Ảnh hưởng của hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) trong việc hoàn thiện khung pháp lý về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong hợp đồng thương mại điện tử

Soá 4/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 63 ẢNH HƯỞNG CỦA HIỆP ĐỊNH ĐỐI TÁC TOÀN DIỆN VÀ TIẾN BỘ XUYÊN THÁI BÌNH DƯƠNG (CPTPP) TRONG VIỆC HOÀN THIỆN KHUNG PHÁP LÝ VỀ BẢO VỆ QUYỀN LỢI NGƯỜI TIÊU DÙNG TRONG HỢP ĐỒNG THUONG MẠI ĐIỆN TỬ Đặng Thị Vũ Hường1 Tóm tắt: Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử là vấn đề đã cũ nhưng các hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng vẫn còn diễn ra phổ biến với nhiều diễn biến tinh vi và phức tạp. Do đó, việc xây dựng, ứng dụng và hoàn thiện thế thống pháp luật về thương mại điện tử là một trong những đòi hỏi cấp thiết của Việt Nam hiện nay nhằm mang lại môi trường pháp lý an toàn, lành mạnh trong đời sống sinh hoạt cũng như tiết kiệm về thời gian, chi phí cho người tiêu dùng. Hiệp định CPTPP có rất nhiều điều khoản về thương mại điện tử đã được quy định chặt chẽ và tiến bộ. Do vậy việc nghiên cứu hoàn thiện hệ thống pháp luật về thương mại điện tử dưới góc độ Hiệp định CPTPP sẽ góp phần bảo vệ tốt quyền lợi người tiêu dùng trong và ngoài nước đồng thời giúp pháp luật Việt Nam có bước hội nhập ngày càng sâu rộng hơn với thế giới. Từ khoá: Hoàn thiện, quyền lợi người tiêu dùng, thương mại điện tử, CPTPP Nhận bài:10/05/2018; Hoàn thành biên tập: 13/06/2018; Duyệt đăng: 24/07/2018 Abstract: Protecting consumers’ interests in e-commerce is not a new issue, but violations of consumer rights are still common with many sophisticated and complex evolutions. Therefore, the codification, application and perfection of the legal system on e-commerce is one of the urgent requirements of Vietnam today to bring a safe and healthy environment in the living as well as saving cost for consumers. In CPTPP’s Agreement, there are many provisions on e-commerce that are strictly regulated and progressive. Therefore, the study on the completion of the legal system on e- commerce under the perspective of the TPP Agreement will help to protect the rights of consumers inside and outside Vietnam’s legal and help Vietnam integrate more successfully to the world. Key words: Perfection, Consumers rights, E-commerce, CPTPP Date of receipt: 10/05/2018; Date of revision: 13/06/2018; Date of approval: 24/07/2018 Người tiêu dùng (NTD) tại Việt Nam hiện nay đang đứng ở vị thế của người yếu thế khi mà quyền lợi của họ ngày càng bị xâm phạm nhưng lại không biết cách tự bảo vệ mình. Đồng hành với sự phát triển của nền thương mại điện tử tại Việt Nam thì tình trạng mất cắp thông tin cá nhân, lợi dụng sự cả tin của NTD để quảng bá, lừa đảo chiếm đoạt tài sản diễn ra rất phổ biến. Để hạn chế được vấn nạn vi phạm quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực thương mại điện tử (TMĐT) Việt Nam cần có hệ thống pháp luật hoàn thiện và đầy đủ liên quan đến lĩnh vực này. Vấn đề này càng trở nên cấp thiết hơn khi Việt Nam đang từng bước tham gia vào Hiệp định CPTPP. Ngoài ra, tình trạng mất cắp thông tin cá nhân, hàng hoá mua bán theo phương thức giao dịch điện tử không đảm bảo đúng chất lượng như quảng cáo vẫn luôn là mối lo của NTD. Chính vì thế vào ngày 1/7/2016, Luật an toàn thông tin (ATTT) đã có hiệu lực thi hành đi vào đời sống thực tiễn và thể hiện tốt vai trò của nó. Bởi lẽ thời gian qua, mất ATTT trên mạng diễn ra phổ biến vì chúng ta thiếu hành lang pháp lý quy định cụ thể về ATTT, thiếu