN cßn thiÕu lµnh m¹nh, n¨ng suÊt lao ®éng cßn thÊp. Mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn h¹n chÕ trªn lµ t×nh tr¹ng lao ®éng d«i d­ lín trong c¸c DNNN c¶ tr­íc vµ sau khi ®æi míi. V× vËy, viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ lµ mét viÖc lµm quan träng gãp phÇn lµm gi¶m thÊt nghiÖp chung cña c¶ n­íc, ®ång thêi n©ng cao søc c¹nh tranh vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN. §©y lµ mét viÖc lµm ®· ®­îc §¶ng vµ Nhµ n­íc ta quan t©m gi¶i quyÕt nh­ng do nhiÒu nguyªn nh©n chñ quan vµ kh¸ch quan vÉn ch­a cã ®­îc ®¸p ¸n tèi ­u. V× vËy, lao ®éng d«i d­ lu«n lu«n lµ mét vÊn ®Ò míi ®ßi hái mçi giai ®o¹n, mçi thêi kú cÇn cã sù quan t©m, gi¶i quyÕt vµ ®­a ra nh÷ng gi¶i ph¸p kh¸c nhau nh»m kh¾c phôc h¹n chÕ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò cã tÝnh cÊp thiÕt hµng ®Çu nµy. Qua sù nghiªn cøu vÒ qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN em thÊy viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ phï hîp víi tr×nh ®é vµ n¨ng lùc b¶n th©n nªn em m¹nh d¹n chän ®Ò tµi nµy víi mong muèn gãp phÇn hiÓu biÕt cña m×nh vµo gi¶i quyÕt viÖc lµm cho nguån lao ®éng trong c¸c DNNN nãi riªng vµ ng­êi lao ®éng trong c¸c doanh nghiÖp ngoµi quèc doanh nãi chung, gãp phÇn lµm t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc, thùc hiÖn môc tiªu kÕ ho¹ch cña thêi kú CNH – H§H . IV. ®æi míi s¾p xÕp l¹i dnnn víi vÊn ®Ò lao ®éng d«i d­ 1. Quan ®iÓm vÒ lao ®éng d«i d­ 1.1. Lao ®éng d«i d­ thùc tÕ §©y lµ bé phËn lao ®éng mÊt viÖc lµm do doanh nghiÖp gi¶i thÓ, ph¸ s¶n hoÆc thu hÑp ph¹m vi s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh më cöa ®Ó héi nhËp víi khu vùc vµ trªn thÕ giíi cã rÊt nhiÒu c¸c doanh nghiÖp mµ ®Æc biÖt lµ c¸c DNNN kh«ng cã nh÷ng chuyÓn biÕn tÝch cùc thÝch øng víi nh÷ng ®ßi hái cña c¬ chÕ thÞ tr­êng nh­ tr×nh ®é c«ng nghÖ l¹c hËu, ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý yÕu kÐm, thiÕu sù n¨ng ®éng, s¸ng t¹o trong s¶n xuÊt kinh doanh, th¸i ®é û l¹i, tr«ng chê vµo sù bao cÊp, bï lç cña ChÝnh phñ. V× vËy, §¶ng vµ Nhµ n­íc ph¶i c©n nh¾c, xem xÐt rÊt kü vÒ tÇm quan träng vµ xu h­íng ph¸t triÓn trong t­¬ng lai cña hµng lo¹t c¸c doanh nghiÖp kiÓu nµy ®Ó ®­a ra quyÕt ®Þnh gi÷ l¹i hay gi¶i thÓ, ph¸ s¶n hay di chuyÓn, ®æi h×nh thøc së h÷u tõ chç doanh nghiÖp mét chñ së h÷u lµ Nhµ n­íc sang h×nh thøc nhiÒu chñ së h÷u trong ®ã Nhµ n­íc gi÷ hoÆc kh«ng gi÷ mét phÇn vèn nhá trong doanh nghiÖp. C¸c lo¹i h×nh ®æi míi DNNN nãi trªn ®Òu t¹o ra mét lùc l­îng d­ thõa lín. Lùc l­îng lao ®éng nµy bÞ ®Èy ra ngoµi x· héi, hä ph¶i tù th©n vËn ®éng ®Ó kiÕm viÖc lµm míi, ®Ó trang tr¶i cuéc sèng trong mét nÒn kinh tÕ vèn dÜ ®ang cßn n»m trong t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn. V× vËy, sù quan t©m, gióp ®ì cña §¶ng, Nhµ n­íc lµ mét viÖc lµm quan träng nh»m t¹o cho lùc l­îng lao ®éng nµy t×m ®­îc viÖc lµm ë nh÷ng ®¬n vÞ míi, hoÆc ®èi víi nh÷ng ng­êi thùc sù kh«ng thÓ bè trÝ, s¾p xÕp ®­îc n¬i lµm viÖc th× còng gi¶i quyÕt cho hä chÕ ®é h­u trÝ, mÊt søc hay trî cÊp hµng th¸ng … §Ó gióp hä v­ît qua giai ®o¹n khã kh¨n tr­íc m¾t, dÇn dÇn æn ®Þnh cuéc sèng vµ c«ng viÖc trong t­¬ng lai. 1.2. Lao ®éng d«i d­ tiÒm tµng Lao ®éng d«i d­ tiÒm tµng lµ sè lao ®éng thùc tÕ cã viÖc lµm nh­ng cã thÓ gi¶m mµ kh«ng ¶nh h­ëng ®Õn kinh doanh. §©y lµ hiÖn tr¹ng kh¸ phæ biÕn trong c¸c DNNN cña chóng ta hiÖn nay, lµ nguyªn nh©n trùc tiÕp dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thua lç, kÐm hiÖu qu¶ trong c¸c doanh nghiÖp. §Ó n©ng cao chÊt l­îng s¶n xuÊt, n©ng cao søc c¹nh tranh cña c¸c DNNN hiÖn nay viÖc gi¶m sè lao ®éng thuéc lo¹i nµy lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt. 2. Sù cÇn thiÕt ph¶i gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh ®æi míi s¾p xÕp DNNN. Trong giai ®o¹n ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN bªn c¹nh nh÷ng ®ãng gãp hÕt søc to lín cho s­ t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn ®Êt n th× qu¸ tr×nh ®ã còng ®Ó l¹i kh«ng Ýt nh÷ng khã kh¨n , nh­ng vÊn ®Ò næi cém vµ bøc b¸ch nh¸t vÉn lµ “gi¶i quyÕt viÖc lµm cho sè lao ®éng d«i d­”. Theo sè liÖu cña Bé lao ®éng Th­¬ng binh vµ X· héi hiÖn nay c¶ nh÷ngíc cã kho¶ng 100.000 lao ®éng d«i d­ tõ qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN sè lao ®éng c¬ ®ã kh«ng bè trÝ ®­îc viÖc lµm còng nh­ vÉn ch­a ®­îc gi¶i quyÕt theo chÕ ®é hiÖn hµnh t­¬ng øng víi kho¶ng 5,9% tæng sè lao ®éng c¬ hiÖn cã trong c¸c DNNN. N¨m 2000 sè loa ®éng c¬ kh«ng cã viÖc lµm th­êng xuyªn vµ mÊt viÖc lµm chiÕm kho¶ng 20%, cã doanh nghiÖp lªn ®Õn 40%. Theo lé tr×nh s¾p xÕp DNNN tõ nay ®Õn n¨m 2003, Dù kiÕn sè lao ®éng kh«ng bè trÝ ®­îc viÖc lµm kho¶ng 150.000 ng­êi. Trong ®ã kho¶ng 75.000 ng­êi mÊt viÖc do doanh nghiÖp gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n, kho¶ng 75.000 ng­êi cßn l¹i l©m vµo t×nh trang lao ®éng c¬ d«i d­ khi c¸c DNNN ®­îc cæ phÇn ho¸, s¸p nhËp, hîp nhÊt, giao b¸n kho¸n , kinh doanh vµ cho thuª. §ã lµ ch­a kÓ sè lao ®éng c¬ d­ thõa cßn kho¶ng 20.000 ë c¸c doanh nghiÖp vÉn gi÷ 100% vèn Nhµ n­íc . PhÇn lín sè lao ®éng mÊt viÖc lµm kh«ng cßn phï hîp víi ph­¬ng tøc h¹ot ®éng c¬ míi cña doanh nghiÖp sau khi c¶i c¸ch. Tõ sè liÖu trªn ta thÊy hiÖn nay vµ trrong giai ®o¹n mét vµi n¨m tíi th× l­îng lao ®éng c¬ d«i d­ tronh qu¸ tr×nh ®æi míi vµ s¾p xÕp l¹i DNNN lµ kh¸ lín, lùc l­îng nµy nÕu kh«ng ®­îc tÝnh to¸n ®Ó gi¶i