Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật

ệc di chuyển của vệt dầu là: gió – hướng gió, các dòng chảy (dòng nước mặt, hải lưu, thủy triều, sóng, ...). - Kinh nghiệm cho thấy ở đới ven bờ, hướng vận chuyển vệt dầu thường là hợp lực của 3% vận tốc gió và 100% vận tốc dòng chảy. Các yếu tố ảnh hưởng đến sự lan truyền dầu ở vùng ven bờ: - Địa hình đường bờ ảnh hưởng rất lớn đến vận tốc và hướng của các dòng chảy ven bờ. -Sự thay đổi của thủy triều. -Sóng: ở vùng gần bờ sóng ảnh hưởng rất lớn đến sự lan truyền dầu, ở vùng xa bờ tác động của sóng giảm do đặc tính chu kỳ sóng. -Các dòng chảy từ đất liền ra biển (đặc biệt là vùng cửa sông). Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 27 Do vậy khi xây dựng mô hình dự báo hướng lan truyền các số liệu về thời tiết, chế độ thủy hải văn là những thông tin quan trọng, cần được xác lập trong máy tính. Hình 9: Hướng vận chuyển của dầu Hình 9: Hướng vận chuyển của dầu Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 28 II-QUAN TRẮC VÀ CÁC BIỆN PHÁP GIẢM THIỂU TRÀN DẦU 1. Phương pháp quan trắc Phương pháp viễn thám về xác định vết dầu trên biển cũng như xác định nguồn gốc của vụ tràn dầu. Ảnh vệ tinh có tầm bao quát rộng, diện tích phủ trùm lớn, từ lâu đã được coi là một công cụ hữu hiệu trong công tác điều tra, giám sát tài nguyên và môi trường. Trên thế giới đã có một số nước nghiên cứu thành công viêc ứng phó với sự cố tràn dầu chủ yếu là xác định vị trí sự cố trên cơ sở ứng dụng tư liệu ảnh vệ tinh Radar như các loại ảnh: ERS-2 SAR, ENVISAT ASAR độ phân giải 30 - 150m (Châu Âu), PALSAR độ phân giải 7 - 100m (Nhật Bản), MODIS độ phân giải thấp 250 - 1.000m, RADARSAT độ phân giải 8 - 100m của Canada…. Hiện nay Việt Nam cũng đang xây dựng phương pháp quan trắc dầu tràn sau khi vệ tinh Vinasat-1 được phóng lên nhằm giảm nhẹ dầu tràn gây ra ven biển. Hình 13 - Vệ tinh mang các sensor để chụp ảnh vệ tinh Các ảnh vệ tinh được truyền về trung tâm quan trắc và sử dụng các phần mềm hỗ trợ sẽ nhận biết được vị trí phát sinh của nguồn tràn dầu và có các biện pháp quanh vùng và thu gom nhanh chóng hơn. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 29 2. Biện pháp hạn chế tràn dầu và thiệt hại do tràn dầu Theo thống kê thì hầu hết các vụ tràn dầu xảy ra là do các sự cố khai thác, vận chuyển, đặc biệt là tai nạn do tàu chở dầu. Do vậy hạn chế xảy ra các sự cố này là điều mà chúng ta nên làm đầu tiên trong các biện pháp phòng chống tràn dầu. Để thực hiện biện pháp này chúng ta có thể: -Phân luồng giao thông trên biển và có các biện pháp kiểm tra các phương tiện chuyên chở trên địa bàn. -Thường xuyên thanh tra kiểm tra các phương tiện chuyên chở, các tàu nào không đảm bảo an toàn thì nên cấm lưu thông. -Đối với các nguyên nhân do các cơ sở sản xuất trên biển và các giàn khoang thì cần thường xuyên kiểm tra các hệ thống máy và đường ống dẫn dầu. D-NGUYÊN NHÂN ,HẬU QUẢ VÀ HƯỚNG GIẢI QUYẾT TRÀN DẦU I. VỊ TRÍ CÁC VỤ TRÀN DẦU LỚN. BẢNG 2 - MỘT SỐ ĐỊA ĐIỂM THƯỜNG XẢY RA CÁC VỤ TRÀN DẦU LỚN Position Shipname Year Location Spill size (tonnes) 1 Atlantic Empress 1979 Off Tobaqo, West Indes 2 ABT Summer 1991 700 nautical miles off Anqola 260.000 3 CBT 1983 Off Saldanha Bay, Suoth Africa 252.000 4 Amoco Cadiz 1978 Off Brittary, France 223.000 5 Haven 1991 Genoa, Italy 144.000 6 Odyssey 1988 700 naufical mlles off Nova Scotia, Canada 132.000 7 Torrey 1967 Scllly Isles, UK 119.000 8 Sea Star 1972 Gulf of Oman 115.000 9 Irenes Ses Serenade 1980 Navarino Bay, Greece 100.000 10 Urqulola 1976 La Coruna, Spain 100.000 11 Hawallan Patriot 1977 300 nautical milles of Honolulu 95.000 12 Independenta 1979 Bosphorus, Turkey 95.000 13 Jakob Maersk 1975 Oporto, Portuqal 88.000 14 Braer 1993 Shetlands, UK 85.000 15 Khark 5 1989 120 naufical mlles off Atiantic coast of Morocco 80.000 16 Aeqean Sea 1992 La Coruna, Spain 74.000 17 Sea Empress 1996 Millford Haven, UK 72.000 18 KatinaP 1992 Off Mapulo, Mozambique 72.000 19 Nova 1985 Off Kharq Island, Gulf of Iran 70.000 20 Prestiqe 2002 Off the Sparlsh coast 63.000 21 Exxon Valdes 2002 Prince Willam Sound, Alaska, USA 37.000 Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 30 1.Trên thế giới. Hình 3 - Bản đồ vị trí các vụ tràn dầu Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 31 2.Tại Việt Nam. II. NGUYÊN NHÂN TRÀN DẦU: Trong một tài liệu thống kê của thế giới, sự tràn dầu trên biển thường do: -Từ hoạt động tàu thuyền chiếm 33% -Từ chất thải công nghiệp và dân dụng đổ ra biển chiếm 37% -Từ các tai nạn, sự cố giao thông thuỷ chiếm 12% -Dầu từ khí quyển chiếm 9% -Dầu rò rỉ từ lòng đất chiếm 7% -Dầu từ các hoạt động khai thác thăm dò dầu, khí chiếm 2% (nguồn Woodward- Clyd 1995) Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 32 Những nguyên nhân dầu tràn xuất phát từ ba khả năng chính là: - Thứ nhất do tàu chở dầu trong vùng ảnh hưởng bị sự cố ngoài ý muốn hoặc cố ý súc rửa, xả dầu. - Thứ hai, trong lòng nước biển hay trong lòng đất do rò rỉ các ống dẫn dầu, các bể chứa dầu. - -Thứ ba, do khoan thăm dò, khoan khai thác, túi dầu bị rách do địa chấn. Trong tự nhiên có những túi dầu nằm rất sâu dưới đáy biển hay sâu trong lòng đất nên việc khoan thăm dò cực khó. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 33 Có một số ít các vụ tràn dầu xảy ra là do nguyên nhân khách quan nhưng phần lớn các vụ tràn dầu xảy ra là do những hành động thiếu ý thức của con người.Cụ thể là: -Các tàu thuyền,ô tô vận tải không đảm bảo chất lượng lưu hành là nguyên nhân chính dẫn tới rò rỉ dầu từ các phương tiện, đắm tàu do va vào đá ngầm. -Các hoạt động công nghiệp dịch vụ tiêu thụ một lượng dầu rất lớn, và thường thì không được xử lý trước khi thải ra sông ngòi (từ đó đổ ra biển) cộng với hiện tượng rửa trôi ở đô thị đã mang ra sông và biển một lượng dầu rất lớn. -Các cơ sở hạ tầng phục vụ khai thác và lưu trữ dầu khí không đảm bảo tiêu chuẩn nên dẫn đến tràn dầu, thậm chí ở các cực của trái đất các nhà sản xuất còn thải cả nước lẫn dầu và các chất hóa học nguy hiểm. Biểu đồ thống kê nguyên nhân các vụ tràn dầu từ năm 1974-2006. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 34 Hình 2 – So sánh nguyên nhân các vụ tràn dầu 1. Nguồn gốc tràn dầu nhỏ hơn 7 tấn từ năm 1974 – 2006 2. Nguồn gốc tràn dầu từ 7 đến 700 tấn từ năm 1974 – 2006 3. Nguồn gốc tràn dầu lớn hơn 700 tấn từ năm 1974 – 2006 Ví dụ như ở Việt Nam thì khoảng 200 triệu tấn dầu được vận chuyển hàng năm qua các vùng biển ngoài khơi Việt Nam từ Trung Đông tới Nhật Bản và Triều Tiên. Các hoạt động thăm dò và khai thác dầu khí ngoài khơi Việt Nam đang tăng lên hàng năm.Biển Đông đã trở thành một trong các địa điểm thăm dò và khai thác dầu khí nhộn nhịp nhất. Các vùng có các hoạt động dầu khí là vùng biển Việt Nam, vịnh Bắc Bộ, vịnh Thái Lan và Quần đảo Trường Sa. Các hoạt động thông thường kèm theo việc khai thác và vận chuyển dầu gây ra tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng do dầu. Các tầu trở dầu làm thoát ra biển tới 0,7% tải trọng của chúng trong quá trình vận chuyển thông thường. Sóng biển và gió đều có chiều hướng đưa lượng dầu thoát ra tấp vào bờ biển Việt Nam. Các vụ rò rỉ và tràn dầu đã được cục môi trường thống kê bằng tài liệu kể từ năm 1989. Vụ nghiêm trọng nhất cho tới nay xảy ra hồi tháng 10 năm 1994. Tàu Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 35 chở dầu của Singapore đã đâm vào cầu tầu ở cảng Cát Lái trên sông Sài Gòn gần thành phố Hồ Chí Minh làm tràn ra hơn 1.700 tấn dầu gasoil. Vùng bị ảnh hưởng bao gồm khu cảng và hơn 30.000 ha ruộng lúa, trại cá và trại vịt. Hơn 1000 đơn khiếu nại được nông dân địa phương đệ trình. Kết quả là tàu chở dầu này bị giữ lại cảng. Cuối cùng, phía chủ tàu đã phải bồi thường thiệt hại về môi trường là 4,2 triệu USD, chưa kể đến sự giúp đỡ của Singapora cho Uỷ ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh về đào tạo cán bộ về môi trường. III. HẬU QUẢ TRÀN DẦU: Trên thế giới, hàng năm có rất nhiều vụ tràn dầu từ nhiều nguyên nhân khác nhau làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái như: nước, đất, không khí, sinh vật và cả con người. Gây thiệt hại nhiều công sức và tiền bạc. 1. Hậu quả về kinh tế. Ở Việt Nam heo thống kê của Bộ Tài Nguyên Và Môi Trường Việt Nam, đến nay đã có 13 tỉnh thành phố có biển bị ô nhiếm dầu là Hải Phòng, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên- Huế, Bình Định, Phú Yên, Khánh Hoà, Tiền Giang, Bến Tre, Trà Vinh, Sóc Trăng, Cà Mau, Nha Trang, Bạch Long Vĩ (Hải Phòng). Nước ta có khoảng 13 hệ sinh thái chính ở bờ biển và đới bờ, các hệ sinh thái này rất dễ bị tổn thương bởi tác động ô nhiễm dầu, đáng kể nhất là hệ sinh thái san hô, cỏ biển, rừng ngập mặn, bãi triều. - Chẳng hạn như: Tàu Neptune Aries đâm vào cầu cảng Cát Lái – Tp Hồ Chí Minh năm 1994 (tràn 1.864 tấn dầu DO) đền bù 4.2 triệu USD/19 triệu USD theo đánh giá.Tàu Formosa One tại vịnh Gành Rái – Vũng Tàu năm 2001 (tràn 900 m3 dầu DO) đền bù 4.744.00 USD/14.2 triệu USD theo đánh giá. Tàu Kasco Monrova tại Cát Lái – Tp Hồ Chí Minh năm 2005(tràn 518 tấn dầu DO) khoảng 14.4 tỉ VND. -Các vụ tràn dầu gây tốn kém trong các năm qua trên thế giới như: Exxon Valdez (Alaska, 1989) 2.5 tỉ USD cho quá trình làm sạch, và ước tính toàn bộ chi phí lên đến 9.5 tỉ USD, Amoco Cadiz (France, 1978) khoảng 282 triệu USD, Braer (UK, 1993) khoảng 83 triệu USD, Nakhodka (Japan, 1997), 219 triệu USD…. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 36 Hình 10 - Ước tính thiệt hại do sự cố tràn dầu trên thế giới. 2. Hậu quả về môi trường. a Môi trường nước. -Làm thay đổi tính chất lí hóa của môi trường nước: Tăng độ nhớt, giảm nồng độ oxy hấp thụ vào nuớc, dẫn đến thiệt hại nghiêm trọng về sinh vật biển, đặc biệt là các rặng san hô và các loại sinh vật nhạy cảm với sự thiếu oxy. Một tấn dầu mỏ tràn ra biển có thể loang phủ 12 km2 mặt nước, tạo thành lớp váng dầu ngăn cách nước và không khí, làm thay đổi tính chất của môi trường biển, cản trở việc trao đổi khí oxi và cacbonic với bầu khí quyển. -Làm thay đổi tính chất vùng bờ biển. Sóng đánh khoảng 10% lượng dầu vào đất liền, số dầu đó mang nhiều hoá chất độc, đã làm hư hại đất ven biển. Trên bãi biển, khi dầu tràn vào bờ biển, nếu không được làm sạch sẽ, dầu sẽ thấm vào đất và cả vùng bờ "chết" và không còn là nơi sinh sống của bất cứ loài vật nào. -Cặn dầu lắng xuống đáy làm ô nhiễm trầm tích đáy biển. -Làm ảnh hưởng đến khí hậu khu vực, giảm sự bốc hơi nước dẫn đến giảm lượng mưa, làm nghèo tài nguyên biển. -Giảm thiểu khả năng giữ cân bằng sinh thái của đại dương - một yếu tố quan trọng. Đến người dùng không dám ăn vì tôm cá có mùi xăng dầu nên người dân đành gác ngư cụ.Suy giảm năng suất của thủy hải sản nuôi. Hiểm họa tràn dầu đang buộc Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 37 dân nuôi nghêu phải đối mặt với nguy cơ mất trắng hàng ngàn tỉ đồng nếu nghêu bị chết do ô nhiễm dầu. -Làm thiệt hại nghiêm trọng về du lịch của vùng biển, thu hẹp khả năng dịch vụ giải trí trên biển. -Gây trở ngại cho vận tải đường biển -Gây ra một số bệnh cho các ngư dân đánh bắt cá, nguời dân sống tại vùng biển bị ô nhiễm, bị bỏng rát, da chân tay tróc vảy, phù nề. -Thiệt hại nghiêm trọng về kinh tế cho nguời dân dân sống tại vùng biển bị ô nhiễm Sự suy giảm sản luợng cá đánh bắt, hơn nữa cá đánh bắt lên mang bán ở chợ, người tiêu. b. Môi trường đất và trong lòng đất: Ô nhiễm dầu không chỉ ảnh hưởng tới môi trường biển mà còn ảnh hưởng tới môi trường đất và lòng đất. Khi trên bề mặt đất có một lớp mỏng thì cũng cản trở quá trình trao đổi chất của các sinh vật trong đất, các sinh vật trong đất sẽ chết dần. Khi dầu xâm nhập vào đất, chúng làm thay đổi cấu trúc, đặc tính lý học và hóa học của đất, chúng biến các hạt keo thành “trơ”, không có khả năng hấp phụ và trao đổi nữa, làm cho vai trò đệm, tính oxy hóa, tính dẫn điện, dẫn nhiệt của môi trường đất thay đổi mạnh, thành phần chất hữu cơ giảm nhanh làm khả năng giữ nước và thoát nước của đất bị thay đổi Dầu là hỗn hợp chất cao phân tử có thể tiêu diệt trực tiếp hầu hết các thực vật, động vật, sinh vật trong đất. Làm ô nhiễm nghiêm trọng đến nguồn nước ngầm trong lòng đất 3. Hậu quả đối với sinh vật: Ảnh hưởng lên các yếu tố môi trường : Tràn dầu ảnh hưởng lên các loài sinh vật biển ở sâu trong đại dương và