Việc phát triển kinh tế trang trại ở Sơn la

Môc lôc Lêi nãi ®Çu. ch­¬ng I: c¬ së lý luËn chung vÒ kinh tÕ trang tr¹i. 1.Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña kinh tÕ trang tr¹i. 2.C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh kinh tÕ trang tr¹i. 3.§Æc tr­ng cña kinh tÕ trang tr¹i. 4.§iÒu kiÖn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i. 5.C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ trang tr¹i. 6.Kinh tÕ trang tr¹i ë mét sè n­íc vµ ë n­íc ta. 7.C¸c chØ tiªu ph©n tÝch. Ch­¬ng II: thùc trang ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh s¬n la. I. §Æc ®iÓm tù nhiªn, kinh tÕ, x· héi cã ¶nh h­ëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh. 1. §Æc ®iÓm tù nhiªn. 2. §Æc ®iÓm kinh tÕ x· héi. II. T×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë tØnh S¬n la. 1. Vµi nÐt vÒ t×nh h×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë tØnh. 2. T×nh h×nh vÒ chñ trang tr¹i. 3. C¸c yÕu tè s¶n xuÊt cña trang tr¹i. III. KÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña trang tr¹i. 1. KÕt qu¶ s¶n xuÊt cña trang tr¹i. 2. HiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña trang tr¹i. IV. KÕt luËn chung vÒ thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh. Ch­¬ng III: ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh trong thêi gian tíi. I. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn. 1. Ph­¬ng h­íng chung ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i n«ng nghiÖp n­íc ta. 2. Ph­¬ng h­íng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh S¬n la. II. C¸c gi¶i ph¸p tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë S¬n la trong thêi gian tíi. 1. Gi¶i ph¸p vÒ ®Êt ®ai. 2. Gi¶i ph¸p vÒ lao ®éng. 3. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t­ tÝn dông. 4. Gi¶i ph¸p vÒ khoa häc c«ng nghÖ. 5. Gi¶i ph¸p vÒ thÞ tr­êng vµ ph¸t triÓn c«ng nghÖ chÕ biÕn. 6. Gi¶i ph¸p vÒ thuÕ. 7. Gi¶i ph¸p vÒ b¶o hé tµi s¶n ®· ®Çu t­ cña trang tr¹i. 8. Gi¶i ph¸p vÒ ®Çu t­ x©y dùng, hoµn thiÖn c¬ së h¹ tÇng n«ng th«n. 9. N©ng cao tr×nh ®é d©n trÝ vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cho c¸c chñ trang tr¹i. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ. Tµi liÖu tham kh¶o Lêi nãi ®Çu Tr¶i qua c¸c thêi kú c¸ch m¹ng §¶ng ta lu«n kh¼ng ®Þnh vai trß to lín vµ vÞ trÝ quan träng cña vÊn ®Ò ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp - n«ngth«n. Cong cuéc ®æi míi cña §¶ng ta trong nh÷ng n¨m qua còng lÊy n«ng nghiÖp - n«ng th«n lµm ®Þa bµn träng ®iÓm, lµ kh©u ®ét ph¸ vµ ®· dµnh ®­îc nhiÒu thµnh tùu to lín. Kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®­îc ph¸t triÓn víi nhiÒu h×nh thøc phong phó, ®a d¹ng kh¬i dËy nhiÒu nguån lùc thóc ®Èy s¶n xuÊt kinh doanh ph¸t triÓn n¨ng ®éng h¬n. Bé mÆt n«ng th«n vµ ®êi sèng n«ng d©n cã nhiÒu thay ®æi theo h­íng tÝch cùc. Kinh tÕ trang tr¹i ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ c¬ së kinh doanh n«n- l©m - ng­ nghiÖp, lµ h×nh thøc kinh doanh nhá trùc tiÕp s¶n xuÊt ra n«ng s¶n hµng ho¸ cho x· héi, lµ ®èi t­îng ®Ó tæ chøc l¹i nÒn n«ng nghiÖp - n«ng th«n theo h­íng s¶n xuÊt hµng ho¸. Kinh tÕ trang tr¹i ®­îc coi lµ mét kiÓu tæ chøc s¶n xuÊt phï hîp víi ®Æc thï kinh tÕ n«ng th«n miÒn nói lµ mét h­íng ®i míi ®óng ®¾n cña qu¸ tr×nh ®æi míi c¬ cÊu kinh tÕ n«ng nghiÖp - n«ng th«n S¬n la hiÖn nay. Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ®· ®­a l¹i nh÷ng thµnh tùu ®¸ng khÝch lÖ vÒ kinh tÕ x· héi, ®· ®­a bé mÆt n«ng th«n S¬n la lªn mét b­íc ph¸t triÓn míi. Song kinh tÕ trang tr¹i vÉn cßn lµ mét vÊn ®Ò kh¸ míi mÎ, cÇn ®­îc nghiªn cøu, tæng kÕt nh»m cung cÊp thªm nh÷ng t­ liÖu cÇn thiÕt ®Ó tõ ®ã cã thÓ t×m ra ®­îc mét h­íng ®i ®óng ®¾n h¬n trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë S¬n la hiÖn nay. Môc ®Ých nghiªn cøu: TËp cho m×nh mét ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn b»ng lý luËn mµ nhµ tr­êng ®· trang bÞ. §¸nh gi¸ ®­îc thùc tr¹ng ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i ë S¬n la hiÖn nay ®Ó tõ ®ã ®­a ra ®­îc nh÷ng gi¶i ph¸p nh»m thóc ®Èy kinh tÕ trang tr¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn. Ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu: - Ph­¬ng ph¸p luËn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng. - Ph­¬ng ph¸p thèng kª. - Ph­¬ng ph¸p chuyªn kh¶o. - Ph­¬ng ph¸p chuyªn gia. §èi t­îng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: - Nghiªn cøu thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña S¬n la vÒ quy m«, sè l­îng, lo¹i h×nh s¶n xuÊt cña trang tr¹i. - Ph¹m vi ®Ò tµi nghiªn cøu kinh tÕ trang tr¹i trªn 10 HuyÖn thÞ cña S¬n la. KÕt cÊu cña ®Ò tµi: §Ò tµi bao gåm 3 ch­¬ng Ch­¬ng I: Lý luËn chung vÒ kinh tÕ trang tr¹i. Ch­¬ng II: Thùc tr¹ng ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë S¬n la. Ch­¬ng III: Ph­¬ng h­íng vµ gi¶i ph¸p nh»m ®Èy nhanh ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh thêi gian tíi. §Ò tµi nµy ®­îc hoµn thµnh víi sù gióp ®ì cña c¸c thÇy, c¸c b¹n trong khoa, ®­îc chØ dÉn nhiÖt t×nh cña thÇy gi¸o h­íng dÉn - ThÇy Hoµng V¨n §Þnh, ®­î sù gióp ®ì cña c¸c phßng ban së n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n S¬n la. Do thêi gian cã h¹n, tr×nh ®é nghiªn cøu cßn h¹n chÕ nªn néi dung cña luËn v¨n nµy kh«ng tr¸nh khái nh÷ng sai sãt. VËy kÝnh mong c¸c thÇy c« gi¸o vµ c¸c b¹n ®ãng gãp ý kiÕn ®Ó luËn v¨n nµy ®­îc hoµn chØnh h¬n. Ch­¬ng I. c¬ së lý luËn chung vÒ kinh tÕ trang tr¹i 1. Kh¸i niÖm vµ b¶n chÊt cña kinh tÕ trang tr¹i. Trªn thÕ giíi, trang tr¹i ®· cã qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn 200 n¨m. NhiÒu c«ng tr×nh nghiªn cøu cho r»ng trang tr¹i lµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt chuyÓn tõ tù cÊp tù tóc khÐp kÝn cña hé tiÓu n«ng v­¬n lªn s¶n xuÊt hµng ho¸, tiÕp cËn víi thÞ tr­êng, tõng b­íc thÝch nghi víi kinh tÕ thÞ tr­êng c¹nh tranh. Sù h×nh thµnh kinh tÕ trang tr¹i g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp. M« h×nh kinh tÕ trang tr¹i ®­îc coi lµ phï hîp vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao tronh s¶n xuÊt n«ng nghiÖ. ChÝnh C M¸c ®· kÕt luËn ë t¸c phÈm cuèi cïng cña m×nh " Ngay ë n­íc Anh cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, h×nh thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã thuËn lîi kh«ng ph¶i lµ c¸c xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp quy m« lín mµ lµ c¸c trang tr¹i gia ®×nh kh«ng dïng lao ®éng lµm thuª"... Kinh tÕ trang tr¹i lµ vÊn ®Ò kh«ng cßn míi mÎ víi c¸c n­íc t­ b¶n ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Song ®èi víi n­íc ta ®©y vÉn cßn lµ vÊn ®Ò rÊt míi, do