Luận văn Mối tương quan giữa các chỉ số phát triển con người, phát triển kinh tế và phát triển giáo dục ở Đồng bằng Sông Cửu Long

giáo dục, sức khỏe và chất lượng sống có giá trị nội tại, phát triển con người có tầm quan trọng trực tiếp và trước mắt. Thêm vào đó, vì chất lượng năng lực con người được củng cố thông qua giáo dục tốt hơn, sức khỏe tốt hơn và tương tự như thế, nên phát triển con người cũng có tầm quan trọng gián tiếp to lớn. Sự thịnh vượng vật chất do phát triển con người tạo ra, đến lượt nó, có thể đóng góp làm tăng hơn nữa chất lượng cuộc sống con người. Tầm quan trọng của mối liên hệ gián tiếp này củng cố thêm sự phù hợp của phát triển con người mà không coi nhẹ tầm quan trọng trực tiếp của nó. 87 Quan điểm phát triển con người bao gồm ý nghĩa của vốn con người mà không làm mất đi quan niệm coi cuộc sống con người là mục đích của quá trình chứ không phải là phương tiện của sản xuất hay hoạt động kinh tế. Phát triển con người là nhiệm vụ hàng đầu và là khâu đột phá của chiến lược phát triển kinh tế - xã hội trong giai đoạn hiện nay. Con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Yếu tố quan trọng nhất của lực lượng sản xuất là con người có trình độ trí tuệ và tay nghề cao. Đầu tư phát triển nguồn lực con người là đầu tư quan trọng nhất và có hiệu quả nhất, là yếu tố quyết định bảo đảm thắng lợi của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. Muốn phát triển nhanh, bền vững, thực hiện đi tắt đón đầu, chúng ta không có con đường nào khác là phải dựa vào nguồn vốn quý giá nhất là truyền thống yêu nước, trí thông minh, tiềm năng sáng tạo của người Việt Nam. Xây dựng cuộc sống hạnh phúc, dân chủ, công bằng, văn minh, ngay trong điều kiện thu nhập bình quân đầu người chưa cao là cách làm hiệu quả và đảm bảo phát triển bền vững. Nhà nước tạo cơ hội bình đẳng cho sự phát triển toàn diện của mỗi cá nhân; tạo điều kiện để mọi người dân được hưởng các dịch vụ xã hội cơ bản, có cơ hội học tập suốt đời để nâng cao kiến thức, tay nghề, khuyến khích làm giàu theo pháp luật. Mọi công dân được thông tin đầy đủ về quyền, nghĩa vụ cà những lợi ích chính đáng; được tham gia quyết định và có trách nhiệm góp phần giải quyết những vấn đề của cộng đồng. Xây dựng mối quan hệ và nếp sống tốt đẹp, văn minh trong gia đình, cộng đồng đời sống của nhân dân, đặc biệt là ở nông thôn, các vùng khó khăn. Giữ vững và phát huy truyền thống tiết kiệm, tương ái, uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa, tôn vinh và chăm sóc những người có công với nước. Theo quan điểm kinh tế học phát triển, giáo dục phổ cập và chăm sóc sức khỏe cộng đồng, được xem là hai ngành “ngoại vi” của hoạt động kinh tế, tức là khả năng của chúng nhiều nhất cũng chỉ là tạo điều kiện cho xã hội phát triển tốt hơn; và vì vậy, nếu như hiệu quả kinh tế của hai lĩnh vực này không đủ lớn, thì cách giải quyết chỉ có thể là “rót” thêm vào đây một phần phúc lợi xã hội có thể. Nhưng nếu nhìn nhận vấn đề theo quan điểm phát triển con người, thì giáo dục phổ cập và chăm sóc 88 sức khỏe cộng đồng lại không phải chỉ là hai ngành sinh lợi hay không sinh lợi, cũng không phải chỉ là hai “vùng ngoại vi” có khả năng thúc đẩy xã hội tốt lên hay xấu đi. Mà đây là hai lĩnh vực thể hiện sự phát triển hợp lý hay không hợp lý của xã hội. Bởi lẽ, giáo dục phổ cập và chăm sóc sức khỏe cộng đồng chính là hai chỉ báo nói lên năng lực sinh thể và năng lực tinh thần của dân cư. Hai lĩnh vực này phát triển lành mạnh nghĩa là xã hội phát triển lành mạnh, chứ không phải chúng phát triển để tạo điều kiện cho xã hội phát triển. Sức khoẻ và kiến thức không chỉ là phương tiện để mọi người đạt đến một cuộc sống hạnh phúc mà chúng chính là thành phần cơ bản của cuộc sống hạnh phúc. Việc chăm lo cho giáo dục phổ cập và chăm sóc sức khỏe cộng đồng luôn luôn là sống còn và có ý nghĩa nhân văn ngay cả khi những lĩnh vực này không sinh lợi về kinh tế. 3.2. TIẾP TỤC NÂNG CAO CHỈ SỐ PHÁT TRIỂN CON NGƯỜI VÙNG ĐBSCL Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSCL đến năm 2020 đã xác định: cần nhanh chóng xây dựng vùng ĐBSCL trở thành vùng trọng điểm phát triển kinh tế của cả nước với tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, các mặt văn hóa, xã hội tiến kịp mặt bằng chung của cả nước; bảo đảm ổn định chính trị và an ninh quốc phòng vững chắc, làm chủ vùng biển; là địa bàn cầu nối để chủ động hội nhập, hợp tác kinh tế có hiệu quả với các nước trong khu vực. Trong thời gian tới, dự báo chỉ số phát triển con người vùng ĐBSCL tiếp tục tăng và phấn đấu đạt bằng hay cao hơn mức trung bình của cả nước. Giai đoạn 1999-2004, giá trị chỉ số HDI khu vực ĐBSCL có tốc độ tăng bình quân là 0,96%/năm. Đến 2010, nếu tăng với tốc độ này thì giá trị HDI sẽ tăng thêm 0,04, tức HDI ở mức 0,742. Trong khi đó, chỉ số HDI trung bình cả nước hiện đã đạt 0,731. Như vậy để nâng lên đáng kể giá trị HDI, chúng ta cần xác định các biện pháp tích cực và khẩn trương nhằm nâng giá trị HDI với mức tối thiểu 1-1,1%/năm. Đây là mức phải có nhiều nỗ lực, nhất là trong tình trạng giáo dục ở ĐBSCL còn nhiều bất cập như hiện nay. Ngoài ra cần lưu ý một số vấn đề sau: 89 - Chỉ số kinh tế có khả năng tăng nhanh nhất song cần chú ý đến chất lượng tăng trưởng kinh tế và mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với phát triển con người, đặc biệt là vấn đề việc làm và môi trường. - Chỉ số giáo dục có thể tăng được với những nỗ lực lớn, song cần chú ý đến chất lượng giáo dục đang có chiều hướng suy giảm. Đặc biệt, cần cụ thể hoá hơn vai trò của giáo dục trong việc tạo nguồn nhân lực đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế, công nghiệp hoá, hiện đại hoá. - Chỉ số tuổi thọ ít nhất cần duy trì như giai đoạn 2001-2005, lưu ý một số tác động tiêu cực tới chỉ số này là tình trạng tử vong do tai nạn giao thông (trung bình cả nước khoảng 30 người/ngày, tức hơn 10.000 người/năm, tập trung ở độ tuổi thanh niên và trung niên); sự gia tăng lây lan của HIV/AIDS; sự tăng lên của tỷ lệ người mắc bệnh lao, sốt rét, tâm thần... 3.2.1. Tiếp tục đẩy nhanh phát triển kinh tế vùng ĐBSCL Tiếp tục đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá, nhất là công nghiệp