Thực trạng, giải pháp chống hàng giả và gian lận thương mại ở Việt Nam

Én lµ c¬ b¶n nhÊt. 1. Nguyªn nh©n kh¸ch quan. Do c¬ chÕ thÞ tr­êng ph¸t triÓn, bªn c¹nh nh÷ng mÆt tÝch cùc, nh÷ng thµnh tùu mµ nã ®em l¹i cho nÒn kinh tÕ n­íc ta th× nã ngµy cµng béc lé nh÷ng h¹n chÕ, nh÷ng hËu qu¶ to lín cho nÒn kinh tÕ mµ kh«ng ph¶i mét sím mét chiÒu mµ kh¾c phôc ®­îc. Hµng gi¶ lµ mét trong nh÷ng h¹n chÕ ®ã. Do tr×nh ®é d©n trÝ n­íc ta cßn thÊp céng thªm lèi suy nghÜ c¸ nh©n hÑp hßi chØ nh×n thÊy c¸i lîi tr­íc m¾t mµ dÉn ®Õn ®éng c¬ lµm hµng gi¶. Do c¬ së vËt chÊt kü thuËt n­íc ta nãi chung lµ thÊp kÐm, nh÷ng thiÕt bÞ, m¸y mãc chuyªn dông cho c«ng t¸c kiÓm tra chÊt l­îng s¶n phÈm hµng ho¸ lµ kh«ng cã. C¸c c«ng nghÖ tiªn tiÕn ®Ó b¶o vÖ hµng ho¸ nh­ m· sè, m· v¹ch, nh·n hiÖu... hÇu nh­ ch­a ph¸t triÓn. 2. Nguyªn nh©n chñ quan. Thø nhÊt, do hÖ thèng ph¸p luËt cña nhµ n­íc ta vÒ c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt kinh doanh bu«n b¸n hµng gi¶ cßn t¶n m¹n, mét sè quy ®Þnh ch­a chÆt chÏ, thËm chÝ cßn chång chÐo g©y khã kh¨n, c¶n trë c«ng t¸c kiÓm tra xö lý. Thø hai, do viÖc qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c doanh nghiÖp vµ c¸c cÊp c¸c ngµnh qu¶n lý s¶n xuÊt kinh doanh cã liªn quan cßn láng lÎo thiÕu sù kiÓm tra kiÓm so¸t hoÆc kiÓm tra kiÓm so¸t kh«ng chÆt chÏ kh«ng kh¸ch quan, kh«ng chÝnh x¸c... H¬n n÷a c¸ doanh nghiÖp ch­a cã nh÷ng biÖn ph¸p h÷u hiÖu ®Ó b¶o vÖ cho s¶n phÈm cña m×nh. Thø ba, nguyªn nh©n xuÊt ph¸t tõ ng­êi tiªu dïng, mét phÇn do hä kh«ng cã ®ñ nh÷ng th«ng tin vÒ s¶n phÈm cña c¸c doanh nghiÖp, mét phÇn do hä ch­a cã ý thøc cao trong c«ng t¸c chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. Ng­êi tiªu dïng Ýt liªn hÖ víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng nh­ côc qu¶n lý thÞ tr­êng, c¶nh s¸t kinh tÕ... ®Ó cung cÊp nh÷ng th«ng tin vÒ hµng gi¶. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn ®· chøng tá v× sao n¹n s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ vÉn kh«ng hÒ gi¶m bÊt chÊp mäi nç lùc, cè g¾ng cña Nhµ n­íc, cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong c«ng t¸c chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. I.2. Thùc tr¹ng gian lËn th­¬ng m¹i ë n­íc ta hiÖn nay HiÖn nay hµnh vi gian lËn th­¬ng m¹i ph¸t sinh ph¸t triÓn ®a d¹ng, phøc t¹p víi nh÷ng thñ ®o¹n ngµy cµng tinh vi h¬n, næi bËt lµ t×nh h×nh nhËp hµng sai khai b¸o nh­ cã Ýt khai nhiÒu kh«ng cã hµng xuÊt vÉn khai cã hµng hoÆc khai t¨ng gi¸ ®Ó h­ëng nhiÒu kim ng¹ch xuÊt khÈu, t×nh h×nh nhËp thõa, nhËp hµng ®· qua sö dông trèn thuÕ; ph¸t hiÖn nhiÒu vô vËn chuyÓn chøa hµng ngo¹i, kh«ng cã chøng tõ nhËp, b¸n hµng kh«ng lËp ho¸ ®¬n xuÊt khÈu, vi ph¹m chÕ ®é chøng tõ ho¸ ®¬n sæ s¸ch trèn thuÕ. ThÞ tr­êng trong n­íc xuÊt hiÖn nhiÒu hµng ho¸ vi ph¹m nh·n hiÖu s¶n phÈm, kh«ng cã giÊy phÐp kh«ng ®¨ng ký chÊt l­îng, kh«ng cã giÊy chøng nhËn vÖ sinh thùc phÈm... Hµng ngo¹i th«ng qua hµnh vi gian lËn th­¬ng m¹i vµ bu«n lËu ®ang trµn ngËp thÞ tr­êng néi ®Þa ViÖt Nam, bao gåm ®ñ lo¹i tõ hµng cao cÊp ®¾t tiÒn cho ®Õn nh÷ng hµng tiªu dïng b×nh th­êng, tõ xe h¬i, xe m¸y, ti vi, m¸y ®«ng l¹nh... cho ®Õn r­îu, bia, thùc phÈm, thuèc l¸... Mét sè vÝ dô ®iÓn h×nh: - MÆt hµng giÊy in b¸o, giÊy th­êng thuÕ suÊt 30-40% chñ hµng khai b¸o giÊy cao cÊp (thuÕ suÊt chØ 10%). - MÆt hµng «t«: cã träng t¶i tõ 5 ®Õn d­íi 10 tÊn khi nhËp khÈu ph¶i chÞu thuÕ suÊt 50%, chñ hµng man khai thµnh xe chuyªn dïng ®«ng l¹nh, xe cã träng t¶i trªn 10 tÊn chØ chÞu møc thuÕ suÊt 10-30% v.v... - Mét sè doanh nghiÖp lîi dông quy chÕ cho phÐp kh«ng ph¶i nép thuÕ nhËp khÈu ®èi víi c¸c lo¹i hµng "NhËp nguyªn liÖu, t¸i s¶n xuÊt s¶n phÈm" ®Ó nhËp khÈu hµng gia c«ng xuÊt khÈu nh­ng l¹i tiªu thô néi ®Þa. - Lîi dông chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn "néi ®Þa ho¸ xe m¸y" ®Ó nhËp phô tïng rêi, phô tïng ®· ®¨ng ký s¶n xuÊt trong n­íc kÌm theo ®Ó vÒ l¾p r¸p. - NhiÒu doanh nghiÖp cßn lîi dông c¬ chÕ "hµng ®æi hµng" gi÷a ta vµ lµo t¹o dùng hå s¬ xuÊt khÈu ®æi hµng gi¶, vËn chuyÓn tr¸i phÐp ngo¹i tÖ qua biªn giíi ®Ó bu«n lËu hµng ho¸ mµ ®iÓn h×nh lµ vô C«ng ty TNHH B×nh Minh (NghÖ An) cÊu kÕt víi mét sè c¸ nh©n, doanh nghiÖp ë Hµ Néi lµm hå s¬ mua b¸n gi¶, nhËp lËu tõ Lµo vÒ 357 xe m¸y Dream trÞ gi¸ gÇn 500.000 USD. Thñ ®o¹n gian lËn th­¬ng m¹i ngµy cµng tinh vi vµ phøc t¹p h¬n ®· lµm thÊt thu ng©n s¸ch rÊt nhiÒu. Theo ®¸nh gi¸ cña chÝnh phñ, thÊt thu thuÕ mµ gian lËn th­¬ng m¹i g©y ra lµ vµo kho¶ng 25% trong tæng sè thuÕ xuÊt nhËp khÈu (theo chØ thÞ sè 426-TTg ngµy 16/8/1994 cña thÞ tr­êng chÝnh phñ vÒ t¨ng c­êng c«ng t¸c H¶i quan). Tuy con sè 25% ®· lµ rÊt lín nh­ng so víi thùc tÕ cña thùc tr¹ng gian lËn th­¬ng m¹i hiÖn nay th× nã vÉn ch­a thÓ ph¶n ¸nh hÕt ®­îc nh÷ng kho¶n thÊt thu thuÕ mµ nh÷ng ®­êng d©y gian lËn th­¬ng m¹i ngÇm ch­a bÞ chóng ta ph¸t hiÖn vÉn ngang nhiªn ®ôc khoÐt ng©n s¸ch nhµ n­íc. I.2.1.1. Bu«n b¸n hµng cÊm qua biªn giíi khai b¸o sai chñng lo¹i hµng ho¸, khai t¨ng gi¶m trÞ gi¸ hµng ho¸ 1. Bu«n b¸n hµng cÊm qua biªn giíi. HiÖn nay t×nh tr¹ng bu«n b¸n hµng cÊm qua biªn giíi hoÆc qua khái sù kiÓm so¸t cña h¶i quan (cã thÓ gäi lµ bu«n lËu) ®ang diÔn ra rÊt phæ biÕn ë hÇu hÕt c¸c cöa khÈu trªn c¶ n­íc, sè vô vi ph¹m kh«ng ngõng t¨ng lªn ®Æc biÖt t×nh tr¹ng bu«n lËu, vËn chuyÓn tr¸i phÐp ma tuý, vò khÝ, chÊt ch¸y næ, cæ vËt, ngo¹i tÖ, ®éng vËt quý hiÕm vÉn cßn diÔn ra trªn c¸c tuyÕn biªn giíi. Mét sè sè liÖu cô thÓ: - 1991-1995: H¶i quan s©n bay T©n S¬n NhÊt thu gi÷ hµng ngh×n cæ vËt quy ®Þnh vËn chuyÓn tr¸i phÐp ra n­íc ngoµi gåm gèm sø, tiÒn cæ, trèng ®ång... - Th¸ng 5/1998 lùc l­îng c¶nh s¸t kinh tÕ c¶ n­íc kiÓm tra vµ b¾t gi÷ 3.3.54 kg ®éng vËt hoang d· ®Þnh bu«n b¸n ra n­íc ngoµi. - §Çu th¸ng 3/2000 Chi côc kiÓm l©m ®· cïng víi c¶nh s¸t kinh tÕ thµnh phè Hå ChÝ Minh ph¸t hiÖn mét «t« t¶i chë ®éng vËt quý hiÕm: 222 kg rïa, 150 kg r¾n, 26 kg kú ®µ... 2. Khai b¸o sai chñng lo¹i hµng ho¸, khai t¨ng gi¶m trÞ gi¸ hµng ho¸. §©y lµ hµnh vi gian lËn phæ biÕn nhÊt th­êng gÆp ë ViÖt Nam hiÖn nay. - Khai b¸o sai chñng lo¹i hµng ho¸ lµ viÖc khai b¸o víi c¬ quan h¶i quan mÆt hµng nµy nh­ng thùc tÕ l¹i xuÊt nhËp khÈu mÆt hµng kh¸c ®Ó tr¸nh nh÷ng hµng ho¸ cã thuÕ suÊt cao hoÆc hµng ho¸ thuéc diÖn cÊm hoÆc hµng thuéc danh môc nhµ n­íc qu¶n lý, nh÷ng mÆt hµng hay gian lËn lµ «t«, xe m¸y... nh­ nh÷ng vÝ dô tr­íc ®· nªu. - Khai t¨ng gi¶m trÞ gi¸ hµng ho¸ ViÖc x¸c ®Þnh trÞ gi¸ hµng ho¸ lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng ®Ó tÝnh thuÕ xuÊt nhËp khÈu. LuËt thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña n­íc ta hiÖn nay quy ®Þnh gi¸ tÝnh thuÕ hµng xuÊt nhËp khÈu ®Ó x¸c ®Þnh c¨n cø theo gi¸ ghi trªn hîp ®ång vµ ho¸ ®¬n th­¬ng m¹i hîp lÖ vµ phï hîp víi c¸c chøng tõ hîp lÖ kh¸c cã