các loài sinh sống gần bờ. Các hợp chất trong dầu tràn tác động như một chất độc đối với sinh vật, nếu tồn tại trong môi trường một thời gian dài thì chúng sẽ phá hủy hệ sinh thái. Sự lây nhiễm của các loài sinh vật này tùy theo độ nhạy cảm của các loài sinh vật biển.Do sự đồng nhất của môi trường nước, các chất gây ô nhiễm gây tác động lên toàn bộ sinh vật ở dưới dòng, đôi khi cả đến vùng ven bờ và vùng khơi của biển. Vấn Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 38 đề đặc biệt nữa là nước là dung môi của nhiều chất, nước chảy qua những địa hình thấp và vùng nghèo O2 hoà tan. Nhiệt độ càng cao thì O2 hòa tan càng ít. Nồng độ O2 bão hòa trong nước ngọt Nhiệt độ Thể tích( cm3/l) Trọng lượng(mg/l) Trong nước biển (2%NaCl) (thể tích)cm3/l 0oC 10,24 14,16 7,97 5oC 8,98 12,37 7,07 10oC 7,96 10,92 6,35 15oC 7,15 9,76 5,79 20oC 6,50 8,84 5,31 25oC 5,95 8,11 4,86 30oC 5,48 7,53 4,46 Ðiều này chứng tỏ rằng O2 là nhân tố hạn chế trong môi trường nước. Từ đó ta thấy: + Ðộng vật thuỷ sinh phải có sự trao đổi khí qua mang rất mạnh, dễ bị ảnh hưởng của ô nhiễm hoá học. + Chúng có thể thiếu O2 khi nhiệt độ gia tăng, nhất là vào mùa hè, lưu lượng nước sông ít, nhiệt độ cao. + Dao động nhiệt của nước sông ít, đa số sinh vật là hẹp nhiệt. Tác động này thay đổi tùy thuộc vào thành phần hóa học và loài sinh vật chịu ảnh hưởng. Nhiều nhà nghiên cứu cho rằng dầu thô là ít độc nhất, còn dầu lọc có nhiều loại chất độc như các chất thơm.Thí dụ, dầu thô thường có dưới 5% chất thơm, trong khi dầu nhiên liệu thì có từ 40-50%. Các chất độc trong dầu có tác dụng công phá chức năng của màng tế bào và làm tổn hại hành vi của rất nhiều loài sinh vật. Các chuyên gia đánh giá, nồng độ dầu trong nước đạt 0,1mg/l có thể gây chết các loài sinh vật phù du; ảnh hưởng lớn đến con non và ấu trùng của các sinh vật đáy; dầu bám vào cơ thể hoặc sinh vật hấp thụ qua quá trình lọc nước làm giảm giá trị sử dụng. Tràn dầu hay xảy ra nhất trên lớp nước mặt của biển và người ta thấy rằng nó không chỉ ảnh hưởng lập tức đến khu vực xảy ra tai nạn tràn dầu mà nó còn ảnh hưởng lâu dài và rộng khắp trên cả các khu vực thường xuyên có tàu bè qua lại.Trứng cá, ấu trùng non và phần lớn các loài phiêu sinh vật chính hoàn toàn phó mặc sự sống cho gió Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 39 và dòng hải lưu. Do đó, một khi xảy ra các tai nạn tràn dầu, chúng gần như là phải chung sống với các vết dầu loang. Diễn tiến tác hại dầu tràn trên môi sinh như sau : Với dây truyền thức ăn : dầu làm nhiễm độc phiêu sinh vật plankton. Cá nhỏ ăn phiêu sinh vật, cá lớn ăn cá nhỏ. Hải cẩu, cá voi, cá heo, chim và người ăn cá. Hợp chất dầu đã phân tán trong chuỗi thức ăn và gây hại một cách khác nhau đối với mỗi mắt xích thức ăn. a. Động vật. + Cá : nguồn lợi lớn nhất của biển được đánh giá là loài chịu tác động tiêu cực mạnh mẽ của sự cố dầu tràn: dầu gây ô nhiễm môi trường làm cá chết hàng loạt do thiếu oxy hòa tan trong nước; dầu bám vào cá làm giảm giá trị sử dụng do gây mùi khó chịu; dầu có thể làm trứng mất khả năng phát triển, trứng có thể bị ung, thối. Bởi hầu hết lượng dầu tràn đều được tìm thấy hoặc là nổi trên mặt nước hay dạt vào bãi biển, trong khi các loài cá lại thường hay ở tầng nước trung hay tầng nước đáy, một điều hiển nhiên là các cá thể cá trưởng thành phải chịu một lượng ô nhiễm lớn nhất trong các ao đọng hình thành do thủy triều hay các vùng nước kín khi xảy ra các vụ tràn dầu khủng khiếp. Các loài cá sống ở vùng biển khơi có một môi trường sống rất tốt và đòi hỏi phải luôn được giữ sạch sẽ khỏi những khối dầu đen ngòm trôi nổi trên mặt nước. Mùi hay kết cấu của những phần dầu bị chìm cũng có tác dụng tương tự đối với đàn cá sống ở tầng nước đáy. Những vùng cơ thể tiếp xúc với môi trường ngoài như miệng và khe mang của cá luôn được phủ bởi một loại chất nhầy mà dầu không thể bám vào được. Một thí nghiệm nhỏ đã được thực hiện là sơn lên mang của loài cá hồi Salmon trutta bằng dầu nhiên liệu và nhúng các bộ phận khác của con cá hoàn toàn vào dầu nhưng kết quả là chỉ trong nửa phút sau khi thả con cá trở lại vào nước sạch thì dầu hoàn toàn rời ra khỏi con cá. Dâù đã không có tác động xấu nào lên con cá sau thí nghiệm. Nhưng nếu dầu bị nhũ tương hóa hay đặc biệt là con cá bị phun các chất hoạt động bề mặt thì những chất này dường như bám tốt hơn. Cặn dầu và dầu nhiên liệu nhẹ cũng có tác dụng lên con cá như chất nhũ tương hóa, chúng bám chặt vào mang con cá thí nghiệm và nhanh chóng giết nó bởi con cá bị ngạt thở. + Sự sinh sản của động vật không xương sống có thể bị tổn hại. Sự sống sót và phát triển của trứng và ấu trùng cá cũng bị ảnh hưởng không tốt. Năng suất sơ cấp của Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 40 thực vật phù du cũng bị ảnh hưởng. Dầu mỏ cũng có tác đông đặc biệt nguy hại đối với các loài trên biển (có thân nhiệt cao và ổn định). +Với các loài hải sinh vật có vú : Dầu dính vào bộ lông các loài có vú, làm mất đặc tính cách nhiệt. Khi thân nhiệt bị mất, con thú chết. Cá voi và cá heo ngạt thở, bị chết khi dầu làm nghẹt đường khí quản. Dầu làm gan và thận của rái cá và hải cẩu trúng độc. Hơi từ dầu bốc hơi cũng gây nạn ngộp thở. +Với chim ngộ độc vì cố rỉa lông khi bộ lông của chúng dính dầu. Thường thì chúng chết sau vài giờ. Khi bộ lông đã bị dính dầu, cơ thể chim không giữ được thân nhiệt ổn định. Chỉ cần chừng 1 inch trên thân chim hở ra trong vùng khí hậu lạnh là chim đã có thể bị chết. Nếu dính nhiều dầu, vì quá nặng, chim không bay được và cũng có thể không bơi nổi mà bị chìm. Cho đến một giọt dầu nhỏ cũng có thể làm chim không còn đẻ trứng được. Mòng biển và chim cao cẳng (các loài diệt, hồng hạc,...) sống chủ yếu trên bờ biển, chúng hiếm khi ra vùng biển xa. Mặt khác, chim ó biển, chim anka và hải âu petren thường đến những vùng biển xa khơi, chúng hiếm khi đáp xuống mặt đất, chỉ trừ khi để đẻ trứng. Chim thợ lặn và chim cốc đều có thời gian sống ở biển như nhau nhưng chúng có khả năng bơi lặn tốt hơn khả năng bay. Chim cánh cụt là những tay bơi cừ khôi, cả ở trên mặt lẫn dưới sâu, nhưng chúng hoàn toàn không bay được. Các loài chim thiên nga, vịt và