quyÕt bè trÝ viÖc lµm sÏ trë thµnh g¸nh nÆng rÊt lín ®èi ví x· héi. Bªn c¹nh l­îng lao ®éng c¬ d«i d­ trong c¸c DNNN sè lao ®éng thÊt nghiÖp vµ b¸n thÊt nghiÖp ngoµi x· héi còng ®¸ng b¸o ®éng c¬. V× vËy chóng ta cÇn tiÕn hµnh nghiªn cøu dù b¸o chÝnh x¸c sè lao ®éng nµy ®Ó g¾n kÕt lao ®oäng víi chiÕn l­îc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi gãp phÇn gi¶m thÊt nghiÖp, n©ng cao tÝnh c¹nh tranh trong c¸c doanh nghiÖp . VÊn ®Ò lao ®éng c¬ d«i d­ trong c¸c DNNN còng cã ®Æc ®iÓm ®¸ng l­u ý: ®a sè lùc l­îng nµy lµ ng­êi cã tr×nh ®é kü thuËt, kh¶ n¨ng nhËn thøc ë mét gi¸c ®é nhÊt ®Þnh. V× vËy gi¶i quyÕt cho hä thuyªn chuyÓn sang nh÷ng ngµnh nghÒ phï hîp hoÆc ®­a ®i ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i lµ mét viÖc lµm quan träng gãp phÇn toµn dông lao ®éng c¬, tËn dông tèi ®a nguån nh©n lùc hiÖn cã ®Ó t¨ng tr­ëng vµ ph¸t triÓn ®Êt n­íc. Qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc ®ßi hái ph¶i ph¸t huy triÖt ®Ó nguån néi lùc, ®ång thêi tËn dông nguån ngo¹i lùc ®Ó ph¸t triÓn. Trªn thùc tÕ, nguån néi cña n­íc ta chñ yÕu lµ tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ nguån nh©n lùc, trong ®ã tµi nguyªn thiªn nhiªn th× bÞ h¹n chÕ vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng. NÕu bÞ khai th¸c qu¸ nhiÒu, nguån tµi nguyªn ®ã sÏ nhanh chãng c¹n kiÖt. Nh­ vËy chØ cã nguån nh©n lùc míi ®¸p øng ®­îc yªu cÇu ph¸t triÓn l©u dµi cña ®Êt n­íc. Do ®ã, tËn dông triÖt ®Ó nguån nh©n lùc lµ mét chñ tr­¬ng ®óng ®¾n cña §¶ng vµ Nhµ n­íc ta. §Ó thùc hiÖn tèt chñ tr­¬ng nµy, vÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶i quyÕt viÖc lµm cho sè lao ®éng thÊt nghiÖp toµn x· héi nãi chung vµ sè lao ®éng c¬ d«i d­ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN nãi riªng. Ch­¬ng II. Thùc tr¹ng lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh ®æi míi s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp Nhµ n­íc i. thùc tr¹ng lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp DNNN Cïng víi yªu cÇu bøc xóc gi¶i quyÕt viÖc lµm trong x· héi nãi chung. VÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng trong c¸c DNNN còng ®ang ®­îc sù quan t©m cña tÊt c¶ c¸c cÊp, c¸c ban ngµnh trong c¶ n­íc. T×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm trong c¸c DNNN kh«ng chØ míi xuÊt hiÖn nh­ ®èi víi c¸c doanh nghiÖp cã vèn ®Çu t­ n­íc ngoµi ph¶i chÞu ¶nh h­ëng nÆng nÒn cña cuéc khñng ho¶ng tµi chÝnh tiÒn tÖ, mµ nã kÐo dµi nhiÒu n¨m qua. Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung vÊn ®Ò gi¶i quyÕt viÖc lµm ë DNNN tuy ®­îc nãi nhiÒu nh­ng Ýt ®­îc Nhµ n­íc vµ x· héi quan t©m gi¶i quyÕt. Khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng chóng ta ph¶i b¾t tay vµo viÖc “gi¶i quyÕt hËu qu¶” thõa lao ®éng trong c¬ chÕ qu¶n lý cò th«ng qua viÖc s¾p xÕp l¹i sè DNNN, ®ång thêi nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó kh¾c phôc t×nh tr¹ng lu«n cã sè lao ®éng d­ thõa qu¸ nhiÒu trong c¸c doanh nghiÖp cña n­íc ta hiÖn nay. Trong 5 n¨m 1991 – 1995 thùc hiÖn viÖc s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp theo NghÞ ®Þnh 338 ta ®· ph¶i ®­a 81.200 lao ®éng ra khái qu¸ tr×nh s¶n xuÊt b»ng 38% lùc l­îng lao ®éng khu vùc DNNN. NÕu kÓ tõ khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng cho tíi nay lùc l­îng lao ®éng ®· gi¶m h¬n 1 triÖu ng­êi. MÆc dï vËy hiÖn tr¹ng d­ thõa lao ®éng trong c¸c DNNN vÉn cßn ë møc cao. C¶ n­íc hiÖn cã 1,7 triÖu ng­êi hiÖn ®ang lµm viÖc trong gÇn 6.000 DNNN. Trong ®ã sè lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm, thiÕu viÖc lµm vÉn chiÕm trªn 25% cã n¬i tû lÖ nµy lªn ®Õn 60%. T×nh tr¹ng nµy diÔn ra ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph­¬ng vµ tËp trung ë mét sè ngµnh nh­ x©y dùng, l©m nghiepÑ, c«ng nghiÖp c¬ khÝ … §Æc biÖt ngµnh l©m nghiÖp cã sè lao ®éng d­ thõa cao nhÊt. N¨m 1997 do Nhµ n­íc thùc hiÖn ®ãng cöa rõng nªn hÇu hÕt c¸c doanh nghiÖp khai th¸c vµ chÕ biÕn l©m s¶n r¬i vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng thõa lao ®éng nghiªm träng … HiÖn cã 33,5% sè c«ng nh©n kh«ng cã hoÆc thiÕu viÖc lµm; 66,5% cã viÖc nh­ng sè l­îng c«ng viÖc chØ ®¸p øng h¬n 60%; sè kh«ng cã viÖc lµm chñ yÕu tËp trung ë c¸c doanh nghiÖp khai th¸c thuéc c¸c tØnh T©y Nguyªn. Theo sè liÖu kh¶o s¸t trong 100 DNNN ®· cæ phÇn ho¸ cã 75 doanh nghiÖp tr­íc cæ phÇn ho¸ cã sè lao ®éng d«i d­. TÝnh b×nh qu©n chung tû lÖ lao ®éng d«i d­ do cæ phÇn ho¸ cña c¸c doanh nghiÖp lµ 9,81% so víi tæng lao ®éng (n÷ 11,08% so víi tæng lao ®éng n÷). Trong sè lao ®éng d«i d­ do cæ phÇn ho¸ thùc ra cã mét sè lao ®éng ®· nghØ viÖc tõ mét ®Õn vµi n¨m nay. §Õn thêi ®iÓm cæ phÇn ho¸ chØ cßn trong danh s¸ch. Lao ®éng d«i d­ cã tû lÖ cao nhÊt lµ c«ng nh©n kü thuËt 11,79%. Sau ®ã lµ lao ®éng cã tr×nh ®é s¬ cÊp vµ trung cÊp 8,92%; lao ®éng phæ th«ng 8,47%; lao ®éng ®¹i häc, cao ®¼ng trë lªn 5% so víi tæng lao ®éng cña tõng lo¹i tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt. Ngoµi viÖc ph©n lao ®éng d«i d­ theo tr×nh ®é chuyªn m«n th× viÖc ph©n lao ®éng d«i d­ theo nhãm tuæi vµ th©m niªn c«ng t¸c còng lµ mét ph­¬ng thøc ®Ó cã kÕ ho¹ch s¾p xÕp, bè trÝ c«ng viÖc hîp lý. Theo kh¶o s¸t trªn ta cã: Sè lao ®éng d«i d­ theo nhãm tuæi d­íi 25 chiÕm tû lÖ: 22,14%. Sè lao ®éng d«i d­ theo nhãm tuæi tõ 25 ®Õn 39 tuæi chiÕm tû lÖ: 48,06%. Sè lao ®éng d«i d­ theo nhãm tuæi trªn 40 chiÕm tû lÖ: 29,8%. Trong ®ã, lao ®éng d«i d­ cã th©m niªn c«ng t¸c t¹i DNNN d­íi 5 n¨m chiÕm tû lÖ 27,89%; tõ 5 ®Õn 10 n¨m chiÕm 22,98%; tõ 10 ®Õn 20 n¨m chiÕm 28,08%. Trªn 20 n¨m 21,35% so víi tæng sè lao ®éng d«i d­. Qua sè liÖu trªn ta thÊy lao ®éng d«i d­ cã ë tÊt c¶ c¸c nhãm tuæi trong ®ã nhiÒu nhÊt lµ ®é tuæi tõ 25 ®Õn 39. §©y lµ ®é tuæi trÎ, søc khoÎ dåi dµo v× vËy c¬ héi viÖc lµm ®ang réng më. N¾m ®­îc sè liÖu lao ®éng theo ®é tuæi sÏ gióp cho c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ph©n bè vµ sö dông nguån nh©n lùc hîp lý, gãp phÇn t¹o viÖc lµm, gi¶m thiÓu thÊt nghiÖp. N©ng cao hiÖu qu¶ vµ hiÖu lùc s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp trong còng nh­ ngoµi quèc doanh. ii. Nguyªn nh©n lao ®éng d«i d­ 1. Nguyªn nh©n tõ ng­êi sö dông lao ®éng ChÝnh s¸ch tuyÓn dông lao ®éng theo kiÓu vµo “biªn chÕ” tr­íc ®©y. Trong thêi kú tr­íc ®æi míi do kÕt qu¶ ho¹t ®éng kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp kh«ng g¾n liÒn víi lîi Ých cña ng­êi lao ®éng vµ nh÷ng ng­êi qu¶n lý. V× vËy, t×nh tr¹ng tuyÓn chän lao ®éng trµn lan kh«ng xem xÐt chÆt chÏ gi÷a nhu cÇu vµ thùc tÕ nªn ®· ®­a vµo biªn chÕ mét lùc l­îng lao ®éng lín h¬n kh¶ n¨ng s¾p xÕp c«ng viÖc cña doanh nghiÖp . §©y lµ t×nh tr¹ng kh¸ phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c ®Þa ph­¬ng, c¸c c¬ quan g©y hËu qu¶ trùc tiÕp cho s¶n xuÊt kinh doanh, cho lîi nhuËn cña chÝnh doanh nghiÖp ®ã. Sù yÕu kÐm vÒ n¨ng lùc, phÈm chÊt cña mét sè c¸n bé qu¶n lý. Qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng ®ãng vai trß quan träng trong bÊt kú mét c¬ quan qu¶n lý nµo. §èi víi c¸c doanh nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh nã lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh ®Õn chiÕn l­îc kinh doanh vµ ¶nh h­ëng gi¸n tiÕp ®Õn chi phÝ s¶n xuÊt vµ lîi nhuËn cña doanh nghiÖp. V× vËy, n¨ng lùc, phÈm chÊt cña ®éi ngò c¸n bé ph¶i ®­îc x¸c ®Þnh lµ nh©n tè quan träng ®Çu tiªn trong viÖc thµnh lËp mét DNNN. Nh­ng do c¬ chÕ qu¶n lý tr­íc ®©y Nhµ n­íc can thiÖp qu¸ s©u vµo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña c¸c doanh nghiÖp .Gi¸m ®èc doanh nghiÖp chØ lµ ng­êi thùc hiÖn c¸c chØ tiªu ph¸p lÖnh cña Nhµ n­íc l·i Nhµ n­íc thu lç Nhµ n­íc bï. V× vËy kh«ng cã sù ph©n ®Þnh r¹ch rßi gi÷a nh÷ng ng­êi cã n¨ng lùc phÈm chÊt vµ nh÷ng ng­êi cã n¨ng lùc tr×nh ®é kÐm. Do ®ã, bªn c¹nh c¸c c¸n bé tèt vÉn cßn nh÷ng ng­êi yÕu kÐm kh«ng cã tÝnh s¸ng t¹o, kh«ng nh¹y bÐn víi thêi cuéc kh«ng dÉn d¾t ®­a doanh nghiÖp cña m×nh tiÕn lªn mµ ®Ó nã ngµy cµng r¬i xuèng vùc th¼m, kh«ng t¹o ®­îc viÖc lµm cho sè lao ®éng trong ®¬n vÞ m×nh. Ngoµi ra, cßn mét sè c¸n bé qu¶n lý kh«ng cßn ®ñ n¨ng lùc ®Ó dÉn d¾t doanh nghiÖp m×nh nh­ng do thãi quen ham muèn quyÒn lùc, do lîi Ých cña b¶n th©n nªn kh«ng chñ ®éng giao quyÒn cho ng­êi kh¸c, tù m×nh th©u tãm tÊt c¶. §©y lµ mét kiÓu tËp trung qu¸ trín dÉn ®Õn t×nh tr¹ng lµm ¨n thua lç kÐo dµi, n¨ng lùc s¶n xuÊt thÊp, hµng ho¸ Õ Èm, kh«ng ®ñ søc tr¶ l­¬ng cho ng­êi lao ®éng. Ngoµi ra trong qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i c¸c DNNN, do s¸t nhËp, gi¶i thÓ theo h×nh thøc cæ phÇn ho¸ c¸c doanh nghiÖp ®· ph¶i tÝnh to¸n sè lao ®éng cÇn cã ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt, doanh nghiÖp chØ cÇn nh÷ng lao ®éng ®¸p øng nhu cÇu thùc sù v× vËy d­ thõa bé phËn lao ®éng kh«ng cã viÖc lµm, hoÆc do tr×nh ®é n¨ng lùc kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu hiÖn t¹i. ¸p dông nh÷ng thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ vµo s¶n xuÊt, m¸y mãc thay thÕ søc lao ®éng cña con ng­êi nªn ®· thõa mét bé phËn lao ®éng tr­íc ®©y thuéc lo¹i tèt, cã n¨ng lùc phÈm chÊt nh­ng hiÖn t¹i kh«ng ®¸p øng ®­îc yªu cÇu kü thuËt hiÖn t¹i. V× vËy cÇn cã thêi gian ®Ó ®µo t¹o, båi d­ìng hoÆc chuyÓn sang lµm viÖc bªn ngµnh nghÒ kh¸c phï hîp h¬n. 2. Nguyªn nh©n tõ ng­êi lao ®éng Do t©m lý ng­êi lao ®éng muèn cã viÖc lµm æn ®Þnh, muèn cã thu nhËp æn ®Þnh, lµm trong DNNN cã nhiÒu quyÒn lîi vµ c«ng viÖc nhÑ nhµng, kh«ng rµng buéc nhiÒu vÒ thêi gian nªn mäi ng­êi ®Òu cã xu h­íng ra tr­êng lµ thi tuyÓn ngay vµo c«ng ty Nhµ n­íc. NhiÒu ng­êi kh«ng cã tr×nh ®é kü n¨ng nh­ng l¹i thuéc diÖn “con «ng ch¸u cha” nªn ®­îc s¾p xÕp vµo n¬i lµm viÖc cè ®Þnh trong mét c¬ quan Nhµ n­íc nµo ®ã. Do t©m lý tËp qu¸n vµ thãi quen lµm viÖc cña ng­êi lao ®éng ViÖt Nam. Hä quan niÖm r»ng khi ®· vµo ®­îc DNNN lµ “ch¾c ch©n” c«ng viÖc æn ®Þnh vµ thu nhËp æn ®Þnh. Ngoµi mét sè ng­êi häc hái, trau dåi tr×nh ®é, kinh nghiÖm ®Ó ®­îc lµm viÖc trong nh÷ng n¬i tèt h¬n, n¾m gi÷ nh÷ng vÞ trÝ cao h¬n cßn kh«ng Ýt ng­êi cã t©m lý chËm tiÕn, kh«ng cã trÝ tiÕn thñ. V× vËy, khi chuyÓn sang c¬ chÕ thÞ tr­êng hä ®· kh«ng b¾t kÞp víi thêi ®¹i nªn ¾t sÏ bÞ ®µo th¶i. Tãm l¹i, khi s¾p xÕp vµ ®æi míi DNNN hÇu nh­ doanh nghiÖp nµo còng cã sè lao ®éng d«i d­. VÝ dô ë Trung Quèc khi c¬ cÊu l¹i DNNN cã 8,8% lao ®éng trong khu vùc Nhµ n­íc (kho¶ng 6,3 triÖu ng­êi) ®­îc liÖt kª vµo danh s¸ch lao ®éng d«i d­ cã ý nghÜa kinh tÕ, chÝnh trÞ quan träng. Nã lµ mét biÖn ph¸p cÇn thiÕt ®Ó n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ ho¹t ®éng cña c¸c DNNN, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng gãp phÇn æn ®Þnh x· héi, tõng b­íc n©ng cao ®êi sèng cña ng­êi lao ®éng ®· vµ ®ang lµm viÖc trong c¸c DNNN, gãp phÇn thùc hiÖn th¾ng lîi NghÞ quyÕt §¹i héi lÇn thø 3 Ban chÊp hµng Trung ­¬ng §¶ng kho¸ IX vµ tiÕp tôc s¾p