Kết luận
Như vậy nghiên cứu đã xây dựng được quy
trình định lượng đồng thời 2 đồng phân neral và
geranial của citral trong tinh dầu sả chanh và
trong sản phẩm bào chế theo hướng dẫn của ICH.
Trong khoảng nồng độ 5-50 µg/ml có sự tương
quan tuyến tính chặt chẽ giữa diện tích pic và
nồng độ chất khảo sát. Phương pháp đảm bảo độ
đúng, độ chính xác, tính đặc hiệu, đồng thời có
hiệu suất chiết cao và ổn định. Phương pháp
được thẩm định là cơ sở quan trọng cho việc tiêu
chuẩn hóa nguyên liệu và kiểm soát chất lượng
sản phẩm bào chế. Bằng thực nghiệm đã chứng
tỏ sử dụng β-CD là một giải pháp hiệu quả nhằm
làm gia tăng độ ổn định của sản phẩm. Sau 6
tháng bảo quản ở điều kiện thường, sản phẩm
vẫn giữ được 95% lượng hoạt chất so với ban đầu
đồng thời không có sự thay đổi nào về thể chất.
Thử nghiệm sinh học bước đầu cho thấy kem từ
tinh dầu sả chanh chứa tương đương 6% citral có
tác dụng chống côn trùng. Từ các kết quả khả
quan đó, sản phẩm bào chế sẽ tiếp tục được theo
dõi độ ổn định trong thời gian dài hơn và đánh
giá tác dụng trên các loài côn trùng khác.
10 trang |
Chia sẻ: hachi492 | Ngày: 21/01/2022 | Lượt xem: 401 | Lượt tải: 0
Bạn đang xem nội dung tài liệu Xây dựng quy trình định lượng Citral bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao ghép bộ phận phát hiện đa sóng và bào chế kem chống côn trùng từ tinh dầu sả chanh, để tải tài liệu về máy bạn click vào nút DOWNLOAD ở trên
VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 20-29
20
Original Article
Validation of a High-Performance Liquid Chromatographic
Method with Diod Array Detection for the Quantification of
Citral and Formulation of Insect Repellent Cream from
Lemongrass Oil
Nguyen Thi Thanh Binh*, Bui Thanh Tung, Nguyen Thi Mai, Nguyen Thi Hue
1VNU School of Medicine and Pharmacy, Vietnam National University, Hanoi,
144 Xuan Thuy, Cau Giay, Hanoi, Vietnam
Received 22 November 2019
Revised 16 January 2020; Accepted 20 March 2020
Abstract: Lemongrass oil derived from some species of grasses in the family of Poaceae
(particularly Cymbopogon citratus) posses a highly effective insect repellent potential. In Vietnam,
this product is widely commercially available but its quality is not strictly controlled. From a
formulator's perspective, lemongrass essential oil is not suitable for direct application on the skin
because high concentrations of citral, major chemical constituent of this oil, may cause local
irritation. In addition, this compound is volatile, resulting in a short repellent effect. Contributing to
solve these problems, a high-performance liquid chromatography with diode array detection was
developed for the simultaneous quantification of neral and geranial, two geometric isomers of citral.
This method was used to examine the quality of some lemongrass oil samples in order to choose
material for the preparation of insect repellent cream. Experimental research demonstrated that the
stability of the lemongrass oil cream containing 6% of citral was significantly improved when using
β-cyclodextrin, a cyclic oligosaccharides capable of protecting substances by capturing them in
conical structure. The obtained product showed insect repellent effect against banded sugar ant
Camponotus consobrinus. This effect did not change after 6 months of storage in conventional
conditions.
Keywords: Citral, high performance liquid chromatography, quantification, insect repellent cream,
lemongrass oil.*
________
* Corresponding author.
E-mail address: binhnguyen@vnu.edu.vn
https://doi.org/10.25073/2588-1132/vnumps.4193
VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 20-29
21
Xây dựng quy trình định lượng Citral bằng sắc ký lỏng hiệu
năng cao ghép bộ phận phát hiện đa sóng và bào chế kem
chống côn trùng từ tinh dầu sả chanh
Nguyễn Thị Thanh Bình*, Bùi Thanh Tùng, Nguyễn Thị Mai, Nguyễn Thị Huê
Khoa Y Dược, Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt Nam
Nhận ngày 22 tháng 11 năm 2019
Chỉnh sửa ngày 17 tháng 01 năm 2020; Chấp nhận đăng ngày 20 tháng 3 năm 2020
Tóm tắt: Tinh dầu sả chanh được chiết xuất từ một số loài thuộc họ Poaceae (đặc biệt là
Cymbopogon citratus) có tác dụng chống côn trùng rất hiệu quả. Tại Việt Nam, sản phẩm này được
bán rộng rãi trên thị trường nhưng chất lượng lại chưa được kiểm soát chặt chẽ. Dưới góc độ của
bào chế học, tinh dầu sả chanh không thể sử dụng trực tiếp trên da vì citral, thành phần hóa học
chính của nó, có thể gây kích ứng tại chỗ. Hoạt chất này lại dễ bay hơi nên khó duy trì được tác
dụng. Chính vì vậy cần đưa tinh dầu sả chanh vào một dạng bào chế thích hợp. Góp phần giải quyết
các vấn đề này, nghiên cứu đã xây dựng được quy trình định lượng đồng thời hai đồng phân hình
học của citral là neral và geranial bằng sắc ký lỏng hiệu năng cao ghép bộ phận phát hiện đa sóng.