n­íc ta míi chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng nªn viÖc nhËn thøc ch­a ®Çy ®ñ vÒ kinh tÕ trang tr¹i lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái. Cho tíi nay ë mçi quèc gia, mçi vïng, mçi ®Þa ph­¬ng hay ®øng trªn c¸c ph­¬ng diÖn kh¸c nhau c¸c nhµ khoa häc ®­a ra c¸c kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ kinh tÕ trang tr¹i. Trong thêi gian qua nh÷ng vÊn ®Ò lý luËn vÒ kinh tÕ thÞ tr­êng ®· ®­îc c¸c nhµ khoa häc vµ c¸c nhµ ho¹t ®éng thùc tiÔn nghiªn cøu trao ®æi trªn c¸c diÔn ®µn vµ c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Cho ®Õn nay mét sè vÊn ®Ò c¬ b¶n vÉn tiÕp tôc ®­îc nghiªn cøu, trao ®æi vµ hoµn thiÖn. ë ®©y c¸c nhµ nghiªn cøu ®· ®Ò cËp ®Õn c¸c quan ®iÓn sau: Quan ®iÓm 1: "kinh tÕ trang tr¹i ( hay kinh tÕ n«ng tr¹i, l©m tr¹i, ng­ tr¹i... ) lµ h×nh thøc tæ chøc kinh tÕ c¬ së cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, dùa trªn c¬ së hiÖp t¸c vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi bao gåm mét sè ng­êi lao ®éng nhÊt ®Þnh, ®­îc chñ trang tr¹i tæ chøc trang bÞ nh÷ng t­ liÖu s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh ®Ó tiÕn hµnh ho¹t ®éng kinh doanh phï hîp víi yªu cÇu cña nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ®­îc nhµ n­íc b¶o hé ". Quan ®iÓm trªn kh¼ng ®Þnh trang tr¹i lµ mét ®¬n vÞ s¶n xuÊt hµng ho¸ cho nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ vai trß cña ng­êi chñ n«ng tr¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh nh­ng ch­a thÊy ®­îc vai trß cña c¸c hé gia ®×nh trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ vµ sù ph©n biÖt gi÷a ng­êi chñ víi ng­êi lao ®énh kh¸c. Quan ®iÓm 2 Cho r»ng: " kinh tÕ trang tr¹i lµ kinh tÕ hé n«ng d©n s¶n xuÊt hµng ho¸ ë møc ®é cao". Quan ®iÓm nµy cho thÊy ®Æc tr­ng c¬ b¶n quyÕt ®Þnh cña kinh tÕ trang tr¹i lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ nh­ng ch­a thÊy dd­îc vÞ trÝ, vai trß quan träng cña kinh tÕ trang tr¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng vµ ch­a thÊy ®­îc vai trß cña ng­êi chñ trang tr¹i trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinmh doanh. Quan ®iÓm 3 cho r»ng: " kinh tÕ trang tr¹i lµ h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt hµng ho¸ trong n«ng l©m, ng­ nghiÖp cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ë n«ng th«n, cã søc ®Çu t­ lín, cã n¨ng lùc qu¶n lý trùc tiÕp qu¸ tr×nh ph¸t triÓn s¶n xuÊt kinh doanh, cã ph­¬ng thøc t¹o ra tû xuÊt sinh lêi cao trªn ®«ng vèn bá ra,cã trinh ®é ®­a thµnh tùu khoa häc cong nghÖ míi kÕt tinh trong hµng ho¸ t¹o ra søc c¹nh tranh trªn thÞ tr­êng ,mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi cao ". Quan ®iÓm trªn kh¼ng ®inh nÒn kinh tÕ thÞ tr­êng lµ tiÒn ®Ò chñ yÕu cho viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i. §ång thêi kh¼ng ®Þnh vÞ trÝ vai trß cña chñ trang tr¹i trong qu¸ tr×nh qu¶n lý kinh doanh cña trang tr¹i . Trong Nghi quyÕt TW sè 06/NQ -TW 10/11/1998 còng ®· kh¼ng ®Þnh "trang tr¹i gia ®×nh, thùc chÊt lµ kinh tÕ s¶n xuÊt hµng ho¸ víi quy m« lín h¬n, sö dông lao ®éng, tiÒn vèn cña gia ®×nh chñ yÕu lµ ®Ó s¶u suÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶. Qua c¸c quan ®iÓm trªn cã thÓ rót ra nhËn xÐt vÒ kinh tÕ trang tr¹i nh­ sau: -B¶n chÊt cña kinh tÕ trang tr¹i lµ kinh tÕ hé s¶n xuÊt kinh doanh n«ng nghiÖp (kÓ c¶ l©m nghiÖp vµ nu«i trång thuû s¶n ).Hµnh ho¸, trang tr¹i cã quy m« (vÒ ®Êt ®ai ,vèn,lao ®éng,thu nhËp ...)T­¬ng ®èi lín so víi møc trung b×nh cña kinh tÕ hé t¹i ®Þa ph­¬ng ,t­¬ng øng víi tõng nghµnh s¶n xuÊt cô thÓ. H×nh thøc huy ®éng c¸c nguån lùc (®Êt ®ai,lao ®éng,vèn,..) Kh«ng nªn ®Ò cËp trong khi ®­a ra kh¸i niÖm trang tr¹i nh­ng viÖc huy ®éng vµ sö dông c¸c nguån lùc ®ã ph¶i ®¶m b¶o tÝnh hîp ph¸p,®­¬c nhµ n­íc b¶o hé vµ chñ trang tr¹i ph¶i chÞu tr¸ch nhiÖm huy ®éng vµ sö dung c¸c nguån lùc ®ã. Ngoµi ho¹t ®éng n«ng nghiÖp,c¸c ho¹t ®éng nghµng nghÒ dÞch vô còng cÇn ®­îc ph¶i tÝnh vµo lÜnh vùc vµ ph¹m vi hoat ®éng cña trang tr¹i ®Ó ®¶m b¶o tÝnh hÖ thèng cña m« h×nh kinh tÕ nµy. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng quan ®iÓm trªn, theo kh¸i niÖm chung nhÊt vÒ kinh tÕ trang tr¹i lµ : kinh tÕ trang tr¹i lµ mét h×nh thøc s¶n xuÊt tæ chøc s¶n xuÊt n«ng - l©m - ng­ nghiÖp cã môc ®Ých chÝnh lµ s¶n xuÊt hµnh ho¸, cã t­ liÖu s¶n xuÊt thuéc quyÒn së h÷u hoÆc quyÒn sö dông cña mét chñ trang tr¹i ®éc lËp, s¶n xuÊt ®­îc tiÕn hµnh trªn quy m« ruéng ®Êt vµ c¸c yÕu tè s¶n xuÊt kh¸c tËp chung ®ñ lín víi ph­¬ng thøc tæ chøc qñan lý s¶n xuÊt tiÕn bé vµ tr×nh ®é kü thuËt cao, kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh tù chñ lu«n g¾n víi thÞ tr­êng. 2. C¨n cø ®Ó x¸c ®Þnh trang tr¹i. Cho ®Õn nay tiªu chuÈn ®Ó x¸c ®Þnh thÕ nµo lµ méi trang tr¹i vÉn lµ vÊn ®Ò cßn nhiÒu tranh c·i, thiÕu thèng nhÊt. Thùc tÕ cho thÊy, gi÷a c¸c ®Þa ph­¬ng cßn cã sù kh¸c biÖt rÊt lín trong viÖc x¸c ®Þnh tiªu chuÈn trang tr¹i Theo kÕt qu¶ tæng hîp sè liÖu cña c¸c ®Þa ph­¬ng tÝnh ®Õn ngµy01/7/1999 c¶ n­íc ta cã 90.160 trang tr¹i (theo kh¸i niÖm trang tr¹i cña c¸c ®Þa ph­¬ng), nh­ng theo quy ®Þnh cña tæng côc thèng kª c¶ n­íc cã 45.372 trang tr¹i. Theo quy ®Þnh cña tæng côc thèng kª th× mét trang tr¹i ph¶i héi tô ®ñ 4 yÕu tè sau: - DiÖn tÝch trang tr¹i ph¶i trªn 2ha (®èi víi khu vùc B¾c trung bé );3ha (®èi víi khu vùc Nam bé ), ®èi víi trang tr¹i trång c©y ¨n qu¶, ®èi víi trang tr¹i l©m nghiÖp diÖn tÝch tõ 10ha trë lªn, ®èi víi trang tr¹i thuû s¶n diÖn tÝch tõ 2 ha trë lªn. - Cã sö dông lao ®éng lµm thuª tõ hai lao ®éng/n¨m trë lªn. - Chñ trang tr¹i cã kiÕn thøc n«ng l©m ng­ nghiÖp. - LÊy s¶n suÊt hµng ho¸ lµm h­íng chÝnh vµ cã thu nhËp v­ît tréi h¼n so víi møc trung b×nh. Theo ban kinh tÕ TW th× kinh tÕ trang tr¹i kh«ng thÓ c¨n cø vaß diÖn tÝch mµ nªn c¨n cø vµo. - Gi¸ trÞ tµi s¶n mµ chñ trang tr¹i dùa vaß qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh (th­êng lín h¬n 100 triÖu ®ång ViÖt nam ). - Sè l­îng c«ng nh©n mµ chñ trang tr¹i thuª m­ín th­êng xuyªn (lín h¬n 10 ng­êi). - Gi¸ trÞ hµng ho¸ vµ xuÊt sinh lêido trang tr¹i t¹o ra trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh, trong mét n¨m cao h¬n 30% so víi møc b×nh qu©n cña hé n«ng d©n trong vïng. - Chñ trang tr¹i lµ ng­êi qu¶n lý ,®iÒu hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i, ë tØnh S¬n la hiÖn nay ch­a cã tiªu chÝ thèng nhÊt ®Ó x¸c ®Þnh kinh tÕ trang tr¹i, mçi c¬ quan, mçi®Þa ph­¬ng dùa trªn tiªu chÝ x¸c ®Þnh trang tr¹i kh¸c nhau, theo Héi n«ng d©n, héi lµm v­ên, ng­êi ta x¸c ®Þnh kinh tÕ trang tr¹i theo c¸c tiªu chÝ sau: - Lµ héi viªn héi n«ng d©n tØnh - Thu nhËp b×nh qu©n 10triÖu/n¨m (®· trõ chi