chế tài để xử phạt các hành vi vi phạm trên mạng. Nếu luật mới đi vào cuộc sống thì những đối tượng vi phạm về ATTT sẽ bị xử lý, tùy mức 1 Thạc sỹ, Giảng viên, Khoa Luật Kinh tế Trường Đại học Luật - Đại học Huế HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 64 độ nặng nhẹ, thậm chí xử lý về mặt hình sự. Không những thế, trong lĩnh vực thương mại điện tử hiện nay có những tranh chấp mà chủ thể ở nhiều quốc gia khác nhau thì việc thoả thuận giải quyết thông qua hệ thống điện tử xuyên quốc gia là một trong những giải pháp hữu hiệu. Bài viết chủ yếu tập trung vào phân tích những quy định tại hiệp định CPTPP về thương mại điện tử và ảnh hưởng của nó đối với việc hoàn thiện khung pháp lý về bảo vệ quyền lợi của NTD khi thực hiện giao dịch thông qua hợp đồng thương mại điện tử; đồng thời đề xuất một số giải pháp bảo vệ tốt hơn quyền lợi NTD khi thực hiện các giao dịch thông qua phương tiện điện tử. 1. Tình trạng xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng Việt Nam trong lĩnh vực thương mại điện tử hiện nay Thực tế cho thấy, hệ thống pháp luật bảo vệ quyền lợi NTD Việt Nam đã có những quy định đối với hoạt động mua bán, giao dịch hàng hoá thông qua dịch vụ thương mại điện tử. Đây là xu hướng phát triển tất yếu trong tương lai gần. Cho nên, khi xây dựng hệ thống pháp luật về vấn đề này, các nhà hoạch định pháp luật đã dành một vị trí tương xứng cho nó. Cụ thể: trước đây, vấn đề này được quy định tại Pháp lệnh bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 1999 ban hành ngày 27 tháng 4 năm 1999 và Nghị định số 06/2008/NĐ-CP ngày 16 tháng 1 năm 2008 về xử phạt hành chính trong lĩnh vực thương mại. Theo nghị định số 06/2008/NĐ-CP tại Điều 52 về TMĐT đã quy định chi tiết mức xử phạt với các hành vi trong giao dịch TMĐT liên quan đến việc sử dụng hệ thống thương mại điện tử cho mục đích giả mạo các tổ chức cá nhân khác để thiết lập giao dịch, hoặc huỷ bỏ các chứng từ điện tử, phá huỷ hệ thống TMĐT của các tổ chức, cá nhân khác... Ngoài ra, tại Nghị định số 63/2007/NĐ-CP ban hành ngày 10 tháng 4 năm 2007 về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực CNTT cũng đã đưa ra cách thức xử phạt đối với các hành vi vi phạm trong việc thu thập xử lý, trao đổi thông tin số, vi phạm cơ sở hạ tầng thông tin phục vụ ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin... Hay là việc quảng cáo sử dụng thư điện tử và tin nhắn, doanh nghiệp cần tuân thủ các quy định tại Nghị định số 90/2008/NĐ–CP ban hành ngày 13/8/2008 về chống thư rác và tuỳ vào mức độ vi phạm mà có thể bị xử phạt hành chính với mức cao nhất là 80 triệu đồng. Vấn đề về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực TMĐT đã thực sự được luật hoá tại Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (BVQLNTD) năm 2010. Lần đầu tiên có quy định về bảo vệ thông tin của NTD một cách cụ thể, theo đó: NTD được đảm bảo an toàn bí mật thông tin của mình khi tham gia giao dịch, sử dụng hàng hoá, dịch vụ, trừ trường hợp cơ quan có thẩm quyền yêu cầu... và các quy định khác liên quan đến việc thu thập sử dụng thông tin cá nhân của NTD2. Tuy nhiên, vẫn tồn tại rất nhiều hạn chế đối với việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực TMĐT ảnh hưởng không nhỏ đến quyền lợi NTD như việc chưa có các quy định pháp lý nghiêm khắc khi các nhà kinh doanh sử dụng các trang mạng quảng cáo gian dối sai sự thật, các tin nhắn lừa đảo, việc nâng giá của các dịch vụ viễn thông... Các tin nhắn rác theo dạng: “Chúc mừng bạn đã trúng thưởng... để xem