Phương pháp này đã được ứng dụng để định lượng citral trong một số mẫu tinh dầu sả chanh, từ đó
lựa chọn nguyên liệu bào chế kem chứa tương đương 6% citral. Bằng thực nghiệm đã chứng tỏ độ
ổn định của sản phẩm được cải thiện đáng kể khi sử dụng β-cyclodextrin, một oligosaccharide dạng
vòng có khả năng bảo vệ hoạt chất bằng cách bao chúng trong cấu trúc không gian dạng nón cụt.
Thử nghiệm sinh học trên loài kiến Camponotus consobrinus cho thấy sản phẩm có tác dụng xua
đuổi côn trùng, hiệu quả không thay đổi sau thời gian bảo quản 6 tháng ở điều kiện thường.
Từ khóa: Citral, sắc ký lỏng hiệu năng cao, định lượng, kem chống côn trùng, tinh dầu sả chanh.
1. Đặt vấn đề *
Việt Nam với điều kiện khí hậu nhiệt đới
nóng ẩm, là môi trường thuận lợi cho nhiều loài
côn trùng sinh sống và phát triển, trong đó có
không ít loài gây ảnh hưởng tiêu cực đến sức
________
* Tác giả liên hệ.
Địa chỉ email: binhnguyen@vnu.edu.vn
https://doi.org/10.25073/2588-1132/vnumps.4193
khỏe con người. Côn trùng đốt, cắn, giải phóng
độc tố và để lại những tổn thương trên cơ thể,
gây dị ứng, ngứa ngáy, bỏng rát, Không chỉ
vậy, một số loài còn mang ký sinh trùng, là vật
chủ trung gian truyền nhiều bệnh nguy hiểm cho
con người, điển hình là muỗi Aedes - trung gian
N.T.T. Binh et al / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 20-29
22
truyền bệnh sốt xuất huyết. Từ thực tế đó, nhu
cầu ngăn chặn và tiêu diệt côn trùng là rất lớn và
tất yếu. Các sản phẩm chống côn trùng sử dụng
trên người hiện nay tuy đa dạng về hình thức và
thành phần nhưng chủ yếu được sản xuất từ các
hóa chất tổng hợp như DEET, IR3535, tiềm ẩn
độc tính và nguy cơ gây dị ứng [1]. Hầu hết các
sản phẩm này đều không phù hợp với trẻ sơ sinh
và trẻ nhỏ.
Trong tự nhiên có nhiều loại tinh dầu cho
hiệu quả xua đuổi côn trùng khá tốt như tinh dầu
sả chanh, tinh dầu tràm, tinh dầu bạch đàn,...
Tinh dầu sả chanh được chiết xuất từ ba loài khác
nhau là Cymbopogon citratus, C. flexuosus, và
C. pendulus, có thành phần chính là citral (Hình
1) với hàm lượng từ 65 - 85% gồm hai đồng phân
hình học là neral (dạng cis) và geranial (dạng
trans). Hoạt chất này giúp tạo nên mùi đặc trưng
và gây ra tác dụng chống côn trùng của sả chanh
[2]. Tuy vậy, tinh dầu sả chanh không thích hợp
để sử dụng trực tiếp trên da bởi hàm lượng citral
cao có thể gây kích ứng tại chỗ [3], mặt khác,
citral rất dễ bay hơi nên khó duy trì tác dụng.
Trên thị trường hiện nay, tinh dầu sả chanh được
bào chế chủ yếu dưới dạng foam và dạng xịt, hàm
lượng citral cũng như tác dụng chống côn trùng của
các sản phẩm này hiếm khi được chỉ rõ.
Bào chế tinh dầu sả chanh dưới dạng kem, sử
dụng β-cyclodextrin (β-CD), một
oligosaccharide dạng vòng có khả năng tạo phức
với hoạt chất và bao chúng trong cấu trúc không
gian dạng nón cụt (Hình 2), có thể là giải pháp
giúp cải thiện độ ổn định của sản phẩm. β-CD đã
và đang được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như
thực phẩm, dược phẩm, mỹ phẩm với vai trò bảo
vệ dược chất, gia tăng khả năng hòa tan, dẫn
truyền thuốc qua các màng sinh học, che dấu
mùi, vị, [4].
Nhiều nghiên cứu về độc tính đã chỉ ra rằng
nồng độ citral từ 1-8% không gây kích ứng sau
48 giờ, tuy nhiên, việc sử dụng citral ở nồng độ
8% trong 21 ngày có thể gây ra các kích ứng cận
biên [3]. Chính vì vậy, hàm lượng citral trong sản
phẩm không nên vượt quá 8%. Bên cạnh đó, một
số nghiên cứu đã cho thấy sản phẩm chứa 7,6%
[5] hoặc 8-10% [1] tinh dầu sả chanh cho tác
dụng chống côn trùng tốt. Mặc dù trong các công
bố này, hàm lượng citral trong sản phẩm bào chế
không được xác định cụ thể, nhưng căn cứ vào
hàm lượng citral trung bình trong tinh dầu sả
chanh có thể xác định được sản phẩm chứa
khoảng 6% citral là phù hợp.