phÝ). GÇn ®©y nhÊt (th¸ng3/1999)theo thèng kª cña së n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n th× cø hé n«ng d©n nµo cã ®ñ 2 ®iÒu kiÖn sau th× ®­îc coi lµ trang tr¹i . - DiÖn tÝch canh t¸c lín h¬n 1ha. - Thu nhËp b×nh qu©n lín h¬n 10triÖu ®ång/trang tr¹i (sau khi ®· trõ chi phÝ), theo tiªu thøc trªn, S¬nla hiÖn nay cã 4.705 trang tr¹i Tõ nh÷ng tiªu chÝ x¸c ®Þnh trang tr¹i cña c¸c t¸c gi¶, c¸c c¬ quan ban nghµnh, c¸c ®Þa ph­¬ng ë trªn, quan ®iÓm cña em vÌ vÊn ®Ò nµy lµ viÖc sím h×nh thµnh mét hÖ thèng tiªu thøc ®¶m b¶o tÝnh khoa häc trong viÖc x¸c ®Þnh m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i lµ hÕt søc cÇn thiÕt vµ cÊp b¸ch, nh­ng hÖ thèng ®ã ph¶i phï hîp víi tõng vïng, tõng ®Þa ph­¬ng, tõng lo¹i nghµnh nghÒ, bëi lÏ kinh tÕ trang tr¹i th­êng bcã tÝnh mÒm rÎo, cã kh¶ n¨ng dung nÆp c¸c quy m« kh¸c nhau (t­ nhá ®Õn võa vµ lín), c¸c h×nh thøc së h÷u kh¸c nhau (tõ c¸ ®Õn tËp thÓ quèc doanh ), c¸c tr×nh ®é khoa häc vµ c«ng nghÖ, kÕ ®Õn lµ tiªu chÝ vÒ quy m« n¨ng lùc s¶n xuÊt (®Êt ®ai,lao ®éng ,vèn) vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt (gi¸ trÞ s¶n xuÊt, thu nhËp ..), tuy nhiªn vÒ quy m« n¨ng lùc s¶n xuÊt vµ kÕt qu¶ s¶n xuÊt cña trang tr¹i kh«ng nªn ¸p dông cøng nh¾c mµ ph¶i phï hîp víi tõng vïng sinh th¸i, lo¹i h×nh s¶n xuÊt cña trang tr¹i, tõng ®Þa ph­¬ng mµ cÇn ph¶i ®¸p øng sù phï hîp víi yÕu tè thêi gian. Bëi cïng víi thêi gian khoa häc ph¸ttriÓn kh«ng ngõng th× tr×nh ®é s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i ®­îc n©ng lªn. Do vËy, theo thêi gian tiªu chÝ x¸c ®Þnh trang tr¹i còng ph¶i thay ®æi cho phï hîp tõ nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau nªu trªn, ®ång thêi xuÊt ph¸t tõ b¶n chÊt cña kinh tÕ trang tr¹i n«ng nghiÖp mang tÝnh chÊt lµ s¶n xuÊt hµng ho¸ ®¸p øng nhu cÇu thÞ tr­êng, v× vËy tiªu chÝ trùc tiÕp­ nhÊt ®Ó nhËn d¹ng trang tr¹i lµ: gi¸ trÞ s¶n l­îng vµ gi¸ trÞ s¶n l­îng hµng ho¸ tÝnh chung vµ tÝnh trªn ®¬n vÞ diÖn tÝch. Bªn c¹nh tiªu chÝ trùc tiÕp cßn cã c¸c tiªu chÝ gi¸n tiÕp ®Ó nhËn d¹ng trang tr¹i sau: - Quy m« diÖn tÝch cña trang tr¹i. - Quy m« vèn cña trang tr¹i. - Quy m« vÒ ®µn gia sóc - Sè l­îng lao ®éng. C¸c tiªu chÝ trªn cã thÓ xÐt trªn ph¹m vi c¶ n­íc hoÆc tõng vïng cô thÓ cho phï hîp. 3. §Æc tr­ng cña kinh tÕ trang tr¹i. Kinh tÕ trang tr¹i thùc chÊt lµ mét cÊp ®é trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña kinh tÕ hé tõ s¶n xuÊt tù cÊp, tù tóc sang s¶n xuÊt hµng ho¸. Tuy vËy gi÷a chóng cã nh÷ng ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau ®©y: B¶ng 1: So s¸nh sù kh¸c nhau vÒ mét sè ®Æc tr­ng c¬ b¶n gi÷a kinh tÕ trang tr¹i vµ kinh tÕ hé tiÓu n«ng tù cÊp, tù tóc. stt  Tiªu thøc  Kinh tÕ trang tr¹i  Kinh tÕ tiÓu n«ng   1  Môc ®Ých s¶n xuÊt.  Chñ yÕu s¶n xuÊt ®Ó b¸n.  Chñ yÕu tho¶ m·n nhu cÇu tiªu dïng.   2  Quy m« diÖn tÝch.  Trªn diÖn tÝch tËp trung ®ñ lín.  Manh món, ph©n t¸n.   3  Quy m« vèn.  Yªu cÇu tÝch luü vèn lín.  yªu cÇu vèn Ýt.   4  Tr×nh ®é s¶n xuÊt.  Cao, cã kh¶ n¨ng ¸p dông ph­¬ng tiÖn m¸y mãc, kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i.  ThÊp, mang nÆng tÝnh thñ c«ng.   5  Kh¶ n¨ng tÝch luü s¶n xuÊt.  NhiÒu.  Ýt.   6  Lao ®éng.  Võa sö dông lao ®éng võa sö dông lao ®éng thuª ngoµi  Chñ yÕu sö dông lao ®éng gia ®×nh.   C.M¸c ®· ph©n biÖt chñ trang tr¹i víi tiÓu n«ng : 'Ng­êi chñ trang tr¹i b¸n ra thÞ tr­êng hÇu hÕt s¸n phÈm lµm ra, cßn ng­êi chñ hé gia ®×nh tiªu dïng ®¹i bé phËn s¶n phÈm lµm ra vµ mua b¸n cµng Ýt cµng tèt'. Quy m« s¶n xuÊt hµng ho¸ ®­îc thÓ hiÖn qua tû xuÊt hµng ho¸ lµ ®Æc tr­ng c¬ b¶n nhÊt cña kinh tÕ trang tr¹i. §©y lµ tiªu chuÈn hµng ®Çu vµ quan träng nhÊt ®Ó ph©n biÖt hé n«ng d©n s¶n xuÊt tiÓu n«ng víi hÖ n«ng d©n s¶n xuÊt theo kinh tÕ trang tr¹i. Tõ sù ph©n tÝch trªn, ta thÊy kinh tÕ trang tr¹i cã nh÷ng ®Æc tr­ng sau: - Môc ®ich s¶n xuÊt lµ t¹o ra c¸c s¶n phÈm hµng ho¸ cung cÊp cho thÞ tr­êng nh»m thu lîi nhuËn cao. - Cã sù tËp chung tÝch tô cao h¬n dâ rÖt so víi møc b×nh qu©n cña c¸c hé kinh tÕ gia ®×nh trong vïng vÒ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt nh­ ®Êt ®ai ,vèn ,lao ®éng. - Ng­êi chñ trong trang tr¹i còng lµ ng­êi trùc tiÕp lao ®éng s¶n xuÊt. - S¶n xuÊt ®i vaß chuyªn m«n ho¸ cao h¬n,¸p dung nhiÒu tiÕn bé khoa häc kü thuËt nªn gi¸ trÞ s¶n phÈm thu nhËp vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm hµng ho¸ ngµy cµng t¨ng. Mét sè t¸c gi¶ cho r»ng :së h÷u tµi s¶n gia ®×nh vµ qu¶n lý ®iÒu hµnh trùc tiÕp cña chñ trang tr¹i cònh lµ ®Æc ®iÓm chung cña kinh tÕ trang tr¹i. Nh÷ng ®Æc ®iÓm nµy cã thÓ phÇn nµo phï hîp víi c¸c m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt nam hiÖn nay. Nh­ng qua nghiªn cøu cho thÊy vÉn cã nh÷ng chñ trang tr¹i hoµn toµn kh«ng cã t­ liÖu s¶n xuÊt mµ ®i thuª toµn bé c¸c c¬ së cña mét trang tr¹i kh¸c ®Ó s¶n xuÊt, tõ ®Êt ®ai, mÆt n­íc rõng c©y, kho tµng,bÕn b·i, m¸y mãc, thiÕt bÞ... (ë Mü, n¨m 1998 gi¸ thuª hµng n¨m toµn bé trang tr¹i b»ng 0,5-0,8% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña trang tr¹i theo gi¸ thÞ tr­êng). 4. ®iÒu kiÖn ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña kinh tÕ trang tr¹i. Chóng ta ®· biÕt trong lÞch sö cña chñ nghÜa t­ b¶n, Anh lµ n­íc tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ sím nhÊt. Lóc bÊy giê ng­êi ta quan niÖm mét c¸ch ®¬n gi¶n r»ng trong nÒn kinh tÕ hµng ho¸, n«ng nghiÖp còng ph¶i x©y dùng nh­ c«ng nghiÖp theo h­íng tËp trung quy m« lín. v× vËy, ruéng ®Êt ®­îc tÝch tô tËp trung, xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp t­ b¶n ®­îc x©y dùng, nhiÒu trang tr¹i gia ®×nh bÞ ph¸ s¶n hoÆc ph©n t¸n vµ ng­êi ta hy väng víi m« h×nh nµy, sè l­îng n«ng s¶n t¹o ra nhiÒu h¬n víi gi¸ rÎ h¬n so víi gia ®×nh ph©n t¸n. Nh­ng ng­êi ta quªn mÊt mét ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña n«ng nghiÖp kh¸c víi c«ng nghiÖp lµ nã t¸c ®éng vµo sinh vËt, vµo c©y trång còng nh­ vËt nu«i, ®iÒu ®ã kh«ng phï hîp víi s¶n xuÊt tËp trung quy m« lín vµ viÖc sö dông lao ®éng lµm thuª tËp trung chØ ®ªm l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ thÊp. ChÝnh C.M¸c lóc ®Çu còng nghÜ r»ng trong c«ng tr×nh t­ b¶n chñ nghÜa, x©y dùng c¸c xÝ nghiÖp chøa n­íc theo h­íng quy m« lín tËp trung lµ tÊt yÕu. Nh­ng vÒ cuèi ®êi chÝnh C. M¸c chø kh«ng ph¶i ai kh¸c ®· nhËn ®Þnh l¹i: "ngay ë n­íc Anh víi nghµnh c«ng nghiÖp ph¸t triÓn, h×nh thøc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã lîi nhÊt kh«ng ph¶i lµ c¸c xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp quy m« lín mµ lµ c¸c trang tr¹i gia ®×nh kh«ng dïng lao ®éng lµm thuª". Cho ®Õn cuèi thÕ kû XIX, trang tr¹i gia ®×nh trë thµnh m« h×nh s¶n xuÊt phæ biÕn nhÊt