các loài chim nước ngọt điển hình khác thường di chuyển vào cửa sông hay các phá ven biển, nơi mà chúng có thể gặp phải dầu hay các chất nhũ tương hóa hòa tan hơn là khi chúng ở sông hay hồ.Không giống như các loài động vật có xương sống cấp dưới và các loài động vật không có xương sống, chim có thể giữ được một thân nhiệt ổn định. Bộ lông của chúng, đặc biệt là ở phần cánh đóng vai trò như một bề mặt nhẹ nhưng có sức nâng lớn, nó cũng có tác dụng bảo vệ cho cơ thể chim; lớp lông tơ phía dưới tạo nên một lớp xốp gồm các ô li ti có chứa khí, bên ngoài là một lớp lông phẳng có tính không thấm nước và có hình dáng khí động học. Hơn nữa, dầu tiết ra từ tuyến dầu mà chim sử dụng khi rỉa lông cũng đóng góp vào tình kháng nước của lông chim, nhưng yếu tố quan trọng nhất là do sự liên kết cơ học chặt chẽ của các cấu trúc hiển vi của các lông phủ. Bề mặt các lông phủ cũng hóa sừng và có tính kháng nước như lông động vật hay vảy ở bò sát. Lông chim phần nào có tác dụng cách nhiệt và các sợi lông cài vào nhau giữ không cho nước xâm nhập vào lớp Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 41 lông tơ ở dưới. Tuy nhiên, không như phần lớn các động vật thủy sinh, bộ lông này lại có tính ưa dầu. Bất cứ tiếp xúc nào với dầu cũng làm dầu bám chặt vào lông chim thay vì rời ra. Các loại dầu thô, nhẹ có khả năng xâm nhập qua da một cách dễ dàng lại thường hay xuất hiện trong vùng nước trên mặt biển khi xay ra các tai nạn tràn dầu, đó cũng lại là nơi chủ yếu xảy ra hoạt động sống của chim biển. Điểm khác biệt về tập tính sống đó của chim biển dẫn đến khả năng bị nhiễm dầu lớn ở chim biển khi chúng gặp phải một vùng dầu loang nào đó. Chim anka và chim thợ lặn hay bơi lội phía dưới mặt nước nên có nguy cơ bị nhiễm dầu rất lớn; khi chúng lặn xuống nước, chúng thường nổi lên trên mà không để ý, do đó, phần cơ thể bị nhiễm dính dầu nhiều nhất là đầu, lưng và cánh. Vì vậy ngay sau khi bị dầu phủ bề mặt, các lông cánh không cài vào nhau nữa khiến chim biển mất đi tính cách nhiệt và có thể bị chết. Dầu mỏ cũng làm chim khó bay, đồng thời dầu có thể đi vào cơ thể chim khi rỉa lông.Trong thập kỉ 70, ở vùng biển Đại Tây Dương và Biển Bắc, đã có hàng chục vạn chim biển và vô số cá bị ô nhiễm dầu, nhiều loài hải sản quý hiếm đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Một dẫn chứng cụ thề là vụ tràn dàu của tàu Prestige. Đây là vụ tràn dàu cực kỳ nghiêm trọng, làm 15.000 động vật biển bị chết hoặc bị phủ kín dầu. Hệ sinh thái biển Galicia phải mất hàng chục năm mới trở lại bình thường.Chim vẹt xám - loài chim biển to, đẹp, có sải cánh dài hàng mét là động vật biển đặc trưng nhất ở Tây Ban Nha bị chết tới hàng ngàn con. Những con chưa bị chết cũng bị bám đầy dầu. 24 loài rong và tảo biển quý hiếm biết mất hoặc không thể phát triển được vì dầu bám vào. Chim : Mòng biển 584 ppm ở tế bào não sau khi có dầu loang; Loài chim murre 8820 ppm trong toàn cơ thể sau khi có dầu loang. Diễn ra quá trình tích tụ sinh học của hydrocacbon trong cơ thể sinh vật nơi môi trường bị ô nhiễm, kết quả nghiên cứu của Macleod và Clack (1977) . Ô nhiễm dầu cũng làm biến đổi cân bằng oxy, gây ra độc tính tiềm tàng trong hệ sinh thái (HST), cản trở hoạt động kinh tế ở vùng ven biển. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 42 Hình 11 - Ảnh hưởng đến hệ sinh thái Hình 12 - Hơn 2000 con chim cánh cụt ở Nam Phi bị ảnh hưởng bởi dầu tràn b. Thực vật : Rong biển, như hầu hết các loài thực vật khác và khác với phần lớn động vật, có thể qua khỏi sự phá hoại trong một khu vực mà không làm mất đi khả năng hồi phục. Nhiều loài tảo lớn hơn mọc trên bờ mọc gần nền của các cây khác và chúng bị mất các cá thể mọc phía rìa vào các cơn bão mùa đông hằng năm. Mọi tác động xấu của các vụ tràn dầu như vậy chỉ tồn tại trong một khoảng thời gian ngắn hơn đối với các loài rong biển mọc ở vùng ngập triều hơn là đối với động vật. Những loài tảo nâu lớn của các bờ biển vùng ôn đới được bao phủ bởi loại chất nhầy có khả năng ngăn không cho dầu thô, loãng xâm nhập qua. Ví dụ loài dầu thô từ Platform A bị dạt vào bờ biển kênh Santa Barbara, các mảng mọc dưới đáy biển của loài tảo bẹ to lớn Marcocystis pyrifera đã bảo vệ các loài thực vật và động vật sống ở dưới bằng cách ngăn dầu lại cho đến khi thủy triều ngập qua chúng (Nicholson & Climberg, 1971). Crapp (1969a) phát hiện ra loại dầu nhiên liệu nhẹ bám chắc vào loài Ascophullum nodosum ở Milford Haven và các loài như Pelvetia canaliculata có vẻ như hút dầu khi chúng bị khô khi triều xuống, do đó, các loài này bị chết khi bị mắc cạn. Các loại dầu bị nhũ tương hóa có thể bám tốt vào loài rong tía Porphyra umbilicalis khi xảy ra vụ “Torrey Canyon”. Hầu hết các loài tảo có thể sống sót sau các vụ nhiễm dầu như vậy (Smith, 1968) nhưng loài tảo nhỏ bé Hesperophycus harveyanus bị bám dầu nhiều đến nỗi hình thành nên một Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 43 lớp “áo”quá nặng và chúng bị các con sóng làm cho vỡ vụn (California Department of Fish and Game, 1969; Straughan, 1971c). Một vài bờ biển ở Puerto Rico bị bóc trần lớp tảo mọc bên trên sau vụ tràn dầu Argea Prima (Diaz – Piferrer, 1962) và Spooner (1971) quan sát thấy sự phá hủy tương tự ở loài tảo thạch y bị bám quá nặng bởi loại dầu rất đặc từ vụ Arrow ở Nova Scotia. Nicholson & Climberg so sánh quần thể thực vật ở các bờ biển phía nam Califoria sau vụ tràn dầu với các quần thể thực vật đã được tiến hành khảo sát cách đây 12 – 15 năm và thấy có sự giảm đi trung bình khoảng 63% số các loài tảo, trong đó, giảm nhiều nhất là loài tảo đỏ. Loài tảo đỏ yếu ớt cũng đã phải chịu sự tàn phá lớn nhất trong suốt thảm họa “Torrey Canyon” và từ các chất bị nhũ tương hóa từ dầu diesel không được xử lý tràn ra trong vụ “Tampico Maru” . Loại Tảo ở vùng triều (Enteromorpha clathrata) sau khi có dầu tràn, nồng độ hydrocacbon là 429 ppm. Loại cỏ ở đầm lầy ngập mặn (Sartina alternifrola) sau khi có dầu tràn là 15 ppm. Cây hai lá mầm ở vùng cửa sông giao triều (Zostera marina) sau khi có dầu tràn là 17 ppm. V. CÁC PHƯƠNG PHÁP GIẢI QUYẾT DẦU TRÀN. 1. Các dạng ô nhiễm do tràn dầu. a.Tràn dầu trên mặt nước (dạng lỏng) : thường xảy ra ở sông, biển do các con tàu chở dầu gặp sự cố hay vỡ đường ống dẫn dầu từ biển vào đất liền. Ngoài ra trong quá trình khai thác các túi dầu ngoài biên khơi bị vỡ và tràn ra ngoài mặt biển. b.Tràn dầu trong lòng đất (dạng lỏng và rắn): do dầu các túi dầu trong lòng đất bị vỡ tràn ra ngoài hay các vật dụng chứa dầu bị thủng dẫn đến dầu tràn ra và thấm vào trong lòng đất. c.Tràn dầu trên mặt đất: do dầu bị tràn ra mà không thấm được vào lòng đất, chịu nhiều tác động của các yếu tố tự nhiên nên dầu có thể bị đóng cục lại (dạng rắn). 