Các yếu tố kể trên đã giúp chúng tôi xác định
được mục tiêu nghiên cứu là xây dựng quy trình
định lượng đồng thời hai đồng phân của citral
trong tinh dầu sả chanh bằng phương pháp sắc
ký lỏng hiệu năng cao (HPLC) ghép bộ phận
phát hiện đa sóng (DAD), từ đó lựa chọn nguyên
liệu để bào chế kem chống côn trùng chứa tương
đương 6% citral, sử dụng β-CD để gia tăng độ ổn
định của sản phẩm.
2. Đối tượng và phương pháp nghiên cứu
2.1. Nguyên liệu, hóa chất
Chất chuẩn citral (độ tinh khiết 96%, tỷ lệ
neral: geranial là 50: 50), chất chuẩn geraniol (độ
tinh khiết 98%), methanol (MeOH), acetonitrile
Hình 1. Cấu trúc hóa học hai đồng phân của
citral: neral (A) và geranial (B).
Hình 2. Cấu trúc không gian của β-CD.
N.T.T. Binh et al. / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 1-8
23
(ACN) đạt tiêu chuẩn HPLC, kali hydroxit
(KOH) tinh khiết phân tích được mua từ nhà sản
xuất Merck KGaA, Đức. β-CD (Roquette, Pháp)
đạt tiêu chuẩn FDA Hoa Kỳ được tài trợ bởi công
ty Brentag Việt Nam. Cetyl alcohol, lanolin, dầu
paraffin, stearic acid, glycerin dược dụng xuất xứ
Trung Quốc. Nước được tinh chế bằng thiết bị
Thermo Scientific GenPure UV-TOC đạt điện
trở suất 18,2 M Ω.m. Các mẫu tinh dầu sả chanh
khảo sát có xuất sứ từ Singapore (Caroline - mẫu
A) và Việt Nam (Julyhouse - mẫu B; Ngọc Tuyết
– mẫu C, NuCare - mẫu D).
2.2. Thiết bị
Các thiết bị nghiên cứu chính được sử dụng
là hệ thống HPLC Model Ultimate 3000 –
Dionex, Thermo Scientific Hoa Kỳ ghép bộ phận
phát hiện DAD - 3000 Dionex; sử dụng cột silica
gel pha đảo Eclipse XDB – C18 (4,6 x 250 mm,
5 µm). Xử lý tín hiệu bằng máy vi tính với hệ
điều hành Microsoft Windows 7 trang bị phần
mềm điều khiển Chromeleon Dionex phiên bản
7.1.2.1478. Một số thiết bị khác được sử dụng là
máy đồng nhất hóa Homogeniser, WiseTis HG-
15A; máy đo pH spear, Thermo Scientific
Eutech, Singapore.
2.3. Phương pháp nghiên cứu
2.3.1. Định lượng citral
Citral được định lượng bằng phương pháp
HPLC-DAD, quy trình phân tích được xây dựng
và thẩm định theo hướng dẫn của Hội nghị quốc
tế về hài hòa các thủ tục đăng ký dược phẩm sử
dụng cho con người (ICH) [6]. Các yếu tố được
thẩm định gồm: tính tuyến tính, khoảng định
lượng, tính đặc hiệu, độ đúng, độ chính xác, giới
hạn phát hiện (LOD), giới hạn định lượng (LOQ)
và hiệu suất chiết.
Phương pháp xử lý mẫu định lượng:
- Xác định hàm lượng citral trong tinh dầu sả
chanh: Cân chính xác khoảng 0,123 mg tinh dầu
cho vào bình định mức 10 ml, thêm ACN đến
vạch, siêu âm 1 phút. Pha loãng dung dịch trên
trong pha động theo tỷ lệ thích hợp để thu được
dung dịch có nồng độ ước tính nằm trong khoảng
định lượng. Lọc dung dịch này qua màng PTFE
0,45 μm rồi tiêm vào hệ thống sắc ký.
- Xác định hàm lượng citral trong sản phẩm
bào chế: Cân chính xác khoảng 0,25 g sản phẩm
cho vào bình định mức 50 ml, thêm pha động đến
vạch, siêu âm 10 phút. Pha loãng dịch lọc 5 lần
trong cùng dung môi, lọc qua màng PTFE 0,45
µm rồi tiêm vào hệ thống sắc ký.
Tất cả các mẫu đều được phân tích 3 lần, lấy
giá trị trung bình. Xử lý thống kê bằng phần mềm
Microsoft Excel 2016.