hoá, hiện đại hoá nông nghiệp, nông thôn, huy động cao nhất các nguồn lực để phát triển ĐBSCL với tốc độ tăng trưởng nhanh, nâng cao chất lượng tăng trưởng. Phấn đấu tốc độ tăng trưởng kinh tế đạt 10,5%/năm giai đoạn 2006-2010; khoảng 11,5%/năm giai đoạn 2011-2015 và 11%/năm giai đoạn 2016-2020. Đưa GDP/người của vùng đạt mức trung bình của cả nước trong giai đoạn 2011-2015 và đến năm 2020 gấp 1,1 lần bình quân chung của cả nước. Dự kiến, GDP bình quân đầu người vùng ĐBSCL đến năm 2010 đạt 1050 USD, năm 2020 khoảng 2300 – 2400 USD. Đẩy mạnh chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng giảm nhanh tỷ trọng nông nghiệp, tăng công nghiệp và dịch vụ cả trong GDP và cơ cấu lao động, bảo đảm an ninh lương thực cho đất nước và xuất khẩu. Chú trọng phát triển toàn diện kinh tế biển như: khai thác và nuôi trồng hải sản, dầu khí, du lịch, dịch vụ cảng biển và vận tải biển, công nghiệp đóng mới và sửa chữa tàu thuỷ. Đến năm 2010 tỷ trọng nông lâm ngư nghiệp trong GDP của vùng còn khoảng 36%, công nghiệp xây dựng đạt 30% và khu vực dịch vụ 34%, đến năm 2020 tỷ trọng nông nghiệp còn 21%, công nghiệp xây dựng tăng lên 43% và khu vực dịch vụ là 37%. 90 Gắn phát triển kinh tế với phát triển xã hội, xóa đói giảm nghèo, tạo việc làm, giảm chênh lệch về phát triển xã hội giữa các khu vực và giữa đồng bào dân tộc Kinh và đồng bào dân tộc thiểu số. Trong 5 năm, giải quyết việc làm cho khoảng 1,8 – 2 triệu lao đông trong độ tuổi. Đến năm 2010, duy trì tỷ lệ thất nghiệp của lao động trong độ tuổi khu vực thành thị dưới 5%, tăng tỷ lệ sử dụng thời gian lao động ở nông thôn lên 85%. Giảm tỷ lệ hộ nghèo của vùng xuống dưới 9% (theo chuẩn quốc gia giai đoạn 2006-2010). Đẩy mạnh thu hút đầu tư trên địa bàn từ các thành phần kinh tế trong và ngoài nước. Tổng đầu tư toàn xã hội trên địa bàn vùng chiếm khoảng 36-37% GDP trong giai đoạn 2006-2010 và khoảng 40-42% GDP trong giai đoạn 2011-2020. Tiếp tục đẩy nhanh đổi mới công nghệ ở các ngành và lĩnh vực. Tốc độ đổi mới công nghệ đạt bình quân 18-20%/năm; riêng trong một số ngành và lĩnh vực quan trọng đạt 22-25%/năm. Kim ngạch xuất khẩu tăng bình quân giai đoạn 2006-2010 trên 16%/năm, đến năm 2010 kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người đạt 350 USD, trong giai đoạn 2011-2020 kim ngạch xuất khẩu tăng bình quân trên 15%/năm, đến năm 2020 kim ngạch xuất khẩu bình quân đầu người đạt khoảng 1250 USD. Góp phần quan trọng vào bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và giữ vững mức xuất khẩu khoảng 4 triệu tấn gạo/năm. Phấn đấu đưa tỷ lệ lao động qua đào tạo của vùng ĐBSCL đến năm 2010 đạt 33%, năm 2020 khoảng 50%. Đẩy nhanh tốc độ đô thị hóa, đưa tỷ lệ đô thị hóa của vùng lên khoảng 25% vào năm 2010 và 40% vào năm 2020. Để thúc đẩy nhanh phát triển và xây dựng vùng ĐBSCL thành vùng kinh tế lớn của cả nước, cần thực hiện bằng được các khâu đột phá sau: + Đầu tư xây dựng mạng lưới giao thông hiện đại bao gồm xây dựng, nâng cấp các tuyến trục giao thông quan trọng như quốc lộ 1A, đường cao tốc thành phố Hồ Chí Minh - Cần Thơ, các tuyến N1, N2, xây dựng cảng biển quốc tế Cần Thơ, sân bay quốc tế Trà Nóc, Dương Tơ. 91 + Nâng cấp, hoàn thiện mạng lưới thuỷ lợi, ưu tiên các công trình thủy lợi phục vụ nuôi trồng thủy sản, khu vực trồng cây ăn trái quy mô lớn. + Phát triển nhanh giáo dục, đào tạo, dạy nghề, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực của vùng để đáp ứng yêu cầu của giai đoạn phát triển mới. + Đẩy mạnh phát triển khoa học - công nghệ, đưa nhanh các tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất, nhất là trong các lĩnh vực thủy sản và nông nghiệp. + Nhanh chóng phát triển các trung tâm kinh tế, làm bàn đạp đưa vùng đồng bằng sông Cửu Long hội nhập kinh tế khu vực và thế giới. Xây dựng thành phố Cần Thơ xứng tầm đô thị loại I, trở thành trung tâm động lực phát triển vùng, đi đầu trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá, đưa quy mô dân số của thành phố lên 2 triệu dân. Từng bước xây dựng Phú Quốc trở thành trung tâm du lịch, giao thương lớn của vùng, cả nước và khu vực. Nghiên cứu thành lập và phát triển khu kinh tế Định An (Trà Vinh). Thành lập Vùng Kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL (theo Quyết định 492/QĐ- TTg) bao gồm thành phố Cần Thơ, An Giang, Kiên Giang và Cà Mau. “Vùng kinh tế trọng điểm ĐBSCL tiếp tục là trung tâm lớn về sản xuất lúa gạo, nuôi trồng, đánh bắt và chế biến thủy sản... có vai trò quan trọng trong chuyển giao công nghệ sinh học, cung cấp giống, kỹ thuật…. cho cả vùng ĐBSCL...” + Phát triển đa dạng các phân ngành công nghiệp, không chỉ công nghiệp phục vụ nông nghiệp, trong đó đẩy nhanh xây dựng cụm công nghiệp khí - điện - đạm Cà Mau, trung tâm điện lực Ô Môn, nhà máy lọc dầu Cần Thơ, cơ khí đóng tàu, công nghệ thông tin... 3.2.2. Tăng cường phát triển giáo dục Thực sự coi phát triển giáo dục và đào tạo là khâu đột phá, là nhân tố quyết định sự phát triển nhanh và bền vững của vùng. Tập trung sức chỉ đạo để thực hiện bằng được mục tiêu đã đề ra trong Nghị quyết số 21-NQ/TW ngày 20-1-2003 của Bộ Chính trị: đến năm 2010 giáo dục - đào tạo ở ĐBSCL bằng mức bình quân chung của cả nước. 92 Phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề ĐBSCL phải đặt trong mối quan hệ phát triển tổng thể và đồng bộ với phát triển kinh tế-xã hội. Coi phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề ở ĐBSCL không chỉ phục vụ cho sự nghiệp phát triển của vùng, mà còn là sự nghiệp phát triển kinh tế-xã hội chung của cả nước. Trung ương, địa phương và nhân dân cùng nhau chung sức thực hiện tốt nhiệm vụ này. Mở rộng quy mô giáo dục và đào tạo ở ĐBSCL phải đi đôi với việc tăng cường các điều kiện bảo đảm chất lượng giáo dục và đào tạo. Đi đôi với phát triển về lượng, phải đặc biệt chú trọng chất lượng tri thức và phẩm chất con người trong quá trình đào tạo. Phải phát huy sức mạnh tổng hợp trong đầu tư để phát triển giáo dục và đào tạo. Ngân sách nhà nước đóng vai trò chủ yếu, đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa, huy động thêm sự đóng góp của toàn dân, của các thành phần kinh tế tham gia vào phát triển sự nghiệp giáo dục và đào tạo. Củng cố vững chắc