liªn quan tuy nhiªn c¸c doanh nghiÖp vÉn gian lËn b»ng c¸ch hai bªn mua b¸n th«ng ®ång víi nhau ghi gi¸ trªn ho¸ ®¬n thÊp h¬n nhiÒu so víi gi¸ trÞ thùc tÕ cña hµng ho¸ ®ã. §©y lµ hµnh vi gian lËn tinh vi vµ khã ph¸t hiÖn nhÊt hiÖn nay. I.2.1.2. HiÖn t­îng lËu thuÕ, chøng tõ gi¶ Trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng gian lËn th­¬ng m¹i cã lÏ gian lËn th­¬ng m¹i qua lîi dông chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu lµ lo¹i h×nh gian lËn ®Æc thï nhÊt ë ViÖt Nam bëi v× ®éng c¬ chñ yÕu cña bän gian lËn th­¬ng m¹i lµ trèn thuÕ, lËu thuÕ. Chóng lîi dông ®Æc ®iÓm khung thuÕ suÊt cña ta cã nhiÒu bÊt hîp lý. VÝ dô mét sè mÆt hµng nh­ «t« du lÞch, xe ®¹p, r­îu bia, hµng ®iÖn tö... Cã møc thuÕ suÊt cao nh­ng mét sè mÆt hµng t­¬ng tù mang tÝnh chÊt chuyªn dông th× thuÕ suÊt l¹i rÊt thÊp vµ bän gian lËn th­¬ng m¹i t×m mäi thñ ®o¹n ®Ó h­ëng møc chªnh lÖch nµy. VÝ dô: - Xe «t« du lÞch lo¹i 12 chç ngåi cã thuÕ suÊt lµ 160% nh­ng vÉn chiÕc xe ®ã, nÕu thay ®æi ®i mét vµi chi tiÕt phô nh­. th¸o hÕt ghÕ ®Ó thµnh xe t¶i th× thuÕ suÊt chØ cßn 60%, nh­ vËy ®· gi¶m ®­îc 100% thuÕ. L¹i vÉn chiÕc xe ®ã thªm bít vµi chi tiÕt kh¸c nh­ th¸o bít ghÕ, l¾p thªm cßi, hiÖu cøu th­¬ng trë thµnh xe cøu th­¬ng th× thuÕ suÊt chØ cßn 0%. - Trong kinh doanh néi ®Þa, vÊn ®Ò ®¸ng quan t©m vµ thñ ®o¹n trèn thuÕ b»ng con ®­êng mua b¸n, sö dông ho¸ ®¬n ®ang diÔn ra nghiªm träng. Mét sè doanh nghiÖp mua ho¸ ®¬n VAT nh­ng kh«ng sö dông, mang b¸n l¹i cho doanh nghiÖp kh¸c víi gi¸ b»ng 6% doanh sè ghi trªn ho¸ ®¬n t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp "®èi t¸c" t¹o dùng hå s¬ gi¶ ®Ó trèn thuÕ, xin hoµn thuÕ. C¹nh ®ã, t×nh tr¹ng b¸n hµng kh«ng xuÊt ho¸ ®¬n, ghi ho¸ ®¬n víi sè tiÒn ë c¸c liªn kh¸c nhau, sö dông hai lo¹i sæ s¸ch kÕ to¸n ghi gi¸ b¸n trªn ho¸ ®¬n thÊp h¬n so víi gi¸ thùc thanh to¸n diÔn ra kh¸ phæ biÕn (®iÓn h×nh lµ mÆt hµng xe m¸y, kho¶n chªnh lÖch nµy lªn tíi 6-10 triÖu ®ång/1 chiÕc xe b¸n ra). I.2.2. Nh÷ng thñ ®o¹n thùc hiÖn gian lËn th­¬ng m¹i Mçi mét lo¹i h×nh gian lËn th­¬ng m¹i cã nhiÒu thñ ®o¹n gian lËn kh¸c nhau cèt ®Ó trèn thuÕ thu lîi bÊt chÝnh. Tuy nhiªn ë ®©y ta kh«ng nh¾c l¹i nh÷ng thñ ®o¹n nh­ ë trªn ®· nãi mµ ta chØ ®Ò cËp ®Õn mét thñ ®o¹n hÕt søc nguy hiÓm, ®ang lµ vÊn ®Ò næi cém, khã kh¨n vµ phøc t¹p nhÊt. §ã lµ sù cÊu kÕt gi÷a bän gian lËn th­¬ng m¹i vµ mét sè nh÷ng c¸n bé H¶i quan tho¸i ho¸ biÕn chÊt. Thùc tr¹ng nµy ®ang diÔn ra kh¸ phæ biÕn ë n­íc ta hiÖn nay vµ rÊt khã ph¸t hiÖn ra nã. Bän gian th­êng chØ cÇn th«ng ®ång, mãc ngoÆc víi c¸n bé H¶i quan, c¸n bé gi¸m ®Þnh kª khai sai tõ xe «t« du lÞch 12 chç ngåi thµnh xe cøu th­¬ng nh­ vÝ dô trªn lµ ®· ngang nhiªn c­íp kh«ng cña nhµ n­íc 160% thuÕ suÊt. Sù cÊu kÕt nµy lµ thùc sù nguy hiÓm bëi c¸c c¸n bé H¶i quan lµ c¸i b×nh phong nóp bãng an toµn nhÊt cho bän gian lËn th­¬ng m¹i vµ nÕu ch¼ng may bÞ ph¸t hiÖn th× møc ®é xö lý còng "tho¸ng h¬n" "dÔ chÞu h¬n". Nh­ vËy cã thÓ nãi gian lËn th­¬ng m¹i g¾n víi tÖ tham nhòng vµ nÕu tÖ tham nhòng vÉn cßn th× gian lËn th­¬ng m¹i kh«ng thÓ gi¶m ®­îc. I.2.3. Nguyªn nh©n Thø nhÊt, mét sè Bé, ngµnh, ®Þa ph­¬ng bu«ng láng qu¶n lý ®èi víi ho¹t ®éng xuÊt, nhËp khÈu, c¸ biÖt cã n¬i c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc c¬ quan chøc n¨ng ®· lµm ng¬ hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn cho bän bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i ho¹t ®éng. NhiÒu c«ng ty kinh doanh xuÊt nhËp khÈu trong ®ã cã c¶ cña c«ng an, qu©n ®éi, ®¬n vÞ kinh tÕ, §¶ng, ®oµn thÓ do xuÊt ph¸t tõ lîi Ých côc bé d· trùc tiÕp tham gia hoÆc t¹o ®iÒu kiÖn cho bän gian lËn th­¬ng m¹i sö dông lµm b×nh phong nóp bãng. C¸c ngµnh chøc n¨ng chèng bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i ch­a cã sù phèi hîp chÆt chÏ, cã n¬i, cã lóc cßn chång chÐo lÊn s©n nhau, thËm chÝ v« hiªu ho¸ ho¹t ®éng cña nhau. Thø hai, tÖ tham nhòng ngµy cµng nhiÒu, bän bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i trong n­íc vµ n­íc ngoµi mãc nèi víi c¸c phÇn tö tho¸i ho¸ biÕn chÊt trong c¸c lùc l­îng chèng gian lËn th­¬ng m¹i ®Ó lòng ®o¹n, v« hiÖu ho¸ ho¹t ®éng cña c¸c c¬ quan nµy, trong khi ®ã l·nh ®¹o cÊp trªn l¹i thiÕu sù kiÓm tra, gi¸m s¸t cÊp d­íi, mét sè tr­êng hîp vi ph¹m ch­a ®­îc xö lý nghiªm, vÉn cßn hiÖn t­îng c¸n bé lµm c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i "b¶o kª" cho ho¹t ®éng gian lËn th­¬ng m¹i. Thø ba, chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu cña ta hiÖn nay béc lé nhiÒu vÊn ®Ò bÊt hîp lý, t¹o kÏ hë cho c«ng t¸c qu¶n lý, kiÓm tra, kiÓm so¸t rÊt dÔ bÞ bän xÊu lîi dông. II. Thùc tiÔn ®Êu tranh chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam II.1. Thùc tiÔn ®Êu tranh chèng hµng gi¶ ë ViÖt Nam 1. Nh÷ng biÖn ph¸p chñ yÕu hiÖn nay. Hµng gi¶ kh«ng chØ t¸c h¹i ®Õn quyÒn lîi cña ng­êi tiªu dïng, ®Õn søc khoÎ tÝnh m¹ng cña nh©n d©n mµ cßn ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn s¶n xuÊt kinh doanh ®Õn uy tÝn cña nh÷ng nhµ s¶n xuÊt kinh doanh. Bëi vËy c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt, kinh doanh tiªu thô hµng gi¶ ph¶i lµ nhiÖm vô bøc thiÕt cña toµn x· héi. Còng cÇn kh¸ch quan mµ nhËn ®Þnh r»ng chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ thùc sù lµ mét cuéc chiÕn cam go, l©u dµi vµ do ®ã cÇn cã sù phèi hîp chÆt chÏ cña nhiÒu c¬ quan, ban ngµnh chøc n¨ng, c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu dïng. a) C¸c biÖn ph¸p ®Êu tranh chèng hµng gi¶ cña nhµ n­íc vµ c¸c c¬ quan ban ngµnh chøc n¨ng. * ThÊy râ møc ®é nguy h¹i cña lo¹i téi ph¹m nµy, Nhµ n­íc ta ®· ban hµnh rÊt nhiÒu v¨n b¶n ph¸p luËt cã liªn quan ®Õn hµng gi¶ vµ ®Æc biÖt lµ nh÷ng quy ®Þnh vÒ kiÓm tra, xö lý, xö ph¹t téi lµm hµng gi¶. Cô thÓ: - Ph¸p lÖnh vÒ c¸c hµnh vi ph¹m téi ®Çu c¬, bu«n lËu, tµng tr÷ hµng cÊm, s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng gi¶. Ngµy 30-6-1982 (4 h×nh thøc ph¸ rèi thÞ tr­êng). - §iÒu 167, Bé luËt h×nh sù n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ngµy 27/6/1985. - Ngµy 28/12/1989, Quèc héi n­íc céng hoµ x· héi chñ nghÜa ViÖt Nam ®· söa ®æi bæ sung ®iÒu 167 vµ ®· n©ng møc h×nh ph¹t tíi møc tèi ®a lµ tö h×nh. - NghÞ ®Þnh sè 140-H§BT cña Héi ®ång Bé tr­ëng ngµy 25/4/1991. VÒ viÖc kiÓm tra, xö lý viÖc s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶. - Th«ng t­ liªn bé sè 1254-TT/LB cña Uû ban khoa häc Nhµ n­íc vµ Bé th­¬ng m¹i vµ du lÞch: H­íng dÉn thùc hiÖn nghÞ ®Þnh sè 140-H§BT. - NghÞ ®Þnh 57/CP cña ChÝnh phñ ngµy 31/5/1997 quy ®Þnh xö ph¹t hµnh chÝnh vÒ ®o l­êng chÊt l­îng. - Ph¸p lÖnh b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng ®­îc Ban Th­êng vô quèc héi th«ng qua ngµy 27/4/1999. - ChØ thÞ sè 31/1999/CT/TTg vÒ ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. Qua