2.3.2. Bào chế kem chứa tinh dầu sả chanh
Công thức bào chế cơ bản được tham khảo
từ tài liệu [7], tỷ lệ giữa các tá dược tạo kem được
điều chỉnh để thu được sản phẩm có thể chất và
pH phù hợp. Kem chứa phức hợp tinh dầu sả
chanh/β-CD (M1) được bào chế với lượng 20 g
theo quy trình sau: hỗn hợp β-CD trong nước cất
(tỷ lệ 3: 5) được khuấy với tốc độ 100 vòng/phút
và đun nóng ở 55oC trong 10 phút. Thêm từ từ
tinh dầu sả chanh vào, để nhiệt độ hỗn hợp giảm
dần xuống 25oC. Tiếp tục khuấy với tốc độ 250
vòng/phút trong 4 giờ, thu được phức hợp tinh
dầu sả chanh/β-CD. Pha dầu gồm cetyl alcohol,
lanolin, acid stearic và dầu paraffin được đun
nóng đến khoảng 70oC. Pha nước gồm glycerin,
KOH và nước cất được đun nóng đến khoảng
75oC rồi phối hợp vào pha dầu dưới tốc độ khuấy
1500 vòng/phút để tạo nhũ tương dầu trong
nước. Khi nhiệt độ hỗn hợp còn khoảng 55oC thì
đun nóng phức hợp tinh dầu sả chanh/β-CD đến
cùng nhiệt độ rồi thêm vào. Tiếp tục khuấy đến
khi nguội về nhiệt độ phòng rồi đồng nhất hóa ở
tốc độ 3900 vòng/phút trong thời gian 5 phút.
Mẫu đối chiếu không chứa β-CD (M2) được
bào chế theo quy trình tương tự, bỏ qua bước tạo
phức hợp tinh dầu sả chanh/β-CD. Các mẫu trắng
của M1 và M2 ký hiệu lần lượt là T1 và T2 được
bào chế theo quy trình tương tự như mẫu thử,
thay tinh dầu sả chanh bằng một lượng nước cất
tương đương.
Đánh giá cảm quan và xác định pH của sản
phẩm bào chế theo phương pháp được mô tả
trong phụ lục 6.2, Dược điển Việt Nam V [8].
N.T.T. Binh et al / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 20-29
24
2.3.3. Đánh giá độ ổn định của sản phẩm
Sản phẩm bào chế được bảo quản ở điều kiện
thường, tránh ánh sáng trực tiếp, theo dõi sự thay
đổi của hàm lượng citral và những biến đổi về
cảm quan theo thời gian trong vòng 6 tháng.
2.3.4. Đánh giá tác dụng chống côn trùng
Tác dụng chống côn trùng được sơ bộ đánh
giá trên loài kiến đường Camponotus
consobrinus [9]. Cắt đôi một tờ giấy lọc đường
kính 9 cm thành hai nửa bằng nhau, một nửa bôi
0,5 ml mẫu thử, nửa còn lại bôi một lượng tương
đương mẫu trắng. Dùng băng dính dán vào mặt
sau để ghép 2 nửa thành hình tròn ban đầu và đặt
vào đĩa petri. Thả 25 cá thể kiến vào khu vực
trung tâm, dùng màng nilon trong suốt có đục
một số lỗ bằng đầu kim bịt kín miệng đĩa để kiến
không chui ra ngoài. Quan sát và đếm tổng số
lượng kiến ở mỗi nửa giấy lọc sau mỗi 15 phút
trong vòng 6 giờ.
3. Kết quả nghiên cứu
3.1. Xây dựng quy trình định lượng citral bằng
HPLC-DAD
3.1.1. Xác định điều kiện sắc ký
Tiến hành sắc ký dung dịch citral chuẩn nồng
độ 25 µg/ml trong ACN, tốc độ dòng 1 ml/phút,
thể tích tiêm mẫu 10 µl, thời gian sắc ký 25 phút.
Cài đặt bước sóng phát hiện là 233 nm [8] đồng
thời quét phổ hấp thụ trong khoảng 190-300 nm
để tìm bước sóng hấp thụ cực đại. Khảo sát một
số pha động được mô tả trong tài liệu [10, 11] để
xác định pha động cho các pic neral và geranial có
độ phân tách tốt, cân xứng, tỷ lệ diện tích pic trên
nồng độ và chiều cao pic trên nồng độ lớn nhất.
Bằng thực nghiệm đã xác định được hệ pha
động tối ưu là hỗn hợp H2O: ACN: MeOH với tỷ
lệ 43: 47: 10 (tt/tt/tt), bước sóng phát hiện đối với
cả 2 đồng phân neral và geranial là 242 nm. Sắc
ký đồ và thông số của các pic thể hiện trong Hình
3 và Bảng 1.
Hình 3. Sắc ký đồ của dung dịch citral chuẩn nồng độ 25 µg/ml tại điều kiện tối ưu (A),
phổ hấp thụ của neral (B) và geranial (C).
Bảng 1. Thông số các pic ở điều kiện tối ưu
Tên pic
Thời gian
lưu (phút)
Hệ số kéo
đuôi
Độ tương xứng
phổ hấp thụ
Số đĩa lý
thuyết
Độ phân
giải
Neral 11,060 1,06 999 14217
2,73
Geranial 12,123 1,1 999 14059
N.T.T. Binh et al. / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 1-8
25
Hình 4. Sắc ký đồ của dung môi pha mẫu (A), mẫu trắng T1 (B) và mẫu trắng T2 (C) tại bước sóng 242 nm.
Hình 5. Phổ hấp thụ của geraniol (A); sắc ký đồ của dung dịch chứa 20 µg/ml citral và 5 µg/ml geraniol tại các
bước sóng phát hiện 205 nm (B) và 242 nm (C).
3.1.2. Thẩm định tính đặc hiệu
Trên sắc ký đồ của dung môi pha mẫu và của
các mẫu trắng T1, T2 ở bước sóng phát hiện 242
nm không xuất hiện pic có thời gian lưu tương
ứng với neral và geranial (Hình 4).
Khả năng phân tách của citral với tạp chất
geraniol được xác định như sau: Tiến hành sắc
ký dung dịch geraniol 5 µg/ml trong ACN, quét
phổ hấp thụ của dung dịch trong khoảng 190-300
nm tìm được bước sóng hấp thụ cực đại là 205
nm (Hình 5A). Sắc ký dung dịch chứa đồng thời
20 µg/ml citral và 5 µg/ml geraniol trong ACN
với các bước sóng phát hiện 205 nm (Hình 5B)
và 242 nm (Hình 5C).
Kết quả cho thấy tạp chất geraniol không hấp
thụ ánh sáng ở bước sóng 242 nm. Ở 205 nm,
geraniol cho pic có thời gian lưu 9,360 phút, tách
hoàn toàn khỏi các pic neral và geranial. Độ phân
giải giữa pic geraniol và pic neral là 4,78, các pic
đều có độ tinh khiết cao.
Các kết quả trên cho phép khẳng định tính
đặc hiệu của quy trình phân tích.
3.1.3. Thẩm định tính tuyến tính và miền giá trị
Chuẩn bị dung dịch citral có nồng độ 10.000
µg/ml trong ACN. Pha loãng dung dịch này
trong dung môi H2O: ACN: MeOH (43: 47: 10;
tt/tt/tt) để thu được dãy 5 dung dịch có nồng độ
citral lần lượt là 100, 80, 60, 40, 10 µg/ml. Khi
đó nồng độ của neral hay geranial lần lượt là 50,
40, 30, 20, 5 µg/ml. Tiến hành sắc ký các dung
dịch chuẩn, phân tích mối tương quan giữa diện
tích pic y (mAu.min) và nồng độ dung dịch
(µg/ml). Kết quả thu được như sau:
- Phương trình hồi quy đối với đồng phân
neral là y = 0,3619x - 0,7782, bình phương hệ số
tuyến tính R2 = 0,9989 và độ lệch chuẩn S =
0,369823. Qua trắc nghiệm Fischer, phương
trình được chứng minh là tương thích (Phồi quy =
1,56E-05 < 0,05). Qua trắc nghiệm Student, hệ
số a có ý nghĩa về mặt thống kê (P = 1,56E-05 <
0,05), hệ số b có ý nghĩa về mặt thống kê (P =
0,042565 < 0,05).
- Phương trình hồi quy đối với đồng phân
geranial là y = 0,5153x - 0,838, bình phương hệ
số tuyến tính R2 = 0,9996 và độ lệch chuẩn S =
N.T.T. Binh et al / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 20-29
26
0,420443. Qua trắc nghiệm Fischer, phương
trình được chứng minh là tương thích (Phồi quy =
2,92E-06 < 0,05). Qua trắc nghiệm Student, hệ
số a có ý nghĩa về mặt thống kê (P = 2,92E-06 <
0,05), hệ số b có ý nghĩa về mặt thống kê (P =
0,020517 < 0,05).
Như vậy, trong khoảng nồng độ được khảo
sát, có sự tương quan tuyến tính chặt chẽ giữa
diện tích pic và nồng độ dung dịch. Độ lệch của
các giá trị thực nghiệm với giá trị hồi quy nhỏ
chứng tỏ khoảng tin cậy của phương trình hồi
quy hẹp.
3.1.4. Xác định giới hạn phát hiện và giới
hạn định lượng
LOD và LOQ được xác định bằng phương
pháp pha loãng dung dịch chuẩn. LOD là nồng
độ thấp nhất cho pic có chiều cao gấp 2-3 lần
đường nền ở tất cả 3 lần sắc ký. LOQ là nồng độ
cho pic có chiều cao gấp 10 lần đường nền ở tất
cả 3 lần sắc ký. Đã xác định được LOD và LOQ
của neral lần lượt là 0,10 và 0,33 µg/ml; LOD và
LOQ của geranial lần lượt là 0,30 và 1,00 µg/ml.
3.1.5. Thẩm định độ đúng
Độ đúng của quy trình được thẩm định bằng
cách đánh giá tỷ lệ phục hồi của dãy dung dịch
chuẩn trong khoảng tuyến tính đã phân tích. Tỷ
lệ phục hồi được tính bằng tỷ lệ phần trăm giữa
nồng độ xác định được từ thực nghiệm so với
nồng độ dung dịch chuẩn. Kết quả thu được cho
thấy phương pháp đạt yêu cầu về độ đúng với các
giá trị của độ phục hồi đều nằm trong khoảng
100±2%.