4. Phương pháp giải quyết. a.Phương pháp vật lý: khi có sự cố tràn dầu xảy ra thì phải có các biện pháp để hạn chế thấp nhất các ảnh hưởng xấu đến môi trường .Thu hồi dầu trên mặt nước bằng các phao quay nổi (boom) và thiết bị hút dầu (skimmers), thu hồi dầu trên bờ bằng các thiết bị xúc bốc vật liệu bị nhiễm dầu hoặc sử dụng các vật liệu thấm dầu.Dùng các loại phao quây khoanh vùng không để dầu tràn ra xa, hút và tái chế. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 44 Các biện pháp thu gom: -Khoanh vùng ô nhiểm và huy động phương tiện, công nhân môi trường và người dân trong vùng để thu gom. -Sử dụng tàu, hoặc ca nô kéo lưới bao dầu để thu gom các vệt dầu lớn. -Làm sạch khu vực bị nhiễm dầu bằng cách xịt hoặc phun nước (có thể bằng thủ công hoặc bằng phương tiện như trực thăng….) -Đốt dầu tràn trên các bãi biển. b.Phương pháp hóa học: phân tán dầu trên biển bằng các chất học (chất phân tán, chất hoạt động bề mặt, các chất keo tụ…), đốt tại chỗ hoặc chuyển đến vị trí khác để xử lý. Sử dụng các hóa chất làm kết tủa hoặc trung hòa dầu tràn, thường thực hiện băng các phương tiện như trực thăng và trên phạm vi rộng lớn. Hình 16 - Sử dụng trực thăng để phun các hóa chất tạo kết tủa dầu c.Phương pháp sinh học: sử dụng các chế phẩm sinh học kích quá trình sinh trưởng và phát triển của một số loài vi sinh vật phân hủy dầu, nguồn hydrocacbon của dầu sẽ được sử dụng làm nguồn cacbon duy nhất, hoặc những sản phẩm phân hủy hydrocarbon của vi sinh là nguồn cơ chất để sinh trưởng cho những vi sinh vật khác. Phương pháp sinh học là phương pháp xử lý dầu tràn có hiệu quả và an toàn cho môi trường nhất hiện nay, được sử dụng kế tiếp ngay sau khi các biện pháp ứng cứu nhanh. Trong quá trình sinh trưởng và phát triển của một số loài vi sinh vật, nguồn hydrocacbon của dầu có thể được sử dụng làm nguồn cacbon duy nhất, hoặc những sản phẩm phân hủy hydrocarbon của vi sinh này lại là nguồn cơ chất để sinh trưởng Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 45 cho những vi sinh vật khác. Hydrocacbon được oxy hóa, bẻ mạch và sản phẩm sau cùng là các chất đơn giản: các axit hữu cơ, CO2, nước và sinh khối vi sinh vật các sản phẩm này không gây ô nhiễm cho môi trường. Khi nguồn hydrocarbon đã tiêu thụ hết thì sinh khối vi sinh vật cũng tự bị phân rã theo chu trình sinh hóa và số lượng vi sinh vật lại trở về như trong điều kiện ban đầu. Có hai phương pháp sinh học phổ biến: -Kích hoạt vi sinh vật (biostimulation): là bổ sung chế phẩm sinh học có chứa chất dinh dưỡng cần thiết: nitơ (NH4NO3), phốt pho (K2HPO4, KH2PO4), các khoáng chất… cho hệ vi sinh vật bản địa có khả năng phân hủy dầu. Vi sinh vật cần nguồn dinh dưỡng cacbon, nitơ, phốt pho hợp lý để sinh trưởng và phát triển. Ngoài chất dinh dưỡng còn bổ sung thêm chất hoạt động bề mặt sinh học để tăng diện tích tiếp xúc giữa dầu và vi sinh vật, giúp cho chúng tiếp cận nguồn dinh dưỡng nhanh hơn. Phương pháp kích hoạt vi sinh được ứng dụng nhiều nhất hiện nay vì tính kinh tế: chi phí đầu tư thấp và thân thiện với môi trường. - Khác với phương pháp xử lý ô nhiễm sinh học bằng kích hoạt vi sinh vật, phương pháp Bổ sung vi sinh vật (bioaugmentation): là bổ sung chế phẩm sinh học có chứa vi sinh vật phân hủy dầu vào môi trường bị ô nhiễm. Phương pháp này khá phức tạp, chi phí xử lý cao vì phải sản xuất chủng vi sinh vật phân hủy dầu ở quy mô phòng thí nghiệm và không chắc rằng ra ngoài môi trường chúng có thể cạnh tranh được với các chủng có sẳn trong môi trường đó để sinh trưởng và phát triển. Hình 14 - Công nhân khoanh vùng ô nhiễm để thu gom Hình15 - Xịt nước để rửa dầu tràn Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 46 E. XỬ LÝ Ô NHIỄM TRÀN DẦU BẰNG PHƯƠNG PHÁP VI SINH Hiện nay, các trung tâm nghiên cứu, các tập đoàn kinh tế và hãng hóa dầu lớn thuộc các công ty đa quốc gia trên thế giới đang tích cực nghiên cứu và bước đầu thành công trong việc tạo ra những con vi sinh vật chuyên ăn dầu hay hoá chất cùng chế phẩm sinh học phân hủy dầu tràn. Qua quá trình nghiên cứu, các nhà khoa học đã phân lập, tuyển chọn được hơn 400 chủng vi sinh vật có khả năng xử dụng dầu thuộc các chi: Aspergillus; Clasdosporium; Penicillium… Vi sinh vật trong môi trường có dầu mỏ ( đặc biệt là xạ khuẩn phân hủy dầu mỏ rất tốt) với điều kiện thích nghi chúng có thể ăn được dầu mỏ (sử dụng hợp phần dầu mỏ làm cơ chất dinh dưỡng nguồn cac bon) .Chúng dùng một phần cơ chất là dầu mỏ để xây dựng tế bào đồng thời phân hủy thành phần dầu mỏ đến CO2. Có hai cách sử dụng vi sinh vật để xử lý ô nhiễm dầu: I. SỬ DỤNG VI SINH VẬT CÓ SẴN TRONG MÔI TRƯỜNG BỊ Ô NHIỄM: Sử dụng các vi sinh vật hiện diện tự nhiên trong vùng bị ô nhiễm dầu.