kết quả xoá mù chữ và phổ cập giáo dục tiểu học, từng bước phổ cập trung học cơ sở, trong đó Nhà nước đóng vai trò cơ bản, nhất là thông qua chi tiêu cho giáo dục. Đây là giải pháp quan trọng giúp đông đảo người nghèo, trước hết là các trẻ em nghèo, có cơ hội tiếp cận tri thức cơ bản cũng như giúp nâng cao năng lực phát triển chung của xã hội Đến năm 2010 giáo dục, đào tạo và dạy nghề ĐBSCL đạt chỉ số phát triển của các ngành học, bậc học ngang bằng mức bình quân chung của cả nước; có 50% tỉnh đạt phổ cập trung học phổ thông; giảm tỷ lệ lưu ban, bỏ học ở giáo dục phổ thông xuống dưới mức bình quân chung cả nước; đặt trọng tâm vào việc phát triển quy mô giáo dục nghề nghiệp, bao gồm sơ cấp nghề, trung cấp nghề và cao đẳng nghề và đào tạo trung học chuyên nghiệp, mở rộng diện dạy nghề cho nông dân; mở rộng quy mô giáo dục đại học và sau đại học nhằm từng bước điều chỉnh cơ cấu và trình độ lực lượng lao động, tăng số lượng sinh viên/1 vạn dân. Phấn đấu đến năm 2015, trình độ phát triển giáo dục và đào tạo, tỷ lệ lao động đã qua đào tạo của ĐBSCL cao hơn chỉ số trung bình của cả nước. Để đạt mục tiêu trên, ĐBSCL cần tập trung vào những vấn đề cơ bản sau: 93 3.2.2.1. Tuyên truyền sâu rộng trong toàn xã hội tham gia phát triển giáo dục và đào tạo Để thay đổi căn bản tập quán, nếp sống, cách nghĩ, coi giáo dục là động lực để phát triển, việc học là trách nhiệm của cá nhân, tổ chức và địa phương, cần thiết phải thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, mở cuộc vận động sâu rộng nhằm tuyên truyền, giáo dục nâng cao nhận thức xã hội về việc đi học của mỗi cá nhân và việc đảm bảo quyền học tập cho trẻ em của các bậc cha mẹ và người lớn tuổi, làm cho mỗi gia đình, mỗi người dân, mỗi cơ quan, cấp uỷ Đảng, chính quyền, đoàn thể và tổ chức quần chúng xã hội trong vùng nhận thức một cách đầy đủ về ý nghĩa quan trọng của giáo dục và đào tạo trong công cuộc xoá đói giảm nghèo, từng bước nâng cao mức sống, cải thiện điều kiện sống và bảo đảm công bằng xã hội; đồng thời nâng cao trách nhiệm của mỗi tổ chức, đơn vị, cơ quan từ trung ương đến địa phương trong việc triển khai nhiệm vụ phát triển giáo dục và đào tạo của đồng bằng sông Cửu Long. 3.2.2.2. Cải cách chương trình giáo dục – đào tạo và cách dạy và học Đây là yêu cầu bức xúc và có tầm quan trọng hàng đầu trong toàn bộ nhiệm vụ đổi mới hệ thống giáo dục – đào tạo. Chương trình phải đáp ứng được mục tiêu tạo nền tảng tri thức cho sự phát triển con người toàn diện, đồng thời, phải phù hợp với yêu cầu mới của thời đại toàn cầu hóa và kinh tế tri thức. Theo nghĩa đó, chương trình cũng cần dành một tỷ lệ thích đáng cho các môn học cung cấp lại các tri thức công cụ - tối thiểu của thời đại. Hiện nay, việc đọc thông thạo tiếng mẹ đẻ là chưa đủ, việc phổ cập tiếng Anh và kiến thức cơ bản về công nghệ thông tin và internet cho học sinh trung học là bắt buộc. Không thể để tình trạng học sinh các tỉnh trong vùng khi vào học ở các trường chuyên nghiệp hoặc đại học, việc học ngoại ngữ và vi tính mới bắt đầu từ đầu, sẽ không theo kịp học sinh thành phố, làm ảnh hưởng đến kết quả học tập của các em. Đồng thời, xây dựng, ban hành các chương trình, giáo trình đào tạo với các ngành nghề phù hợp với đặc điểm văn hóa, phong tục, tập quán của nhân dân và nhu cầu thực tế của địa phương; nghiên cứu xây dựng các chương trình, giáo trình dạy nghề đặc thù (tiếng Khmer) phù hợp với trình độ của học sinh dân tộc thiểu số... Xây dựng kế hoạch năm học linh hoạt phù hợp với điều kiện tự nhiên của vùng đồng bằng sông Cửu Long 94 để bảo đảm thời gian học nghề của học sinh; tổ chức các mô hình dạy nghề đa dạng, linh hoạt phù hợp với đặc điểm của từng nhóm đối tượng trên từng địa bàn; phát triển dạy nghề lưu động, tạo điều kiện thuận lợi cho các nhóm đối tượng khó khăn, yếu thế được tham gia học nghề, tự tạo việc làm... Cách học thụ động và cách dạy theo lối “áp đặt” và với mục tiêu cung cấp khối lượng lớn thông tin đã tỏ ra lạc hậu, thậm chí là có hại. Cách dạy và học cần chuyển mạnh sang hướng trang bị các phương pháp thu nhận, xử lý thông tin và tri thức cũng như phát triển năng lực xác định và giải quyết vấn đề. Ngay trong nhà trường, các kênh chuyển tải tri thức cũng phải được đa dạng hoá. Chương trình, cách dạy và học mới, dĩ nhiên, đòi hỏi chất lượng mới đối với đội ngũ giáo viên. Sự hỗ trợ của Nhà nước và quốc tế và nỗ lực của bản thân nhà truờng, giáo viên trong môi trường ngày càng nhiều cơ hội học tập có thể lựa chọn sẽ tạo ra sự chuyển biến mạnh mẽ đối với việc nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên. 3.2.2.3. Nâng cao năng lực đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục Tổ chức đa dạng chương trình đào tạo nhằm nâng cao trình độ đội ngũ giáo viên hiện hữu, nâng chuẩn đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Tăng cường đội ngũ giảng dạy từ các nơi khác đến với một chế độ đãi ngộ hợp lý. Đây chính là nguồn chủ yếu cho đào tạo nghề, đào tạo cao đẳng, đại học và trình độ cao hơn. Thực hiện đề án đào tạo giảng viên cho các trường đại học cao đẳng đến năm 2020 với ba phương án: đào tạo ở trong nước, đào tạo ở nước ngoài và kết hợp đào tạo trong và ngoài nước. Trước mắt tập trung nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý, cán bộ giảng dạy thông qua các chương trình đào tạo tiến sĩ cho giảng viên các trường cao đẳng, đại học trong khu vực, nhất là những trường mới thành lập. Tập trung giao nhiệm vụ cho một số Trường đại học và Viện nghiên cứu lớn trong nước, đặc biệt là các đại học theo hướng nghiên cứu đảm nhiệm việc đào tạo số tiến sĩ trong nước với sự tham gia của các giáo sư được mời từ những đại học có uy tín trên thế giới. Phát huy cao độ nội lực của từng tỉnh, đồng thời tăng cường hợp tác quốc tế trong giai đoạn hội nhập. Trường đại học Cần Thơ, An Giang tiếp tục thực hiện công tác đào 95 tạo nâng chuẩn trình độ của giảng viên. Mở rộng quan hệ hợp tác với các cơ sở đào tạo trong và ngoài nước, tìm kiếm cơ hội cho giáo viên nhận học bổng tài trợ. 3.2.2.4. Tăng cường cơ sở vật chất - kỹ thuật Mở rộng mạng lưới trường học, lớp học mầm non. Củng cố và hoàn thiện mạng lưới các trường tiểu học, THCS và THPT (bao gồm