3.1.6. Thẩm định độ chính xác
Độ lặp lại: tiến hành phân tích 3 mẫu có nồng
độ 100, 60 và 10 µg/ml, mỗi mẫu 3 lần trong
cùng một ngày. Độ lệch chuẩn tương đối (RSD)
giữa các lần đo đối với neral đều nhỏ hơn 2,34%,
đối với geranial đều nhỏ hơn 2,48%.
Độ chính xác trung gian: tiến hành phân tích
3 mẫu có nồng độ 100, 60 và 10 µg/ml, mỗi mẫu
3 lần trong 3 ngày khác nhau. Kết quả cho thấy
giá trị RSD đối với neral đều nhỏ hơn 2,85%; đối
với geranial đều nhỏ hơn 2,96%.
Như vậy phương pháp đảm bảo độ chính xác
theo AOAC [12] với RSD của độ lặp lại và độ
chính xác trung gian đối với cả hai đồng phân
đều nhỏ hơn 3%.
3.1.7. Hiệu suất chiết
Hiệu suất chiết được xác định dựa trên đáp
ứng của mẫu thử tự tạo chứa 6% citral được tạo
thành từ 0,0150 g citral chuẩn và 0,2350 g mẫu
trắng (T1 hoặc T2). Xử lý mẫu này theo quy trình
dùng để “Xác định hàm lượng citral trong sản
phẩm bào chế” được mô tả trong mục 2.3.1. thu
được dung dịch có nồng độ citral lý thuyết là 60
µg/ml rồi tiêm vào hệ thống sắc ký. Kết quả thu
được (Bảng 2) cho thấy hiệu suất chiết của
phương pháp đối với cả hai trường hợp sử dụng
và không sử dụng β-CD đều xấp xỉ 100%.
Bảng 2. Hiệu suất chiết của phương pháp
Mẫu
AUC (mAu*min) Nồng độ citral
(µg/ml)
Hiệu suất
chiết (%) Neral Geranial
Có β-CD 9,7246 15,1274 60,0041 100,01
Không có β-CD 9,7160 15,1123 59,9360 99,89
3.2. Bào chế kem chống côn trùng từ tinh dầu
sả chanh
Áp dụng quy trình đã được thẩm định ở trên
để xác định hàm lượng citral trong bốn mẫu tinh
dầu sả chanh A-D. Kết quả thực nghiệm trình
bày trong Bảng 3 cho thấy mẫu D có hàm lượng
citral toàn phần cao nhất, đạt 79,98%. Mẫu này
được chọn làm nguyên liệu cho các nghiên cứu
bào chế tiếp theo.
Tiến hành bào chế kem chứa phức hợp tinh
dầu sả chanh/β-CD (M1), mẫu trắng của M1
(T1), mẫu đối chiếu chứa tinh dầu sả chanh,
không chứa β-CD (M2) và mẫu trắng của M2
N.T.T. Binh et al. / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 1-8
27
(T2) theo phương pháp được mô tả ở mục 2.3.2.
Để đạt hàm lượng citral 6%, lượng tinh dầu sả
chanh sử dụng trong công thức bào chế 20 g kem
là 1,5 g (7,5%). Công thức bào chế của các mẫu
M1 và M2 được trình bày trong Bảng 4.
Bảng 3. Hàm lượng citral trong một số mẫu tinh dầu sả chanh
Mẫu Geranial (%) Neral (%) Citral (%)
A 24,85 21,54 46,39
B 37,35 35,96 73,31
C 37,56 37,38 74,94
D 40,06 39,92 79,98
Bảng 4. Công thức bào chế 20 g kem M1 và M2
M1 M2
STT Tên thành phần Tỷ lệ (%) Khối lượng (g) Tỷ lệ (%) Khối lượng (g)
1 Tinh dầu sả chanh 7,5 1,5 7,5 1,5
2 β-CD 15 3 0 0
3 Cetyl alcohol 0,9 0,18 1,8 0,36
4 Lanolin 0,45 0,09 0,9 0,18
5 Acid stearic 6,75 1,35 13,5 2,7
6 Dầu paraffin 0,9 0,18 1,8 0,36
7 Glycerin 4,5 0,9 g 9 1,8
8 KOH 0,05 0,01 0,2 0,04
9 Nước cất vđ 100 vđ 20 vđ 100 vđ 20
Các mẫu kem thu được đều có thể chất mềm,
mịn, tạo một lớp mỏng khi thoa lên da, có mùi
thơm nhẹ của tinh dầu sả chanh. Mẫu M1 sử
dụng β-CD có màu trắng đục, pH = 6,9, hàm
lượng citral là 6,05%. Mẫu M2 không sử dụng β-
CD có màu trắng ngà, pH = 6,7, hàm lượng citral
là 6,09%.