mét lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt trªn ta cã thÓ thÊy râ quan ®iÓm vµ ý chÝ quyÕt t©m ng¨n chÆn tÖ n¹n nµy cña Nhµ n­íc ta. * Bé C«ng an chØ ®¹o lùc l­îng c«ng an c¸c cÊp tËp trung kiÓm tra, kh¸m ph¸ c¸c ®­êng d©y, c¸c æ nhãm s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng gi¶, ®Æc biÖt lµ giÊy tê, ho¸ ®¬n, tem, tiÒn vµ c¸c Ên phÈm gi¶ cã gi¸ trÞ nh­ tiÒn; chñ ®éng, bè trÝ lùc l­îng tham gia phèi hîp c¸c Bé, ngµnh kh¸c. * Bé khoa häc, C«ng nghÖ vµ m«i tr­êng chñ tr× cïng víi c¸c Bé, ngµnh liªn quan c«ng bè danh môc hµng ho¸ Nhµ n­íc qu¶n lý chÊt l­îng, g¾n c«ng t¸c b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp víi viÖc qu¶n lý chÊt l­îng hµng ho¸. Cô thÓ: - C¬ quan Tiªu chuÈn - §o l­êng - ChÊt l­îng ë trung ­¬ng vµ ®Þa ph­¬ng: + TiÕn hµnh ®¨ng ký chÊt l­îng vµ nh·n s¶n phÈm cho nh÷ng s¶n phÈm, hµng ho¸ theo danh môc Nhµ n­íc c«ng bè. + TiÕn hµnh chøng nhËn phï hîp tiªu chuÈn ViÖt Nam (TCVN) cho nh÷ng s¶n phÈm, hµng ho¸ tr­íc hÕt lµ nh÷ng s¶n phÈm, hµng ho¸ thuéc danh môc Nhµ n­íc b¾t buéc chøng nhËn. + Thanh tra gi¸m s¸t chÊt l­îng s¶n phÈm hµng ho¸, ph¸t hiÖn xö lý c¸c vi ph¹m vÒ s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng kh«ng ®¨ng ký chÊt l­îng, hµng ho¸ chÊt l­îng. - C¬ quan Nhµ n­íc vÒ së h÷u c«ng nghiÖp: + TiÕn hµnh c«ng nhËn viÖc b¶o hé ®èi víi c¸c ®èi t­îng së h÷u c«ng nghiÖp, cung cÊp th«ng tin cho ng­êi tiªu dïng vÒ c¸c ®èi t­îng së h÷u c«ng nghiÖp ®­îc b¶o hé; * Bé y tÕ chñ tr× cïng víi Bé C«ng an, Bé Th­¬ng m¹i vµ c¸c Bé, ngµnh liªn quan trong c«ng t¸c kiÓm tra, kiÓm so¸t chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ trong lÜnh vùc y tÕ, d­îc phÈm, d­îc liÖu, an toµn vÖ sinh thùc phÈm. * Bé Nhµ n­íc vµ ph¸t triÓn n«ng th«n chñ tr× cïng víi Bé Thuû s¶n, Bé C«ng an, Bé Th­¬ng m¹i vµ c¸c Bé, ngµnh liªn quan tæ chøc kiÓm tra chèng s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶ trong lÜnh vùc n«ng l©m - ng­ nghiÖp: nhËn b¸n thuèc thó ý, thuèc b¶o vÖ thùc vËt, c©y gièng, con gièng, thøc ¨n gia sóc, lµm ®Çu mèi thu gom c¸c lo¹i thuèc thó y, thuèc b¶o vÖ thùc vËt gi¶. * Bé V¨n ho¸ - Th«ng tin chñ tr× víi sù tham gia cña Bé C«ng an, Bé Th­¬ng m¹i vµ c¸c Bé, ngµnh liªn quan tæ chøc kiÓm tra chèng s¶n xuÊt, bu«n b¸n c¸c lo¹i Ên phÈm gi¶ vµ s¶n phÈm v¨n ho¸ kh¸c. T¨ng c­êng thêi l­îng th«ng tin cho viÖc gi¸o dôc nhËp luËt, phæ biÕn kiÕn thøc liªn quan ®Õn viÖc phßng, chèng hµng gi¶, ®Èy m¹nh c«ng t¸c kiÓm tra gi¸m s¸t kh©u in Ên. V× c¸c lo¹i mÉu m·, bao b× b¾t ch­íc kiÓu dßng phÇn lín ®Òu ph¶i qua kh©u in Ên... * Tæng côc H¶i quan cïng víi Bé ®éi biªn phßng t¨ng c­êng kiÓm tra, ng¨n chÆn viÖc vËn chuyÓn, bu«n b¸n qua biªn giíi c¸c lo¹t hµng gi¶, ng¨n chÆn hµng gi¶ hoÆc bao b× mÉu m· gi¶ in tõ n­íc ngoµi nhËp vµo. * Ngµnh th­¬ng m¹i t¨ng c­êng c«ng t¸c qu¶n lý thÞ tr­êng, kiÓm tra ph¸t hiÖn nh÷ng tr­êng hîp kÎ gian tuån hµng gi¶ vµo trµ trén trong hµn thËt bµy b¸n t¹i c¸c cöa hµng quèc doanh. * Bé Tµi chÝnh h­íng dÉn cô thÓ viÖc ®Ó l¹i vµ sö dông tiÒn thu ®­îc tõ ho¹t ®éng chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ (tiÒn ph¹t, tiÒn b¸n tang vËt tÞch thu ®­îc phÐp l­u th«ng) cho ®Þa ph­¬ng vµ ®¬n vÞ ®Ó phôc vô cho ho¹t ®éng chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng ho¸. * Chñ tÞch UBND c¸c cÊp cã kÕ ho¹ch cô thÓ chØ ®¹o c¸c c¬ quan chøc n¨ng ë ®Þa ph­¬ng trong viÖc ph¸t hiÖn, ®iÒu tra, xö lý c¸c hµnh vi s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶, tæ chøc tèt phèi hîp c¸c lùc l­îng trong c¸c chiÕn dÞch kiÓm tra, truy quÐt hµng gi¶ trªn tõng ®Þa bµn. * C¸c tæ chøc x· héi - nghÒ nghiÖp, Héi LuËt gia ViÖt Nam, Héi tiªu chuÈn vµ b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng c¸c cÊp, c¸c tæ chøc së h÷u trÝ tuÖ vËn ®éng c¸c tÇng líp nh©n d©n tham gia ph¸t hiÖn tè gi¸c, ®Êu tranh víi n¹n s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. Nãi tãm l¹i, c¸c ngµnh c¸c ®Þa ph­¬ng cã 4 ph­¬ng ph¸p chèng hµng gi¶ chñ yÕu sau: 1. LËp vµ triÓn khai kÕ ho¹ch chèng hµng gi¶ trong ®Þa bµn m×nh qu¶n lý. 2. H­íng dÉn ng­êi tiªu dïng vµ c¸c héi quÇn chóng d­íi mäi h×nh thøc vÒ sù nguy h¹i cña tÖ s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶ nh»m t¹o nªn mét phong trµo quÇn chóng th­êng xuyªn chèng tÖ hµng gi¶. 3. TËp trung kiÓm tra, xö lý c¸c vô s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶ cã tæ chøc, cã quy m« lín, vµo c¸c mÆt hµng quan träng cã liªn quan tíi ®iÒu kiÖn vÖ sinh, an toµn cña ng­êi tiªu dïng vµ m«i tr­êng. §iÒu tra, trinh s¸t, ph¸t hiÖn nhanh chãng kÞp thêi ph¶i bè trÝ b¾t qu¶ tang trªn ®­êng vËn chuyÓn ®i tiªu thô hoÆc ®ang s¶n xuÊt. Ph¶i ®­a ra truy tè, xÐt xö nghiªm kh¾c vµ c«ng khai c¸c vô ®iÓn h×nh vÒ s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶ ®Ó gi¸o dôc chung. 4. Tæ chøc c¸c hßm th­ thu thËp tè c¸o cña ng­êi tiªu dïng vÒ hµnh vi s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶. b) BiÖn ph¸p chèng hµng gi¶ cña c¸c doanh nghiÖp. Sù tham gia tÝch cùc cña chÝnh c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh lµ mét biÖn ph¸p rÊt cÇn thiÕt gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt, kinh doanh hµng gi¶. Thùc tiÔn kh¼ng ®Þnh r»ng, chØ khi nµo doanh nghiÖp víi t­ c¸ch lµ ng­êi bÞ h¹i, chñ ®éng sö dông c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµ hîp t¸c toµn diÖn ®Çy ®ñ víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng th× hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l­îng míi thùc sù bÞ ®Èy lïi. HiÖn nay ®i ®«i víi viÖc t¨ng c­êng c¶i tiÕn mÉu m·, quy tr×nh c«ng nghÖ n©ng cao chÊt l­îng hµng ho¸ h¹ gi¸ thµnh. C¸c doanh nghiÖp lu«n chó träng ®Çu t­ thÝch ®¸ng cho viÖc chèng hµng gi¶. NhiÒu doanh nghiÖp, c¬ së s¶n xuÊt ®· quan t©m ®Çu t­ chiÒu s©u; cã ý thøc chñ ®éng chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ b»ng nhiÒu biÖn ph¸p nh­ d¸n tem chèng hµng gi¶, ®¨ng ký b¶o hé quyÒn së h÷u c«ng nghiÖp, c¶i tiÕn mÉu m· nh·n hiÖu hµng ho¸, cung cÊp th«ng tin cho ng­êi tiªu dïng nh»m gióp hä ph©n biÖt hµng thËt - hµng gi¶, phèi hîp chÆt chÏ vµ cung cÊp th«ng tin cho c¸c c¬ quan chøc n¨ng chèng hµng gi¶. NhiÒu cuéc héi th¶o trong n­íc vµ quèc tÕ ®· ®­îc tæ chøc víi sù tham gia ®«ng ®¶o cña c¸c quan chøc doanh nghiÖp, nhµ qu¶n lý, nhµ khoa häc, b¸o giíi trong n­íc vµ quèc tÕ, nh»m trao ®æi, cung cÊp cho nhau nh÷ng kinh nghiÖm vµ cïng nhau t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó ch«ng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. VD: Míi ®©y, trong "Héi chî hµng tiªu dïng 99" ®­îc tæ chøc t¹i Hµ Néi, Héi tiªu chuÈn vµ b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng ViÖt Nam ®· tæ chøc tr­ng bµy gåm 40 lo¹i hµng gi¶ bªn c¹nh hµng thËt cïng lo¹i ®Ó ng­êi tiªu dïng cã thÓ ®èi