cả trường dân tộc nội trú) gắn liền với quy hoạch cụm dân cư; đầu tư xây dựng ở mỗi cụm dân cư có ít nhất 1 trường hoặc 1 điểm trường tiểu học và mẫu giáo, mầm non; mỗi xã có 1 trường THCS ; mỗi huyện, thị xã có từ 2 trường THPT trở lên ; xoá phòng học 3 ca và thanh toán phòng học tạm, tre lá; phấn đấu đến năm 2010 mỗi huyện có 1 trường mầm non đạt chuẩn quốc gia và 1 trường mầm non trọng điểm; cả vùng có từ 18% đến 20% trường tiểu học, 12% đến 15% trường THCS và từ 10% đến 12% trường THPT đạt chuẩn quốc gia. Các trường phổ thông cơ sở và phổ thông trung học phải có phòng thí nghiệm, phòng chức năng ngoại ngữ, vi tính, tổ chức thư viện của trường theo hướng: mua lại sách cũ, quyên góp sách cũ và sách truyện để những em học sinh có hoàn cảnh kinh tế khó khăn có thể mượn sách giáo khoa về học không phải mua, đây cũng là một cách giảm nhẹ chi phí đi học cho những học sinh nghèo. Phấn đấu từ nay đến năm 2010 mở rộng mạng lưới Cao đẳng Cộng đồng cho mỗi tỉnh. Ở những nơi còn khó khăn có thể liên kết và vài tỉnh có một Cao đẳng Cộng đồng. Đây là biện pháp đào tạo phù hợp có hiệu quả và để kịp thời tạo nguồn nhân lực cho phát triển kinh tế - xã hội ở địa phương. Đồng thời là cơ sở cung cấp nguồn đào tạo bậc đại học về sau. Có thể mở thêm 1-2 trường đại học công cho các tỉnh Bạc Liêu, Cà Mau, Kiên Giang, Hậu Giang; đồng thời khuyến khích mở các đại học dân lập và tư thục ở ĐBSCL phù hợp với điều kiện và yêu cầu của vùng. Chính phủ cần có sự quan tâm đặc biệt đối với vùng ĐBSCL về quy hoạch, hỗ trợ một phần kinh phí hoặc cho vay với mức lãi suất ưu đãi, cấp đất hoặc cho thuê dài hạn để thành lập thêm trường đại học và cao đẳng (hiện nay số trường đại học và cao đẳng của vùng ĐBSCL chỉ mới gần bằng 1/3 số trường đại học và cao đẳng ở vùng Đồng bằng Sông Hồng). Mặt 96 khác để có một đội ngũ nhà quản lý và giảng viên cho các trường dân lập, tư thục cần kêu gọi, động viên, khuyến khích những Nhà giáo nhân dân, Nhà giáo ưu tú, những Giáo sư, Phó giáo sư… đã đến tuổi nghỉ hưu nhưng còn tâm huyết với nghề nghiệp đứng ra thành lập trường. Cho phép các trường đại học công ngay cả đại học dân lập mở thêm hệ đại học “Ghi danh” (đại học mở) để tăng thêm nguồn nhân lực có trình độ đại học cho các ngành kinh tế chưa đòi hỏi nguồn nhân lực cao. Mặt khác, cũng nên đổi mới quan niệm: “Học không chỉ để tìm cơ hội có việc làm, mà còn làm tốt hơn công việc đang làm (ngay cả làm ruộng, buôn bán, lao công...) vừa tạo việc làm cho chính mình và cho cả cộng đồng”. Đây cũng là một yếu tố góp phần nâng cao nếp sống văn hóa văn minh xã hội. Đẩy nhanh hệ thống các trường dạy nghề, kể cả các trường dạy nghề chất lượng cao. Như đã phân tích những lợi thế trên, thì đây chính là thế mạnh của ĐBSCL. Nó không chỉ tạo nguồn lao động cung cấp ở địa phương mà còn cung cấp cho các địa phương khác, làm giảm nhẹ số lao động thất nghiệp và xuất khẩu lao động ra nước ngoài. 3.2.2.5. Phát triển thị trường lao động Thiết lập mối liên hệ giữa việc cung cấp nhân lực được đào tạo với nhu cầu sử dụng nhân lực thông qua việc phát triển thị trường lao động và thị trường sản phẩm khoa học, công nghệ. Sự phát triển của thị trường này sẽ cung cấp các chỉ báo cần thiết cho việc chuyển đổi hệ thống đào tạo, từ yêu cầu cải cách nội dung và nâng cấp chất lượng chương trình đào tạo cho đến số lượng và cơ cấu các cơ sở đào tạo. Thành lập các trung tâm nghiên cứu, hỗ trợ đào tạo và cung ứng nhân lực trong vùng. Các trung tâm này thực hiện nhiệm vụ xác định nhu cầu của doanh nghiệp và tìm nguồn cung ứng nhân lực cho doanh nghiệp. Đó cũng là điều kiện để hình thành chợ đào tạo về nhân lực trình độ cao. Trong giai đoạn từ 2010-2015, trung tâm này nên trực thuộc phòng thương mại và công nghiệp Việt Nam chi nhánh Cần Thơ (VCCI), trung tâm này sẽ làm cầu nối giữa doanh nghiệp và các cơ sở đào tạo trung vùng. 97 Hình thành trung tâm nghiên cứu và dự báo nhu cầu nguồn nhân lực ĐBSCL. Trung tâm này sẽ thực hiện các nghiên cứu và dự báo nhu cầu nhân lực trong Vùng. Trên cơ sở đó các cơ sở đào tạo sẽ xây dựng kế hoạch đào tạo, chuẩn bị năng lực đào tạo phù hợp với dự báo nhu cầu nhân lực trong từng giai đoạn. Nhất thiết phải liên kết giữa các Viện - Trường - Doanh nghiệp để hình thành mạng lưới đào tạo nhân lực. Đối với các Viện, Trường, Trung tâm đào tạo, cần phải phối hợp chặt chẽ với các nhà tuyển dụng để tự đánh giá các chương trình đang được đào tạo, điều chỉnh nội dung môn học đồng thời cập nhật nội dung mới đưa vào chương trình giảng dạy. Ngược lại, các nhà tuyển dụng cần xác định trách nhiệm tham gia trong một số khâu của quá trình đào tạo, đặt yêu cầu đối với các cơ sở đào tạo về nội dung kiến thức, kỹ năng để đáp ứng được nhu cầu của cơ sở mình. 3.2.3. Thực hiện đồng bộ phát triển y tế với an sinh xã hội Thực hiện tốt chính sách an sinh xã hội sẽ giúp cải thiện kỹ năng và sức khỏe cho nguồn nhân lực, từ đó, tăng tính cạnh tranh của cả nền kinh tế. Đồng thời, an sinh xã hội giúp cộng đồng có thể chia sẻ và quản lý được rủi ro kinh tế. Quan trọng hơn, một hệ thống an sinh xã hội tốt có thể giúp người dân tự thoát nghèo và không bị tái nghèo. Đòi hỏi cấp thiết trong lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khỏe chưa phải là việc phát triển các dịch vụ cao cấp, mà là những nỗ lực mở rộng diện cung cấp và nâng cao chất lượng các dịch vụ cơ bản. Tính ưu tiên của sự lựa chọn này xuất phát từ quan điểm phát triển vì tất cả mọi người và cũng là nhằm giảm thiểu mức độ bất bình đẳng giữa các nhóm dân cư có thu nhập khác biệt thuộc các vùng và các tầng lớp khác nhau. Các mục tiêu cụ thể phản ánh sự ưu tiên đó là: mở rộng cơ hội để mọi người dân tiếp cận dễ dàng đến y tế dự phòng; bảo đảm mọi người dân được chữa các bệnh thông thường; giảm nhanh tỷ lệ trẻ em và phụ nữ có thai bị suy dinh dưỡng; thực hiện tốt chương trình dân số - kế hoạch hoá gia đình. Định hướng ưu tiên với các mục tiêu trên đòi hỏi phải hoàn thiện hệ thống y tế và chăm sóc sức khoẻ cũng như chương trình dân số - kế hoạch hoá gia đình, tập trung khắc phục các nguyên nhân cản trở người dân, nhất là người nghèo và nhân dân ở 98 những vùng sâu, vùng xa, tiếp cận đến các dịch vụ y tế và chăm sóc sức