3.3. Theo dõi độ ổn định của sản phẩm
Trong 6 tháng bảo quản ở điều kiện thường,
không ghi nhận bất kỳ sự thay đổi nào về thể chất
ở mẫu kem M1 chứa β-CD. Trong khi đó thể chất
của mẫu M2 không sử dụng β-CD trở nên đặc
hơn đồng thời ngả dần sang màu vàng
Hàm lượng citral ở cả hai mẫu đều giảm dần
theo thời gian (Hình 5), tuy nhiên tốc độ giảm ở
mẫu M1 diễn ra chậm hơn. Sau 6 tháng, mẫu M1
giữ được 95% hàm lượng citral so với ban đầu,
trong khi đó mẫu M2 chỉ còn khoảng 80%. Điều
này đã chứng tỏ việc sử dụng β-CD làm gia tăng
đáng kể độ ổn định của sản phẩm.
3.4. Đánh giá khả năng chống côn trùng của
sản phẩm
Tiến hành đánh giá sơ bộ khả năng chống
côn trùng của sản phẩm bào chế theo phương
pháp mô tả ở mục 2.3.3. Kết quả thu được cho
thấy các mẫu kem chứa tinh dầu sả chanh M1 và
M2 đều có tác dụng xua đuổi rõ rệt đối với loài
kiến Camponotus consobrinus. Khi được thả vào
khu vực trung tâm của đĩa petri, toàn bộ kiến đều
di chuyển về vùng giấy lọc được bôi mẫu trắng.
Trong suốt thời gian thử nghiệm, không có cá thể
nào di chuyển đến vùng được bôi kem chứa tinh
dầu sả chanh. Hiệu quả chống kiến vẫn đảm bảo
sau thời gian bảo quản 6 tháng, chưa ghi nhận sự
khác biệt giữa hai mẫu kem có sử dụng và không
sử dụng β-CD.
N.T.T. Binh et al / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 20-29
28
Hình 5. Tỷ lệ phần trăm citral trong các mẫu kem theo thời gian so với hàm lượng ban đầu.
4. Bàn luận
Tinh dầu sả chanh và các sản phẩm chống
côn trùng từ loại tinh dầu này rất phổ biến trên
thị trường, tuy vậy chất lượng của chúng lại chưa
được kiểm soát một cách chặt chẽ. Góp phần giải
quyết vấn đề đó, chúng tôi đã xây dựng được quy
trình định lượng citral, hoạt chất chính của tinh
dầu sả chanh bằng phương pháp HPLC – DAD.
So với một số phương pháp đã được công bố như
đo phổ cận hồng ngoại [13], đo màu [14],
phương pháp được xây dựng có nhiều ưu điểm
như độ chính xác, độ nhạy, tính đặc hiệu cao, có
khả năng kiểm tra độ tinh khiết của pic. Trong
điều kiện phân tích, neral và geranial có độ phân
tách tốt, từ đó cho phép định lượng đồng thời cả
hai đồng phân này. Áp dụng quy trình được thẩm
định, chúng tôi đã xác định được hàm lượng
citral trong bốn mẫu tinh dầu sả chanh, từ đó lựa
chọn được nguyên liệu cho nghiên cứu bào chế.
Trong quá trình bào chế, để đảm bảo hiệu
quả tạo phức, tỷ lệ mol β-CD: citral khởi đầu nên
là 1: 1. Tuy nhiên việc sử dụng một lượng lớn
chất rắn khiến cho thể chất sản phẩm trở nên quá
đặc. Để phù hợp với dạng bào chế, chúng tôi đã
sử dụng tỷ lệ mol β-CD: citral là 1: 3. Thực
nghiệm đã chứng tỏ tỷ lệ này đủ để duy trì thể
chất kem và 95% hàm lượng citral sau 6 tháng.
Có thể giải thích khả năng cải thiện độ ổn định
của sản phẩm là do β-CD bao bọc các phân tử
citral và các phân tử nước trong cấu trúc không
gian hình nón cụt của mình, làm giảm sự bay hơi
của các chất này, từ đó giảm thất thoát hoạt chất
và giữ vững thể chất của kem. Hoạt tính chống
côn trùng của các sản phẩm bào chế đã được
chứng minh trên loài kiến Camponotus
consobrinus. Trong các thử nghiệm sinh học
được tiến hành chưa thấy β-CD ảnh hưởng đến
tác dụng chống côn trùng của sản phẩm.
5. Kết luận
Như vậy nghiên cứu đã xây dựng được quy
trình định lượng đồng thời 2 đồng phân neral và
geranial của citral trong tinh dầu sả chanh và
trong sản phẩm bào chế theo hướng dẫn của ICH.
Trong khoảng nồng độ 5-50 µg/ml có sự tương
quan tuyến tính chặt chẽ giữa diện tích pic và
nồng độ chất khảo sát. Phương pháp đảm bảo độ
đúng, độ chính xác, tính đặc hiệu, đồng thời có
hiệu suất chiết cao và ổn định. Phương pháp
được thẩm định là cơ sở quan trọng cho việc tiêu
chuẩn hóa nguyên liệu và kiểm soát chất lượng
sản phẩm bào chế. Bằng thực nghiệm đã chứng
tỏ sử dụng β-CD là một giải pháp hiệu quả nhằm
làm gia tăng độ ổn định của sản phẩm. Sau 6
tháng bảo quản ở điều kiện thường, sản phẩm
vẫn giữ được 95% lượng hoạt chất so với ban đầu
đồng thời không có sự thay đổi nào về thể chất.