chiÕu mµ ph©n biÖt ®­îc hµng thËt hµng gi¶. VD kh¸c: Xµ phßng giÆt OMO c¶i tiÕn mÉu m· liªn tôc hay nh­ giÇy dÐp Bitis, n­íc gi¶i kh¸t Lavie dïng c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng ®Æc biÖt lµ Tivi ®Ó gióp ng­êi tiªu dïng ph©n biÖt ®­îc hµng thËt, hµng gi¶... c) BiÖn ph¸p chèng hµng gi¶ cña ng­êi tiªu dïng Ng­êi tiªu dïng kiªn quyÕt ®Êu tranh vµ tè c¸o kÞp thêi nÕu mua ph¶i hµng gi¶ hoÆc ph¸t hiÖn ra n¬i s¶n xuÊt, tiªu thô hµng gi¶ ®Ó c¸c c¬ quan chøc n¨ng xö lý, tè c¸o c¸c hµnh vi gian dèi vÒ tiªu chuÈn, ®o l­êng, chÊt l­îng, nh·n hiÖu hµng ho¸ gi¸ c¶ vµ c¸c hµnh vi lõa dèi kh¸c cña tæ chøc, c¸ nh©n s¶n xuÊt kinh doanh hµng ho¸, dÞch vô, g©y thiÖt h¹i cho m×nh vµ céng ®ång theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt. Mét biÖn ph¸p kh¸c ®Ó chèng hµng gi¶ cña ng­êi tiªu dïng mµ t­ëng chõng nh­ hÕt søc ®¬n gi¶n nh­ng hiÖu qu¶ l¹i rÊt lín. BiÖn ph¸p h÷u hiÖu ®ã lµ "kh«ng ham rÎ". XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ lµ hµng gi¶ th­êng rÎ h¬n hµng thËt do ®ã khi mua hµng nÕu thÊy hµng rÎ bÊt ngê th× h·y coi chõng kÎo l¹i mua ph¶i hµng gi¶. 2. KÕt qu¶ ®¹t ®­îc trong c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®Æc biÖt lµ sau NghÞ ®Þnh 140 - H§BT ngµy 25/4/1991 ®­îc ban hµnh, c¸c lùc l­îng c¶nh s¸t kinh tÕ (CSKT), c«ng an, lùc l­îng qu¶n lý thÞ tr­êng (QLTT) ®· thu ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan trong c«ng t¸c chèng hµng gi¶. - Lùc l­îng CSKT c¶ n­íc: ChØ tiªu N¨m 1995 1996 1997 1998 6 th¸ng 1999 Sè vô ®· khëi tè ®iÒu tra 309 256 306 217 264 Sè bÞ can 624 369 437 396 426 Nguån: T¹p chÝ TM sè 13-1998 vµ sè 18-1999 - Lùc l­îng QLTT c¶ n­íc: + N¨m 1996: ph¸t hiÖn xö lý 961 vô + N¨m 1997: ph¸t hiÖn xö lý 4500 vô + N¨m 1998: ph¸t hiÖn xö lý 2000 vô Cßn vÒ phÝa c¸c doanh nghiÖp, c¸c c¬ së s¶n xuÊt kinh doanh do ®· cã ý thøc chñ ®éng chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶, quan t©m ®Çu t­ chiÒu s©u cho nªn ®· h¹n chÕ ®­îc rÊt nhiÒu hiÖn t­îng s¶n xuÊt kinh doanh hµng gi¶. Ch¼ng h¹n nh­ viÖc s¶n xuÊt bia chai Hµ Néi, Sµi Gßn, 333... tr­íc kia chØ cã d¸n nh·n, ®ãng nót chai, viÖc lµm qu¸ ®¬n gi¶n nªn bän lµm hµng gi¶ chØ cÇn 1 m¸y dËp nót chai thñ c«ng lµ lµm ®­îc bia gi¶. Sau ®ã ngµnh s¶n xuÊt bia ®· c¶i tiÕn cã giÊy kim lo¹i phñ kÝn n¾p vµ cæ chai, ®· h¹n chÕ gÇn nh­ c¬ b¶n n¹n s¶n xuÊt bia chai gi¶. Råi viÖc s¶n xuÊt thuèc tiªm n­íc, tr­íc kia s¶n xuÊt lo¹i thuèc bæ B12 ®ùng trong èng thuû tinh nhän hai ®Çu, bän lµm hµng gi¶ chØ cÇn bé ®en kh«, mua èng thuû tinh lµ cã thÓ s¶n xuÊt ra thuèc bæ B12 tõ n­íc m¸y vµ phÈm hång. Sau ®ã c¸c xÝ nghiÖp d­îc phÈm ®· c¶i tiÕn lµm lo¹i èng th¾t cæ bång ®ßi hái ph¶i cã thiÕt bÞ chuyªn dïng míi s¶n xuÊt ®­îc. Tõ ®ã hiÖn t­îng s¶n xuÊt thuèc bæ B12 gi¶ gi¶m h¼n. Mét sè mÆt hµng cã chÊt l­îng cao nh­ bãng ®iÖn, phÝch n­íc R¹ng §«ng ®å nhùa, kho¸ Minh Khai. Do chó ý ®Çu t­ kü thuËt nªn ®· h¹n chÕ nhiÒu tÖ n¹n s¶n xuÊt kinh doanh hµng gi¶ c¸c lo¹i mÆt hµng nãi trªn. Trong c«ng t¸c chèng hµng gi¶, nhiÒu doanh nghiÖp kh¼ng ®Þnh: chèng hµng gi¶ lµ tr¸ch nhiÖm cña chóng t«i, chóng t«i s½n sµng ®øng trªn tuyÕn ®Çu nh­ng ph¶i ®­îc c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ ng­êi tiªu dïng hËu thuÉn. 3. Nh÷ng tån t¹i trong c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ Qua h¬n 9 n¨m thùc hiÖn nghÞ ®Þnh 140/H§BT vµ h¬n 6 th¸ng thùc hiÖn chØ thÞ 31/1999/CT/TTg vÒ ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng gi¶ chóng ta ®· thu ®­îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh nh­ng thùc tÕ hµng gi¶ vÉn ch­a cã dÊu hiÖu thuyªn gi¶m. VÝ dô: 6 th¸ng ®Çu n¨m 99, bét ngät AJINOMOTO gi¶ chiÕm 90% thÞ phÇn, rau c©n gi¶ ®ãng gãi chiÖu AGAR chiÕm 90% thÞ phÇn khu vùc miÒn T©y Nam Bé . H¹n chÕ n÷a lµ kh¸ ®«ng ng­êi tiªu dïng ch­a ph©n biÖt ®­îc hµng thËt hµng gi¶. VÝ dô: n­íc kho¸ng Lavie ng­êi tiªu dïng th­êng nhÇm lÉn víi c¸c lo¹i n­íc kho¸ng gi¶ nh­: Lavi, Levile, Levu, Laviole, Lavilla vµ ch­a cã thãi quen khiÕu n¹i khi mua hµng. Mét h¹n chÕ c¬ b¶n n÷a lµ tr­íc thùc tr¹ng nµy, gi¶i ph¸p cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng l¹i vÉn ®¬n thuÇn lµ theo dâi, ph¸t hiÖn, b¾t qu¶ tang míi ph¹t hµnh chÝnh vµ mét sè vô lín ®· ®­îc ®­a ra truy tè nh­ng víi møc ph¹t cßn nhÑ. 4. Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn Nguyªn nh©n cña nh÷ng tån t¹i trªn chñ yÕu lµ do ph¸p luËt cña ta ch­a hoµn chØnh cßn nhiÒu thiÕu xãt vµ t¹o ra nh÷ng kho¶ng trèng ph¸p lý cho kÎ xÊu lîi dông vµ lµm cho c¸c c¬ quan cã thÈm quyÒn kiÓm tra xö ph¹t hµnh chÝnh trong lÜnh vùc s¶n xuÊt bu«n b¸n hµng gi¶ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. VD: Tõ ngµy 31/6/1997 (nghÞ ®Þnh 140/H§BT hÕt hiÖu lùc) ®Õn khi CT 31/TTg ra ®êi th× c¸c c¬ quan chøc n¨ng ph¶i lÊy ®iÒu luËt hÕt hiÖu lùc thi hµnh (H§ 140/H§BT) lµm c¨n cø ph¸p lý ®Ó ®iÒu chØnh. Khi cã nhiÒu ng­êi cïng chÞu tr¸ch nhiÖm lµm viÖc th× dÔ dÉn ®Õn hiÖn t­îng m¹nh ai nÊy lµm, dÔ lµm khã bá, chång chÐo "lÊn s©n" nhau. - Sù chång chÐo trong c¸c v¨n b¶n vÒ nh·n s¶n phÈm Bé th­¬ng m¹i cã quyÕt ®Þnh 636/TM/QLCL ngµy 26/7/1996 Bé khoa häc - c«ng nghÖ vµ m«i tr­êng cã quyÕt ®Þnh 2576/Q§-T§C ngµy 28/10/1996. Cïng quy ®Þnh vÒ nh·n s¶n phÈm hµng ho¸, vËy c¸c c¬ së s¶n xuÊt, lùc l­îng kiÓm tra kiÓm so¸t ph¶i tu©n theo v¨n b¶n nµo. - Trong xö ph¹t vi ph¹m cã 4 nghÞ ®Þnh: 92/CP; 93/CP (1993); 46/CP (1996); 57/CP (1997). - Sù chång chÐo n÷a mµ nhµ s¶n xuÊt kinh doanh rÊt e ng¹i lµ chång chÐo trong ho¹t ®éng thanh tra kiÓm tra hµng gi¶. MÆc dï §iÒu 7 - NghÞ ®Þnh 140/H§BT nªu rÊt râ r»ng mét trong 7 c¬ quan chøc n¨ng chèng hµng gi¶ khi nhËn ®­îc nguån tin tè c¸o th× ph¶i phèi hîp víi c¸c c¬ quan kh¸c ®Ón tiÕn hµnh kiÓm tra xö lý, xong trªn thùc tÕ sù phèi hîp còng ch¼ng nh÷ng rÊt h¹n chÕ mµ nhiÒu khi cßn hoµn toµn m©u thuÉn víi nhau. Ngoµi ra cßn mét sè nguyªn nh©n kh¸c vÝ dô do ng­êi tiªu dïng vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng, c¸c doanh nghiÖp ch­a cã mèi quan hÖ chÆt chÏ, lùc l­îng kiÓm tra kiÓm so¸t cßn máng, tr×nh ®é chuyªn m«n nghiÖp vô nhÊt lµ kiÕn thøc vÒ hµng ho¸ cßn yÕu, trong thiÕt bÞ tèi thiÓu ®Ó kiÓm tra, ph¸t hiÖn hµng gi¶ hÇu nh­ ch­a cã. II.2. Thùc tr¹ng ®Êu tranh chèng GLTM ë n­íc ta. 1. Nh÷ng gi¶i ph¸p chñ yÕu vµ kÕt qu¶ ®¹t ®­îc. NhËn râ tÝnh chÊt nghiªm träng cña gian lËn th­¬ng m¹i, l·nh ®¹o ngµnh h¶i quan thêi gian qua ®· tËp trung chØ ®¹o c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i b»ng c¸c biÖn ph¸p cô thÓ, thiÕt thùc phï hîp víi tõng lo¹i h×nh, tõng ®èi t­îng xuÊt nhËp khÈu, víi mäi thñ ®o¹n gian lËn th­¬ng m¹i. VÝ dô nh­: - D¸n tem hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu. - §Ó ng¨n chèn thuÕ qua lîi dông chÝnh s¸ch thuÕ xuÊt nhËp khÈu. Tæng côc H¶i quan ®· tÝch cùc cïng c¸c Bé ngµnh liªn quan kiÕn nghÞ víi chÝnh phñ cã biÖn ph¸p h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt viÖc quy ®Þnh thuÕ suÊt c¨n cø vµo môc ®Ých sö dông mµ kh«ng c¨n cø vµo tÝnh chÊt mÆt hµng. - §Ó ng¨n chÆn gian lËn th­¬ng m¹i th«ng qua viÖc cã ý khai sai sè l­îng, träng l­îng, phÈm cÊp hµng ho¸. H¶i quan quy ®Þnh tû lÖ kiÓm tra víi tõng lo¹i hµng ho¸, ®ång thêi kÕt hîp víi c¸c c¬ quan tæ chøc gi¸m ®Þnh hµng ho¸ ®èi víi nh÷ng hµng ho¸ khã x¸c ®Þnh. Ngoµi ra Tæng côc H¶i quan cßn ¸p dông nhiÒu biÖn ph¸p tæng hîp, t¨ng c­êng c«ng t¸c kiÓm tra, t¸i kiÓm tra, bæ sung cho phï hîp víi tõng giai ®o¹n chÊn chØnh lÒ lèi t¸c phong lµm viÖc cña c¸n bé H¶i quan c¬ së, xö lý nghiªm nh÷ng vô tiªu cùc, cè ý lµm tr¸i quy ®Þnh, nªn ®· ph¸t hiÖn nhiÒu vô gian lËn th­¬ng m¹i tinh vi, phøc t¹p. Nh÷ng kÕt qu¶ ®¹t ®­îc: - Sau bèn ®ît d¸n tem víi 17 mÆt hµng nhËp khÈu, hiÖn t­îng gian lËn th­¬ng m¹i ®· gi¶m h¼n ®Æc biÖt hiÖu qu¶, râ nhÊt lµ nh÷ng gian lËn ë s©n bay, cÇu c¶ng, hiÖn t­îng tµng tr÷ hµng lËn sè l­îng lín gi¶m ®¸ng kÓ, viÖc lîi dông nh÷ng bé chøng tõ hîp ph¸p (cã thêi h¹n) ®· quay vßng bu«n b¸n còng gi¶m h¼n. - Theo sè liÖu cña tæng côc H¶i quan, kÕt qu¶ chèng gian lËn th­¬ng m¹i mÊy n¨m qua ®­îc thÓ hiÖn nh­ sau: N¨m 1995 ph¸t hiÖn vµ xö lý 3000 vô víi tæng trÞ gi¸ gian lËn lµ 70 tû ®ång. Khëi tè h×nh sù 21 vô. N¨m 1996: ph¸t hiÖn vµ xö lý 12.463 vô víi tæng trÞ gi¸ gian lËn th­¬ng m¹i lµ 320 tû ®ång. Khëi tè h×nh sù 52 vô. N¨m 1997: ph¸t hiÖn vµ xö lý 16.000 vô víi tæng trÞ gi¸ gian lËn lµ 530 tû ®ång. Khëi tè h×nh sù 51 vô. N¨m 1998: ph¸t hiÖn vµ xö lý 16.287 vô víi tæng trÞ gi¸ gian lËn lµ 573.642 tû ®ång. N¨m 1999: ph¸t hiÖn vµ xö lý 11.600 vô víi tæng trÞ gi¸ gian lËn lµ 260 tû ®ång. 4 th¸ng ®Çu n¨m 2000 H¶i quan TPHCM ph¸t hiÖn 135 vô, tæng trÞ gi¸ vi ph¹m 346.188 USD vµ 45,3 triÖu ®ång. Cã ®­îc kÕt qu¶ trªn lµ thÓ hiÖn sù cè g¾ng nç lùc ngµnh H¶i quan còng nh­ kÕt qu¶ phèi hîp gi÷a c¸c Bé, ngµnh cã chøc n¨ng chèng gian lËn th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam. Tuy nhiªn c¸c con sè trªn còng chØ míi ph¶n ¸nh ®­îc mét phÇn ho¹t ®éng gian lËn th­¬ng m¹i ë n­íc ta, trong thùc tÕ h¼n cßn nhiÒu vô, nhiÒu ®­êng d©y gian lËn th­¬ng m¹i ch­a bÞ ph¸t hiÖn phanh phui. 2. Nh÷ng tån t¹i trong c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i ë n­íc ta Nh­ trªn ®· ®Ò cËp, ho¹t ®éng gian lËn th­¬ng m¹i mang tÝnh chÊt phøc t¹p, trong khi téi danh gian lËn th­¬ng m¹i ch­a ®­îc x¸c ®Þnh ®óng, nªn trong xö lý c¸c vô gian lËn th­¬ng m¹i cßn khËp khÔnh kh«ng thèng nhÊt gi÷a c¸c c¬ quan chøc n¨ng. C¸c ph¸p lÖnh, nghÞ ®Þnh vÒ viÖc xö ph¹t hµnh chÝnh ®èi víi nh÷ng hµnh vi gian lËn th­¬ng m¹i còng chØ dõng l¹i ë viÖc x¸c ®Þnh c¸c nhãm hµnh vi nªn rÊt khã ¸p dông, t¹o ra sù tuú tiÖn trong thùc hiÖn ph¸p luËt. H¬n n÷a, biÓu gi¸ biÓu thuÕ cã nhiÒu, th­êng xuyªn thay ®æi chång chÐo nh­ng l¹i kh«ng cô thÓ, chi tiÕt g©y khã kh¨n cho viÖc tÝnh thuÕ (tõ 1993 ®Õn nay cã 28 biÓu thuÕ do Bé Tµi chÝnh ban hµnh), chi tiÕt mÉu m· hµng ho¸ kh«ng râ rµng. Lóc th× kª theo chñng lo¹i, lóc th× quy ®Þnh gi¸ trÞ sö dông, c«ng dông cÊp cÊu t¹o... §¬n gi¶n nh­ mÆt hµng hoa qu¶ t­¬i sèng, ®iÖn d©n dông nhËp qua mét sè cöa khÈu tiÓu ng¹ch kh«ng cã trong danh môc hµng ho¸ nªn viÖc x¸c ®Þnh gi¸ trÞ tÝnh thuÕ cho phï hîp gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n. §· x¶y ra t×nh tr¹ng hµng ho¸ kh«ng ®óng chñng lo¹i nh­ kª khai vµ gi¸ trÞ thÊp h¬n so víi thùc tÕ ë mét sè cöa khÈu. Mét vÊn ®Ò n÷a kh«ng kÐm phÇn nan gi¶i trong c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i hiÖn nay lµ cã qu¸ nhiÒu Bé, ngµnh cïng tham gia vµo viÖc xuÊt nhËp khÈu nh­ng l¹i thiÕu mét hµnh lang ph¸p lý cô thÓ, thiÕu thèng nhÊt nªn g©y kh«ng Ýt khã kh¨n cho ngµnh H¶i quan trong chøc n¨ng qu¶n lý nhµ n­íc, gi¸m s¸t viÖc thùc hiÖn LuËt th­¬ng m¹i trªn c¸c cöa khÈu khu vùc biªn mËu. 3. Nguyªn nh©n tån t¹i cña c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam Tuy r»ng c¸c ngµnh c¸c cÊp ®· cã nhiÒu cè g¾ng trong c«ng t¸c chèng bu«n lËu song t×nh tr¹ng bu«n lËu vÉn nh­ con bÖnh nhên thuèc, c«ng t¸c chèng bu«n lËu ch­a ®¹t kÕt qu¶ nh­ mong muèn. Nguyªn nh©n th× cã nhiÒu song vÊn ®Ò chÝnh yÕu vÉn xoay quanh c¸c yÕu tè sau ®©y: - Mét sè cÊp uû §¶ng vµ ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng ch­a thùc sù quan t©m ®Õn c«ng t¸c ®Êu tranh chèng gian lËn th­¬ng m¹i, thËm chÝ cã n¬i cßn cho r»ng, nhê gian lËn th­¬ng m¹i nªn hµng ho¸ míi rÎ, míi phong phó, ®¸p øng ®­îc nhu cÇu ®a d¹ng cña nh©n d©n, xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo cña ®Þa ph­¬ng...(!) - C¸c Bé qu¶n lý chuyªn ngµnh ch­a cã sù phèi hîp nhÞp nhµng víi H¶i quan ®Ó cã nh÷ng quy ®Þnh cô thÓ trong viÖc nhËp khÈu hµng ho¸, nhÊt lµ hµng ho¸ vËt t­ chuyªn dïng. - Mét nguyªn nh©n quan träng, ph¶i kÓ ®Õn mét bé phËn mÊt phÈm chÊt trong c¸c lùc l­îng lµm nhiÖm vô chèng gian lËn th­¬ng m¹i cña Nhµ n­íc nh­ H¶i quan, thuÕ vô, qu¶n lý thÞ tr­êng. Qua c¸c vô ¸n kinh tÕ lín nh­ T©n Tr­êng Sanh, Epco Minh Phông... mµ mäi ng­êi ®Òu biÕt. - C«ng t¸c tuyªn truyÒn gi¸o dôc nh©n d©n ®Þa ph­¬ng, ®éng viªn mäi ng­êi chèng gian lËn th­¬ng m¹i ch­a thùc sù cã hiÖu qu¶. - C¸c gi¶i ph¸p chèng gian lËn th­¬ng m¹i còng ch­a ®­îc x©y dùng hoµn chØnh, ®ång bé. ChÝnh s¸ch ph¸p luËt cßn nhiÒu kÏ hë dÔ bÞ lîi dông, ph¸p luËt ch­a thùc sù ®­îc tu©n theo vµ chÊp hµnh nghiªm chØnh thËm chÝ cã lóc cßn m©u thuÉn nhau. Ngoµi ra cßn cã nguyªn nh©n lµ lùc l­îng vµ ph­¬ng tiÖn chèng gian lËn th­¬ng m¹i còng cßn nhiÒu thiÕu thèn. III. Kinh nghiÖm chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ë mét sè n­íc trªn thÕ giíi III.1. Nh÷ng h×nh thøc hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ë mét sè n­íc VÒ hµng gi¶, trªn thÕ giíi còng cã hai h×nh thøc (d¹ng) hµng gi¶ nh­ ë n­íc ta: - Hµng gi¶ vÒ nh·n: gåm c¸c lo¹i hµng ho¸ mang nh·n gi¶ m¹o hoÆc nh·n cña mét c¬ së s¶n xuÊt kh¸c mµ kh«ng ®­îc chñ nh©n ®ång ý. - Hµng gi¶ vÒ chÊt l­îng: hµng ho¸ cã møc chÊt l­îng d­íi møc chÊt l­îng cho phÐp, hµng ho¸ cã chÊt l­îng kh«ng ®óng víi nguån gèc, b¶n chÊt tù nhiªn, tªn gäi, c«ng dông cña nã. VÒ gian lËn th­¬ng m¹i, trªn thÕ giíi cã ®ñ 16 lo¹i h×nh gian lËn th­¬ng m¹i mµ trong héi nghÞ lÇn thø 5 vÒ chèng gian lËn th­¬ng m¹i tæ chøc t¹i BRUSELS - BØ tæng kÕt. III.2. Mét sè biÖn ph¸p chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i trªn thÕ giíi 1. VÒ hµng gi¶ Hµng gi¶ lµ mét tÖ n¹n mang tÝnh toµn cÇu ®e do¹ kh«ng chØ víi nh÷ng n­íc thuéc thÕ giíi thø ba mµ cßn trµn ngËp c¶ c¸c n­íc ph¸t triÓn. Nh÷ng con bóp bª bèc ch¸y, m¸y xay thÞt lµm ®øt c¶ bµn tay ng­êi sö dông, nh÷ng chai r­îu c« nh¾c gi¶ s¶n xuÊt t¹i Nga cã thÓ lµm mï vÜnh viÔn ng­êi uèng. Nh÷ng con rËn tin häc gi¶ hiÖu