khoẻ cơ bản. Một số giải pháp cần được thực hiện là: - Tăng mức chi ngân sách cho lĩnh vực y tế và chăm sóc sức khoẻ, trong đó cần ưu tiên hơn cho: những vùng tương đối bị cô lập; các dịch vụ chăm sóc sức khoẻ ban đầu, các biện pháp phòng bệnh, nhất là một số bệnh dịch sốt xuất huyết, lao, bướu cổ... ; củng cố và nâng cấp mạng lưới y tế thôn xã; các chương trình cung cấp nước sạch, vệ sinh môi trường và vệ sinh, an toàn thực phẩm; - Cho phép khu vực tư nhân tham gia rộng rãi hơn vào lĩnh vực y tế, để giảm bớt gánh nặng cho ngân sách nhà nước trong khi vẫn đảm bảo cho người dân tiếp cân được các dịch vụ y tế, qua việc thu phí điều trị cơ bản. Mở rộng phạm vi bảo hiểm y tế, nhất là đối với khu vực ngoài nhà nước và người nghèo, và nâng cao chất lượng hoạt động bảo hiểm y tế bằng các quy chế rõ ràng và một cơ chế giám sát có hiệu quả. Ngoài ra cuối năm 2002, Chính phủ đã quyết định thành lập Quỹ dự phòng y tế cho người nghèo (HCFP), hơn 11 triệu người đã nhận được lợi ích từ HCFP nhưng mức độ áp dụng của những chương trình như vậy còn khác biệt rất lớn theo khu vực; - Tăng cường năng lực bộ máy y tế và chăm sóc sức khoẻ thông qua việc mở rộng hoạt động đào tạo y tá và cán bộ bảo vệ sức khoẻ cho các vùng nông thôn, miền núi. Cùng với hệ thống thông tin đại chúng, cán bộ y tế ở địa phương cũng là nhân tố quan trọng trong mạng lưới thông tin tuyên truyền về việc chữa bệnh và chăm sóc sức khoẻ; - Với mục tiêu đạt tốc độ tăng dân số giai đoạn 2006-2010 khoảng 1,06%/năm, giai đoạn 2011-2020 khoảng 1%/năm; và quy mô dân số của vùng là 18,2 triệu người năm 2010 và 20 triệu người năm 2020. ĐBSCL cần tiếp tục đẩy mạnh chương trình dân số - kế hoạch hoá gia đình thông qua việc mở rộng thông tin, tuyên truyền và giáo dục nhằm nâng cao nhận thức của người dân về dân số, giới tính và phát triển, và việc cung cấp đầy đủ các biện pháp và phương tiện phòng tránh thai cho mọi người; 99 - Gắn vấn đề dân số với các chương trình và chiến lược phát triển kinh tế xã hội. Xu hướng đô thị hoá và sự di chuyển dân cư, xu hướng giảm dần tỷ lệ trẻ em, tăng dần tỷ lệ người già, xu hướng thay đổi cấu trúc gia đình,… phải được coi là những yếu tố đầu vào cơ bản của quá trình hoạch định các chính sách và chiến lược phát triển kinh tế xã hội và phát triển con người. 3.3. CẢI THIỆN MỐI TƯƠNG QUAN GIỮA CÁC CHỈ SỐ Bên cạnh việc tăng đồng thời giá trị các chỉ số phát triển con người thì việc cải thiện mối tương quan giữa các chỉ số thành phần cũng là một yếu tố không thể thiếu nhằm làm cho sự nghiệp phát triển con người ở vùng ĐBSCL mang tính bền vững hơn. Chỉ số phát triển kinh tế và chỉ số phát triển con người: để đạt mức tương thích trung bình của thế giới 0,75 các tỉnh thành ĐBSCL cần nâng cao giá trị chỉ số kinh tế. Hiện nay, hệ số K/H cũng đạt xấp xỉ mức trung bình này, giá trị chỉ số HDI vẫn phải được cải thiện tăng lên, do đó về nguyên tắc tử số GDP phải tăng nhanh hơn mẫu số HDI, có như vậy thì hệ số K/H mới được tăng lên phù hợp. Chỉ số phát triển giáo dục và chỉ số phát triển con người: do hiện nay chỉ số phát triển giáo dục E1 các tỉnh thành ĐBSCL đều 75,0 cho nên để đạt mức tương thích hợp lý 0,95 ≤ E1/H ≤ 1,05 thì mẫu số HDI phải tăng nhanh hơn tử số E1. Như vậy, hệ số E1/H sẽ được kéo giảm xuống so với hiện nay và tiến đến mức dưới 1,05. Chỉ số phát triển kinh tế và chỉ số phát triển giáo dục: để hệ số giữa chỉ số phát triển kinh tế và chỉ số phát triển giáo dục tiến gần đến mức “1”, ngoài việc cải thiện giá trị hai chỉ số này, thì giá trị chỉ số GDP cần phải tăng nhanh hơn tốc độ tăng của chỉ số E1, do giá trị chỉ số GDP còn thấp, khoảng cách còn khá lớn so với chỉ số E1. 100 KẾT LUẬN Chỉ số phát triển con người là một chỉ tiêu tổng hợp của ba chỉ số cấu thành. Trong đó, chỉ số thu nhập phản ánh tình trạng phát triển kinh tế; chỉ số giáo dục phản ánh tình trạng phát triển giáo dục thông qua tỷ lệ người lớn biết chữ và tỷ lệ nhập học các cấp; và chỉ số tuổi thọ phản ánh chất lượng cuộc sống của con người. Chỉ số phát triển con người dù chỉ được biểu thị bằng một con số nhưng nó phản ánh tổng hợp thành tựu kinh tế - xã hội cả về số lượng và chất lượng. Trong những năm qua, chỉ số HDI vùng ĐBSCL có tăng nhưng các chỉ số thành phần vận động không đều. Tuy chiếm tỷ trọng thấp nhất nhưng chỉ số kinh tế đã góp phần lớn nhất làm tăng chỉ số HDI. Giá trị chỉ số kinh tế còn thấp 0,52 nhưng nhờ tuổi thọ bình quân đạt 72,1 năm và tỷ lệ người lớn biết đọc đạt tới 89,8% nên chỉ số phát triển con người đạt khá cao 0,702 (> 0,7). Phát triển kinh tế sẽ tạo điều kiện tăng thu nhập cho người dân và tăng đầu tư cho giáo dục là hai giải pháp cơ bản làm thay đổi đáng kể chỉ số HDI. Giáo dục ở ĐBSCL đã được cải thiện trong thời gian qua nhưng đang có dấu hiệu xuống dốc so với các vùng khác. Giá trị chỉ số giáo dục tăng lên đạt 0,8 nhưng chỉ đứng trên vùng Tây Bắc trong bản đồ giáo dục cả nước. Chỉ số giáo dục chiếm tỷ trọng lớn nhất trong ba chỉ số thành phần, nhưng vẫn không phản ánh được bản chất của nền giáo dục còn nhiều yếu kém. Do đó, chỉ số giáo dục đã góp phần làm thay đổi vị trí thứ hạng chỉ số HDI (tụt 1 hạng) của vùng ĐBSCL trong khi quy mô nền kinh tế vẫn giữ hạng 3 cả nước. Nhận định ngược lại vai trò của giáo dục đối với tăng trưởng kinh tế và vấn đề cải thiện chỉ số tuổi thọ. Khi con người được giáo dục, nghĩa là có kiến thức, sẽ phục vụ cho tăng trưởng kinh tế; và có kiến thức mới có thể sử dụng hữu hiệu thành quả của tăng trưởng để đầu tư cải thiện sức khoẻ và giáo dục. Và như vậy, trong tình hình hiện nay của vùng ĐBSCL, giáo dục chính là yếu tố quyết định nhằm cải thiện chỉ số phát triển con người khi tăng trưởng kinh tế vẫn còn khá vững chắc. Điều đáng lưu ý là để tăng được chỉ số phát triển con người, thì cả ba chỉ số đều phải có sự tiến bộ, mà ta biết rằng, để tuổi thọ bình quân tăng lên đôi chút thì 101 đòi hỏi tất cả mọi mặt của đời sống xã hội đều phải tốt lên, từ y tế, chăm sóc sức khoẻ, đến thu nhập, chế độ ăn uống, thể dục thể thao… Có thể nói, những chỉ tiêu về phát triển con người HDI của UNDP buộc chúng ta phải nhìn nhận vấn đề một cách tổng quát và thực tế hơn. Điều cuối cùng là mặc dù đã phản ánh được nhiều