trong nÒn n«ng nghiÖp thÕ giíi. Lo¹i h×nh kinh doanh nµy gåmb cã ng­êi chñ cïng víi gia ®×nh hoÆc cã khi cã mét vµi c«ng lµm thuª Ýt nhiÒu cã tham gia sinh hoat víi gia ®×nh. Lo¹i h×nh kinh doanh nay cã sø chèng ®ì lín trong c¸c cuéc khñng ho¶ng. Trang tr¹i gia ®×nh ®­îc h×nh thµnh, ph¸t triÓn tõ c¸c hé tiÓu n«ng. Mét khi ®· héi tô ®­îc c¸c ®iÒu kiÖn nh­ vèn, kü thuËt, thÞ tr­êng th× tiÓu n«ng tù ph¸ vì c¸i vá èc tù cÊp, tù tóc cña m×nh ®Ó dÇn dÇn ®i vµo quü ®¹o cña s¶n xuÊt hµng ho¸. S¶n xuÊt chÝnh lµ ®Æc ®iÓm c¬ b¶n ®¸nh d¾u sù kh¸c biÖt gi÷a trang tr¹i víi tiÓu n«ng: trong khi ng­êi chñ trang tr¹i b¸n toµn bé hay phÇn lín s¶n phÈm cña m×nh lµm ra th× ng­êi tiÓu n«ng tiªu dïng ®¹i bé phËn n«ng s¶n do m×nh s¶n xuÊt vµ ®èi v¬Ý anh ta mua b¸n cµng Ýt cµng tèt. Sau gÇn hai thÕ kû tån t¹i vµ ph¸t triÓn,vÞ trÝ cña kinh tÕ trang tr¹i gia ®×nh víi quy m« nhá bÐ, ph©n t¸n sÏ kh«nh phï hîp víi ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n vµ sím muén còng bÞ c¸c xÝ nghiÖp n«ng nghiÖp t­ b¶n ®µo th¶i d­íi søc Ðp cña quy luËt thÞ tr­êng. Song trªn thùc tÕ, kh«ng nh÷ng kinh tÕ trang tr¹i gia ®×nh trô l¹i ®­îc mµ nã cßn trë thµnh lùc l­îng n«ng nghiÖp chñ yÕu ngay ë c¸c n­íc n«ng nghiÖp ph¸t triÓn. ë n­íc ta nh÷ng lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh gièng nh­ trang tr¹i gia ®×nh hiÖn nay ®· ®­îc ra ®êi tõ rÊt sím. Ngay tõ thÕ kû XIII nhµ TrÇn ®· khuyÕn khÝch ph¸t triÓn nh÷ng th¸i Êp, ®iÒn trang cña c¸c v­¬ng t«n quý téc. N¨m 1266, nhµ trÇn quyÕt ®Þnh: " Cho c¸c v­¬ng hÇu, c«ng chóa, phß m·, cung tÇn triÖu tËp nh÷ng ng­êi tiªu t¸n kh«ng cã s¶n nghiÖp lµm n« tú ®Ó khai khÈn ruéng hoang lËp ®iÒn trang" - §¹i viÖt sö ký toµn th­, Hµ néi 1967 tËp II trang 33. Nh­ vËy viÖc tæ chøc ®ån ®iÒn cã tõ thêi nhµ trÇn, nh­ng ®Õn triÒu Lª Th¸nh T«ng míi chÝnh thøc më réng quy m«, thµnh lËp c¸c së ®ån ®iÒn nh»m môc ®Ých ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ t¨ng c­êng viÖc cung cÊp l­¬ng thùc. Theo s¸ch c­¬ng môc, tõ n¨m 1481, 43 ®ån ®iÒn ®· ®­îc x©y dùng d­íi thêi nhµ Lª. C¸c së ®ån ®iÒn ®Òu cã ch¸nh phã ®ån ®iÒn sø tr«ng coi, cã thÓ mé d©n hay dïng lùc l­îng tï binh, ng­êi bÞ téi ®Ó khai khÈn ®Êt hoang thµnh ruéng ®Êt vµ thµnh lËp lµng xãm. Ruéng ®Êt ë c¸c së ®ån ®iÒn thuéc së h÷u vµ qu¶n lý trùc tiÕp cña Nhµ n­íc trung ­¬ng, kh«ng ban cÊp ®ån ®iÒn cho quan l¹i. §Õn khi thùc d©n Ph¸p chiÕm song n­íc ta, chóng l¹i cho phÐp t­ b¶n thùc d©n ph¸t triÓn ®ån ®iÒn. C¸c c«ng ty tµi chÝnh vµ bän thùc d©n cã quyÒn thÕ ®ua nhau lËp ®ån ®iÒn. N¨m 1927, chØ riªng ë B¾c kú ®· cã 155 ®ån ®iÒn réng tõ 200 ha ®Õn 8500 ha. ë Nam kú vµ cao nguyªn Trung kú nhiÒu tªn thùc d©n ®· cã ®ån ®iÒn réng hµng v¹n ha. §Õn n¨m 1930, sè ruéng ®Êt do thùc d©n chiÕm ®o¹t ®Ó lËp ®ån lµ 1,2 triÖu ha b»ng 1/4 tæng diÖn tÝch ®Êt canh t¸c n­íc ta lóc bÊy giê. §ån ®iÒn ®­îc ph©n chia lµm 2 lo¹i: lo¹i trång lóa vµ lo¹i trång c©y c«ng nghiÖp. §Õn sau NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ (1988 ),n«ng th«n n­íc ta ®· cã sù ph¸t triÓn míi. Mçi hé n«ng d©n trë thµnh mét ®¬n vÞ tù chñ trong s¶n xuÊt kinh doanh. C¸i lång bao cÊp ®­îc th¸o gì tõng phÇn, s¶n xýt hµng ho¸ dÇn dÇn chiÕm lÜnh trËn ®Þa tù cÊp, tù tóc mµ tõ bao ®êi nay ng­êi n«ng d©n ®· dÉm ch©n t¹i chç. TiÕp sau NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ lµ LuËt ®Êt ®ai (1993 ), luËt nµy giao quyÒn sö dông æn ®Þnh l©u dµi cho ng­êi n«ng d©n víi c¸c quyÒn chuyÓn ®æi, chuyÓn nh­îng, cho thuª thõa kÕ vµ thÕ chÊp. Cïng víi NghÞ quyÕt 10 vµ LuËt ®Êt ®ai, c¸c chÝnh s¸ch thuÕ kho¸, tÝn dông, khuyÕn n«ng ®· lµ chç dùa v÷ng ch¾c ®Ó c¸c hé tiÓu n«ng chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ vµ h×nh thµnh c¸c trang tr¹i kh«ng chØ ë nh÷ng vïng ®· quen s¶n xuÊt hµng ho¸, mµ ë c¶ nh÷ng vïng chØ quanh quÈn sau hµng rµo tù cÊp,tù tóc,tû xuÊt ha ngf ho¸ ®­îc n©ng lªn kh«ng chØ ë nh÷ng n¬i cã b×nh qu©n ruéng ®Êt caomµ c¶ nh­ng n¬i ®Êt chËt, ng­êi ®«ng.sù t¨ng tr­ëng kinh tÕ næi bËt trong n«ng nghiÖp n­íc ta nh÷ng n¨m qua kh«ng chØ lµ hÖ qu¶ cña sù gia t¨ng c¸c yÕu tè s¶n xuÊt mµ phÇn lín lµ do sù thay ®æi thÓ chÕ trong c¸c hîp t¸c x·. 5. C¸c lo¹i h×nh kinh tÕ trang tr¹i. a. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc tæ chøc qu¶n lý. Theo c¸ch ph©n lo¹i nµy cã trang tr¹i gia ®×nh, trang tr¹i liªn doanh vµ trang tr¹i hîp doanh kiÓu cæ phÇn: Trang tr¹i gia ®×nh lµ lo¹i h×nh cã tÝnh phæ biÕn nhÊt trong c¶ n­íc. §ã lµ kiÓu trang tr¹i ®éc lËp s¶n xuÊt kinh doanh do ng­êi chñ hé hay mét ng­êi thay mÆt gia ®×nh ®øng ra qu¶n lý. Th«ng th­êng mçi trang tr¹i lµ cña mét hé gia ®×nh,nh­ng cã nh÷ng n¬i quan hÖ huyÕt thèng cßn ®Ëm nÐt th× cã khi mÊy gia ®×nh cïng tham gia qu¶n lý kinh doanh mét c¬ së. Trang tr¹i liªn doanh do 2-3 trang tr¹i gia ®×nh hîp thµnh mét trang tr¹i lín víi n¨ng lùc s¶n xuÊt lín h¬n, ®ñ søc c¹nh tranh víi c¸c trang tr¹i lín, tuy nhiªn mçi trang tr¹i thµnh viªn vÉn cã søc tù chñ ®iÒu hµnh s¶n xuÊt. ®èi t­îng liªn doanh ®Òu lµ anh em, hä hµng hay b¹n bÌ th©n thiÕt, ë c¸c n­íc ch¨u ¸ do quy m« trang tr¹i nhá nªn lo¹i trang tr¹i liªn doanh rÊt cã Ýt, ë Mü trang tr¹i liªn doanh cã nhiÒu h¬n, nh­ng chØ chiÕm 10% tæng sè trang tr¹i vµ 16% ®Êt ®ai. Trang tr¹i hîp doanh tæ chøc theo nguyªn t¾c mét c«ng ty cæ phÇn ho¹t®éng trong lÜnh vùc s¶n xuÊt, chÕ biÕn ,tiªu thô n«ng s¶n. Lo¹i trang tr¹i nµy th­êng cã quy m« lín, thùc hiÖn chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt, sö dông lao ®éng lµm thuªl µ chñ yÕu, ë Mü n¨m 1982, b×nh qu©n mét hîp doanh n«ng nghiÖp cã 1 triÖu 52 ngµn USD gi¸ trÞ ®Êt ®ai vµ c«ng tr×nh, 144 ngµn USD m¸y mãc vµ thiÕt bÞ, 4 «t« vËn t¶i ,1,3 m¸y gÆt ®Ëp liªn hîp, 9 c«ng nh©n th­êng xuyªn vµ 18 c«ng nh©n thêi vô . Trong trang tr¹i hîp doanh n«ng nghiÖp ®­îc chia lµm 2 lo¹i : Hîp doanh gia ®×nh vµ hîp doanh phi gia ®×nh. b. Ph©n lo¹i theo c¬ cÊu s¶n xuÊt. C¬ cÊu nµy ®­îc x¸c ®Þnh c¨n cø vµo ®iÒu kiiÖn tù nhiªn, tr×nh ®é s¶n xuÊt vµ ®Æc ®iÓm thÞ tr­êng cña tõng vïng. NhiÒu trang tr¹i kinh doanh tæng hîp kÕt hîp n«ng nghiÖp víi tiÓu thñ c«ng nghiÖp nh­ c¸c n­íc Ch¨u ¸, kÕt hîp n«ng nghiÖp víi l©m nghiÖp nh­ c¸c n­íc B¾c ¨u, kÕt hîp trång trät víi ch¨n nu«i ë nhiÒu n­íc kh¸c. ë nh÷ng n­íc mµ n«ng nghiÖp ph¸t triÓn nh­ mü, Cana®a, T©y ¨u th× c¬ cÊu s¶n xuÊt theo h­íng chuyªn m«n ho¸ nh­ nu«i gµ, vç bÐo lîn, nu«i bß thÞt hoÆc bß s÷a, chuyªn trång c©y ¨n qu¶ hay trång rau, trång hoa vµ c©y c¶nh..., l¹i cã nh÷ng trang tr¹i chuyªn s¶n xuÊt n«ng s¶n hay l©m s¶n lµm nguyªn liÖu cho c«ng nghiÖp chÕ biÕn, cã khi kÕt hîp s¶n xuÊt víi chÕ biÕn n«ng, l©m s¶n ë tr×nh ®é s¬ chÕ hoÆc tiÕn lªn tinh chÕ. c. Ph©n lo¹i theo c¬ cÊu thu nhËp. L©u