xÕp, ®æi míi, ph¸t triÓn vµ n©ng cao hiÖu qu¶ cña c¸c DNNN. iii. Mét sè biÖn ph¸p gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ ®· vµ ®ang thùc hiÖn Sau h¬n 10 n¨m ®æi míi, hiÖn nay c¶ n­íc cßn kho¶ng h¬n 5.000 DNNN. §©y lµ mét con sè t­¬ng ®èi lín ®ßi hái trong nh÷ng n¨m tíi chóng ta vÉn tiÕp tôc s¾p xÕp, tinh gi¶m bé phËn DNNN. Nh­ng cïng víi viÖc gi¶m thiÓu c¸c DNNN th× vÊn ®Ò lao ®éng d«i d­ còng gia t¨ng. V× vËy, ®Ó gi¶i quyÕt triÖt ®Ó vÊn ®Ò nµy th× gi¶i ph¸p gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu gãp phÇn gi¶m thiÓu nh÷ng mÆt h¹n chÕ, n©ng cao søc c¹nh tranh vµ n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c DNNN vµ c¸c doanh nghiÖp kh¸c trong nÒn kinh tÕ quèc d©n. Trªn thùc tÕ chóng ta ®· ®­a ra c¸c gi¶i ph¸p sau: 1. §éng viªn ng­êi lao ®éng ch­a ®Õn tuæi nghØ h­u nh­ng ®ñ n¨m c«ng t¸c, cã thêi gian ®ãng BHXH trªn 30 n¨m vÒ nghØ h­u tr­íc tuæi. Theo ph¸p luËt ViÖt Nam, ng­êi lao ®éng vÒ h­u tr­íc tuæi chñ yÕu lµ ng­êi ®ñ 55 tuæi ®Õn d­íi 60 tuæi ®èi víi nam, ®ñ 50 tuæi ®Õn d­íi 55 tuæi ®èi víi n÷, cã thêi gian ®ãng BHXH ®ñ 20 n¨m trë lªn. Theo sè liÖu gÇn ®©y cho thÊy ë 42 tØnh, thµnh phè trong c¶ n­íc sè lao ®éng d«i d­ ë c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ®Þa ph­¬ng lµ 12.960 ng­êi trong ®é tuæi tõ 41 – 50 vµ trªn 4.000 ng­êi trªn 50 tuæi. Nh­ vËy cã gÇn 17.000 lao ®éng d«i d­ ch­a ®ñ tuæi vÒ h­u. Riªng sè ng­êi cßn thiÕu 5 tuæi míi ®Õn thêi gian nghØ h­u chiÕm 20% tæng sè lao ®éng d«i d­. §Ó gi¶m bít khã kh¶n cho doanh nghiÖp vµ Nhµ n­íc trong viÖc s¾p xÕp vµ bè trÝ viÖc lµm nh÷ng ng­êi trong diÖn nµy s½n sµng, tù nguyÖn vÒ h­u sím vµ mong muèn vÉn ®­îc h­ëng chÕ ®é trî cÊp, h­u trÝ víi thu nhËp kh«ng qu¸ gi¶m sót. Dù kiÕn kho¶ng 15% t­¬ng øng víi 37.500 ng­êi so víi tæng sè lao ®éng d«i d­ ®ång ý vÒ h­u tr­íc tuæi. Cïng víi viÖc thùc hiÖn chÕ ®é vÒ h­u tr­íc tuæi, c¸c doanh nghiÖp còng thùc hiÖn chÕ ®é trî cÊp th«i viÖc hîp lý. Dù kiÕn kho¶ng 85% (t­¬ng øng víi 217.500 ng­êi) thùc hiÖn chÕ ®é nµy, tuú theo thêi gian c«ng t¸c, l­¬ng c¬ b¶n … tõ ®ã cã trî cÊp tho¶ ®¸ng ®Ó t¹o ra mét chç lµm viÖc míi víi nh÷ng ngµnh nghÒ ®¬n gi¶n. 2. KhuyÕn khÝch ®éng viªn ng­êi lao ®éng d«i d­ trÎ tuæi ®i ®µo t¹o, häc nghÒ ®Ó chuyÓn sang s¶n xuÊt c¸c mÆt hµng míi hoÆc xuÊt khÈu lao ®éng. Do qu¸ tr×nh s¾p xÕp l¹i DNNN, thay ®æi mÆt hµng vµ c¬ cÊu s¶n xuÊt nªn võa thõa lao ®éng mµ còng võa thiÕu lao ®éng. Thõa lao ®éng s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm cò (s¶n xuÊt s¶n phÈm mµ doanh nghiÖp vÉn ®ang s¶n xuÊt) thiÕu lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt c¸c s¶n phÈm míi ®¸p øng nhu cÇu trong vµ ngoµi n­íc. §Ó gi¶i quyÕt tÊt c¶ 2 viÖc “thõa vµ thiÕu lao ®éng” viÖc cö sè lao ®éng trÎ, khoÎ, cã tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc, kü thuËt ®i ®µo t¹o, häc nghÒ theo tõng líp, kho¸ riªng biÖt, tuú theo môc tiªu. §©y thùc sù lµ viÖc lµm cÇn thiÕt ®Ó võa n©ng cao kiÕn thøc cho ®éi ngò lao ®éng trong toµn doanh nghiÖp võa lu«n lu«n cã lùc l­îng nguån nh©n lùc trÎ, khoÎ s½n sµng tiÕp thu vµ s¸ng t¹o c¸i míi. Chi phÝ ®Ó ®µo t¹o, häc nghÒ ®­îc tiÕn hµnh theo h×nh thøc Nhµ n­íc, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng cïng chia sÎ. Sau kho¸ häc ng­êi lao ®éng sÏ trë l¹i DNNN vµ ®­îc s¾p xÕp vµo vÞ trÝ thÝch ®¸ng víi tr×nh ®é vµ n¨ng lùc hiÖn t¹i. H×nh thøc gi¶i quyÕt nµy ®· ®­îc øng dông ë nhiÒu doanh nghiÖp vµ còng ®¹t ®­îc nhiÒu thµnh qu¶ v× sau khi ®µo t¹o ng­êi lao ®éng vÉn ®­îc lµm viÖc trong c¸c c¬ quan, xi nghiÖp cò, kh«ng cã hiÖn t­îng sa th¶i hay nghØ viÖc, g¸nh nÆng ®µo t¹o doanh nghiÖp kh«ng ph¶i chÞu tÊt mµ ng­êi lao ®éng cïng ®øng ra chia sÎ. §©y thùc sù lµ ph­¬ng ¸n tèi ­u. ThiÕt nghÜ Nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp nªn cã chñ tr­¬ng, chÝnh s¸ch ®Ó ®­a ph­¬ng ¸n nµy vµo thùc tiÔn ®­îc phæ biÕn vµ réng r·i. 3. Hç trî ng­êi lao ®éng d«i d­ t×m viÖc lµm míi ngoµi doanh nghiÖp cò thuéc c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Ngoµi mét bé phËn lao ®éng trÎ, khoÎ, cã tr×nh ®é v¨n ho¸, khoa häc kü thuËt, cã kh¶ n¨ng tiÕp thu nhanh c«ng viÖc míi th«ng qua viÖc ®µo t¹o, båi d­ìng ë c¸c tr­êng líp sau ®ã quay trë l¹i doanh nghiÖp vÉn cßn mét sè kh«ng nhá lao ®éng d«i d­ sÏ ph¶i lµm viÖc ngoµi doanh nghiÖp cò b»ng c¸c c«ng viÖc míi phï hîp hoÆc kh«ng phï hîp víi kh¶ n¨ng cña b¶n th©n. §Ó gióp ®ì c¸c ®èi t­îng nµy t×m viÖc lµm doanh nghiÖp vµ nh÷ng ng­êi ®­îc ë l¹i doanh nghiÖp cÇn cã kho¶n hç trî nh÷ng ng­êi nµy céng víi kho¶n hç trî vµ kinh phÝ kh¸c cña Nhµ n­íc ®Ó t¹o viÖc lµm míi. MÆc dï, c¸c doanh nghiÖp hiÖn nay cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vÒ tµi chÝnh, song v× tr¸ch nhiÖm cña m×nh c¸c doanh nghiÖp vÉn trÝch mét phÇn kho¶n trî cÊp vµ mét phÇn kho¶n thu nhËp cña ng­êi ë l¹i doanh nghiÖp ®Ó h×nh thµnh kinh phÝ hç trî cho ng­êi lao ®éng ®i lµm viÖc ë n¬i kh¸c. 4. Bè trÝ ng­êi lao ®éng nghØ lu©n phiªn §©y lµ gi¶i ph¸p ®­îc thùc hiÖn phæ biÕn trong c¸c DNNN hiÖn nay. Theo LuËt DNNN, Bé luËt lao ®éng vµ c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt h­íng dÉn thi hµnh th× doanh nghiÖp cã quyÒn tuyÓn dông, bè trÝ, sö dông, ®µo t¹o, cho th«i viÖc ®èi v¬Ý ng­êi lao ®éng. §©y lµ b­íc c¶i c¸ch quan träng trong viÖc xo¸ bá sù rµng buéc, ¸p ®Æt cña c¬ quan cÊp trªn ®èi víi doanh nghiÖp vÒ kÕ ho¹ch lao ®éng, chØ tiªu tuyÓn chän. Sè l­îng lao ®éng tuyÓn