chi tiết soạn tin... gửi đến số...” hay “Bạn vừa nhận được tiền khuyến mại vào tài khoản trả trước, để kích hoạt tài khoản khuyến mại soạn tin... gửi đến...” đang tồn tại rất phổ biến. Tuy nhiên điều đáng nói là đa số những tin nhắn trên không đúng sự thật và rất nhiều khách hàng đã cả tin làm theo hướng dẫn. Từ đó, dẫn đến thiệt hại về vật chất và rất khó khăn để có thể khởi kiện những đối tượng lừa đảo bởi số tiền bị thiệt hại thông thường là rất ít; bên cạnh đó, hành vi xâm phạm quyền lợi người tiêu dùng còn biểu hiện ở việc vi phạm về thông tin cá nhân người tiêu dùng. Do đặc thù của phương thức giao dịch thương mại điện tử là các giao dịch từ xa, không có sự tiếp xúc trực tiếp giữa các bên như trong thương mại truyền thống nên đối với TMĐT thì thông tin của bên mua là rất quan trọng và bắt buộc phải cung cấp cho bên bán để đảm bảo giao dịch dẫn đến việc ảnh hưởng quyền lợi NTD3. Ngoài ra, trong quý I/2017, Cục quản lý 2 Xem: Điều 6 của Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng năm 2010 Soá 4/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 65 cạnh tranh Bộ Công Thương đã tiếp nhận hơn 600 trường hợp khiếu nại của người tiêu dùng ở nhiều lĩnh vực, đặc biệt là buôn bán thương mại điện tử thông qua điện thoại, Internet4 – phương thức đang bùng nổ ở Việt Nam với nhiều cách thức buôn bán khác nhau. Theo quy định tại Điều 6 Luật BVQLNTD thì khi thu thập, chuyển giao thông tin của người tiêu dùng, tổ chức, cá nhân phải thông báo rõ ràng, công khai mục đích của việc thu thập, sử dụng thông tin và phải được người tiêu dùng đồng ý5 Ngoài ra, tại Điều 6 Luật BVQLNTD cũng quy định khi thông tin của người tiêu dùng bị tiết lộ cho các cá nhân, doanh nghiệp để nhắn tin gọi điện quảng cáo nhưng chưa được sự đồng ý từ phía NTD là vi phạm pháp luật. Trước trình trạng đó, chính các cơ quan chức năng cũng chưa đưa ra được biện pháp mạnh nhằm ngăn chặn nó. Giải pháp hiện nay của các cơ quan chức năng chỉ là đưa ra các khuyến cáo, tuyên truyền người tiêu dùng cảnh giác đối với những tin nhắn, chương trình quảng cáo không đáng tin cậy và đưa ra các số điện thoại, đường dây nóng nhằm giúp người tiêu dùng bị xâm phạm về quyền lợi có thể “cầu cứu” các cơ quan chức năng khi cần thiết6.Tuy nhiên, những giải pháp như vậy chỉ có thể giải quyết được phần ngọn của vấn đề chứ chưa giải quyết được triệt để phần gốc; phải tìm ra giải pháp thực sự để ngăn chặn hiện trạng trên xảy ra chứ không phải chỉ là biện pháp để khắc phục hậu quả sau khi nó đã xảy ra như chúng ta vẫn đang làm hiện nay. Đặc biệt là trong giai đoạn Hiệp định CPTPP đã được ký kết và thông qua bởi 11 nước thành viên thì vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp lý nhằm tạo sân chơi cho các nước tham gia Hiệp định là rất cần thiết. Thông qua đó tạo môi trường thông thoáng cho các nhà đầu tư trong hoạt động đầu tư, kinh doanh tại Việt Nam; tạo hành lang pháp lý bảo vệ tốt hơn quyền lợi người tiêu dùng trong nước cũng như người tiêu dùng nước ngoài khi thực hiện các giao dịch thông qua hợp đồng TMĐT. 2. Ảnh hưởng của Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ (CPTPP) đối với việc thúc đẩy quá trình hoàn thiện khung pháp lý về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trong lĩnh vực hợp đồng thương mại điện tử tại Việt Nam Một trong những nội dung quan trọng là “thương mại điện tử” được quy định tại chương 14 từ Điều 14.1 đến Điều 14.18 của Hiệp định CPTPP. Theo đó các quy định về bảo vệ thông tin cá nhân và người tiêu dùng trực tuyến đã được