nay, ph©n lo¹i theo c¬ c¾u thu nhËp lµ h×nh thøc phæ biÕn, ë nh÷ng n­íc n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn, nguån sèng chÝnh dùa vµo n«ng nghiÖp th× ®­¬ng nhiªn c¬ cÊu thu nhËp cña trang tr¹i lµ dùa vµo hoµn toµn hay phÇn lín lµ n«ng nghiÖp. Ng­êi ta gäi ®ã lµ nh÷ng "trang tr¹i thuÇn n«ng". Theo ®µ ph¸t triÓn cña c«ng nghiÖp, sè trang tr¹i thuÇn n«ng ngµy mét gi¶m (ë §µi loan n¨m 1960 49,3% sè trang tr¹i lµ thuÇn n«ng, ®Õn n¨m 1980 tû lÖ nµy cßn 9%, ë NhËt b¶n n¨m 1950, sè trang tr¹i thuÇn n«ng chiÕm 50%, ®Õn 1985 tû lÖ nµy cßn gi¶m xuèng 15%). Ng­îc l¹i sè trang tr¹i cã thu nhËp chñ yÕu ngoµi n«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng. Nh÷ng trang tr¹i cã nguån thu nhËp chÝnh tõ n«ng nghiÖp th­êng lµ c¬ së s¶n xuÊt n«ng nghiÖp quy m« võa vµ lín,thu nhËp tõ n«ng nghiÖp ®ñ søc trang tr¶i nhu c»u sinh ho¹t vµ t¸i s¶n xuÊt. C¸c trang tr¹i cã tõ thu nhËp n«ng nghiÖp vµ ngoµi n«ng nghiÖp th­êng cã quy m« nhá, thu nhËp tõ n«ng nghiÖp kh«ng ®ñ ®¸p øng c¸c nhu cÇu nªn ph¶i ®i lµm thªm ngoµi trang tr¹i trªn ®Þa bµn noong th«n, cã khi c¶ ë thµnh phè ®Ó t¨ng thªm thu thËp, kh«ng Ýt c¸c trang tr¹i lo¹i nµy bÞ lç, nh­ng kh«ng bÞ xo¸ sæ, v× ®· cã thu nhËp ngoµi n«ng nghiÖp bï ®¾p. d. Ph©n lo¹i theo h×nh thøc së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt. Tr­êng hîp phæ biÕn lµ ng­êi chñ trang tr¹i cã së h÷u toµn bé t­ liÖu s¶n xuÊt tõ ®Êt ®ai,c«ng cô m¸y moc ®Ðn chuång tr¹i , kho b·i. Riªng vÒ së h÷u ruéng ®Ê, ë nhiÒu n­íc 70-80% sè chñ trang tr¹i cã ruéng ®Êt riªng, ë Mü n¨m 1982, sè chñ trang tr¹i cã sì h÷u hoµn toµn vÒ ®Êt ®ai chiÕm 59%, së h÷u mét phÇn lµ 29,3% vµ thuª hoµn toµn ruéng ®Êt lµ 11,7%. Chñ trang tr¹i chØ cã së h÷u mét phÇn t­ liÖu s¶n xuÊt,cßn mét phÇn ®i thuª ng­êi kh¸c. Tr­êng hîp kh«ng ph¶i lµ c¸ biÖt tuy trang tr¹i cã ®Êt ®ai nh­ng ph¶i ®i thuª m¸y mãc, chuång tr¹i, kho b·i. Chñ trang tr¹i hoµn toµn kh«ng cã t­ liÖu s¶n xuÊt mµ ®i thuª toµn bé c¬ së cña mét trang tr¹i hoÆc cña nhµ n­íc ®Ó s¶n xuÊt, kh«ng chØ m¸y mãc, thiÕt bÞ, kho tµng, chuång tr¹i mµ c¶ ®Êt ®ai, mÆt n­íc, rõng c¨y, ë Mü n¨m1988, gi¸ thuª hµng n¨m toµn bé mét trang tr¹i b»ng 1-8,8% tæng gi¸ trÞ tµi s¶n cña trang tr¹i Êy. Theo gi¸ thÞ tr­êng tuú tõng vïng vµ lo¹i h×nh trang tr¹i . Thùc tÕ c¸c n­íc ph¸t triÓn cho thÊy së h÷u t­ liÖu s¶n xuÊt kh«ng ph¶i lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh thµnh b¹i cña trang tr¹i, ë mü, kh«ng Ýt nh­ìng chñ trang tr¹i ®i thuª t­ liÖu s¶n xuÊt ®Ó kinh doanh cã lîi nhuËn cao kh«ng kÐm c¸c chñ trang tr¹i cã quyªn së h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt. 6. Kinh tÕ trang tr¹i ë mét sè n­íc vµ ë n­íc ta. 6.1 Sù ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi. Tr¶i qua h¬n hai thÕ kû tån t¹i vµ ph¸t triÓn, kinh tÕ trang tr¹i ®­îc kh¼ng ®Þnh lµ m« h×nh kinh tÕ phï hîp ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trong s¶n xuÊt n«ng l©m nghiÖp ë mçi khu vùc, mçi quèc gia cã ®iÒu kiÖn tù nhiªn, x· héi kh¸c nhau cho nªn c¸c m« h×nh trang tr¹i kh¸c nhau. Cã nh÷ng chñ trang tr¹i s¶n xuÊt kinh doanh tæng hîp nh­: KÕt hîp trång trät víi ch¨n nu«i, n«ng nghiÖp víi l©m nghiÖp (ë c¸c n­íc B¾c ¨u), kÕt hîp n«ng nghiÖp víi c¸c nghµnh nghÒ kh¸c ë n«ng th«n (ë c¸c n­íc ch©u ¸), còng cã nh÷ng trang tr¹i s¶n xuÊt cao nh­ trang tr¹i chuyªn s¶n xuÊt ngò cèc ë Mü hay T©y ¨u . VÒ quy m« trang tr¹i còng cã sù thay ®æi tuú theo tõng n­íc. Cao nhÊt lµ c¸c trang tr¹i ë B¾c mü vµ Mü, quy m« b×nh qu©n mét trang tr¹i kho¶ng 180 ha, thÊp nhÊt lµ c¸c n­íc Ch¨u ¸, quy m« diÖn tÝch b×nh qu©n tõ 0,9-4,5 ha. Quy m« vÒ sè l­îng trang tr¹i còng cã sù thay ®æi qua tõng thêi kú, tõng giai ®o¹n g¾n liÒn víi qóa tr×nh hiÖn ®¹i ho¸. ë ph¸p, 1802 cã 5.6720.000 trang tr¹i, ®Õn n¨m 1892 cã 5703.000 trang tr¹i, t¨ng 31000 trang tr¹i, nh­ng tõ ®ã sè l­îng c¸c trang tr¹i liªn tôc gi¶m.®Õn 1987 chØ cßn 893000 trang tr¹i. Trongkhi ®ã quy m« diÖn tÝch liªn tôc t¨ng, n¨m 1802 quy m« trung b×nh mét trang tr¹i chØ cã 5,9 ha ®Õn n¨m 1929 lµ 11,6 vµ ®Õn n¨m 1987 t¨ng lªn 29ha/1 trang tr¹i. (xem biÓu 3) ë T©y ®øc còng vËy, n¨m cã 5.276.000 trang tr¹i ®Õn n¨m 1907 lµ 5.736.000 trang tr¹i, t¨ng 46.000 trang tr¹i, nh­ng tõ n¨m 1907 ®Õn 1985 sè l­îng c¸c trang tr¹i l¹i liªn tôc gi¶m, ®Õn n¨m 1985 chØ cßn 83.000 trang tr¹i, ng­îc l¹i, quy m« diÖn tÝch cña mét trang tr¹i l¹i cã xu h­íng t¨ng lªn. N¨m 1882 lµ 6ha/1 trang tr¹i ®Õn n¨m 1949 lµ 11ha vµ n¨m 1985 lµ 15ha/1 trang tr¹i (xem biÓu 2) BiÓu 2: sù ph¸t triÓn trang tr¹i ë T©y ®øc.  1882  1895  1907  1949  1960  1971  1985   1.Sè l­îng trang tr¹i (1000.trang tr¹i )  5276  5558  5736  2051  1709  1075  938   2.DiÖn tÝch b×nh qu©n (ha/trang tr¹i )  6,0  5,8  5,7  11  13  14  15   Nguån:-NguyÔn §iÒn ,TrÇn §øc- Kinh tÕ trang tr¹i gia ®×nh trªn thÕ giíi vµ ch¨u ¸, Hµ Néi 1993. - §µo ThÕ TuÊn- Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn trang tr¹i gia ®×nh- T¹p chÝ th«ng tin lý luËn 6/1992. BiÓu 3 : Sù ph¸t triÓn trang tr¹i ë Ph¸p  1802  1892  1908  1928  1950  1960  1970  1987   1.Sè l­îng TT (1000 TT)  5672  5703  5505  3966  2285  1588  1263  982   2.DiÖn tÝch BQ (Ha/TT)  5,9  5,8  6,0  11,6  14,0  19,0  23,0  29,0   Nguån: Nh­ biÓu 2. ë Mü t×nh h×nh ph¸t triÓn trang tr¹i còng theo xu thÕ c¸c n­íc Ch¨u ¨u nh­ng chËm h¬n 3-4 thËp kû (xem biÓu 4). BiÓu 4: sù ph¸t triÓn trang tr¹i ë Mü  1900  1910  1930  1940  1950  1960  1970  1980  1985  1990   1.Sè l­îng TT ( 1000 TT )  5737  6404  6546  6350  5530  3960  2630  2300  2220  2140   2.diÖn tÝch BQ ( Ha/TT)  24,0  39,0  61,0  72,0  86,0  120,0  151,1  173,0  182,0  190,0   Nguån: Nh­ biÓu sè 2. §èi víi mét sè n­íc c«ng nghiÖp míi nh­ §µi loan vµ Hµn quèc, t×nh h×nh ph¸t triÓn trang tr¹i còng theo quy luËt chung: khi b­íc vµo c«ng nghiÖp ho¸ th× trang tr¹i ph¸t triÓn m¹nh, khi c«ng nghiÖp ho¸ ®· ph¸t triÓn th× trang tr¹i gi¶m vÒ sè l­îng (xem biÓu 5 ,6 ). BiÓu sè 5: Sù ph¸t triÓn trang tr¹i ë §µi loan  1955  1960  1970  1988   1. Sè l­îng trang tr¹i (1000 trang tr¹i )  714  808  916  730   2. DiÖn tÝch b×nh qu©n (ha/trang tr¹i )  1,1  0,91  0,83  1,2   BiÓu sè 6: Sù ph¸t triÓn trang tr¹i ë Hµn Quèc  1953  1965  1975  1980   1. Sè l­îng trang tr¹i (1000 TT )  2249  2507  2379  1772   2. diÖn tÝch b×nh qu©n (ha/TT)  0,86  0,9  0,95  1,2   Nh­ vËy lóc ®Çu c«ng nghiÖp ho¸ t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn s¶n xuÊt n«ng - l©m nghiÖp cho nªn sè l­îng trang tr¹i t¨ng nhanh. khi c«ng nghiÖp ho¸ ®¹t ®Õn møc ®é cao th× mét mÆt c«ng nghiÖp thu hót lao ®éng tõ n«ng nghiÖp, mÆt kh¸c nã l¹i t¸c ®éng lµm t¨ng n¨ng lùc s¶n xuÊt cña c¸c trang tr¹i b»ng viÖc trang bÞ m¸y mãc thay thÕ lao ®éng thñ c«ng. Do vËy sè l­îng c¸c trang tr¹i gi¶m nh­ng quy m« diÖn tÝch vµ gi¸ trÞ tæng s¶n l­îng ®­îc cung cÊp tõ trang tr¹i l¹i t¨ng lªn. * C¸c yÕu tè s¶n xuÊt cña trang tr¹i: - Ruéng ®Êt: phÇn lín trang tr¹i s¶n xuÊt trªn ruéng ®Êt thuéc së h÷u cña gia ®×nh. Nh­ng còng cã trang tr¹i ph¶i ®i thuª mét phÇn hoÆc toµn bé ruéng ®Êt tuú vµo tõng n­íc. ë Anh, N¨m 1985 cã 60% trang tr¹i cã ruéng ®Êt riªng, 22% thuª mét phÇn vµ 18% thuª toµn bé. N¨m 1990 cã 70% trang tr¹i gia ®×nh cã ruéng ®Êt riªng, 30% trang tr¹i ph¶i ®i thuª mét phÇn hay toµn bé ruéng ®Êt. ë §µi Loan, N¨m 1981 cã 84% trang tr¹i cã ruéng ®Êt riªng, 9% ®i thuª mét phÇn vµ 7% thuª toµn bé ruéng ®Êt ®Ó s¶n xuÊt kinh doanh. - Vèn s¶n xuÊt: Nh×n chung, ®Ó më réng s¶n xuÊt kinh doanh c¸c trang tr¹i ngµy cµng cã xu h­íng sö dông nhiÒu vèn vay tõ bªn ngoµi. ë MÜ, n¨m 1960 tæng sè vèn vay cña trang tr¹i lµ 10 tû USD, n¨m 1970 lµ 54,5 tû USD, n¨m 1985 lµ 88,5 tû USD. ë NhËt B¶n n¨m 1970 lµ n­íc cã kho¶n ®Çu t­ lín nhÊt cho n«ng nghiÖp, quü tµi trî s¶n xuÊt lóa g¹o chiÕm 44% ng©n s¸ch cho ®Çu t­ n«ng nghiÖp. - M¸y mãc thiÕt bÞ phôc vô s¶n xuÊt: ë c¸c trang tr¹i c«ng cô s¶n xuÊt bao gåm sóc vËt cµy kÐo, m¸y mãc ®éng lùc c¬ ®iÖn, c«ng cô m¸y n«ng nghiÖp vµ c¸c chuång tr¹i nhµ kho. §Õn nay ë c¸c n­íc ph¸t triÓn ®· t¨ng c­êng sö dông m¸y mãc hiÖn ®¹i víi møc ®é c¬ giíi ho¸ ngµy cµng cao, tõng b­íc tù ®éng ho¸ tin häc ho¸ trong s¶n xuÊt. H×nh thøc sö dông m¸y mãc do mét hiÖp héi ®øng ra qu¶n lý ®ang ngµy cµng phæ biÕn. ë NhËt B¶n n¨m 1985, 67% trang tr¹i cã m¸y kÐo nhá, 20% trang tr¹i cã m¸y kÐo lín. - Sö dông lao ®éng trong c¸c trang tr¹i: Sè l­îng lao ®éng trong c¸c trang tr¹i ë mçi n­íc kh«ng cßn phô thuéc vµo quy m« s¶n xuÊt mµ chñ yÕu phô thuéc vµo tr×nh ®é c«ng nghÖ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Mét trang tr¹i cã quy m« 25- 30 ha chØ sö dông 1- 2 lao ®éng gia ®×nh vµ tõ 1- 2 lao ®éng lµm thuª thêi vô. ThËm trÝ ë MÜ trang tr¹i lín h¬n 100 ha chØ sö dông 2 lao ®éng chÝnh. ë mét sè n­íc Ch©u ¸ nh­ NhËt B¶n n¨m 1990 mçi trang tr¹i cã kho¶ng 3 lao ®éng, nh­ng chØ cã 1,3 lao ®éng lµm n«ng nghiÖp. Tõ qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i trªn thÕ giíi nªn ta cã thÓ rót ra mét sè nhËn xÐt sau: - Ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i lµ thÝch hîp vµ ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. - Quy m« trang tr¹i ë mçi n­íc lµ kh¸c nhau, nh­ng cã xu h­íng ngµy cµng t¨ng lªn. - §Êt ®ai cña trang tr¹i thuéc nhiÒu lo¹i së h÷u kh¸c nhau, trong ®ã chñ yÕu lµ ®Êt thuéc së h÷u cña hé gia ®×nh. Ng­êi chñ trang tr¹i cã toµn quyÒn quyÕt ®Þnh ph­¬ng h­íng s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i sao cho ®¹t hiÖu qña cao nhÊt. - C¬ cÊu thu nhËp cña trang tr¹i thay ®æi theo chiÒu h­íng gi¶m thu tõ n«ng nghiÖp, trong khi ®ã thu tõ c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng. - C¸c chñ trang tr¹i ngµy cµng chó träng h¬n vµo viÖc ®Çu t­ øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµo ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh vµ tæ chøc qu¶n lý cña trang tr¹i nh»m ®¸p øng tèt h¬n môc tiªu s¶n xuÊt hµng ho¸ cña lo¹i h×nh tæ chøc s¶n xuÊt hµng ho¸ nµy. - Trong chÝnh s¸ch cña ChÝnh phñ c¸c n­íc ®Òu cã xu h­íng thèng nhÊt lµ kÝch thÝch, t¹o ®iÒu kiÖn, m«i tr­êng thuËn lîi ®Ó kinh tÕ trang tr¹i thùc sù ph¸t huy ®­îc néi lùc vµ ­u thÕ cña nã trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn h­íng tíi mét nÒn n«ng nghiÖp v¨n minh. 6.2. T×nh h×nh chung vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt nam. MÆc dï ®· xuÊt hiÖn tõ rÊt l©u, nh­ng kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt nam chØ ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, cã thÓ xem thùc hiÖn chØ thÞ 100 Ban bÝ th­ TW kho¸ IV, NQ10 cña Bé chÝnh trÞ vÒ ph¸t huy vai trß tù chñ cña kinh tÕ hé n«ng d©n vµ ®Æc biÖt sau khi luËt ®Êt ®ai ra ®êi n¨m 1993 th× kinh tÕ trang tr¹i thùc sù cã b­íc ph¸t triÓn kh¸ nhanh vµ ®a d¹ng. NÕu theo quy ®Þnh cña tæng côc thèng kª vÒ tiªu chuÈn trang tr¹i ( QuyÕt ®Þnh sè 359/1998/Q§ - TCTK ngµy 01/07/1998 ) th× c¶ n­íc cã 45.372 trang tr¹i. Trong ®ã chia theo h­íng s¶n xuÊt cã 37.949 trang tr¹i trång c©y c«ng nghiÖp l©u n¨m vµ c©y hµng n¨m, chiÕm 83,6%; 1306 trang tr¹i nu«i trång thuû s¶n, chiÕm 3,8%; 2559 trang tr¹i kinh doanh tæng hîp ®a nghµnh, chiÕm 5,6%. Chia theo vïng kinh tÕ: Vïng §«ng B¾c cã 3.491 trang tr¹i, chiÕm 7,7%; Vïng T©y B¾c cã 238 trang tr¹i chiÕm 0,5%; Vïng §ång B»ng S«ng Hång cã 1394 trang tr¹i chiÕm 9,2%; Vïng Duyªn H¶i MiÒn Trung cã 2.706 trang tr¹i, chiÕm 4,6%; Vïng T©y Nguyªn cã 6.333 t, chiÕm 4,6%; Vïng T©y Nguyªn cã 6.333 trang tr¹i, chiÕm 13,6%; Vïng §«ng Nam Bé cã 8402 trang tr¹i, chiÕm 18,5%; Vïng §ång B»ng S«ng Cöu Long cã 19259 trang tr¹i, chiÕm 42,4%. Sè L§ b×nh qu©n/ trang tr¹i lµ 2,8 ng­êi, lao ®éng thuª ngoµi theo thêi vô 11,5 ng­êi. B×nh qu©n 1 trang tr¹i trång trät cã 5,3 ha ®Êt n«ng nghiÖp, l©m nghiÖp cã 26,8ha nu«i trång thuû s¶n cã 10,7ha. ch¨n nu«i cã 528 con tr©u,bß; 530 con gia cÇm. Vèn s¶n xuÊt b×nh qu©n cña 1 trang tr¹i lµ 60,2 triÖu ®ång; thu nhËp b×nh qu©n 1 trang tr¹i lµ 22,6 triÖu ®ång (thu nhËp ®· trõ chi phÝ ). VÒ quy m« diÖn tÝch cña mçi trang tr¹i ë n­íc ta theo ®iÒu tra cña côc thèng kª cho thÊy: trang tr¹i < 1ha chiÕm 15%; tõ 1 - 5 ha chiÕm 28%; tõ 5- 10 ha chiÕm 34%; tõ 10- 20 ha chiÕm 16%; tõ 20 - 50 ha chiÕm 4% vµ trªn 50 ha chiÕm 3%. Ngoµi viÖc gãp phÇn lµm giµu cho c¸c chñ trang tr¹i, ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt nam trong nh÷ng n¨m qua ®· gi¶i quyÕt viÖc lµm t¹i chç cho h¬n 50.000 lao ®éng lµm thuª th­êng xuyªn vµ 520.000 lao ®éng lµm thuª theo thêi vô t¹m thêi ë n«ng th«n. Tæng sè vèn huy ®éng ®©u t­ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ­íc tÝnh lµ 2.730,8 tû ®ång, thu nhËp hµng n¨m tõ c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ cña trang tr¹i lµ 1.023,6tû ®ång. Ngoµi ra c¸c trang tr¹i cßn ®ãng gãp ®¸ng kÓ vµo viÖc b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i, n©ng cao ®é che phñ cña rõng tõ 22% lªn 28%. kinh tÕ trang tr¹i ®· tù kh¼ng ®Þnh vai trß cña m×nh trªn hÇu kh¾p c¸c vïng kinh tÕ: ®åi nói, ®ång b»ng, ven biÓn. Vïng ®åi nói n­íc ta tõ B¾c Bé ®Õn Trung Bé, T©y nguyªn vµ §«ng Nam Bé cã lîi thÕ vÒ quü ®Êt ph¸t triÓn n«ng - l©m nghiÖp víi 9,3 triÖu ha ®Êt rõng vµ 9,6 triÖu ha ®Êt trèng ®åi nói träc, cã thêi tiÕta khÝ hËu thuËn lîi cho ph¸t triÓn trång rõng, trång c©y c«ng nghiÖp, c©y ¨n qu¶, ch¨n nu«i ®¹i gia sóc theo m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i. Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®· xuÊt hiªn ngµy cµng nhiÒu c¸c m« h×nh kinh tÕ trang tr¹i cña c¸c hé gia ®×nh tõ miÒn xu«i lªn trång rõng, trång c©y c«ng nghiÖp, c©y cµ phª, chÌ, h¹t tiªu, ®iÒu,cao su...., ch¨n nu«i tr©u bßvíi quy m« nhá, võa vµ lín. Vïng ven biÓn: n­íc ta cã triÒu dµi bê biÓn trªn 2000km víi c¸c eo biÓn, b·i biÓn, ®Çm phµ, rõng ngËp mÆn. DiÖn tÝch cña vung ®Þa lý nµy ­íc tÝnh vµo kho¶ng 400.000ha lµ vïng l·nh h¶i réng lín cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn nu«i trång, khai th¸c thuû h¶i s¶n. ë c¸c vïng ven biÓn tõ B¾c ®Õn Nam ®· xuÊt hiÖn c¸c m« h×nh trang tr¹i nu«i t«m, cua, c¸, ngao..... víi ®ñ mäi quy m«. §Õn n¨m 1997, vïng ven biÓn cã15.666 trang tr¹i cã quy m« tõ 5 - 20 ha. Vïng §ång B»ng: §ång b»ng lµ n¬i s¶n xuÊt ra 70 - 80% s¶n l­îng l­¬ng thùc, thùc phÈm cña c¶ n­íc vµ lµ n¬i xuÊt khÈu toan bé lóa g¹o. §ång b»ng lµ n¬i ®¸t trËt, ng­êi ®«ng, lao ®éng dåi dµo, c¬ së h¹ tÇng ph¸t triÓn, gÇn thÞ tr­êng, cã ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc s¶n xuÊt vµ tiªu thô hµng ho¸. §ång B»ng S«ng Cöu Long cã quü ®Êt t­¬ng ®èi dåi dµonªn nhiÒu hé n«ng d©n ®· thùc hiÖn s¶n xuÊt theo m« h×nh trang tr¹i víi ®ñ m«Þ quy m«tõ 1 - 30 ha. Cã trªn 50% tæng sè 1,8 triÖu hé n«ng d©n §ång B»ng S«ng Cöu Long s¶n xuÊt n«ng s¶n hµng ho¸, trong ®ã kho¶ng 400.000 hé n«ng d©n lµ trang tr¹i gia ®×nh víi nhiÒu d¹ng kh¸c nhau th«ng qua ®Êu thÇu ®Êt ®ai, mÆt n­íc hoang ho¸, nhËn kho¸n th©m canh, ph¸t triÓn ch¨n nu«i, kinh doanh tæng hîp, nu«i trång c¸c lo¹i c©y con ®Æc s¶n nh­: hoa, c©y c¶nh, ba ba, rïa. ë vïng §ång B»ng S«ng Hång hiÖn nay cã Ýt nhÊt 10 - 12% sè hé n«ng d©n s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸. * NhËn xÐt vÒ t×nh h×nh vµ xu thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt nam hiÖn nay: - M« h×nh kinh tÕ trang tr¹i ngµy nay ph¸t triÓn réng kh¾p trªn mäi vïng kinh tÕ cña ®Êt n­íc vµ ngµy cµng chøng tá lµ lo¹i h×nh s¶n xuÊt kinh doanh míi cã hiÖu qu¶ trong n«ng nghiÖp, n«ng th«n. - kinh tÕ trang tr¹i kh¸ ®a d¹ng vÒ quy m«, lo¹i h×nh s¶n xuÊt,c¬ cÊu nghµnh nghÒ, thµnh phÇn cña chñ thÓ ... Nh­ng ®Òu ®em l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi, m«i tr­êng sinh th¸i râ rÖt nhê ph¸t huy tèt néi lùc, khai th¸cmäi nguån tiÒm n¨n, c¬ héi cña m×nh. - KÕt qu¶ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ x· héi - m«i tr­êng lín nhÊt lµ kinh tÕ trang tr¹i ®· gãp phÇn biÕn nh÷ng vïng ®Êt hoang ho¸, kh« c»n hoÆc ngËp n­íc quanh n¨m thµnh nh÷ng vïng kinh tÕ trï phó, to¹ thªm viÖc lµm, t¨ng cña c¶i vËt chÊt cho céng ®ång vµ x· héi. Bªn c¹nh nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®­îc, thùc tÕ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i ë ViÖt nam trong nh÷ng n¨m qua ®· ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò ®ßi hái Nhµ n­íc, c¸c cÊp, c¸c nghµnh vµ tr­íc hÕt lµ c¸c chñ trang tr¹i quan tam nh»m: Mét mÆt ph¸t huy tèt néi lùc cña trang tr¹i, mÆt kh¸c h¹n chÕ nh÷ng mÆt tr¸i cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i g©y ra nh­ vÊn ®Ò c«ng ¨n viÖc lµm ë n«ng th«n do tÝch tô ruéng ®Êt, tranh chÊp ®Êt ®ai, ph¸ rõng nguyªn sinh, rõng ngËp mÆn..,lµm ¶nh h­ëng tíi lîi Ých cña ng­êi n«ng d©n, cña céng ®ång, cña x· héi tr­íc m¾t còng nh­ trong t­¬ng lai. 7. C¸c chØ tiªu ph©n tÝch. C¨n cø vµo ®Æc ®iÓm cô thÓ cña kinh tÕ trang tr¹i tØnh S¬n La, em x¸c ®Þnh hÖ thèng chØ tiªu sau ®Ó ph¶n ¸nh vµ ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu. a. c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh c¸c yªó tè s¶n xuÊt cña trang tr¹i. - §Êt ®ai b×nh qu©n 1 trang tr¹i . - Vèn s¶n xuÊt b×nh qu©n mét trang tr¹i . - Lao ®éng b×nh qu©n mét trang tr¹i. C¬ cÊu lao ®éng theo lao ®éng( lao ®éng gia ®×nh, lao ®éng thuª ngoµi ). b. c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ , chi phÝ hiÖu qu¶ vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt hµng ho¸ cña trang tr¹i. *c¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh kÕt qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh cña trang tr¹i. Tæng doanh thu cña trang tr¹i lµ tæng lµ tæng trang tr¹i tÝnh b»ng tiÒn cña c¸c lo¹i s¶n phÈm ®­îc s¶n xuÊt ra ë trang tr¹i bao gåm phÇn gi¸ trÞ ®Ó l¹i tiªu dïng (tiªu dïng cho sinh ho¹t vµ cho t¸i s¶n xuÊt) vµ gi¸ trÞ s¶n phÈm b¸n ra trªn thÞ tr­êng. - Tæng chi phÝ: Lµ toµn bé c¸c kho¶n chi phÝ vËt chÊt bao gåm c¸c kho¶n chi phÝnguyªn vËt liÖu: gièng, ph©n bãn, thuèc trõ s©u, lao ®éng vµ c¸c kho¶n chi phÝ dÞch vô bªn ngoµi:B¶o vÖ thùc vËt, dÞch vô thuû lîi. - Lîi nhuén : Lµ gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô do c¸c nghµnh s¶n xuÊt t¹o ra trong mét n¨m hay mét chu kú s¶n xuÊt kinh doanh. Lîi nhuén ®­îc tÝnh theo c«ng thøc : TN=TR-CT Trong ®ã: TN: Lîi nhuËn. TR: Tæng doanh thu . TC: Tæng chi phÝ. * C¸c chØ tiªu ph¶n ¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ. Doanh thu / Chi phÝ = Tæng doanh thu / Tæng chi phÝ. ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét ®ång chÝ bá ra cho s¶n xuÊt kinh doanh th× trang tr¹i thu ®­îc bao nhiªu ®ång thu. Lîi nhuËn / Chi phÝ = Tæng lîi nhuËn / Tæng chi phÝ. chØ tiªu nµy cho biÕt cø mét ®ång chi bá ra cho s¶n xuÊt kinh doanh th× trang tr¹i thu ®­îc bao nhiªu ®ång lîi nhuËn. Doanh thu / lao ®éng = Tæng doanh thu / Tæng sè lao ®éng . Trong ®ã: Tæng ssè lao ®éng bao gåm c¶ lao ®éng gia ®×nh vµ lao ®éng thuª ngoµi. ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét lao ®éng tham gia vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× trang tr¹i thu ®­îc bao nhiªu ®ång doanh thu . Thu nhËp / Lao ®éng = Tæng doanh thu / Tæng sè lao ®éng. ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét lao ®éng tham gia vµo s¶n xuÊt kinh doanh th× ®­a l¹i cho trang tr¹i bao nhiªu ®ång thu nhËp . Doanh thu / Diªn tÝch = Tæng doanh thu /Tæng diÖn tÝch . ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét ®¬n vÞ diªn tÝch (Ha) canh t¸c th× trang tr¹i thu ®­îc bao nhiªu ®ång thu nhËp ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét ®¬n vÞ diªn tÝch (Ha) canh t¸c th× trang tr¹i thu ®­îc bao nhiªu ®ång doanh thu. Thu nhËp / DiÖn tÝch = Tæng thu nhËp / Tæng diªn tÝch. ChØ tiªu nµy cho biÕt cø mét ®¬n vÞ diÖn tÝch (ha)canh t¸c th× trang tr¹i thu ®­îc bao nhiªu ®ång thu nhËp. CH¦¥NG II Thùc tr¹ng vµ ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña S¬n La I. §Æc ®iÓm t­ nhiªn, kinh tÕ- x· héi cã ¶nh h­ëng ®Õn ph¸t triÓn kinh tÕ trang tr¹i cña tØnh 1. §Æc ®iÓm tù nhiªn. a. vÞ trÝ ®Þa lý. S¬n La lµ mét tØnh miÒn nói n»m ë phÝa t©y cña tæ quèc,®­îc chÝnh phñ c«ng nhËn lµ tØnh vïng cao, ë vµo vÞ trÝ ®Þa lý kho¶ng 20039'- 22002' vÜ ®é B¾c vµ 103011' kinh ®é §«ng. Nh×n chung ®Þa h×nh mang tÝnh ®åi nói thÊp, ®é cao trung b×nh vµo kho¶ng 600-700m, c¸c hÖ thèng nói trong tØnh ®Òu ch¹y theo h­íng T©y b¾c -§«ng nam vµ cïng víi d¶i Hoµng liªn s¬n. ë phÝa B¾c cã d¶i cao nguyªn ®¸ v«i ë gi÷a, chóng chia l·nh thæ S¬n La thµnh hai khu vùc s«ng lín lµ s«ng m· S«ng §µ, tõ mçi d·y nói línl¹i cã nhiÒu nh¸nh nói nhá ®©m ra theo c¸c h­íng kh¸c nhau. Do ®ã ®Æc ®iÓn næi bËt cña ®Þa h×nh ë ®©y lµ ®é dèc lín, møc ®é chia ngang vµ chia c¾t s¨u m¹nh cho nªn ®ai bé phËn ®ång ruéng cña TØnh rÊt nhá hÑp, manh món, chñ yÐu lµ ruéng bËc thang, trªn 80% diÖn tÝch cã ®é dèc trªn 35®é vµ kho¶ng 5% diÖn tÝch cã ®é dèc d­íi 15®é. S¬n La cã gÇn 200 km ®­êng biªn gi¸p n­íc Céng hoµ D©n chñ Nh©n d©n Lµo anh em,S¬n La ®· cã chiÒu dµi trªn 200km vµ chiÒu ngang hÑp, chç hÖp nhÊt chØ cã 45km. S«ng §µ vµ s«ng M· chay song song theo chiÒu dµi cña TØnh. PhÝa b¾c lµ c¸c dÉy nói cao liªn tiÕp, trung b×nh cã ®é cao 1200 m, Trong ®ã cã ®Ønh Su pu phin cao 2874m. Gi÷a TØnh cã dÉy nói Siu Sung Ch¶o Chai kh¸ cao tõ huyªn thuËn ch¨u kÐo dµi qua huyÖn Mai S¬n, Yªn Ch©u vÒ gi¸p Hoµ B×nh. Tr¶i dµi theo chiÒu dµi cña tØnh lµ hai cao nguyªn ®ãlµ cao Méc ch¨u kÐo dµi tõ huyÖn Yªn Ch¨u ®Õn suèi Rót ®é cao trung b×nh 1000 m víi bÒ mÆt t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng vµ cao nguyªn S¬n La kÐo dµi tõ ThuËn Ch©u ®Õn Cß Nßi huyÖn Mai S¬n, ®Þa h×nh ë ®©y cao 500-700 m, ®ång thêi còng lµ ®­êng ph©n thuû gi÷a s«ng §µ vµ s«ng M·. §Þa h×nh bÞ chia c¾t s¨u vµ m¹nh t¹o cho S¬n La cã nhiÒu vïng khÝ hÆu kh¸c nhau víi nhiÒu chñng lo¹i c¨y con kh¸c nhau. b. §Êt ®ai. S¬n La cã diªn tÝch tù nhiªn 1.405.500 ha, réng thø 5 trong 61 tØnh thµnh trong c¶ n­íc, nh­ng chØ cã 13% lµ diÖn tÝch tù nhiªn (trªn 18 v¹n ha) cã ®é dèc d­íi 25®é,cßn l¹i phÇn lín ®Êt ®ai (83%) ë ®é dèc cao. Mét sè ®Æc ®iÓm ®¸ng chó ý lµ trong tæng sè ®Êt n«ng nghiÖp ®ang ®­îc sö dông cña S¬n La hiªn nay chØ cã kho¶ng 40% cã ®é dèc d­íi 25®é,cßn l¹i 30%cã ®é dèc trªn 25®é vµ 30%cã ®é dèc trªn 35®é. Do n«ng nghiÖp canh t¸c tren dèc cã ®é dèc cao cho nªn sau mét thêi gian canh t¸c ®Êt nhanh chãng bÞ röa tr«i,b¹c mµu kh«ng phï hîp cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp n÷a mµ ph¶i chuyÓn sang trång c©y c«ng nghiÖp . TiÒm n¨ng më réng cßn kho¶ng 7 v¹n ha. Trong ®ã cã 4 v¹n ha cã ®é dèc d­íi 25 vµ ph¶i tËn dông kho¶ng 3 v¹n ha ë ®é dèc 20 - 30 lµm ®ång cá ch¨n nu«i, trång c©y dµi ngµy nh­ chÌ, c©y ¨n qu¶. Nh­ng do ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh ph©n t¸n chia c¾t, nhiÒu ®iÓm ë qu¸ xa khu d©n c­, ®­êng giao th«ng ch­a ph¸t triÓn nªn viÖc khai th¸c ®­a vµo sö dông 7 v¹n ha ®Êt n«ng nghiÖp hoang ho¸ nµy ®ßi hái khèi l­îngvèn ®Çu t­ kh¸ lín. NÕu tÝnh b×nh qu©n theo ®Çu ng­êi th× ®Êt canh t¸c cña tØnh S¬n La kh«ng ph¶i lµ qu¸ thÊp so víi b×nh qu©n chung c¶ n­íc, nh­ng hÖ sè lÇn trång trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch cßn ®¹t thÊp, míi chØ ®¹t 1,1 - 1,5 lÇn v× ®Þa h×nh, thêi tiÕt khÝ hËu khã kh¨n ( kh« hanh vµo vô ®«ng xu©n ). Ruéng n­íc chØ cã 15 ngh×n ha võa qua ®· bÞ ngËp 1 ngµn ha do viÖc x©y dùng thuû ®iÖn Hoµ B×nh. §Êt trång lóa n­¬ng hiÖn cßn kho¶ng 3 - 4 v¹n ha, nh­ng nÕu xÐt vÒ mÆt ®Þa h×nh th× chØ cã 1 v¹n ha lµ cã thÓ tån t¹i mét c¸ch hîp lý. Trong 4 v¹n ha ®ang ®­îc sö dông trång lóa n­¬ng th× cã trªn 1 v¹n ha cã ®é dèc trªn 45 vµ 2 v¹n ha thÝch hîp víi viÖc trång c©y mµu l­¬ng thùc nh­ ng«, s¾n. §Æc biÖt S¬n La vÉn cßn quü ®Êt kho¶ng 2,2 v¹n ha cã thÓ dïng cho c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy. Tuy lµ tØnh cã kh¶ n¨ng lín vÒ l©m nghiÖp ( trªn 79% diÖn tÝch tù nhiªn cã thÓ dïng cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp ). Song diÖn tÝch rõng b×nh qu©n theo ®Çu ng­êi ch­a hÕt 1 ha. Tõ nh÷ng n¨m 1950cho ®Õn nh÷ng n¨m 1980 rõng S¬n La bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ, tõ diÖn tÝch che phñ ®¹t 45% vµo cuèi nh÷ng n¨m 1980. Nh­ng ®Õn nay rõng ®ang ®­îc chó träng kh«i phôc vµ ph¸t triÓn nªn ®· n©ng ®é che phñ, tÝnh ®Õn 31/12/1998 lµ trªn d­íi 20%. BiÕu sè 7: HiÖn tr¹ng ®Êt ®ai cña tØnh S¬n La. C¸c chØ tiªu  Toµn Quèc  TØnh S¬n La    DiÖn tÝch (Ha)  C¬ cÊu (%)  DiÖn tÝch (Ha)  C¬ cÊu (%)   Tæng diÖn tÝch tù nhiªn  32.868.095  100  1.405.500  100   I.§Êt n«ng nghiÖp  7.954.079  24,20  245.962  17,5   1.Trång c©y hµng n¨m  5.575.809  70,10  165.532  67,3   2.Trång c©y l©u n¨m  548.831  6,90  15.249,50  6,2   3.Ao hå phôc vô NN  1.423.780  17,90  40.583,70  16,5   4.§Êt v­ên  79.541  1,00  3.935,40  1,6   5.§ång cá ch¨n nu«i  326.117  4,10  20.661  8,4   II.§Êt l©m nghiÖp  2.071.594  27,60  543.928  38,7   III.§Êt d©n c­  2.070.689  6,30  63.247,50  4,5   IV.§Êt chuyªn dïng  3.681.226  11,20  174.282  12,4   V.§Êt ch­a sö dông  10.089.584  30,70  518.630  36,9   1.§Êt b»ng  1.442.810  14,30  35.266,80  6,8   2.§åi nói  7.668.084  76,00  440.835,50  85,0   3.MÆt n­íc  978.689  9,70  42.527,60  8,20   Nguån: Së §Þa chÝnh S¬n La HiÖn nay S¬n La cßn kho¶ng 70 v¹n ha ®Êt trèng ®åi nói träc cã kh¶ n¨ng ph¸t triÓn l©m nghiÖp (trong ®ã kho¶ng 8 v¹n ha cã thÓ ph¸t triÓn n«ng nghiÖp). §©y lµ tiÒm n¨ng kh¸ lín vÒ mÆt ®Êt ®ai mµ trong t­¬ng lai S¬n La cã thÓ khai th¸c ®­îc. c. §Æc ®iÓm khÝ hËu Do ¶nh h­ëng cña vÞ trÝ ®Þa lý, ®é cao ®Þa h×nh nªn khÝ hËu S¬n La cã nh÷ng nÐt ®Æc thï riªng, song nh×n chung vÉn mang tÝnh khÝ hËu giã mµ chÝ tuyÕn. V× cÊu tróc ®Þa h×nh nh­ trªn mµ l·nh thæ bÞ che khuÊt c¶ hai luång giã chÝnh, cho nªn mïa ®«ng rÊt kh« hanh vµ mïa hÌ cã giã lµo kh« nãng. Do ®Þa h×nh cao (trªn 500m ) nªn khÝ hËu ë ®ay mang tÝnh nhiÖt ®íi râ rÖt. * ChÕ ®é nhiÖt: S¬n La lµ mét trong nh÷ng tØnh cã thêi l­îng mÆt trêi chiÕu s¸ng rÊt cao, gÇn nh­ quanh n¨m (tõ th¸ng1®Õn th¸ng 11) nªn l­îng bøc x¹ tæng céng cña S¬n La lín (135,1 KCal/cm/ n¨m)vµ c¸n c©n bøc x¹ cao (76,9 KCal/cm/ n¨m), nh­ng kÕt hîp víi chÕ ®é toµn l­u, ®é cao ®Þa h×nh lµm cho nhiÖt ®é ë ®©y gi¶m xuèng. BiÓu 8: NhiÖt ®é trung b×nh th¸ng (0 C) Th¸ng  1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12   ThÞ x·  11,4  16,7  17,7  22,8  24,8  24,9  24,9  24,6  23,8  21,3  18,2  15.3   H. Méc Ch©u  12,1  13,6  16,8  20,3  22,3  23,0  23,0  22,5  21,4  19,0  15,9  13.3   Nguån: §µi KTTV tØnh S¬n La ChÕ ®é nhiÖt còng ph©n ra hai mïa, mïa §«ng kh« kÐo dµi tõ th¸ng 10 tíi th¸ng 3 n¨m sau, mïa hÌ nãng Èm tõ th¸ng 4 tíi th¸ng 9. N»m trong khu vùc T©y B¾c, S¬n La lµ mét trong nh÷ng n¬i cã kh¶ n¨ng ®¹t tíi gi¸ trÞ nhiÖt ®é tuyÖt ®èi rÊt cao, ë nh÷ng vïng thung lòng cã lóc ®¹t tíi 420 C vµo th¸ng 6, th¸ng 7, còng cã vïng mµ nhiÖt ®é tíi thÊp cã thÓ xuèng tíi gi¸ trÞ nhá nhÊt so víi nhiÒu n¬i kh¸c vµ th­êng s¶y ra vµo th¸ng 1.