chän, ®Þa bµn tuyÓn chän ®· n©ng cao quyÒn tù chñ cña doanh nghiÖp trong vÊn ®Ò lao ®éng. Mét mÆt nh÷ng c¶i c¸ch nµy ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho DNNN x¸c lËp quan hÖ lao ®éng víi ng­êi lao ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr­êng, theo nhu cÇu kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp. Nh­ng mÆt kh¸c còng theo quy ®Þnh vÒ ph¸p luËt lao ®éng, doanh nghiÖp kh«ng thÓ cho th«i viÖc nÕu kh«ng cã sù tù nguyÖn cña sè lao ®éng ®­îc tuyÓn dông tr­íc 1/5/1995 mÆc dï lùc l­îng lao ®éng nµy cã tr×nh ®é thÊp, kh«ng chÊp hµnh kû luËt lao ®éng hoÆc søc khoÎ yÕu ®· chuyÓn sang thùc hiÖn chÕ ®é hîp ®ång kh«ng kú h¹n. Do ®ã khi kh«ng cã ®ñ viÖc lµm biÖn ph¸p nµy lµ mét c«ng cô nh»m t¹o t©m lý yªn t©m tr¸nh hoang mang, giao ®ång thêi gãp phÇn t¹o sù c«ng b»ng cho ng­êi lao ®éng. IV. Nh÷ng ®iÓm cßn h¹n chÕ trong viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng cßn d«i d­. Trong thêi gian qua nhê sù quan t©m cña §¶ng, Nhµ n­íc, sù cè g¾ng nç lùc cña ng­êi lao ®éng céng thªm sù linh ho¹t s¸ng t¹o cña c¸c doanh nghiÖp chóng ta ®· gi¶i quyÕt phÇn lín sè lao ®éng, song viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­ ë c¸c doanh nghiÖp trong thêi gian qua míi chØ dõng l¹i ë gi¶i ph¸p t×nh thÕ, lao ®éng ®­îc bè trÝ nghØ vÒ lµm viÖc lu©n phiªn trong DNNN lµ chñ yÕu, v× kh«ng cã kinh phÝ nªn DN kh«ng thÓ ®µo t¹o nghÒ míi cho ng­êi lao ®éng (n¨m 2001 qua kh¶o s¸t ë 150 doanh nghiÖp cã 70 doanh nghiÖp cÇn cã kinh phÝ ®Ó ®µo t¹o nghÒ míi cho ng­êi lao ®éng lµ 85.600.000 ® vµ kinh phÝ ®Ó thanh to¸n trî cÊp cho ng­êi lao ®éng lµ 10.455.800 ®, trong ®ã doanh nghiÖp chØ cã kh¶ n¨ng lo ®­îc mét nöa sè kinh phÝ trî cÊp th«i viÖc). Bªn c¹nh ®ã cã t×nh tr¹ng phæ phiÕn lµ khi ng­êi lao ®éng th«i viÖc c«ng ty chØ cho qu·ng thêi gian lµm viÖc t¹i ®ã, kh«ng tr¶ cho thêi gian lµm viÖc trong c¸c doanh nghiÖp tr­íc ®ã. Ngoµi ra cßn hµng ngµn lao ®éng th«i viÖc trong c¸c c«ng ty nh­ng ch­a ®­îc nhËn trî cÊp th«i viÖc. Nguyªn nh©n chñ yÕu cña t×nh tr¹ng trªn lµ tr­íc khi doanh nghiÖp chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u thi c¸c doanh nghiÖp ®Òu nép nguån vèn vÒ cho quü hç trî s¶n xuÊt doanh nghiÖp nhµ n­íc,sng quü nµy ch­a thÓ ho¹t ®éng theo tinh thÇn ®­îc x¸c lËp khi thµnh lËp lµ ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i, trî cÊp cho lao ®éng d«i d­ vµ bæ sung vèn cho doanh nghiÖp nhµ n­íc. Tõ ®ã ng­êi lao ®éng d«i d­ ®µnh ph¶i chê v× kh«ng cã c¬ quan nµo gi¶i quyÕt. Mét khã kh¨n n÷a lµ hiÖn nay c¸c doanh nghiÖp kh«ng cã c¨n cø vµ c¬ së ®Ó ph©n chia, xÕp lo¹i ®èi t­îng nµo thuéc d¹ng lao ®éng d«i d­, ®èi t­îng nµo ®­îc gi÷ l¹i, ®èi t­îng nµo ph¶i chuyÓn ®æi c«ng viÖc. V× vËy cßn nhiÒu hiÖn t­îng bÊt b×nh ®¼ng, nhiÒu ng­êi tr×nh ®é kü n¨ng kÐm nh­ng do mèi quan hÖ th©n quen vÉn ®­îc gi÷ l¹i, bªn c¹nh ®ã mét sè ng­êi cã tay nghÒ cao, ph¶i thuyªn chuyÓn c«ng t¸c hoÆc lµm viÖc n¬i mµ c«ng viÖc kh«ng phï hîp víi kh¶ n¨ng hoÆc ph¶i ra khái lùc l­îng lao ®éng cña doanh nghiÖp. Tõ ®ã g©y lªn sù mÊt ®oµn kÕt néi bé, sù kú thÞ gi÷a ng­êi ë l¹i vµ ng­êi ®i. T¹o ra t©m lý bÊt æn cho ng­êi lao ®éng ®ang lµm viÖc t¹i doanh nghiÖp . Ch­¬ng 3. Mét sè gi¶i ph¸p nh»m t¹o viÖc lµm cho sè lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp l¹i dNNN I. Lý luËn chung vÒ lao ®éng vµviÖc lµm ViÖc lµm lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò x· héi c¬ b¶n nhÊt cña mäi quèc gia nh»m gãp phÇn ®¶m b¶o an toµn, æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn x· héi. Më réng viÖc lµm lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n nhÊt cña chiÕn l­îc x· héi cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi ®Õn n¨m 2010 vµ 2020. Theo quan niÖm cña tæ chøc lao ®éng quèc tÕ (ILO), ng­êi cã viÖc lµm lµ ng­êi lµm viÖc trong c¸c lÜnh vùc, ngµnh nghÒ ®ang ho¹t ®éng cã Ých, kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm, ®em l¹i thu nhËp ®Ó nu«i sèng b¶n th©n vµ gia ®×nh ®ång thêi gãp mét phÇn cho x· héi. Nh­ vËy ®Ó cã viÖc lµm kh«ng chØ vµo c¬ quan nhµ n­íc, trong c¸c doanh nghiÖp thuéc thµnh phÇn kinh tÕ mµ cßn ngay t¹i gia ®×nh, do chÝnh b¶n th©n ng­êi lao ®éng t¹o ra ®Ó cã thu nhËp. Nãi chung bÊt kú nghÒ nµo, viÖc g× cÇn thiÕt cho x· héi mang l¹i thu nhËp cho ng­êi lao ®éng vµ kh«ng bÞ ph¸p luËt ng¨n cÊm th× ®ã lµ viÖc lµm. ë n­íc ta trong qu¸ tr×nh chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng thÊt nghiÖp lµ ®iÒu khã tr¸nh.VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i gi¶i quyÕt t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp nh­ thÕ nµo, d­íi gi¸c ®é chÝnh s¸ch viÖc lµm ®Ó h¹n chÕ thÊt nghiÖp mét mÆt ph¶i t¹o ra chç lµm viÖc míi mÆt kh¸c ph¶i tr¸nh cho ng­êi lao ®éng tr­íc nguy c¬ thÊt nghiÖp (®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i tay nghÒ …) ngoµi ra ph¶i cã chÝnh s¸ch trî cÊp cho ng­êi lao ®éng khi hä bÞ thÊt nghiÖp. Cïng víi viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng thÊt nghiÖp toµn x· héi, lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh ®æi míi, s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc cã sù kh¸c biÖt ®¸ng kÓ. Lùc l­îng lao ®éng nµy mét phÇn ®· cã kinh nghiÖm vµ th©m niªn c«ng t¸c mÆt kh¸c còng qua ®µo t¹o båi d­ìng nªn viÖc bè trÝ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó c¸c ®èi t­îng nµy ®­îc lµm viÖc ®Ó cã thu nhËp æn ®Þnh nu«i sèng b¶n th©n vµ gia ®×nh còng cã sù kh¸c biÖt. II. Mét sè gi¶i ph¸p vÜ m« cña nhµ n­íc Sau m­êi n¨m ®æi míi ®Êt n­íc nãi chung vµ ®æi míi c¸c DNNN nãi riªng chóng ta ®· ®¹t nh÷ng thµnh tùu ®¸ng ch©n träng nh­ nÒn kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¸, ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n ®­îc n©ng lªn râ diÖt. Bªn c¹nh ®ã vÊn ®Ò lao ®éng vµ viÖc lµm vÉn lµ mét mèi bøc xóc ¶nh h­ëng ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña tõng doanh nghiÖp, k×m h·m sù ph¸t triÓn chung cña toµn d©n téc.