Để làm được điều này, người ta bơm ôxy vào vùng bị ô nhiễm và cung cấp một hỗn hợp dinh dưỡng để làm gia tăng nhanh chóng số lượng vi sinh vật. Hỗn hợp được biết đến nhiều nhất là Inipol (gồm phosphates và nitrates) do hãng Elf-Aquitaine phối hợp với Viện Hải dương học Paul-Ricard chế tạo. 1. Vi sinh vật điển hình thứ nhât đó là vi khuẩn chuyên ăn dầu: Alcani vorax Borku mensis . (Ảnh: fraunhofer.de) Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 47 Alcanivorax Borkumensis là tên một loài vi khuẩn chuyên sống trong những vùng nước bị nhiễm dầu. Sinh vật biển nhỏ bé này hầu như không được tìm thấy trong các vùng nước sạch, nhưng lại có mặt ở dòng thủy triều đen nhỏ nhất. Quá trình trao đổi chất của nó dựa vào các hydrocarbon là nguồn cung cấp carbon và năng lượng duy nhất. Qua quá trình giải mã gien của vi khuẩn Alcanivorax Borkumensis người ta nhận thấy rằng: Alcanivorax Borkumensis có mang những gien có khả năng phân huỷ dầu đặc hiệu hơn so với các loài vi khuẩn phân hủy dầu khác. Alcanivorax Borkumensis có thể tăng sinh một cách hiệu quả và hầu như chỉ sinh sống nhờ hydrocarbon trong dầu thô. Nó có thể phân hủy một lượng lớn hydrocarbon. Loài vi khuẩn này sản sinh những chất hoạt hóa bề mặt (surfactant) sinh học góp phần chuyển chất dầu sang trạng thái nhũ tương và tăng tốc quá trình phân hủy. Vi khuẩn Alcanivorax Borkumensis (Ảnh: genetik.uni-bielefeld) Đặc điểm nổi bật của Alcanivorax Borkumensis là mặc dù không hề có mắt lẫn mũi nhưng loài vi khuẩn này có thể nhận biết môi trường xung quanh và vùng dầu ô nhiễm nhờ các sensor tập trung ở một đầu cơ thể. Cơ cấu này cho phép chúng định hướng nguồn lương thực để di chuyển có mục đích. Vi khuẩn này là một sinh vật đơn bào và chúng sử dụng các receptor (các thành phần nhận biết của các tế bào thần kinh kiểm tra chất lượng và thông tin gửi đến bộ não) để có thể phân tích dữ liệu nhận Mô hình một nhiễm sắc thể của vi khuẩn Alcanivorax Borkumensis (Ảnh: nouvelobs) Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 48 được. Các receptor của vi khuẩn kết hợp lại với nhau thành một “lưới mắt cáo” trên bề mặt của vi khuẩn để khuếch đại những thay đổi dù nhỏ nhất trong môi trường, từ đó dẫn tới những phản ứng cụ thể bên trong tế bào. Alcanivorax Borkumensis có thể nhận biết một thay đổi nhỏ chỉ bằng 0,1% của môi trường xung quanh. Các nhà khoa học cho rằng, từ trước đến nay chưa có một hệ thống nào nhạy bén đến vậy. Các dữ liệu trong bộ gien và việc phân tích chức năng cung cấp cho các nhà khoa học một cơ sở kiến thức với giá trị vô giá nhằm tìm cách giảm những thiệt hại về môi trường do nạn tràn dầu ở biển. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 49 . 2. Chủng vi khuẩn được sử dụng thứ hai là SG-7: Thuộc họ Pseudomonas, Gram âm và CHĐBMSH- SG7 thuộc nhóm Glycolipids có khả năng phân hủy dầu DO khá mạnh: Trong 80% dầu DO của dịch nhiễm ban đầu có đến 17-18 % đã bị chuyển hóa trong vòng 3 ngày. Chủng vi khuẩn này xử dụng cacbon từ Cn-Cm. Chủng vi khuẩn SG-7 bắt đầu sinh ra chất phân hủy dầu CHĐBMSH sau 2 ngày ở điều kiện thích hợp. CHĐBMSH- SG7 ở dạng dịch nuôi có khả năng làm giảm sức căng bề mặt của môi trường nuôi cấy từ 50,8 N/m xuống 31,2 N/m và thể hiện tính tạo nhũ mạnh với xilen n-hexan và dầu DO. So với SDS một chất hoạt động bề mặt hóa học thì CHĐBMSH- SG7 có hoạt tính cao hơn ngàn lần. Phương pháp nuôi vi sinh vật trong dầu : Sử dụng phương pháp kích thích sự phát triển của các loài vi sinh vật bản địa (có sẵn trong tự nhiên), có khả năng phân Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 50 hủy dầu hoặc các chất gây ô nhiễm khác trong những điều kiện khác nhau của vùng bị ô nhiễm. Có 3 chế phẩm do các nhà khoa học Việt Nam tạo ra được sử dụng để cung cấp chất dinh dưỡng cho vi sinh vật trong môi trường bị ô nhiễm dầu đó là: + Chế phẩm OilCleanser 1 để nuôi vi sinh vật phân huỷ dầu. Khi xảy ra sự cố tràn dầu, OilCleanser 1 được đưa vào môi trường ô nhiễm. Nó sẽ giải phóng trong thời gian thích hợp chất dinh dưỡng và các chất vi lượng khác để kích thích VSV có khả năng phân hủy dầu sinh trưởng và phát triển. Phương pháp này được gọi là “kỹ thuật nhả chậm”. OilCleanser 1 là chế phẩm sử dụng cho phân hủy sinh học ở điều kiện kỵ khí. + Chế phẩm OilCleanser 2 phân hủy sinh học ở điều kiện hiếu khí. + Chế phẩm OilCleanser 3 được dùng để xử lý nước thải ở bể sục khí khi cặn thải bị nhiễm dầu... Trong quá trình xử lý nước thải, cặn thải nhiễm dầu tại kho K130 và tại Khe Chè (Quảng Ninh), sau khi sử dụng OilCleanser 1 với thời gian nhả chậm từ 1 đến 9 tháng và OilCleanser 2, 3 đã cho kết quả rất khả quan. Hàm lượng dầu trong nước thải đã giảm tới trên 98%, đặc biệt các hydrocarbon thơm (tác nhân ô nhiễm có khả năng gây ung thư) đã hoàn toàn bị loại bỏ. Về vấn đề kinh tế thì chi phí cho việc xử lý 0,914 m3 ô nhiễm bằng phân hủy sinh học chỉ hết từ 40 đến 250 USD. Trong khi đó các phương pháp khác đều có giá thành cao hơn nhiều. Chẳng hạn, xử lý bằng phương pháp đốt có thể lên tới 250 đến 800 USD, chưa kể nó có thể gây ô nhiễm không khí và ô nhiễm nước ngầm. Qua đó cho ta thấy phương pháp xử lí dầu tràn dựa trên những vi sinh vật có sẵn trong tự nhiên đã mang lại một hiệu quả rất to lớn. Không những vậy phương pháp này còn giải quyết được vấn đề ô nhiễm thứ cấp mà các phương pháp khác không có được. Nếu nhập công nghệ từ nước ngoài để sản xuất những chế phẩm như OilCleanser 1 phải tiêu tốn khoảng... 3 triệu USD. Tuy nhiên năm 1996, sau những mày mò và thành công ban đầu trong phòng thí nghiệm các nhà khoa học Việt Nam đã triển khai ở quy mô pilot (sản xuất thử nghiệm) chỉ với kinh phí vài chục triệu đồng do Nhà nước cấp. Và đề tài đã được đánh giá là một trong số bảy đề tài xuất sắc của Chương trình Công nghệ sinh học quốc gia năm 2001. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 51 II. SỬ DỤNG VI SINH VẬT ĐƯỢC NUÔI CẤY, TUYỂN CHỌN TRONG PHÒNG THÍ NGHIỆM: Phương pháp này khó thực thi hơn nhưng lại hiệu quả hơn. Để xử lí dầu ô nhiễm ta bơm vào khu vực ô nhiễm các siêu vi khuẩn đã được tuyển lựa ở phòng thí nghiệm. Hiện nay các nhà khoa học cũng đang tích cực nghiên cứu để chuyển tổ hợp 4 gen từ 4 chủng có khả năng cắt mạch hữu cơ của dầu mỏ vào cùng một chủng vi khuẩn và dùng chủng vi khuẩn đó để phân hủy lớp dầu loang trên biển. Chủng vi khuẩn được chọn là Pseudomonas Putida, sống trong đất, ăn carbon, nitơ, hydro và ôxy có mặt trong các vật chất hữu cơ như xác thực vật chết. Quá trình nuôi cấy: Pseudômnas Putida được nuôi cấy trong phòng thí nghiệm với môi trường thuận lợi nhất cho vi khuẩn phát triển. Vi khuẩn được nuôi bằng những thức ăn ưa thích, trong đó có nitơ và ôxy. Một dòng dầu styrene ổn định được cấp cho vi khuẩn, giúp chúng tăng trưởng. Sau khi quần thể lớn tới kích cỡ nhất định, người ta dừng cấp nitơ cho chúng, điều đó kích thích vi khuẩn bắt đầu dự trữ carbon để dùng về sau. III. HÓA CHẤT, CHÉ PHẨM SINH HỌC PHÂN HỦY DẦU TRÀN. Ba sản phẩm dùng để phân huỷ dầu thô bằng vi sinh vật đó là:LOT 11(xử lí dầu thô tràn trên đất ); SOT (xử lí dầu dạng rắn ); LOT (xử lí dầu dạng lỏng). 