khía cạnh của phát triển con người, nhưng bản thân chỉ số HDI chưa phải là thước đo hoàn hảo. Do đó, chúng ta cần tiếp tục nghiên cứu lý luận về HDI, mở rộng tiêu chí mới như một số quốc gia đề xuất như: văn hóa, lành mạnh xã hội, môi trường sinh thái… Mới đây, trong “Nghiên cứu chỉ số phát triển con người của Việt Nam”, tác giả Đặng Quốc Bảo cũng đã đề xuất đưa thêm chỉ số an toàn xã hội, nhằm phản ánh khả năng phòng ngừa tệ nạn nghiện ma tuý của cộng đồng khi tính toán chỉ số HDI… Bởi lẽ, tệ nạn này nguy hiểm ở chỗ không chỉ tác động tiêu cực đến bản thân người nghiện mà còn tác hại đến mọi thành viên trong gia đình đó và tác hại đến cả cộng đồng. Bên cạnh đó, chất lượng số liệu thống kê còn chưa cao và lại thường được chỉnh sửa về giá trị và phương pháp tính; điều này là một hạn chế nữa cho các phân tích, đánh giá. Chẳng hạn, số liệu tỷ lệ đi học có lẽ không thực sự phản ánh đúng thực tế, vì ở nhiều tỉnh, tỷ lệ này phụ thuộc rất nhiều vào thời điểm điều tra. Một vấn đề nữa là thống kê di cư lao động, vốn có độ tin cậy không cao. Hơn nữa, các phân tích chủ yếu dựa trên các số liệu thống kê mô tả, những tương quan giản đơn, cũng như chưa đưa ra được những lập luận vững chắc hơn để minh chứng. Chính vì vậy, chuyên đề chưa thể đưa ra các kết luận dứt khoát về các mối quan hệ tương tác trong chuyển biến tình hình phát triển con người ở ĐBSCL giai đoạn 1999-2004, cũng như cho đến năm 2007. 102 TÀI LIỆU THAM KHẢO 1. Đặng Quốc Bảo (chủ biên) (2008), Nghiên cứu chỉ số phát triển con người (HDI) của Việt Nam, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 2. Bảo trợ xã hội – Báo cáo phát triển Việt Nam 2008 (6-7 tháng 12 năm 2007), (Báo cáo chung của các nhà tài trợ tại Hội nghị tư vấn Các nhà Tài trợ cho Việt Nam), Hà Nội. 3. Ban Chỉ đạo quốc gia thực hiện Chiến lược toàn diện về tăng trưởng và xóa đói giảm nghèo (CPRGS) – Tổ Công tác liên ngành CPRGS, Việt Nam tăng trưởng và giảm nghèo - Báo cáo thường niên 2004-2005 (tháng 11 năm 2005), Hà Nội. 4. Bộ Giáo dục và đào tạo (18/12/2008), Dự thảo Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam 2009 – 2020. 5. Cục Thống kê Thành phố Hồ Chí Minh (tháng 10 năm 2005), Chỉ số phát triển con người HDI Thành phố Hồ Chí Minh 1999-2004. 6. Hướng đến tầm cao mới – Báo cáo phát triển Việt Nam 2007 (14-15 tháng 12 năm 2006), (Báo cáo chung của các nhà tài trợ tại Hội nghị tư vấn Các nhà Tài trợ cho Việt Nam ), Hà Nội. 7. Kỷ yếu hội thảo của các tác giả Đặng Quốc Bảo, Trương Thị Thúy Hằng. 8. Nghị quyết 21-NQ/TW ngày 20/01/2003 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ, giải pháp phát triển KT-XH và bảo đảm an ninh quốc phòng vùng ĐBSCL thời kỳ 2001 – 2010. 9. Đặng Văn Phan, Nguyễn Kim Hồng (2008), Địa lý Kinh tế xã hội Việt Nam thời kì hội nhập, Nxb Giáo dục. 10. Hồ Sĩ Quý, Một số vấn đề phương pháp luận nghiên cứu và phát triển văn hóa, con người và nguồn nhân lực trong điều kiện kinh tế thị trường, toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế (về kết quả nghiên cứu của đề tài KH-CN cấp nhà nước KX.05.01) (2007), Tạp chí thông tin Khoa học xã hội. 11. Quyết định 173/2001/QĐ-TTg ngày 06/11/2001 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSCL giai đoạn 2001 – 2005. 103 12. Quyết định 492/QĐ-TTg ngày 16/04/2009 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Đề án thành lập vùng kinh tế trọng điểm vùng ĐBSCL. 13. Quyết định số 20/2006/QĐ-TTg ngày 20/01/2006 của Thủ tướng Chính phủ về phát triển giáo dục, đào tạo và dạy nghề vùng đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2010. 14. Quyết định số 26/2008/QĐ-TTg ngày 05/02/2008 của Thủ tướng Chính phủ về việc ban hành một số cơ chế chính sách hỗ trợ phát triển kinh tế - xã hội đối với các tỉnh, thành phố vùng ĐBSCL đến năm 2010. 15. Tổng cục thống kê, Dự án VIE/97/P14, Nxb Thống kê, Hà Nội 2001. 16. Tổng cục Thống kê, Kết quả khảo sát mức sống hộ gia đình năm 2006. 17. Tổng cục Thống kê, Kết quả điều tra biến động dân số 1-4-2006. 18. Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn quốc gia (2001), Báo cáo phát triển con người VN 2001 – Đối mới và sự nghiệp phát triển con người (Sách tham khảo), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 19. Trung tâm Khoa học xã hội và nhân văn quốc gia (1999), Phát triển con người từ quan niệm đến chiến lược và hành động (Sách tham khảo), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 20. Ngô Doãn Vịnh (chủ biên) (2005), Bàn về phát triển kinh tế, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội. 21. Viện Chiến lược phát triển (tháng 11/2006), Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội vùng ĐBSCL đến năm 2020, Hà Nội. 22. Viện Chiến lược phát triển - Bộ Kế hoạch và đầu tư (08/2001), Cơ sở khoa học phục vụ xây dựng đề án phát triển đào tạo nguồn nhân lực đến năm 2010 đáp ứng yêu cầu phát triển KT-XH và chuyển dịch cơ cấu kinh tế, Hà Nội. 23. Viện Khoa học xã hội Việt Nam và Chương trình phát triển của Liên hiệp quốc (2006), Phát triển con người Việt Nam 1999-2004 – Những thay đổi và xu hướng chủ yếu, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội. 24. (Viện Nghiên cứu con người - Viện Khoa học xã hội Việt Nam) 104 PHỤ LỤC Phụ lục 1: Việt Nam và Mục tiêu phát triển thiên niên kỷ 1. Xoá bỏ tình trạng nghèo cùng cực và thiếu đói Mặc dù tỷ lệ nghèo trên thế giới đã giảm xuống kể từ năm 1990 đến nay, song 1,2 tỷ người vẫn sống ở mức dưới 1 USD mỗi ngày. Việt Nam đã đạt được mục tiêu giảm một nửa tỷ lệ nghèo với việc giảm tỷ lệ người dân sống dưới chuẩn nghèo xuống còn 35% trong năm 2000. Việt Nam cam kết giảm tỷ lệ nghèo thêm 40% cho đến năm 2010. Mặc dù Việt Nam đã đạt được những thành tựu rất ấn tượng, song thách thức hiện giờ là làm sao thu hẹp khoảng cách đang gia tăng và tiếp cận được các nhóm dân cư nghèo nhất ở từng vùng của Việt Nam. 2. Đạt phổ cập giáo dục tiểu học Trên toàn thế giới hiện có 113 triệu trẻ em không đi học, nhưng có thể đạt được mục tiêu này. Ví dụ, Việt Nam có nhiều khả năng hoàn thành mục tiêu phổ cập giáo dục tiểu học cho đến năm 2015 vì tỷ lệ trẻ em đi học tiểu học đúng tuổi trong năm 1999 đã đạt mức rất cao là 95%. Tuy nhiên, những thách thức lớn hiện nay