§Ó ®¹t ®­îc kÕt qu¶ tèt nhÊt trong giai ®o¹n 2001 ®Õn 2005 chóng ta cÇn cã nh÷ng gݶi ph¸p ®Ó gi¶i quyÕt sè lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh s¾p xÕp,®èi míi l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc nh­ sau: Thø 1: Nhµ n­íc cÇn ban hµnh c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt vÒ viÖc chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u doanh nghiÖp nhµ n­íc sao cho tËn dông tèi ®a sè lao ®éng hiÖn cã trong doanh nghiÖp. Tr¸nh t×nh tr¹ng ®Èy mét lùc l­îng d­ thõa qu¸ lín ra tham gia vµo thÞ tr­êng thÊt nghiÖp cña x· héi. Thø 2: Bæ sung chÝnh s¸ch víi ng­êi lao ®éng trong viÖc s¾p xÕp, c¬ cÊu l¹i DNNN. Theo nh÷ng tÝnh to¸n ban ®Çu cña Bé Lao ®éng th­¬ng binh vµ x· héi cho thÊy kÕ ho¹ch ®· ®Æt ra lµ sÏ thùc hiÖn cæ phÇn ho¸, giao, b¸n kho¸n vµ cho thuª kho¶ng 2000 DNNN trong giai ®o¹n 2-3 n¨m tíi, ­íc tÝnh c¶ n­íc cã kho¶ng 25.000 lao ®éng d«i d­ kh«ng bè trÝ ®­îc viÖc lµm hoÆc tiÕn hµnh ®µo t¹o l¹i. §©y lµ vÊn ®Ò bøc sóc phøc t¹p mµ c¸c quy ®Þnh hiÖn hµnh sÏ kh«ng thÓ gi¶i quyÕt mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Cô thÓ theo tinh thÇn cña luËt lao ®éng th× viÖc trî cÊp cho mçi n¨m lµm viÖc cho mçi lao ®éngd«i d­ trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt chØ lµ mét th¸ng l­¬ng, møc chi nµy theo c¸c chuyªn gia lµ qóa thÊp. ChÝnh v× vËy bé tµi chÝnh tr×nh chÝnh phñ n©ng møc trî cÊp cho mçi n¨m lµm viÖc lªn ®Õn hai th¸ng l­¬ng vµ ngoµi ra ng­êi lao ®éng cßn ®­îc thªm mét phÇn hç trî “cøng” kho¶ng 5 ®Õn 10 triÖu ®ång, møc hç trî cøngnµy ®­îc chi tr¶ nh­ nhau ®èi víi ng­êi lao ®éng l©u n¨m vµ ng­êi míi vµo. Kh«ng ph©n biÖt lao déng hîp ®ång hay biªn chÕ, tuy nhiªn viÖc hç trîchØ ®­îc thùc hiÖn ®èi víi nh÷ng lao ®éng vµo doanh nghiÖp nhµ n­íc tr­íc khi cã quyÕt ®Þnh chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u mét n¨m trë lªn. Theo dù kiÕn cña bé tµi chÝnh ­íc tÝnh cã kho¶ng 6.000 tû ®ång tõ ba nguån chÝnh lµ quü hç trî ta× chÝnh vµ cæ phÇn ho¸ doanh nghiÖp nhµ n­íc, tiÒn cña ng©n s¸ch nhµ n­íc vµ mét phÇn nhá lµ tiÒn tµi trî cña c¸c tæ chøc tµi chÝnh quèc tÕ nh­ WB, IMF…®­îc giµnh ®Ó n©ng møc hç trî mét lÇn cho ng­êi lao ®éng d«i d­ ë nh÷ng doanh nghiÖp nhµ n­íc thùc hiÖn viÖc chuyÓn ®æi h×nh thøc së h÷u trong nh÷ng n¨m tíi. Víi møc trî cÊp nh­ trªn sÏ ®¶m b¶o cho ng­êi lao ®éng d«i d­ cã ®iÒu kiÖn häc thªm mét nghÒ kh¸c, t¹o dùng c¬ së vËt chÊt cho m­u sinh duy tr× cuéc sèng sau nµy khi ra khái doanh nghiÖp nhµ n­íc. Thø 3: KhÈn tr­¬ng thµnh lËp quü b¶o hiÓm thÊt nghiÖp, nguån kinh phÝ ®­îc thµnh lËp quü hç trî lao ®éng d«i d­ do s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc, ph¶i do bé tr­ëng bé tµi chÝnh qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh bao gåm: ng©n s¸ch nhµ n­íc, viÖn trî cña c¸c tæ chøc, c¸c c¸ nh©n vµ c¸c nguån kh¸c. Tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp lµ x©y dùng ph­¬ng ¸n s¾p xÕp lao ®éng, x¸c ®Þnh sè lao ®éng cÇn thiÕt,sè lao ®éng d«i d­ vµ sè tiÒn trî cÊp cho tõng ng­êi phèi hîp víi tæ chøc cña c«ng ®oµn t¹i doanh nghiÖp tuyªn truyÒn phæ biÕn chñ tr­¬ng cña §¶ng, cña Nhµ n­íc. Thø 4: KÕt hîp viÖc gi¶i quyÕt lao ®éng d«i d­, thùc hiÖn c¸c ch­¬ng tr×nh, môc tiªu quèc gia vÒ gi¶i quyÕt viÖc lµm nh­ ban hµnh c¸c v¨n b¶n khuyÕn khÝch ®Çu t­ n­íc ngoµi vµo ViÖt Nam, ®¬n gi¶n ho¸ thñ tôc thµnh lËp c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho ng­êi lao ®éng tù t¹o viÖc lµm b»ng c¸ch thµnh lËp c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp t­ nh©n, c«ng ty tr¸ch nhiÖm h÷u h¹n… Thø 5: Tuú theo lo¹i ®èi t­îng mµ ¸p dông chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch hç trî thªm hay ¸p dông chÝnh s¸ch hiÖn hµnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. §èi víi lao ®éng d«i d­ do gi¶i thÓ hoÆc mÊt viÖc lµm ph¸ s¶n th× bæ sung thªm chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch vµ hç trî ng­êi lao ®éng ®Ó doanh nghiÖp nhµ n­íc cã thÓ gi¶i quyÕt ®­îc lùc l­îng lao ®éng nµy gióp hä cã thÓ tù t×m ®­îc viÖc lµm hoÆc hç trî hä t×m ®­îc viÖc lµm. V× vËy nhµ n­íc võa cã tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt chÕ ®é theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt võa bæ sung thªm chÝnh s¸ch ®Ó hç trî cho ng­êi lao ®éng. §èi víi c¸c lo¹i lao ®éng kh¸c khã cã kh¶ n¨ng tham gia vµo thÞ tr­êng lao ®éng lo¹i cã thÓ gi¶i quyÕt theo ph¸p luËt lao ®éng mµ kh«ng cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch, hç trî th× ¸p dông theo quy ®Þnh hiÖn hµnh bao gåm (h­u trÝ, dµi h¹n hîp ®ång, kh«ng d«i d­ nh­ng tù nguyÖn th«i viÖc….) VÊn ®Ò trong ph¸t triÓn nguån nh©n lùc mµ c¸c doanh nghiÖp ®ang gÆp ph¶i lµ vÊn ®Ò tiÒn l­¬ng vµ ®éng lùc víi ng­êi lao ®éng. HiÖn nay nhµ n­íc tuy chØ quy ®Þnh møc l­¬ng tèi thiÓu, khèng chÕ møc l­¬ng tèi ®a, nh­ng khèng chÕ tèc ®é t¨ng tiÒn l­¬ng ph¶i thÊp h¬n tèc ®é t¨ng n¨ng suÊt lao ®éng, khèng chÕ viÖc trÝch lîi nhuËn vµo quü khen th­ëng vµ quü phóc lîi tèi ®a b»ng ba th¸ng l­¬ng thùc hiÖn vµ quy ®Þnh c¸c ®iÒu kiÖn doanh nghiÖp ®­îc phÐp tÝnh hÖ sè ®iÒu chØnh t¨ng thªm so víi møc l­¬ng tèi thiÓu ®Ó x¸c ®Þnh ®¬n gi¸ tiÒn l­¬ng. Nh÷ng gi¶i ph¸p nµy tuy ®· gi¶m ®­îc sù can thiÖp cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc nh­ng viÖc khèng chÕ quü l­¬ng th­ëng, phóc lîi ®· h¹n chÕ tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña ng­êi lao ®éng,kh«ng khuyÕn khÝch ®­îc sù c¹nh tranh lµnh m¹nh gi÷ c¸c ngµnh, lÜnh vùc do nhµ n­íc ®éc quyÒn hoÆc kiÓm so¸t gi¸. §èi víi c¸c ngµnh c¹nh tranh nªn b·i bá c¸c h¹n chÕ vÒ l­¬ng,vµ thu nhËp, tõ ®ã chuyÓn sang ®¸nh thuÕ thu nhËp c¸ nh©n. Thø 6: Quy ®Þnh vÒ quyÒn vµ tr¸ch nhiÖm cña bé m¸y qu¶n lý doanh nghiÖp ®èi víi viÖc tuyÓn chän lao ®éng vµ xö lý lao ®éng d«i d­ trong doanh nghiÖp nh»m tr¸nh viÖc nhµ n­íc gi¶i quyÕt hËu qu¶ viÖc tuyÓn dông dÉn ®Õn ®«i d­ lao ®éng vµ kh«ng ®¶m b¶o viÖc lµm cho hä. Thø 7: Xem xÐt viÖc gi¶i quyÕt ®Çu ra vÒ ng­êi lao ®éng.T¹o ®iÒu kiÖn vÒ ®æi míi lao ®éng ®èi víi c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc. Trªn ®©y lµ nh­nhgx gi¶i ph¸p vÜ m« cña nhµ n­íc nh»m gi¶i quyÕt viÖc lµm cho sè lao ®éng d«i d­ trong qu¸ tr×nh s¾p xÕp, ®æi míi l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc ®· vµ ®ang thùc hiÖn. Nh­ng tuú theo ®iÒu kiÖn cña tõng doanh nghiÖp mµ nhµ n­íc ¸p dông chÝnh s¸ch sao cho phï hîp, hiÖu qu¶. 2. Nguyªn t¾c gi¶i ph¸p Doanh nghiÖp nhµ n­íc cïng chÞu tr¸ch nhiÖm gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng d«i d­ vµ bè trÝ viÖc lµm. §¶m b¶o ®óng ph¸p luËt kh«ng g©y mÊt æn ®Þnh x· héi . Tuú theo lo¹i lao ®éng mµ ¸p dông chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch hç trî thªm hay ¸p dông chÝnh s¸ch hiÖn hµnh theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt . III. C¸c gi¶i ph¸p tõ phÝa doanh nghiÖp . 1. §èi víi lao ®éng cÇn thiÕt cho s¶n xuÊt nh­ng tr­íc m¾t kh«ng s¾p xÕp ®­îc th× gi¶i quyÕt theo ph­¬ng h­¬ng sau: Bè trÝ viÖc lµm kh«ng trän th¸ng, kh«ng trän tuÇn ho¨c trän ngµy (nghØ lu©n phiªn). §èi víi c«ng nh©n trÎ cã tay nghÒ th× nÕu hä tù nguyÖn th× cho nghØ dµi h¹n kh«ng l­¬ng, kh«ng tÝnh thêi gian c«ng t¸c liªn tôc. §iÒu chØnh n¬i thõa sang n¬i thiÕu, nhÊt lµ lao ®éng kü thuËt, thñ tr­ëng c¸c ngµnh vµ chñ tÞch UBND c¸c ®Þa ph­¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm ®iÒu chØnh trong ngµnh vµ ®Þa ph­¬ng m×nh cã tr×nh ®é tay nghÒ nh­ng kh«ng cßn phï hîp víi thùc tÕ. 2. §èi víi lao ®éng kh«ng cã nhu cÇu sö dông th× tõng b­íc chuyÓn sang lµm viÖc ë c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c. C¸c biÖn ph¸p cô thÓ ®­îc ¸p dông vµ chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi ng­êi lao ®éng nh­ sau: 2.1. Gi¶m tuæi vÒ h­u 5 n¨m: Nam ®· cã thêi gian c«ng t¸c 30 n¨m, n÷ 25 n¨m th× nam ®ñ 55 tuæi, n÷ 50 tuæi nghØ viÖc ®Ó h­ëng l­¬ng h­u kh«ng ph¶i qua gi¸m ®Þnh y khoa. Nh÷ng ng­êi thuéc diÖn nãi trªn nÕu trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c cã lµm viÖc trong c¸c ngµnh nghÒ nÆng nhäc, ®éc h¹i hoÆc lµm viÖc ë c¸c vïng khã kh¨n, gian khæ hoÆc lµm viÖc ë trong c¸c lùc l­îng vò trang ®­îc chuyÓn ngµnh th× ®­îc chuyÓn ngµnh vµ ®­îc gi¶m tiÕp tuæi ®êi nghØ h­u . Cô thÓ theo nghÞ ®Þnh 41/2002/N§_CP ban hµnh ngµy 11/4/2002 vÒ chÝnh s¸ch ®èi víi ng­êi lao déng d«i d­ do s¾p xÕp l¹i doanh nghiÖp nhµ n­íc sÏ cã hiÑu qu¶ tõ ngµy 24/6/2002 cho ®Õn ngµy 31/12/2002 cã quy ®Þnh, ®Ó gi¶i quyÕt quyÒn lîi cho nhãm lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n hoÆc cã thêi h¹n tõ mét ®Õn ba n¨m trong c¸c doanh nghiÖp nhµ n­íc, §¶ng s¾p xÕp l¹i c¬ cÊu, gi¶i thÓ hoÆc ph¸ s¶n ng­êi lao ®éng d«i d­ ®ang thùc hiÖn hîp ®ång lao ®éng kh«ng x¸c ®Þnh thêi h¹n ®ñ 55 tuæi ®Õn 60 tuæi víi Nam, ®ñ 50 tuæi ®Õn 55 tuæi víi N÷, cã thêi gian ®ãng BHXH 20 n¨m trë lªn th× ®­îc nghØ h­u mµ kh«ng trõ phÇn tr¨m l­¬ng h­u do nghØ tr­íc tuæi, ngoµi ra hä cßn th­ëng thªm hai kho¶n trî cÊp lµ trî cÊp thªm 3 th¸ng tiÒn l­¬ng cÊp bËc, chøc vô, phô cÊp l­¬ng ®ang h­ëng cho 20 n¨m ®Çu c«ng t¸c cã ®ãng b¶o hiÓm x· héi. Tõ n¨m thø 21 trë ®i mçi n¨m c«ng t¸c cã ®ãng b¶o hiÓm x· héi ®­îc trî cÊp 1/2 th¸ng tiÒn l­¬ng cÊp bËc, chøc vô, phô cÊp ®ang h­ëng. NÕu ®èi t­îng ®ñ tuæi nghØ h­u theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt nh­ng cßn thiÕu thêi gian ®ãng b¶o hiÓm x· héi tèi ®a 1 n¨m. Nhµ n­íc sÏ ®ãng mét lÇn sè tiÒn b¶o hiÓm x· héi cho nh÷ng n¨m cßn thiÕu víi møc 15% l­¬ng th¸ng ®Ó gi¶i quyÕt theo chÕ ®é h­u trÝ hµng th¸ng. C¸c ®èi t­îng cßn l¹i ®­îc chÊm døt hîp ®ång lao ®éng vµ ®­îc h­ëng trî cÊp mÊt viÖc tÝnh theo thùc tÕ sè n¨m lµm viÖc mçi n¨m ®­îc h­ëng 1 th¸ng l­¬ng vµ 2 kho¶n bao gåm trî cÊp 1 th¸ng tiÒn l­¬ng vµ trî cÊp mét lÇn víi møc 5 triÖu ®ång. Ngoµi ra ng­êi lao ®éng cßn ®­îc h­ëng thªm 6 th¸ng tiÒn l­¬ng dang h­ëng ®Ó t×m viÖc lµm. §èi víi nguån lao ®éng d«i d­ ®ang thùc hiÖn hîp ®ång lao ®éng cã thêi h¹n tõ 1 ®Õn 3 n¨m th× chÊm døt hîp ®ång lao ®éng vµ ®­îc h­ëng c¸c chÕ ®é trî cÊp mÊt viÖc lµm tÝnh theo sè n¨m lµm viÖc thùc tÕ theo khu vùc doanh nghiÖp nhµ n­íc. Cø mçi n¨m ®­îc tÝnh trî cÊp 1 th¸ng tiÒn l­¬ng cÊp bËc, chøc vô, phô cÊp ®ang h­ëng cho nh÷ng th¸ng cßn l¹i ch­a thùc hiÖn hÕt hîp ®ång lao ®éng ®· giao kÕt, nh­ng tèi ®a còng kh«ng qu¸ 12 th¸ng. Ngoµi c¸c chÝnh s¸ch trªn, ng­êi lao ®éng d«i d­ cßn ®­îc t¹o ®iÒu kiÖn cho vay vèn tõ quü quèc gia gi¶i quyÕt viÖc lµm ®Ó tù t¹o viÖc lµm vµ ®­îc giíi thiÖu viÖc lµm míi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. 