1. Sản phẩm LOT 11: Được phun lên dầu tràn trên đất làm tan và rửa trôi dầu để chúng thấm qua đất xốp. Trong quá trình đó các bụi khoáng bao bọc cách hạt dầu kết tụ ngăn không cho chúng kết hợp thành các hạt lớn hơn. Sự hợp nhất về mặt vật lý trong mùn đất là quá trình phân huỷ học tự nhiên. Thời gian để dầu thô bị phân huỷ hoàn toàn là khoảng từ 4-6 tháng ở nhiệt độ 20-25 độ C. LOT 11 có thành phần không độc hại và cho phép có trong thực phẩm của người cũng như các loại mỹ phẩm. 2. Sản phẩm SOT: Xử lý dầu dạng rắn là một loại bột hỗn hợp không độc. Hạt bột có kích cỡ khoảng 20 - 500 micron. Khi rắc bột lên dầu tràn trên biển, nó sẽ thâm nhập và bám chặt vào dầu bằng các hạt khoáng của nó. Dể xử lý một lits dầu cần phải rắc 5kg bột này, khi dầu đã vào trong bột, trở thành khối lỏng kết tủa như là cặn dưới biển (trầm tích biển). Ở đó cặn môi này không gắn kết với trầm tích tự nhiên đang có mà thu hut Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 52 các vi sinh vật tồn tại trong tự nhiên (khoảng 8 loài vi sinh vật) chúng sẽ làm phân hủy dâu trong thời gian khoảng 3 tháng. Sản phẩm này có thể áp dụng đối với tất cả các loại dầu tự nhiên cũng như nguyên chất và hầu hết các sản phẩm hoá dầu. 3. Sản phẩm LOT: Xử lý dầu dạng lỏng là một hỗn hợp các loại rượu khác nhau không độc, là chất cô đặc hòa tan với nước. Người ta dùng giải pháp phun thành tia chất lỏng nay lên dầu đã bị thấm sâu trong đất. Dầu sẽ tự hòa tan va tự phân hủy trong đất bằng phương pháp sinh học với khoảng thời gian từ 4 - 6 tháng. Với sản phẩm xử lý dầu dạng lỏng này người ta có thể tắm cho chim và các loại động vật khác bị nhiễm dầu tràn, cũng như rùa đã dọc bờ biển và bãi biển bị ô nhiễm do dầu tràn. SOT và LOT xử lý được cả dầu thô, dầu DO, FO và các loại xăng. 4.Hóa chất chống dầu tràn Degroil: Giúp khắc phục sự cố dầu tràn để bảo vệ môi sinh. Hoạt chất này - giúp tăng khả năng phân hủy các tác nhân gây hại từ dầu mỏ.Đó là một cấu trúc hóa học khá phức tạp với các thành phần: aminoacid, đường phức, protein và enzyme. Degroil hoàn toàn vô hại đối với người và động vật, các vết bẩn từ dầu mỏ nhanh chóng biến mất khi sản phẩm này tiếp xúc với nó.Sản phâm do các nhà khoa học Nga sản xuất và cho ra thị trường vào năm tới. 5.Chất thấm và phân hủy sinh học dầu "Enretech-1": Có 2 công dụng: là chất thấm dầu và đồng thời phân hủy sinh học dầu. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 53 Sản phẩm có chứa các loại vi sinh vật tồn tại sẵn trong môi trường ô nhiễm dầu và chúng sẽ xử lí các chất độc hại thành vô hại. Vi sinh vật chỉ tồn tại và phát triển trong xơ bông của Enretech-1, không thể nuôi cấy phát triển ở môi trường ngoài "chủ" của chúng. Sản phẩm được sản xuất từ nguồn nguyên liệu tận dụng lại trong công nghiệp chế biến bông. Ðặc tính: - Hấp thụ nhanh các hợp chất hydrocarbon ở mọi dạng nguyên, nhũ tương từng phần hay bị phân tán. Khả năng hấp thụ gấp 2-6 lần trọng lượng bản thân. - Cô lập các chất lỏng mà nó hấp thụ, không nhả lại môi trường, do đó không phát sinh nguồn ô nhiễm thứ hai. - Phân hủy hydrocarbon bằng vi sinh tự nhiên có sẵn trong các xơ bông của Enretech-1. - Không độc hại đối với sức khoẻ con người, động thực vật và môi trường. - Hỗn hợp Enretech-1 & dầu bị hấp thụ là chất thải thông thường, có thể chôn lấp như chất thải không nguy hại do đạt các tiêu chuẩn an toàn của Bộ môi trường Mỹ (USA EPA TCLP 1311, 9095A & 9096). - Ðơn giản và an toàn khi sử dụng, không cần chuyên gia hay huấn luyện đặc biệt. Phạm vi sử dụng: - Enretech-1 được sử dụng cho ứng cứu khẩn cấp các sự cố tràn dầu trên đất, xử lý tại chỗ đất cát bị nhiễm dầu. - Khi việc thu gom dầu tràn bằng các biện pháp cơ học (phao quây, bơm hút, tấm thấm...) không thể thực hiện được ở trên/trong đất, bờ sông, bờ biển, các dải đá... bị nhiễm dầu thì Enretech-1 là giải pháp xử lý hiệu quả kinh tế nhất và triệt để nhất. 6. Chất hút dầu trên mặt nước "Cellusorb”: Là chất siêu thấm có khả năng hấp thụ các hỗn hợp dầu tràn vãi ở mọi dạng nguyên, nhũ hóa từng phần hay bị phân tán trên mặt nước. Cellusorb có khả năng hút tối đa gấp 18 lần trọng lượng bản thân, đặc biệt thích hợp cho xử lý tràn vãi dầu trên mặt nước. Cellusorb có đặc tính chỉ hút dầu chứ không hút nước. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 54 Trong qui trình sản xuất, các xơ bông của Cellusorb trải qua công đoạn được phun phủ một lớp parafin mỏng. Chính lớp parafin này làm cho các xơ bông của Cellusorb kị nước. Nhưng khi tiếp xúc với dầu (kể cả dầu nhũ tương trong nước), lớp bọc bằng parafin đó bị phá vỡ rất nhanh để cho các xơ bông tiếp xúc ngay với dầu và hút dầu. Ðặc tính và lợi ích: - Hút dầu nhanh trên nước. Khả năng hấp thụ nhanh của Cellusorb làm cho sản phẩm phù hợp lý tưởng cho việc ứng cứu tràn vãi dầu ở những nơi có hệ sinh thái nhạy cảm. - Là một chất siêu thấm - chỉ cần một lượng nhỏ sản phẩm cho xử lý. Ðộ nổi cao giúp dễ dàng thu vớt. - An toàn, không độc hại đối với động vật, thực vật trên cạn và dưới nước. - Dễ sử dụng và bảo quản. - Sản xuất từ nguyên liệu thô tái chế - 100% cellulose. Phạm vi sử dụng: Cellusorb được sử dụng ở các khu vực cảng, cầu tàu, vịnh, bãi biển, rừng ngập mặn... và bất cứ nơi nào có nguy cơ xảy ra sự cố tràn dầu trên nước. Khác với nhiều loại chất thấm khác, Cellusorb có thể hút triệt để váng dầu, làm mất hoàn toàn lớp óng ánh trên mặt nước. Cellusorb dùng cho: 1. Ứng cứu khẩn cấp các vụ tràn vãi dầu qui mô vừa và nhỏ trên biển, sông. Ðặc biệt thích hợp để sử dụng tại các khu vực nhạy cảm hay khó tiếp cận như bãi tắm, rạn san hô, rừng ngập mặn, vùng nước nuôi thuỷ sản.... 2. Lọc dầu ở dạng nguyên hay nhũ tương lẫn trong nước thải công nghiệp. 3. Lọc váng dầu tại các vùng nước nuôi thủy sản. 4. Thu gom dầu tại các bể, hố chứa dầu thải. 5. Lọc dầu lẫn trong nước: Hướng dẫn sử dụng: Xử lý dầu tràn trên mặt nước: - Rải một lượng chất thấm đủ để phủ lên toàn bộ phần mặt nước bị nhiễm dầu. Cellusorb sẽ nhanh chóng hút hết dầu. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 55 - Chất thấm sau sử dụng có thể dễ dàng thu vớt lên bằng máy hút, vợt hay lưới mắt nhỏ. Nếu vệt dầu loang đã lan vào bờ thì nên dùng Enretech-1 hoặc Floor Sweep - Cellusorb có thể được sử dụng ở dạng xơ hoặc ở dạng đã đóng gói thành phao quây, gối thấm. Có thể dùng máy thổi cao áp để rải chất thấm lên vùng mặt nước nhiễm dầu từ mạn tàu - Sản phẩm sau khi sử dụng có thể huỷ bằng cách: + Ðốt cháy cho nhiệt lượng 15.500 BTU/kg với lượng tro nhỏ hơn 5%. + Phân hủy sinh học bằng cách kết hợp với Enretech-1 Một trong những phương pháp lọc dầu lẫn trong nước hiện nay là sử dụng vật liệu Polyme có khả năng thấm dầu tốt. Xong Polyme không tự phân hủy được và trở nên đặc biệt độc hại đối sức khỏe con người và môi trường nếu hủy bằng cách đốt. Như vậy, Polyme lại tạo ra nguồn ô nhiễm thứ cấp nguy hại hơn. Cellusorb là vật liệu lọc lý tưởng để thay thế cho Polyme. Khi nước chảy từ trên xuống qua lớp lọc bằng Cellusorb, các xơ bông Cellusorb sẽ không thấm nước. Lớp parafin mỏng phủ bên ngoài các xơ bông có tác dụng ngăn không cho nước thấm vào bên trong, giống như "nước đổ đầu vịt". Nhưng nước lẫn dầu lại có thể dễ dàng phá lớp parafin đó để cho dầu/dầu nhũ tương bị hút vào bên trong các xơ bông Cellusorb. 1 kg Cellusorb có khả năng hút tới 18 kg dầu nên rất kinh tế. Cellusorb chế từ xenlulô tự nhiên nên hoàn toàn không độc hại khi hủy bằng cách đốt. Hỗn hợp Cellusorb và dầu có thể sử dụng như nhiên liệu cho các lò đốt, cung cấp nhiệt lượng 15.000BTU/kg hoặc phân hủy sinh học bằng cách trộn với Enretech-1. Ðóng gói: Cellusorb có dạng xơ, đóng gói trong bao 10 kg hoặc ở dạng gối thấm, phao quây. 7.Chất thấm dầu tràn vãi trên nền sàn "Enretech Kleen Sweep": Sử dụng công nghệ thấm mao dẫn được dùng cho các ngành công nghiệp, sửa chữa cơ khí và dân dụng. Enretech Kleen Sweep được sản xuất từ các sản phẩm cellulose tự nhiên tái chế, kết bao nhanh và triệt để chất tràn vãi làm cho bề mặt xử lý sạch và khô. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 56 Ðặc tính và lợi ích: - Hấp thụ nhanh các hợp chất hydrocarbon ở mọi dạng nguyên, nhũ tương hay phát tán. - Cô lập các chất lỏng mà nó hấp thụ, không nhả lại môi trường, do đó không phát sinh nguồn ô nhiễm thứ hai. - Phân hủy sinh học. - Không ăn mòn, không độc hại đối với sức khoẻ con người, động thực vật và môi trường. - Ðơn giản và an toàn khi sử dụng, không cần chuyên gia hay huấn luyện đặc biệt. Phạm vi sử dụng: Enretech Kleen Sweep được dùng để thấm dầu, nhiên liệu và diesel tràn vãi trên tất cả các bề mặt cứng. Sản phẩm cũng có thể sử dụng được đối với dầu động vật, dầu thực vật, dầu khoáng và tổng hợp. Floor Sweep còn có thể được dùng để thấm hút các loại dung dịch gốc nước như dịch thể (máu, nước tiểu và dịch ói), hoá chất dạng nước. Sử dụng Enretech Kleen Sweep rất đơn giản - "Một bước - Sạch khô". Chỉ cần rắc chất thấm lên vệt dầu tràn vãi và đảo đi đảo lại cho đến khi bề mặt khô. Sau đó quét gọn chất thấm cho vào thùng rác. Không cần găng tay, kính, khẩu trang hay quần áo bảo hộ khi sử dụng Floor Sweep trong điều kiện bình thường. Hướng dẫn sử dụng: Khi xảy ra sự cố tràn vãi dầu trên mặt sàn, trước hết phải ngăn chặn nguồn phát sinh (đóng van hay vòi, lật bình đổ lên...).Cắt miệng bao, rắc bột Enretech Kleen Sweep bao quanh vệt dầu tràn để tránh dầu loang rộng. Có thể dùng phao quây để quây vệt dầu hiệu quả hơn. Tiếp tục rắc bột Enretech Kleen Sweep phủ lên toàn bộ bề mặt có dầu tràn vãi.Dùng chổi cứng đảo qua đảo lại cho đến khi mặt sàn khô và sạch. Thông thường 1 kg chất thấm hút được 2-4 kg dầu. Nếu mặt sàn vẫn còn dấu vết của dầu thì có nghĩa là chất thấm hút dầu quá mức bão hòa. Cần bổ sung thêm Enretech Kleen Sweep. Bề mặt sau xử lý sạch hoàn toàn, không cần phải rửa bằng xà phòng hay bất cứ loại chất tẩy Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 57 rửa nào khác.Ðổ chất thấm đã sử dụng (hút dầu dưới mức bão hòa) vào thùng rác thải. Có thể hủy bằng cách đốt hay chôn như chất thải thông thường. Trong trường hợp tràn vãi dung dịch axit hay kiềm, phải sử dụng Enretech Acid Absorbent/Alkasorb Absorbent. Không dùng Enretech Kleen Sweep để thấm hút các dung dịch thuộc nhóm chất bị ôxy hoá (nhóm II hoặc cao hơn). Giữ sản phẩm khô ráo trước khi sử dụng.Đóng gói: Bao 10 kg. 8.Bộ ứng cứu khẩn cấp sự cố tràn vãi dầu (Oil Spill Emergency Response Kits): Được thiết kế để đáp ứng nhu cầu xử lý sự cố tràn vãi vừa và nhỏ một cách cơ động và hiệu quả tại các nhà xưởng, cho các phương tiện vận tải và tất cả các khu vực có nguy cơ xảy ra sự cố tràn vãi nhiên liệu, dầu trong công nghiệp, thương mại... Các sự cố tràn dầu lớn gây sự chú ý của công luận thường ít xảy ra, xong sự cố tràn vãi hoặc rò rỉ các chất lỏng như dầu, hóa chất ở mức độ nhỏ và vừa tại các cơ sở sản xuất, phân xưởng... lại rất thường xuyên. Khả năng ứng phó khẩn cấp có vai trò hết sức quan trọng nhằm kịp thời ngăn chặn nguy cơ cháy nổ, ô nhiễm môi trường cũng như nguy hại cho sức khoẻ con người. Với các bộ đồ ứng cứu Enretech, các doanh nghiệp có thể sẵn sàng ứng phó ngay lập tức với sự cố tràn vãi dầu tại nhà máy, phân xưởng hay do các phương tiện giao thông gây ra Ðặc tính và lợi ích: -Hấp thụ nhanh mọi dạng dung dịch. -Cô lập các chất lỏng mà nó hấp thụ. -Nhanh chóng, an toàn và dễ sử dụng. -Không độc hại đối với con người, động thực vật và môi trường. Qui cách đóng gói: Mỗi bộ đồ ứng cứu tập hợp các vật tư và dụng cụ riêng biệt phù hợp cho loại dung dịch tràn vãi và địa điểm tràn vãi. Thông thuờng mỗi bộ đồ ứng cứu bao gồm: chất thấm thích hợp đóng gói dạng bao, phao quây, gối thấm, khăn thấm, bao tay, xẻng xúc, thẻ hướng dẫn sử dụng... Tất cả đựng trong 1 thùng lớn có bánh xe, dung tích 120L - 240L, hoặc túi xách tay. Màu sắc chỉ định riêng cho mỗi loại dung dịch xử lý: Màu vàng: cho xử lý dầu; đỏ - axit; xanh da trời - dung dịch ăn mòn. Xử lý dầu tràn bằng vi sinh vật Nhóm 6.2 lớp DH0DL 58 G.TÀI LIỆU THAM KHẢO 1 - 2 - 3 - vi-sinh-vat.aspx 4 - m%E1%BB%8F 5 - Phan-huy-dau-tran- bang-vi-sinh-vat.aspx 6 -Theo BBC News, Tuổi trẻ 7 -Theo Sciences & Avenir, HTV 8 - nhiem.htm 9 -Việt Báo (Theo_VnMedia) 10 - contrung/7602_Vi-khuan-chuyen-an-dau.aspx 11 - 12 vat-Chuyen-gia-cao-cap-xu-ly-o-nhiem-moi-truong.aspx 13 - 14 Htm 15 - 16 -