ph¸ ho¹i m¸y mãc trªn c¸c ®µi kiÓm so¸t kh«ng l­u lµm rèi lo¹n c¶ s©n bay. Hµng gi¶ kh«ng chØ tiªu thô trong n­íc mµ cßn ®­îc xuÊt khÈu. Hai h·ng chÕ t¹o xe h¬i lín cña Ph¸p, chØ riªng n¨m 1995 ®· bÞ thiÖt h¹i hµng tØ Franc. Theo tin tõ Mü bän bu«n b¸n ma tuý ®· chuyÓn sang kinh doanh linh kiÖn gi¶ cña m¸y bay ®Ó thu lîi nhuËn cao, nh­ng nh÷ng kÎ lµm hµng gi¶ ®· ch¼ng ®Õm xØa g× ®Õn tÝnh m¹ng cña hµng tr¨m hµnh kh¸ch. §Ó triÖt tiªu th¶m ho¹ nµy, c¸c n­íc tiªn tiÕn ph­¬ng T©y ®ang t¨ng c­êng kiÓm so¸t cuéc s¶n xuÊt trong n­íc còng nh­ hµng nhËp khÈu. Song vÊn ®Ò phøc t¹p hiÖn nay lµ tõ nh÷ng kÎ chuyªn lõa ®¶o ra, nh÷ng ng­êi ®i mua hµng gi¶, tuy biÕt t¸c h¹i cña nã nh­ng v× tham rÎ, hä vÉn cø mua. ë Ph¸p thuèc t©y gi¶ ®­îc nh÷ng ngo¹i kiÒu c­ tró bÊt hîp ph¸p mua b¸n vµ tiªm chÝch kh«ng qua ®¬n b¸c sÜ. ë Mü do sù c¹nh tranh gi¸ c¶ buéc c¸c h·ng s¶n xuÊt nhá ph¶i gi¶m tèi ®a c¸c phÝ tæn b¶o d­ìng m¸y bay do ®ã, hä tiªu thô khèi l­îng lín phô tïng gi¶. ë ch©u Phi ngµnh thuèc t©y qu¶ rÊt ph¸t ®¹t, v× nhiÒu n­íc kh«ng ®ñ tiÒn nhËp thuèc chÝnh hiÖu ch©u ¢u. Trong khi chê phèi hîp toµn cÇu, tõng quèc gia cÇn cã kÕ ho¹ch tiªu trõ hµng gi¶. Cßn gi¸o dôc cho mäi c«ng d©n biÕt r»ng hµng chÝnh hiÖu tuy cã ®¾t nh­ng b¶o ®¶m an toµn. 2. VÒ gian lËn th­¬ng m¹i Trªn thÕ giíi, ®Æc biÖt lµ ë nh÷ng n­íc ph¸t triÓn cã nhiÒu biÖn ph¸p chèng gian lËn th­¬ng m¹i, nh­ng quan träng nhÊt vµ c¬ b¶n nhÊt lµ mét sè biÖn ph¸p sau: a) Sö dông c¸c chuyªn gia: §©y lµ ph­¬ng ph¸p cã hiÖu qu¶ nhÊt. C¸c chuyªn gia cã am hiÓu s©u vÒ tÝnh chÊt kü thuËt cña hµng ho¸ vµ gi¸ trÞ cña nã do ®ã ph¸t hiÖn c¸c hµnh vi gian lËn mét c¸ch dÔ dµng. b) KiÓm to¸n H¶i quan KiÓm to¸n H¶i quan lµ viÖc kiÓm tra thÈm ®Þnh møc ®é chÝnh x¸c cña tê khai H¶i quan, th«ng qua viÖc kiÓm tra sæ s¸ch, chøng tõ, kÕ to¸n, hÖ thèng kinh doanh vµ toµn bé tµi liÖu th­¬ng m¹i H¶i quan do chñ hµng n¾m gi÷ vµ tõ ®ã ph¸t hiÖn ra nh÷ng hµnh vi gian lËn th­¬ng m¹i. c) KiÓm tra thùc tÕ hµng ho¸ xuÊt nhËp khÈu: Ph­¬ng ph¸p nµy nh»m ph¸t hiÖn nh÷ng hµnh vi gian lËn th«ng qua m« t¶ hµng ho¸ trªn ho¸ ®¬n kh«ng trung thùc. ViÖc kiÓm tra cã thÓ lµ mét bé phËn hµng ho¸ hay toµn bé tuú thuéc vµo mçi lo¹i hµng ho¸ vµ tÊt nhiªn víi sù gióp ®ì cña c¸c thiÕt bÞ kiÓm tra hiÖn ®¹i hoÆc c¸c chuyªn gia mÆt hµng. d) KiÓm tra c¸c ®Þa ®iÓm mµ hµng ho¸ ®ang ®­îc b¸n l¹i cho nhu cÇu tiªu dïng néi ®Þa, qua ®ã ®Ó xem xÐt, tÝnh to¸n l¹i gi¸ trÞ H¶i quan mµ chñ hµng ®· khai b¸o. Ch­¬ng III Gi¶i ph¸p chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam I. BiÖn ph¸p chèng hµng gi¶ ë ViÖt Nam I.1. KiÕn nghÞ víi Nhµ n­íc Trong thùc tiÔn ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ ë n­íc ta, Nhµ n­íc ®ãng vai trß quan träng vµ lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh cho viÖc tån t¹i hay kh«ng n¹n s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. Víi mét lo¹t c¸c v¨n b¶n ph¸p luËt cña m×nh, Nhµ n­íc ®· thÓ hiÖn chÝnh kiÕn cña m×nh lµ lu«n lu«n quyÕt t©m ®Êu tranh kh«ng khoan nh­îng víi n¹n s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ cho dï cuéc chiÕn nµy lµ hÕt søc cam go quyÕt liÖt, l©u dµi vµ tèn kÐm vµ ®iÒu ®ã ®· ®em l¹i nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan. Tuy nhiªn, thùc tÕ còng cho thÊy (béc lé) nh÷ng thiÕu sãt mµ hËu qu¶ cña nã kh«ng ph¶i lµ nhá, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thiÕu sãt trong ph¸p luËt. §Ó lo¹i bá nh÷ng thiÕu sãt ®ã thiÕt nghÜ Nhµ n­íc cÇn sím hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt, cã nh÷ng quy ®Þnh møc xö lý, xö ph¹t lçi lµm hµng gi¶ nghiªm kh¾c h¬n ®Ó ng­êi s¶n xuÊt, kinh doanh hµng gi¶ kh«ng cßn d¸m nghÜ ®Õn chuyÖn t¸i ph¹m, cÇn cã thªm h×nh ph¹t bæ sung cho ¸n ph¹t vÒ téi lµm hµng gi¶ nh­ cÊm nh÷ng ng­êi cã tiÒn ¸n lµm hµng gi¶ lµm nh÷ng nghÒ cã liªn quan ®Õn s¶n xuÊt, kinh doanh lo¹i hµng ho¸ mµ hä ®· ph¹m téi. Vµ còng lµ ®Ó kh«ng cßn ph¶i t¸i diÔn c¶nh lÊy nh÷ng ®iÒu luËt ®· hÕt hiÖu lùc thi hµnh lµm c¨n cø ph¸p lý ®iÒu chØnh nh÷ng hµnh vi vi ph¹m ®ang x¶y ra trong thùc tÕ. Nhµ n­íc còng cÇn ph¶i nhËn ®Þnh râ thÈm quyÒn cña c¸c Bé, ngµnh, c¸c c¬ quan chøc n¨ng trong viÖc kiÓm tra xö lý n¹n s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ tr¸nh t×nh tr¹ng cã nhiÒu c¬ quan cã thÈm quyÒn kiÓm tra, xö lý l¹i kh«ng cã mét nh¹c tr­ëng chØ huy dÉn d¾t hay t×nh tr¹ng tr¸ch nhiÖm thuéc vÒ tÊt c¶ "nghÜa lµ kh«ng cã ai" vµ t×nh tr¹ng cã qu¸ nhiÒu v¨n b¶n h­íng dÉn thi hµnh nªn v« h×nh chung "dÉm ®¹p" lªn nhau trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· v« hiÖu ho¸ lÉn nhau. C¸c Bé, ngµnh vµ c¸c c¬ quan chøc n¨ng cÇn ph¶i phèi hîp chÆt chÏ víi nhau, thùc hiÖn triÖt ®Ó chØ thÞ 31/1999/CT/TTg trong c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt kinh doanh hµng gi¶ ®Ó t¹o nªn søc m¹nh tæng hîp, sù thèng nhÊt vµ hîp lý ®Ó nhiÖm vô chèng hµng gi¶ ®¹t ®­îc nh÷ng kÕt qu¶ nh­ mong muèn. Ngoµi ra Nhµ n­íc còng cÇn ph¶i t¹o lËp ra mét th«ng tin tæng hîp vÒ chèng hµng gi¶ trªn quy m« toµn quèc. CÇn phèi hîp chÆt chÏ h¬n n÷a, t¨ng c­êng h¬n n÷a mèi quan hÖ hai chiÒu gi÷a Nhµ n­íc víi c¸c doanh nghiÖp vµ ng­êi tiªu dïng nh»m t¹o ra thÕ bao v©y c« lËp hµng gi¶ tõ mäi phÝa vµ tõ ®ã c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶ míi cã hiÖu qu¶ cao nhÊt. I.2. KiÕn nghÞ víi héi b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng: Héi b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng ph¶i vËn ®éng quÇn chóng tù nguyÖn tham gia ®Êu tranh chèng c¸c hiÖn t­îng tiªu cùc, chèng c¸c hiÖn t­îng s¶n xuÊt kinh doanh hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l­îng, g©y thiÖt h¹i cho ng­êi tiªu dïng, phæ biÕn réng r·i "ph¸p lÖnh b¶o vÖ ng­êi tiªu dïng", phèi hîp víi chi côc Tiªu chuÈn - §o l­êng - ChÊt l­îng tæ chøc c¸c cuéc to¹ ®µm, héi th¶o, tuyªn truyÒn phæ biÕn cho Héi viÖn vµ ng­êi tiªu dïng. Phèi hîp víi c¸c c¬ quan th«ng tin ®¹i chóng h­íng dÉn ng­êi tiªu dïng nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ chÊt l­îng hµng ho¸, nhËn biÕt hµng thËt, hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l­îng... Tr­íc m¾t Héi thµnh lËp V¨n phßng t­ vÊn vµ tiÕp nhËn khiÕu n¹i cña ng­êi tiªu dïng; x©y dùng quy chÕ gi÷a Héi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý Nhµ n­íc nh­ chi côc Tiªu chuÈn - §o l­êng - ChÊt l­îng, qu¶n lý thÞ tr­êng, trung t©m y tÕ dù phßng... ®Ó kiÓm tra ®¸nh gi¸ chÊt l­îng s¶n phÈm. Ngoµi ra Héi cßn ph¶i tæ chøc c¸c cuéc héi th¶o vÒ ph­¬ng thøc qu¶n lý chÊt l­îng, phßng chèng hµng gi¶, tæ chøc c¸c líp tËp huÊn ®Ó ®¶m b¶o chÊt l­îng hµng ho¸, nhËn thøc ph¸p luËt liªn quan ®Õn quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng. Mét biÖn ph¸p rÊt cÇn thiÕt gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt, kinh doanh hµng gi¶ lµ sù tham gia tÝch cùc cña chÝnh c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh víi ph­¬ng ch©m lµ "lÊy thËt chèng gi¶" vµ "phßng h¬n lµ chèng". Tr­íc hÕt, vÒ tr¸ch nhiÖm cña c¸c doanh nghiÖp, cÇn t¨ng c­êng qu¶n lý s¶n phÈm cña m×nh, c¶i tiÕn d©y truyÒn s¶n xuÊt, gi÷ kÝn bÝ mËt c«ng nghÖ, bÝ quyÕt s¶n xuÊt, t¹o ra nh÷ng mÉu m· bao b× mang tÝnh ®Æc tr­ng kh«ng ®Ó bän xÊu lîi dông lµm gi¶, cã thÓ ¸p dông c¸c kü thuËt tiªn tiÕn nh­ viÖc g¾n m· sè, m· v¹ch vµo s¶n phÈm ®Ó qu¶n lý hµng ho¸ cña m×nh. GÇn ®©y, mét sè c¬ së s¶n xuÊt th­êng ¸p dông viÖc tiÕp thÞ vµ b¸n s¶n phÈm qua c¸c c¸c nh©n ®i mêi chµo ë mäi n¬i, ®iÒu nµy rÊt dÔ ®Ó bän xÊu lîi dông, ®¸nh lõa ng­êi tiªu dïng. Nªn ch¨ng cÇn më réng m¹ng l­íi tiªu thô khÐp kÝn th«ng qua c¸c ®¹i lý chÝnh. VÒ phÝa c¸c tæ chøc kinh doanh hµng ho¸ trªn thÞ tr­êng, c¸c doanh nghiÖp th­¬ng m¹i còng cÇn kiªn quyÕt kh«ng ®Ó hµng gi¶, hµng kÐm chÊt l­îng lät vµo kh©u l­u th«ng. Nh­ vËy kh«ng nh÷ng triÖt ph¸ ®­îc hµng gi¶ mµ cßn b¶o vÖ ®­îc uy tÝn cña m×nh víi kh¸ch hµng. Cuèi cïng, c¸c doanh nghiÖp cÇn tiÕp tôc më héi chî tr­ng bµy hµng thËt hµng gi¶, h­íng dÉn kh¸ch hµng nhËn biÕt ®Æc tr­ng c¬ b¶n cña hµng thËt hµng gi¶ ®Ó kh«ng bÞ nhÇm lÉn n÷a. I.4. KiÕn nghÞ víi ng­êi tiªu dïng Ng­êi tiªu dïng lµ mét m¾t xÝch hÕt søc quan träng trong c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. Mét sù yÕu kÐm trong m¾t xÝch nµy ¶nh h­ëng ®Õn toµn bé nh÷ng cè g¾ng vµ nç lùc cña c¸c c¬ quan chøc n¨ng vµ c¸c doanh nghiÖp. NhËn thøc ®­îc vÞ trÝ quan träng cña ng­êi tiªu dïng trong c«ng t¸c chèng s¶n xuÊt, kinh doanh hµng gi¶ nh­ vËy, chóng ta cÇn ph¶i t×m ra nh÷ng biÖn ph¸p, nh÷ng c«ng cô mµ ng­êi tiªu dïng cã thÓ sö dông mµ ®Êu tranh chèng l¹i hµng gi¶ b¶o vÖ quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña m×nh. Tuy nhiªn mét thùc tÕ hiÖn nay lµ kh¸ ®«ng ng­êi tiªu dïng ch­a ph©n biÖt ®­îc hµng thËt hµng gi¶ vµ ch­a cã thãi quen khiÕu n¹i, tè c¸o khi mua ph¶i hµng gi¶. Nãi tãm l¹i lµ ng­êi tiªu dïng ch­a thËt sù cè g¾ng, hä ch­a nhËn thøc ®­îc ®Çy ®ñ nh÷ng quyÒn lîi vµ tr¸ch nhiÖm cña m×nh trong c«ng t¸c ®Êu tranh chèng s¶n xuÊt vµ bu«n b¸n hµng gi¶. NÕu cø ®Ó kÐo dµi t×nh tr¹ng nµy khi cã kh¸c nµo "trèng ®¸nh xu«i, kÌn thæi ng­îc" do ®ã qua bµi viÕt nµy t«i xin ®­a ra mét sè kiÕn nghÞ víi ng­êi tiªu dïng nh­ sau: Ng­êi tiªu dïng khi ®i mua hµng cÇn thËn träng xem kü nh·n hiÖu hµng ho¸. NÕu trªn nh·n hiÖu cã tªn c¬ së s¶n xuÊt, ®Þa chØ s¶n xuÊt, sè ®¨ng ký chÊt l­îng, thêi h¹n sö dông (®èi víi thùc phÈm th× míi mua, khång ghi hµng kh«ng n¬i s¶n xuÊt, nh·n kh«ng râ rµng. Hµng cã gi¸ trÞ lín th× ph¶i yªu cÇu ng­êi b¸n cho xem phiÕu kiÓm tra chÊt l­îng, yªu cÇu b¶o hµnh vµ tèt nhÊt lµ nhê chuyªn gia hoÆc nh÷ng ng­êi cã kinh nghiÖm cã am hiÓu vÒ hµng ho¸ mµ m×nh cÇn mua. Víi s¶n phÈm lµ thuèc ch÷a bÖnh th× cÇn lµm theo sù chØ ®Én, kª ®¬n cña b¸c sÜ, kh«ng mua thuèc theo kinh nghiÖm, theo thãi quen. Nªn kiÓm tra tr­íc khi mua b»ng c¸ch xem h¹n sö dông, kh«ng ®­îc dïng thuèc ®· qu¸ h¹n hoÆc thuèc b¾t ®Çu cã hiÖn t­îng ®æi mµu... Tù b¶n th©n mçi ng­êi tiªu dïng nªn trau dåi kiÕn thøc, n©ng cao sù hiÓu biÕt cña m×nh qua c¸c ph­¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng, qua v¨n phßng t­ vÊn tiªu dïng, héi b¶o vÖ quyÒn lîi ng­êi tiªu dïng vµ c¸c doanh nghiÖp,c¬ së s¶n xuÊt... ®Ó tr¸nh nh÷ng tr­êng hîp bÞ lõa ®¸ng tiÕc. Khi ph¸t hiÖn c¬ së nµo s¶n xuÊt, bu«n b¸n hµng gi¶ hµng kÐm chÊt l­îng, hµng bÞ rót bít khèi l­îng th× ph¶i m¹nh d¹n tè c¸o víi chÝnh quyÒn hoÆc c¬ quan chøc n¨ng ®Ó kiÓm tra, xö lý. Tèt nhÊt lµ nªn mua hµng t¹i c¸c cöa hµng ®¹i lý, c¸c hîp t¸c x· mua b¸n, c¸c siªu thÞ cã uy tÝn ®Ó tr¸nh bÞ nhÇm, bÞ lõa. CÇn t¨ng c­êng th«ng tin, h­íng dÉn, gi¸o dôc n©ng cao hiÓu biÕt cña ng­êi tiªu dïng vµ gi÷a hä víi nhau. II. BiÖn ph¸p chèng gian lËn th­¬ng m¹i ë ViÖt Nam hiÖn nay 1. Hoµn thiÖn hÖ thèng ph¸p luËt: HÖ thèng ph¸p luËt cña ta hiÖn nay võa thiÕu võa kh«ng ®Çy ®ñ râ rµng nªn trong thùc hiÖn thiÕu c¬ së ph¸p lý dÔ dµng dÉn ®Õn t×nh tr¹ng tuú tiÖn, chñ quan trong kiÓm tra, gi¸m s¸t vµ xö lý lµ nguyªn nh©n g©y mÊt lßng tin cña nh©n d©n ®èi víi viÖc qu¶n lý vµ ®iÒu hµnh cña nhµ n­íc vµ còng lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n cña tiªu cùc tham nhòng vµ gian lËn th­¬ng m¹i. V× vËy, ®Ó chèng gian lËn th­¬ng m¹i cã hiÖu qu¶, thø nhÊt, ph¶i tËp trung hoµn chØnh hÖ thèng luËt ph¸p cã liªn quan ®Õn ho¹t ®éng xuÊt nhËp khÈu vµ ho¹t ®éng h¶i quan bao gåm c¶ viÖc nghiªn cøu x©y dùng ban hµnh ph¸p luËt míi vµ c¶ viÖc ®iÒu chØnh söa ®æi bæ sung nh÷ng v¨n b¶n ph¸p luËt cò kh«ng phï hîp mµ tr­íc hÕt lµ ph¶i tËp trung nghiªn cøu, x©y dùng mét chÝnh s¸ch thuÕ hîp lý, dÔ hiÓu, kh«ng qu¸ cao, khuyÕn khÝch ®­îc c¸c nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh tù gi¸c nép thuÕ cho Nhµ n­íc. Thø hai, ph¶i hoµn chØnh ph¸p luËt quy ®Þnh râ tr¸ch nhiÖm cña c¸c tæ chøc gi¸m ®Þnh, h¹n chÕ tèi ®a sù trïng l¾p trong xö lý vô viÖc, n©ng cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm cña c¸n bé c¸c ngµnh lµm c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i, cô thÓ: - Hµng qua cöa khÈu tr¸ch nhiÖm chÝnh lµ h¶i quan - Hµng kinh doanh trªn thÞ tr­êng néi ®Þa tr¸ch nhiÖm chÝnh lµ qu¶n lý thÞ tr­êng (ngµnh th­¬ng m¹i). - Biªn phßng lµm nhiÖm vô an ninh cöa khÈu, b¶o vÖ ®­êng biªn, c«ng t¸c chèng gian lËn th­¬ng m¹i cã tr¸ch nhiÖm phèi hîp víi chÝnh quyÒn. - C¬ quan thuÕ vô chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chèng thÊt thu thuÕ, gi¸m s¸t hµng ho¸ trèn lËu thuÕ, kiÓm tra c¸c ho¸ ®¬n chøng tõ theo quy ®Þnh cña ngµnh. - ChÝnh quyÒn ®Þa ph­¬ng chÞu tr¸ch nhiÖm toµn diÖn qu¶n lý hµnh chÝnh kinh tÕ trªn ®Þa bµn, tæ chøc phèi hîp víi tÊt c¶ c¸c c¬ qu©n quan lµm nhiÖm vô chèng bu«n lËu, trùc tiÕp thô lý c¸c vô viÖc vi ph¹m vÒ gian lËn th­¬ng m¹i, kiÕn nghÞ c¸c c¬ quan nh÷ng vÊn ®Ò v­íng m¾c ph¸t sinh trong c«ng t¸c phßng chèng gian lËn th­¬ng m¹i. 2. X©y dùng lùc l­îng H¶i quan trong s¹ch v÷ng m¹nh H¶i quan lµ mét lùc l­îng quan träng nhÊt trong sè c¸c Bé, ngµnh cã nhiÖm vô chèng gian lËn th­¬ng m¹i. Nh­ng trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay cña ®Êt n­íc ta: trang thiÕt bÞ phôc vô cho c«ng t¸c kiÓm so¸t H¶i quan cßn thiÕu thèn, tr×nh ®é c¸n bé nh©n viªn H¶i quan kh«ng ®Òu, tû lÖ c«ng chøc h¶i quan ®­îc ®µo t¹o c¬ b¶n cßn thÊp, tr×nh ®é v¨n ho¸ - chuyªn m«n nghiÖp vô, ngo¹i ng÷ ch­a ®¸p øng ®­îc yªu cÇu nhiÖm vô trong khi ho¹t ®éng gian lËn th­¬ng m¹i ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt h¬n. V× vËy, ®Ó chèng gian lËn th­¬ng m¹i cã hiÖu qu¶, Ban c¸n sù §¶ng vµ l·nh ®¹o tæng côc H¶i quan ph¶i t¨ng c­êng cñng cè lùc l­îng chèng bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i tõ Tæng côc ®Õn c¸c ®¬n vÞ c¬ së. Ph¶i lµm tèt hai chøc n¨ng lµ: Tham m­u cho c¸c cÊp chÝnh quyÒn vµ phèi hîp víi c¸c lùc l­îng chøc n¨ng trong ho¹t ®éng chèng gian lËn th­¬ng m¹i, tËp trung thùc hiÖn vµ nghiªn cøu x©y dùng m« h×nh tæ chøc phï hîp víi yªu cÇu, nhiÖm vô trong giai ®o¹n hiÖn nay. Bªn c¹nh ®ã cÇn gi¸o dôc, ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé cã phÈm chÊt ®¹o ®øc c¸ch m¹ng tèt, tr×nh ®é kü thuËt chuyªn m«n giái. §Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu øng dông thµnh tùu khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ, gãp phÇn hiÖn ®¹i ho¸ nhanh c¸c ho¹t ®éng nghiÖp vô h¶i quan. Hoµn chØnh c¸c quy chÕ quy tr×nh nghiÖp vô h¶i quan, xö lý kû luËt nghiªm nh÷ng c¸n bé nh©n viªn h¶i quan vi ph¹m ph¸p luËt. 3. Phèi hîp víi c¸c lùc l­îng chøc n¨ng trong ho¹t ®éng chèng gian lËn th­¬ng m¹i Lùc l­îng h¶i quan ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c c¬ quan chøc n¨ng kh¸c nh­ Bé C«ng an, Bé Th­¬ng m¹i lùc l­îng bé ®éi biªn phßng, lùc l­îng qu¶n lý thÞ tr­êng th× c«ng t¸c ®Êu tranh chèng gian lËn th­¬ng m¹i míi ph¸t huy hÕt søc m¹nh tæng hîp vµ cã hiÖu qu¶. Võa qua ChÝnh phñ ®· thµnh lËp Ban chØ ®¹o chèng bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i (Ban 853) bao gåm c¸c c¬ quan kÓ trªn do Tæng côc tr­ëng Tæng côc H¶i quan chñ tr× ®Ó phèi hîp ®Êu tranh ®¹t kÕt qu¶ cao. 4. N©ng cao gi¸c ngé cho c¸n bé vµ nh©n d©n N©ng cao gi¸c ngé vµ ®Êu tranh chèng l¹i gian lËn th­¬ng m¹i cho c¸n bé vµ nh©n d©n lµ mét viÖc lµm trong viÖc n©ng cao hiÖu lùc vµ hiÖu qu¶ qu¶n lý nhµ n­íc vÒ xuÊt nhËp khÈu, vÒ ho¹t ®éng h¶i quan qua viÖc t¨ng c­êng ph¸p chÕ x· héi chñ nghÜa trong ®Êu tranh chèng gian lËn th­¬ng m¹i. §èi víi nh©n d©n, ph¶i gi¸o dôc t×nh c¶m t«n träng ph¸p luËt, tõng b­íc më réng trÝ thøc ph¸p luËt cho nh©n d©n b»ng nhiÒu h×nh thøc vÝ dô nh­ c¸n bé vµ nh©n d©n trùc tiÕp tham gia th¶o luËn, ®ãng gãp ý kiÕn cña quÇn chóng nh©n d©n, t¹o cho hä lµm quen víi ph¸p luËt. §èi víi c¸c c¬ quan qu¶n lý nhµ n­íc, ph¶i gi¸c ngé lßng tin ph¸p luËt cho c¸c c¸n bé ®ã lµ t×nh c¶m c«ng b»ng tr¸ch nhiÖm, t×nh c¶m ph¸p chÕ. Ph¶i gi¸o dôc cho c¸c c¸n bé nh÷ng kiÕn thøc vÒ nguyªn nh©n vµ ®iÒu kiÖn dÉn ®Õn vi ph¹m ph¸p luËt cña bän gian lËn th­¬ng m¹i, ph¶i lµm cho mäi ng­êi thÊy ®­îc hËu qu¶ nghiªm träng cña gian lËn th­¬ng m¹i ®èi víi nÒn kinh tÕ, x· héi vµ ®¹o ®øc v¨n ho¸ ®èi víi ®Êt n­íc. 5. ¸p dông c¸c tiÕn bé khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ. H¶i quan ph¶i x©y dùng nh÷ng ®éi tµu cao tèc ®Ó qu¶n lý biªn giíi biÓn, trong khi m¸y soi hµnh lý, hµng ho¸ t¹i c¸c cöa khÈu quèc tÕ lín, c¸c m¸y soi container vµ c¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt kh¸c cho ho¹t ®éng kiÓm tra kiÓm so¸t h¶i quan, øng dông vi tÝnh ho¸ c¸c quy tr×nh, thñ tôc h¶i quan nh­: ®¨ng ký tiÕp nhËn tê khai, x¸c ®Þnh gi¸ tÝnh thuÕ XNK, th«ng tin chèng bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i. 6. Ph¶i cã chÝnh s¸ch ®èi víi vïng biªn giíi: Nhµ n­íc cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch ph¸t triÓn kinh tÕ phï hîp, ­u ®·i vÒ c¸c mÆt (vay vèn, miÔn gi¶m thuÕ, ®Çu t­ h¹ tÇng...) ®Ó gióp nh©n d©n vïng nµy ph¸t triÓn s¶n xuÊt, n©ng cao ®êi sèng. Coi träng c«ng t¸c gi¸o dôc, ®éng viªn nh©n d©n hiÓu biÕt ph¸p luËt, kh«ng tham gia trùc tiÕp hoÆc tiÕp tay cho bän bu«n lËu vµ gian lËn th­¬ng m¹i. 7. T¨ng c­êng hîp t¸c quèc tÕ víi c¸c c¬ quan H¶i quan cña c¸c n­íc trong viÖc ®Êu tranh chèng gian lËn th­¬ng m¹i. T¨ng c­êng hîp t¸ nh»m t¨ng c­êng th«ng tin t×nh b¸o, lùa chän môc tiªu, lËp hå s¬ vµ qu¶n lý, ®Þnh gi¸ rñi ro th«ng qua ®ã cã thÓ ph¸t hiÖn c¸c tr­êng hîp cã nguy c¬ gian lËn th­¬ng m¹i cao, phèi hîp víi c¸c n­íc trong viÖc kiÓm so¸t h¶i quan, tranh thñ sù hîp t¸c, gióp ®ì cña c¸c n­íc ph¸t triÓn trong viÖc ®µo t¹o cho c¸n bé h¶i quan ViÖt Nam vÒ c¸c kü thuËt vµ ph­¬ng ph¸p ®Êu tranh chèng gian lËn th­¬ng m¹i tiªn tiÕn. KÕt luËn Hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i lµ hai mèi hiÓm ho¹ cho toµn x· héi, Hµng gi¶ ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn søc khoÎ, tiÒn b¹c cña ng­êi tiªu dïng, lµm thiÖt h¹i vÒ uy tÝn, vËt chÊt cho c¸c doanh nghiÖp. H¬n n÷a, hµng gi¶ cßn ¶nh h­ëng ®Õn uy tÝn quèc gia, vi ph¹m c¸c ®iÒu quy ­íc quèc tÕ mµ ta ký kÕt, nã kh«ng chØ ®¸nh vµo nÒn kinh tÕ cña ®Êt n­íc mµ cßn k×m h·m sù t¨ng tr­ëng, ph¸t triÓn kinh tÕ, x· héi. V× vËy, chèng hµng gi¶ cã hiÖu qu¶ lµ gãp phÇn t¨ng tr­ëng ph¸t triÓn kinh tÕ, gi÷ v÷ng an ninh thÞ tr­êng vµ b¶o vÖ lîi Ých chÝnh ®¸ng cña nhµ s¶n xuÊt, kinh doanh vµ ng­êi tiªu dïng. Gian lËn th­¬ng m¹i ®em ®Õn nh÷ng hËu qu¶ rÊt nghiªm träng kh«ng chØ ®èi víi nÒn kinh tÕ, s¶n xuÊt - tiªu dïng, v¨n ho¸ - x· héi... mµ cßn t¸c ®éng tiªu cùc ®Õn ho¹t ®éng th­¬ng m¹i ch©n chÝnh, ®Õn quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cña th­¬ng m¹i quèc tÕ. V× vËy, chèng gian lËn th­¬ng m¹i cã hiÖu qu¶ lµ gãp phÇn ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, chèng ®­îc thÊt thu thuÕ, t¹o thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp kinh doanh ch©n chÝnh ph¸t triÓn. §èi víi chóng ta, trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay ®ang tËp trung thùc hiÖn th¾ng lîi c«ng cuéc ®èi míi ®Êt n­íc tõng b­íc ®­a ®Êt n­íc vµo thêi kú c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ th× nhiÖm vô chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i cµng quan träng vµ cã ý nghÜa thiÕt thùc. Trong nh÷ng n¨m võa qua, c«ng t¸c ®Êu tranh chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ®· ®¹t ®­îc mét sè kÕt qu¶ kh¶ quan, ®· kiÓm tra, ph¸t hiÖn vµ xö lý nhiÒu vô vi ph¹m thu vÒ cho ng©n s¸ch hµng triÖu USD. Tuy nhiªn trªn thùc tÕ hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i vÉn ch­a gi¶m vµ hµnh vi thñ ®o¹n ngµy cµng tinh vi, x¶o quyÖt h¬n. §Ó lý gi¶i cho thùc tr¹ng nµy cã rÊt nhiÒu nguyªn nh©n, song nguyªn nh©n chñ yÕu lµ do luËt ph¸p cña ta ch­a nghiªm, cßn thiÕu thèn, ch­a ®ång bé vµ thiÕu tÝnh thèng nhÊt. Ngoµi ra cßn mét sè nguyªn nh©n kh¸c nh­: C«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn vÒ hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ch­a ®­îc coi träng nªn tr×nh ®é nhËn thøc cña c¸c tÇng líp nh©n d©n vÒ t¸c h¹i cña hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i ch­a ®Çy ®ñ. Trang thiÕt bÞ phôc vô cho c«ng t¸c kiÓm tra kiÓm so¸t cßn thiÕu thèn, th« s¬... V× vËy ®Ó c«ng t¸c chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i cã hiÖu qu¶, ®ßi hái ph¶i cã sù nç lùc cè g¾ng vµ phèi hîp thèng nhÊt cña c¸c Bé, ngµnh cã liªn quan, cña c¸c nhµ s¶n xuÊt kinh doanh vµ cña ng­êi tiªu dïng. CÇn tranh thñ sù ®ång t×nh ñng hé cña c¸c tÇng líp nh©n d©n vµ sù hîp t¸c quèc tÕ trong c«ng t¸c ®Êu tranh chèng hµng gi¶ vµ gian lËn th­¬ng m¹i.