Thử nghiệm sinh học bước đầu cho thấy kem từ
tinh dầu sả chanh chứa tương đương 6% citral có
99.85 99 98.54
97.88 97.1096.55
95.51 95.10100.02
98.56
95.22
93.40
91.62
90.00
89.15
85.77
80.05
75
80
85
90
95
100
105
0 30 60 90 120 150 180
T
ỷ
l
ệ
h
àm
l
ư
ợ
n
g
c
it
ra
l
(%
)
Thời gian (ngày)
M1 M2
N.T.T. Binh et al. / VNU Journal of Science: Medical and Pharmaceutical Sciences, Vol. 36, No. 1 (2020) 1-8
29
tác dụng chống côn trùng. Từ các kết quả khả
quan đó, sản phẩm bào chế sẽ tiếp tục được theo
dõi độ ổn định trong thời gian dài hơn và đánh
giá tác dụng trên các loài côn trùng khác.
Tài liệu tham khảo
[1] H.O. Lawal, G.O. Adewuyi, A.B. Fawehinmi, A.O.
Adeogun, S.O. Etatuvie, Bioassay of herbal
mosquito repellent formulated from the essential
oil of plants, Journal of Natural Products. 5 (2012)
109-115.
Res_paper-14.pdf.
[2] New York State Integrated Pest Management
Program, Lemongrass oil profile active ingredient
eligible for minimum risk pesticide use.
https://ecommons.cornell.edu/bitstream/handle/18
13/56130/lemongrass-oil-MRP-NYSIPM.pdf,
2019 (accessed 5 November 2019).
[3] Organisation for Economic Co-operation and
Development, Citral CAS N°:5392-40-5.
https://hpvchemicals.oecd.org/UI/handler.axd?id=
0ea83202-3f4f-4355-be4f-27ff02e19cb9, 2001
(accessed 5 November 2019).
[4] R. Arun, K.C.K. Ashok, V.V.N.S.S. Sravanthi,
Cyclodextrins as drug carrier molecule: a review,
Scientia Pharmaceutica 76 (2008) 567-598.
[5] O.I. Adeniran, E. Fabiyi, A cream formulation of
an effective mosquito repellent: a topical product
from lemongrass oil (Cymbopogon citratus) Stapf,
Journal of Natural Product and Plant Resources, 2
(2012) 322-327.
https://pdfs.semanticscholar.org/13bf/993de8f774
62335ebc07365adb38e56e706f.pdf.
[6] P. Borman, D. Elder, Q2(R1) Validation of
analytical procedures: text and methodology, in: A.
Teasdale, D. Elder, R.W. Nims (Eds), ICH quality
guidelines: an implementation guide, John Wiley
& Sons Inc., Hoboken, 2018, pp. 127-166.
[7] S. Agrawal, N. Haldankar, A. Jadhav, Formulation
of natural mosquito repellent, International Journal
of Advance Research, Ideas and Innovations in
Technology 4 (2018) 11-17.
https://www.ijariit.com/manuscripts/v4i1/V4I1-
1143.pdf.
[8] Vietnamese pharmacopoeia commission,
Vietnamese pharmacopoeia V part 2, Medical
Publishing House Co., Ltd, Ha Noi, 2018 (in
Vietnamese).
[9] M.A.B. Edris, A.S.Y. Mamat, M.S. Aslam, M.S.
Ahmad, Insect repellent properties of Melaleuca
alternifolia, Recent Advances in Biology and
Medicine 2 (2016) 57-61.
[10] R. Gaonkara, S. Yallappab, B.L. Dhananjayac, G.
Hegde, Development and validation of reverse
phase high performance liquidchromatography for
citral analysis from essential oils, Journal of
Chromatography B. 1036 (2016) 50–56.
[11] D. Miron, F. Battisti, C.S.T. Caten, P. Mayorga,
E.E.S. Schapoval, Spectrophotometric
simultaneous determination of citral isomers in
cyclodextrin complexes with partial least squares
supported approach, Current Pharmaceutical
Analysis 8 (2012) 401-408.
[12] L. Huber, Validation and qualification in analytical
laboratories, Informa Healthcare USA Inc., New
York, 2007.
[13] N.D. Wilson, M.S. Ivanova, R.A. Watt, A.C.
Moffat, The quantification of citral in lemongrass
and lemon oils by near‐infrared spectroscopy,
Journal of Pharmacy and Pharmacology 54 (2002)
1257-1263.
[14] N. Dudai, O. Larkov, E. Lewinsohn, Simple
colorimetric measurement of citral in lemon scented
essential oils using Schiff’s reagent, Future for
Medicinal and Aromatic Plants, 26 (2004) 499-504.
Các file đính kèm theo tài liệu này:
- xay_dung_quy_trinh_dinh_luong_citral_bang_sac_ky_long_hieu_n.pdf