2.2. ChÕ ®é nghØ viÖc do mÊt søc lao ®éng: §èi víi lao ®éng ph¶i nghØ viÖc mµ kh«ng ®ñ ®iÒu kiÖn h­ëng l­¬ng h­u nh­ng søc khoÎ gi¶m sót ë mét møc ®é nhÊt ®Þnh th× ®­îc nghØ viÖc vµ ®­îc h­ëng chÕ ®é mÊt søc lao ®éng, ®­îc h­ëng trî cÊp hµng th¸ng thêi h¹n trî cÊp hµng th¸ng b»ng 1/2 thêi gian lµm viÖc. 2.3. ChÕ ®é th«i viÖc ®èi víi lao ®éng tõ doanh nghiÖp nhµ n­íc ra lµm viÖc ë khu vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh kh«ng ®­îc h­ëng chÕ ®é h­u vµ mÊt søc lao ®éng th× ®­îc h­ëng trî cÊp th«i viÖc: Mçi n¨m c«ng t¸c liªn tôc ®­îc h­ëng 1 th¸ng l­¬ng c¬ b¶n céng víi phô cÊp nÕu cã tèi thiÓu lµ 3 th¸ng do ®¬n vÞ tr¶. Nhµ n­íc trî cÊp mét phÇn ®èi víi ®¬n vÞ cã nhiÒu khã kh¨n. 3. Gi¶i ph¸p l©u dµi . §Èy m¹nh viÖc thùc ch­¬ng tr×nh quèc gia gi¶i quÕt viÖc lµm vµ ®­îc chÝnh phñ phª duyÖt. Më réng s¶n xuÊt kinh doanh ®Ó thu thªm nhiÒu lao ®éng míi (®©y lµ c¸i mèc ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò lao ®éng) b»ng c¸ch më réng thÞ tr­êng, thay ®æi h­íng s¶n xuÊt kinh doanh ®µo t¹o, ®µo t¹o l¹i ®èi víi ng­êi lao ®éng tr­íc. §©y lµ mét vÊn ®Ò khã ®èi víi mét ®Êt n­íc khi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng, v× hÖ thèng gi¸o dôc cña ta ch­a thËt sù cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn bµn c·i: NÕu kh«ng lµm tèt ®­îc c«ng t¸c nµy th× sù chuyÓn dÞch lao ®éng( trong néi bé doanh nghiÖp vµ gi÷a c¸c doanh nghiÖp, gi÷a c¸c vïng, khu vùc vµ trong toµn bé x· héi) lµ rÊt khã kh¨n. C¸c doanh nghiÖp chñ ®éng t×m ®Çu mèi ®Ó xuÊt khÈu lao ®éng. NÕu cÇn cã ®µo t¹o c¸c kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó ng­êi lao ®éng cã thÓ tham giavµo thÞ tr­êng lao ®éng thÕ giíi mét c¸ch thuËn lîi. Ngoµi ra doanh nghiÖp còng cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ng­êi lao ®éng nhµn rçi trong doanh nghiÖp chñ ®éng tù t¹o viÖc lµm bªn ngoµi. §ång thêi ®éng viªn nh÷ng ng­êi cã viÖc lµm ®ãng gãp ñng hé ¸ lao ®éng nãi trªn. IV. §èi víi b¶n th©n ng­êi lao ®éng MÆc dï ®­îc sù quan t©m gióp ®ì cña Nhµ n­íc vµ c¸c doanh nghiÖp c¶ vÒ mÆt vËt chÊt c¶ tinh thÇn nh­ng ng­êi lao ®éng tù t¹o viÖc lµm cho chÝnh b¶n th©n m×nh vÉn lµ biÖn ph¸p tèi ­u nhÊt. Mçi ng­êi cÇn x¸c ®Þnh cho m×nh ý chÝ v­¬n lªn, ra søc häc tËp, rÌn luyÖn ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt, ®¸p øng yªu cÇu míi cña s¶n xuÊt. Bªn c¹nh ®ã viÖc nghiªm chØnh chÊp hµnh c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt vÒ viÖc gi¶i quyÕt chÕ ®é chÝnh s¸ch ®èi víi sè lao ®éng d«i d­ còng lµ viÖc lµm quan träng gãp phÇn ®Èy nhanh tiÕn ®é c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc. KÕt luËn §æi míi, s¾p xÕp l¹i DNNN lµ mét viÖc lµm quan träng kh«ng thÓ kh«ng thùc hiÖn. Song cïng víi nã lµ hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò ph¸t sinh, trong ®ã lao ®éng d«i d­ lµ vÊn ®Ò næi cém nhÊt cÇn nhanh chãng ®­îc gi¶i quyÕt ®Ó gãp phÇn gi¶m tû lÖ thÊt nghiÖp chung cña c¶ n­íc, ®ång thêi t¹o tiÒn ®Ò cho sù t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn ®Êt n­íc trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn nay. Trong mçi giai ®o¹n kh¸c nhau, lùc l­îng lao ®éng d«i d­ ®Òu cã nh÷ng ®Æc tr­ng riªng vÒ sè l­îng vµ chÊt l­îng ®ßi hái §¶ng ta cÇn cã c¸c chÝnh s¸ch phï hîp nh­: thuyªn chuyÓn sè lao ®éng d«i d­ sang lµm nh÷ng c«ng viÖc thÝch hîp víi n¨ng lùc vµ tr×nh ®é cña hä; gi¶i quyÕt triÖt ®Ó chÕ ®é cho bé phËn lao ®éng nµy; ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng cã ®Çy ®ñ tr×nh ®é vµ kü n¨ng theo yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ… C¸c doanh nghiÖp còng cÇn ®­a ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p hîp lý. MÆt kh¸c, b¶n th©n ng­êi lao ®éng ph¶i cã ý thøc chñ ®éng n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n, kü thuËt phï hîp víi c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau cña nÒn kinh tÕ. Trong vµi n¨m tíi, n­íc ta sÏ hoµn thµnh tiÕn tr×nh gia nhËp AFTA (s©n ch¬i chung cña c¸c n­íc ASEAN) vµ tiÕp ®ã lµ WTO. HiÓn nhiªn, ®iÒu mµ qu¸ tr×nh gia nhËp ®ã mang l¹i ch¾c ch¾n sÏ lµ sù c¹nh tranh ngµy cµng gay g¾t h¬n kh«ng chØ gi÷a c¸c doanh nghiÖp mµ c¶ nh÷ng ng­êi lao ®éng trong khu vùc. V× vËy, cÇn cã sù phèi hîp ®ång bé gi÷a Nhµ n­íc, doanh nghiÖp vµ ng­êi lao ®éng ®Ó t×m ra gi¶i ph¸p tèi ­u nhÊt. Song tÝnh chñ ®éng cña ng­êi lao ®éng lµ yÕu tè then chèt vµ nã cÇn ®­îc hç trî kÞp thêi tõ phÝa Nhµ n­íc vµ doanh nghiÖp. Danh môc tµi liÖu tham kh¶o B¸o c¸o vÒ lao ®éng vµ viÖc lµm, Ng©n hµng thÕ giíi, 2001 ChÝnh s¸ch kinh tÕ - x· héi, tr­êng §¹i häc Kinh tÕ quèc d©n, NXB Khoa häc kü thuËt, 2000 DNNN trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸- hiÖn ®¹i ho¸, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi- 2000. NghÞ ®Þnh sè 41/2002/N§ - CP ban hµnh ngµy 11/4/2002 vÒ chÝnh s¸ch ®èi víi lao ®éng d«i d­ do s¾p xÕp l¹i DNNN T¹p chÝ Lao ®éng vµ x· héi, sè 189/2002, sè 190/2002 T¹p chÝ Kinh tÕ ph¸t triÓn, sè 10/2001 T¹p chÝ Nghiªn cøu lý luËn, sè 4/2000 T¹p chÝ Tµi chÝnh, sè 4/2001 T¹p chÝ Kinh tÕ vµ dù b¸o, sè 10, 11/2001 V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø IX, NXB ChÝnh trÞ quèc gia, 2001 Môc lôc KÕt luËn 33 Danh môc tµi liÖu tham kh¶o 34