là nâng cao chất lượng giáo dục, mở rộng giáo dục cơ sở theo mục tiêu quốc tế về phổ cập giáo dục tiểu học và giảm bớt mức độ chênh lệch về khả năng và phạm vi tiếp cận với giáo dục tiểu học. 3. Tăng cường bình đẳng giới và nâng cao vị thế, năng lực cho phụ nữ Hai phần ba số người mù chữ trên thế giới là phụ nữ. Việt Nam đã khẳng định cam kết thực hiện MDG này bằng cách đặt ra mục tiêu xoá bỏ khoảng cách về giới trong giáo dục ở cấp tiểu học và trung học cơ sở vào năm 2005 và tình trạng mù chữ ở phụ nữ dưới độ tuổi 40 cho đến năm 2010. Tuy nhiên, 70% số học sinh bỏ học ở cấp tiểu học là trẻ em gái, nguyên nhân chính là do các em phải tham gia các hoạt động kinh tế của gia đình, và vẫn tồn tại chênh lệch giữa các vùng miền. 4. Giảm tỷ lệ tử vong ở trẻ em Trên toàn thế giới có 11 triệu trẻ nhỏ tử vong mỗi năm, như vậy đã giảm so với con số 15 triệu năm 1980. Việt Nam đã thành công trong việc giảm tỷ lệ tử 105 vong của trẻ em dưới 5 tuổi từ khoảng 58/1000 ca sinh sống trong năm 1990 xuống còn khoảng 48/1000, nhưng để hoàn thành trọn vẹn mục tiêu giảm 2/3 tỷ lệ này cho đến năm 2015, đòi hỏi phải có sự nỗ lực và hỗ trợ nhiều hơn nữa. 5. Tăng cường sức khoẻ bà mẹ Ở các quốc gia đang phát triển, nguy cơ tử vong của bà mẹ khi sinh con là 1/48. Tuy nhiên, hầu như tất cả các quốc gia hiện nay đều có chương trình làm mẹ an toàn và có triển vọng đạt được tiến bộ trong lĩnh vực này. Việt Nam đã giảm tỷ lệ tử vong ở sản phụ từ 200/100.000 ca sinh sống trong năm 1990 xuống còn 100/100.000 và đặt ra mục tiêu tiếp tục giảm xuống còn 70 cho đến năm 2010, trong đó sẽ quan tâm đặc biệt tới những vùng khó khăn. 6. Phòng chống HIV/AIDS, sốt rét và các bệnh khác HIV/AIDS đe doạ huỷ hoại những thành quả phát triển đạt được của cả một thế hệ ở nhiều quốc gia. Kinh nghiệm ở các nước như Braxin, Sênêgan và Thái Lan cho thấy chúng ta có thể ngăn chặn HIV ngay từ đầu. Việt Nam đã đặt ra mục tiêu giảm tốc độ gia tăng sự lây lan của HIV/AIDS trong năm 2005 và giảm một nửa tốc độ gia tăng cho đến năm 2010. Thách thức đặt ra là phải hành động khẩn cấp ngay từ bây giờ theo phương thức tiếp cận đa ngành để chống lại đại dịch này. Sự quan tâm chỉ đạo liên tục là hết sức cần thiết để ngăn chặn nguy cơ xảy ra một đại dịch. 7. Đảm bảo bền vững về môi trường Trên thế giới có hơn một tỷ người vẫn không được tiếp cận với nước sạch, nhưng trong thập niên 90 đã có gần một tỷ người được tiếp cận với nước sạch và các điều kiện vệ sinh. Việt Nam đã tăng tỷ lệ người dân được tiếp cận với nước sạch từ 48% trong năm 1990 lên tới 56% trong năm 2000 và đặt mục tiêu tiếp tục nâng con số này lên 85% ở khu vực nông thôn vào năm 2010. 8. Xây dựng quan hệ đối tác toàn cầu vì mục đích phát triển Xoá đói giảm nghèo và phát triển bền vững rõ ràng có liên quan tới thương mại, giảm xoá nợ và viện trợ. Cần đưa ra các điều khoản thương mại bình đẳng cho các quốc gia đang phát triển để tạo cơ hội việc làm và thu nhập. Về mục tiêu này, Việt Nam đang đối mặt với một số thách thức khá lớn trong việc đẩy nhanh tiến 106 trình hội nhập với nền kinh tế khu vực và toàn cầu theo kế hoạch đề ra. Để đảm bảo công bằng xã hội và tính bền vững của quá trình phát triển quốc gia đòi hỏi phải có những nỗ lực rất lớn. Phụ lục 2: Mục tiêu phát triển giáo dục đào tạo đến 2010 của ĐBSCL - Mầm non: huy động 10-20% trẻ dưới 3 tuổi đến nhà trẻ... - Giáo dục phổ thông: tỉ lệ huy động học sinh trong độ tuổi tiểu học đến trường đạt 99%. Toàn vùng đạt chuẩn quốc gia về phổ cập giáo dục tiểu học đúng độ tuổi... - Giáo dục trung học: đạt chuẩn phổ cập THCS. Nâng tỉ lệ học sinh THCS đi học trong độ tuổi đạt 87-90%, học sinh THPT lên 50%. - Giáo dục dân tộc: mở rộng đối tượng tuyển sinh con em các dân tộc vào các trường nội trú và trường dự bị đại học... - Giáo dục đại học, THCN và dạy nghề: bảo đảm tăng qui mô đào tạo THCN hằng năm trên 20%, chiếm khoảng 5% dân số trong độ tuổi 16-20. Nâng tỉ lệ bình quân sinh viên (cao đẳng và đại học)/1 vạn dân lên khoảng 120. Phấn đấu đạt 20% lao động qua đào tạo nghề... - Giáo dục thường xuyên: 13 tỉnh thành phố đều có trung tâm giáo dục thường xuyên cấp huyện... Thành lập Trường ĐH Kiên Giang, ĐH Bạc Liêu, phát triển và nâng cấp trình độ đào tạo đại học cho Trường cao đẳng Sư phạm kỹ thuật Vĩnh Long. Thành lập các trường cao đẳng cộng đồng: Cà Mau, Sóc Trăng, Hậu Giang, Long An, Bạc Liêu, An Giang và Cần Thơ. Phụ lục 3: Giải pháp nâng cao chất lượng dân số giai đoạn 2011 – 2015 Đầu tiên là giải pháp về chính sách và tổ chức quản lý. Đó là các chính sách duy trì mức sinh hợp lý để có cơ cấu dân số đảm bảo sự phát triển kinh tế – xã hội nhanh và bền vững; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; xây dựng và mở rộng các dịch vụ chăm sóc sức khỏe gia đình và phúc lợi xã hội; kiểm soát tỉ lệ giới tính 107 khi sinh; hỗ trợ cá nhân, gia đình có các vấn đề về bệnh di truyền; nâng cao phúc lợi xã hội; đảm bảo các dịch vụ xã hội cơ bản cho người di cư. Giải pháp tiếp theo được đưa ra là nhóm các hoạt động truyền thông giáo dục, chuyển đổi hành vi để tạo sự cam kết ủng hộ của các cấp ủy đảng, chính quyền, các tổ chức xã hội về chương trình nâng cao chất lượng dân số; tăng cường tuyên truyền tư vấn, hỗ trợ nâng cao sức khỏe thể chất, trí tuệ và tinh thần cho các nhóm đối tượng đặc biệt; triển khai các mô hình cung cấp dịch vụ và vận động để tăng sự chấp nhận sàng lọc sơ sinh tại cộng đồng; đào tạo, cung cấp thiết bị cho các trung tâm tư vấn, dịch vụ dân số cấp tỉnh, thành phố. Nâng cao tầm vóc, thể lực người Việt Nam và trình độ dân trí cũng là hai nhóm giải pháp để nâng cao chất lượng dân số trong thời điểm hiện tại. Đây là giải pháp yêu cầu có sự phối hợp tích cực của hệ thống y tế chăm sóc sức khoẻ bà mẹ, trẻ em, vị thành niên, người cao tuổi và sự tham gia của ngành giáo dục. 3 giải pháp tiếp theo: Xây dựng và nâng cao đời sống văn hoá tinh thần; Tăng cường các dịch vụ xã hội chủ yếu có ảnh hưởng tới chất lượng dân số; đẩy mạnh công tác nghiên cứu khoa học ứng dụng phục vụ nâng cao chất lượng dân số. Phụ lục 4: Hệ thống các tiêu chí đo lường xã hội khá giả ở Trung Quốc Nhóm đo lường Các chỉ số Phát triển kinh tế 1. GDP bình quân đầu người 2. Tỷ lệ người nghèo trên tổng dân số 3. Thu nhập sau thuế của hộ gia đình nông thôn 4. Thu nhập sau thuế của hộ gia đình đô thị 5. Khoảng cách thu nhập giữa đô thị và nông thôn Điều kiện sống cơ bản 6. Tỷ lệ phổ cập giáo dục tiểu học ở các vùng nghèo khó 7. Tỷ lệ tử vong của trẻ em dưới 5 tuổi ở các vùng nghèo khó 8. Tỷ lệ tử vong của các bà mẹ ở các vùng nghèo khó 9. Số lượng và mức độ lây nhiễm HIV 10. Tỷ lệ những người mắc bệnh lao 11. Tỷ lệ người dân nông thôn được sử dụng nước sạch 12. Tỷ lệ người dân nông thôn được tiếp cận với các công trình vệ sinh 108 13. Tỷ lệ các làng được kết nối với đường giao thông chính Cơ cấu xã hội 14. Tỷ lệ tầng lớp trung lưu có thu nhập trung bình 15. Tỷ lệ dân số sống ở thành thị 16. Tỷ lệ dân cư làm việc trong khu vực dịch vụ 17. Tỷ lệ dân cư trong những nhóm phi nông nghiệp 18. Tỷ lệ dân cư được hưởng điều kiện an ninh ở mức tối thiểu ở đô thị 19. Tỷ lệ dân cư được hưởng điều kiện an ninh ở mức tối thiểu ở nông thôn 20. Mức độ chi phí cho giáo dục trong tổng ngân sách quốc gia/tỉnh/thành 21. Tỷ lệ cân bằng giới trong trẻ sơ sinh 22. Tỷ lệ giữa học sinh nam và học sinh nữ trong việc hoàn tất giáo dục cơ sở 23. Tỷ trọng lao động nữ so với nam ở thành phố 24. Tỷ trong lao động nữ làm việc trong hệ thống công quyền ở thành thị Môi trường bền vững 25. Mức độ chi phí cho việc kiểm soát môi trường trong GDP 26. Tỷ lệ che phủ rừng 27. Mảng xanh công cộng ở đô thị tính trên đầu người 28. Mức độ và cách thức sử dụng nguồn nước tự nhiên 29. Tỷ lệ rác thải trong sản xuất công nghiệp Chất lượng sống 30. Tuổi thọ trung bình 31. Mức dinh dưỡng tính bình quân đầu người ở nông thôn (Protein) 32. Khoảng không gian ở tính theo bình quân đầu người dân thành thị 33. Số lượng người tốt nghiệp các trương TH chuyên nghiệp tính trên 100.000 dân 34. Số lượng bác sĩ tính trên 10.000 dân 35. Số lượng giường bệnh trong các bệnh viện tính trên 10.000 dân 36. Số lượng luật sư trên 10.000 dân 37. Tỷ lệ tội phạm 38. Tỷ lệ thất nghiệp 39. Tỷ lệ các tổ chức phi chính phủ quốc tế (INGO) trong tổng số các tổ chức phi chính phủ (quốc tế và địa phương) 40. Mức độ chi phí và tiêu dùng sách đọc tính theo bình quân đầu người mỗi năm 41. Số lượng máy tính trong 100 gia đình ở thành phố 42. Mức độ chi phí cho du lịch tính bình quân đầu người 109 Phụ lục 5: Chỉ số phát triển con người Trung Quốc thời kì 1995-2007 Báo cáo phát triển con người năm Tuổi thọ GDP (tính theo USD PPP) Giáo dục HDI Năm Chỉ số GDP/người Chỉ số 15 tuổi trở lên biết chữ (%) Tỷ lệ người đi học (%) Chỉ số Chỉ số Xếp hạng 1995 68,5 0,73 1950 0,35 79,3 55 0,71 0,594 111/174 1996 68,6 0,73 2330 0,38 80,0 57 0,72 0609 108/174 1997 68,9 0,73 2604 0,41 80,9 58 0,73 0,626 108/175 1998 69,2 0,74 2935 0,46 81,5 64 0,76 0,650 106/174 1999 69,8 0,75 3130 0,46 82,9 69 0,78 0,701 98/174 2000 70,1 0,75 3105 0,57 82,8 72 0,79 0,706 99/174 2001 70,2 0,75 3617 0,60 83,5 73 0,80 0,718 87/162 2002 70,5 0,76 3916 0,61 84,1 73 0,80 0,726 96/173 2003 70,6 0,76 4020 0,62 85,8 64 0,79 0,721 104/175 2004 70,9 0,76 4580 0,64 90,9 68 0,83 0,745 94/177 2005 71,6 0,78 5003 0,65 90,9 69 0,84 0,755 85/177 2006 71,9 0,78 5896 0,68 90,9 70 0,84 0,768 81/177 2007 72,5 0,792 6757 0,703 90,9 69,1 0,837 0,777 81/177 104 39' 54''o 9 22' 43" 10 16' 40'' o o 104 39' 54''o oo105 34' 40'' 106 29' 25''105 34' 40'' oo 106 29' 25'' 9 22' 43" 10 16' 40'' o o Bar Chart of nen_TayNamBo 0,84 HDI_2004 GDP_Index_04 GD_Index_04 Age_Index_04 Chó dÉn 0,83 ChØ sè HDI ChØ sè GDP ChØ sè gi¸o dôc ChØ sè tuæi thä  h×nh 2.3: b¶n ®å thÓ hiÖn chØ sè HDI c¸c tØnh, thµnh phè vïng ®ång b»ng s«ng cöu long 0,695 0,45 0,80 0,83 0,721 0,50 0,84 0,82 0,686 0,46 0,79 0,81 0,715 0,51 0,83 0,80 0,684 0,45 0,79 0,81 0,713 0,51 0,83 0,81 0,680 0,46 0,77 0,81 0,718 0,55 0,82 0,79 0,678 0,47 0,78 0,78 0,716 0,54 0,81 0,80 0,671 0,46 0,76 0,79 0,720 0,58 0,79 0,79 0,668 0,44 0,75 0,81 0,701 0,50 0,83 0,77 0,656 0,45 0,75 0,77 0,686 0,51 0,78 0,78 0,655 0,45 0,77 0,74 0,680 0,50 0,78 0,76 0,654 0,46 0,75 0,75 0,686 0,52 0,77 0,77 0,649 0,43 0,75 0,77 0,698 0,55 0,78 0,76 0,648 0,41 0,78 0,76 0,682 0,46 0,79 0,79 0,685 0,49 0,80 0,77 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 20041999 2004 cµ mau b¹c liªu kiªn giang an giang ®ång th¸p tp. cÇn th¬ tiÒn giang bÕn tre long an trµ vinh vÜnh long 2004 hËu giang tp. hå chÝ minh ®ång nai b×nh d­¬ngt©y ninhc a m p u c h i a biÓn ®«ng 0. 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.669 0.45 0.77 0.79 HDI_99 GDP_Index_99 GD_Index_99 Age_Index_99 ChØ sè HDI vµ chØ sè c¸c thµnh phÇn vïng ®bscl 0. 0.1 0.2 0.3 0.4 0.5 0.6 0.7 0.8 0.702 0.52 0.8 0.79 HDI_2004 GDP_Index_04 GD_Index_04 Age_Index_04 ChØ sè hdi vµ chØ sè c¸c thµnh phÇn vïng ®bscl n¨m 1999 n¨m 2004 41 104 39' 54''o 9 22' 43" 10 16' 40'' o o 104 39' 54''o oo105 34' 40'' 106 29' 25''105 34' 40'' oo 106 29' 25'' 9 22' 43" 10 16' 40'' o o H×nh 2.4: b¶n ®å thÓ hiÖn tû träng ®ãng gãp cña c¸c chØ sè thµnh phÇn vµo chØ sè HDI c¸c tØnh, thµnh phè vïng ®ång b»ng s«ng cöu long  Pie Chart of nen_TayNamBo 110 55 11 GDP_Index_04_% GD_Index_04_% Age_Index_04_% Chó dÉn biÓu ®å (§VT:%) 110 55 11 Tû träng ®ãng gãp chØ sè GDP Tû träng ®ãng gãp chØ sè gi¸o dôc Tû träng ®ãng gãp chØ sè tuæi thä kiªn giang 22,5 37,7 39,7 25,5 38,1 36,7 22,1 38,5 39,5 26,3 37,2 36,3 1999 22,9 37,7 39,2 24,5 38,2 37,3 23,8 38,9 37,5 23,1 38,3 38,3 25,1 37,7 37,2 22,9 37,8 39,2 26,9 36,6 36,6 23,4 38,2 38,2 25,3 37,4 37,4 21,1 40,1 39,1 22,5 38,6 38,6 21,6 38,4 39,8 23,1 38,8 37,9 22,9 38,1 39,1 24,8 37,9 37,4 22,0 37,4 40,4 23,8 39,5 36,6 21,9 38,5 39,5 23,8 38,8 37,9 22,4 38,4 39,4 23,8 38,7 37,3 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 2004 1999 20041999 2004 2004 an giang ®ång th¸p tp. cÇn th¬ hËu giang cµ mau b¹c liªu sãc tr¨ng trµ vinh vÜnh long bÕn tre tiÒn giang long an tp. hå chÝ minh ®ång nai b×nh d­¬ngt©y ninh c a m p u c h i a biÓn ®«ng 22.4 38.4 39.4 GDP_Index_99_% GD_Index_99_% Age_Index_99_% Tû träng ®ãng gãp c¸c chØ sè thµnh phÇn vµo chØ sè hdi vïng ®bscl (§VT:%) 24.7 38. 37.5 GDP_Index_04_% GD_Index_04_% Age_Index_04_% tû träng ®ãng gãp c¸c chØ sè thµnh phÇn vµo chØ sè HDI vïng ®bscl (®vt:%) n¨m 1999 n¨m 2004 44