quy định cụ thể. Tại Điều 14.1 Hiệp định này đã đưa ra điều khoản giải thích rõ về thông tin cá nhân. Theo đó, “thông tin cá nhân” là bất kỳ thông tin nào, bao gồm cả dữ liệu về cá nhân đã được xác định hoặc có thể xác định về đặc điểm cá nhân. Đồng thời đưa ra khái niệm về “các tin nhắn thương mại điện tử không mong muốn” – đây là loại vi phạm khá phổ biến đối với người tiêu dùng Việt Nam hiện nay và tồn tại dưới tên gọi là “tin nhắn rác”. Theo quy định của pháp luật Việt Nam chưa có văn bản nào điều chỉnh như thế nào được xem là tin nhắn rác. Tuy nhiên, tại Điều 4 Luật CNTT năm 2006 đã quy định về “thư rác”, theo đó: “Thư rác là thư điện tử, tin nhắn được gửi đến người nhận mà người nhận đó không mong muốn hoặc không có trách nhiệm phải tiếp nhận theo quy định của pháp luật”7. Theo quy định của pháp luật Việt Nam thì thư điện tử hay tin nhắn đều được gọi dưới một thuật ngữ chung là thư rác. Và dường như khái niệm này cũng có sự tương đồng với quy định tại Hiệp định về tin nhắn thương mại điện tử không mong muốn. Đó là một tin nhắn điện tử được marketing đến một địa chỉ điện tử thông qua một nhà cung cấp dịch vụ kết nối Internet theo phạm vi quy định của luật hoặc quy định của các bên mà không có sự đồng ý rõ ràng của người nhận. Có thể thấy Hiệp định CPTPP đã dành sự quan tâm lớn 3 Xem: “Thương mại điện tử” - TS. Ao Thu Hoài - PGS. TS. Nguyễn Viết Khôi tr.7-9 4 Xem: Quyền lợi người tiêu dùng: có luật nhưng khó đòi! 5 Xem: tại Điều 6, Điều 8, Điều 10 – Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng 2010 6Xem: Tạp chí an toàn thông tin “quy định pháp lý ngăn chặn thư rác” ngày 11/9/2014 09:12:01 45f5-bec5-3357ade2d737 7 Xem: Điều 4 Luật Công nghệ thông tin năm 2006 HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 66 cho việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng của các nước thành viên trong đó có Việt Nam. Chính các quy định như trên tại Hiệp định CPTPP đòi hỏi hệ thống pháp luật Việt Nam cũng phải có những điều chỉnh phù hợp với xu hướng chung của các nước tham gia vào Hiệp định này. Nhu cầu cấp thiết này cũng đã được quy định cụ thể tại Hiệp định CPTPP. Theo Điều 14.5 về Khung pháp lý trong nước đối với các giao dịch điện tử thì Hiệp định cũng quy định rõ: mỗi bên phải duy trì khung pháp lý kiểm soát các giao dịch điện tử sao cho phù hợp với các nguyên tắc của Luật mẫu về thương mại điện tử năm 1996 của UNCITRAL8, các nguyên tắc đó bao gồm: (1) Tương đương thuộc tính; (2) Tự do thoả thuận hợp đồng; (3) Tôn trọng việc sử dụng tự nguyện phương thức truyền thông điện tử; (4) Giá trị pháp lý của hợp đồng và tính ưu việt của những quy định về giá trị pháp lý của hình thức hợp đồng; (5) Áp dụng về mặt hình thức hơn là quan tâm đến nội dung, (6) Pháp luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng phải đi trước9; hoặc Công ước Liên hiệp quốc về sử dụng truyền thông điện tử trong hợp đồng quốc tế ký kết tại NewYork vào ngày 23 tháng 11 năm 200510 theo đó tại Điều 8 Công ước này đã xác định nguyên tắc được quy định tại Điều 11 của Luật Mẫu UNCITRAL vê ̀Thương mại điện tử rằng các hợp đồng không bị phủ nhận hiệu lực và tính có thể được thi hành chỉ vì chúng xuất phát từ sự trao đổi chứng từ điện. Đồng thời tại Điều 14.5 của Hiệp định CPTPP cũng quy định về việc tránh đặt ra những trách nhiệm pháp lý không cần thiết đối với các giao dịch điện tử; tạo điều kiện thuận lợi cho các cá nhân quan tâm tham gia vào việc xây dựng khung pháp lý của mình đối với các hoạt động giao dịch điện tử. Bên cạnh đó, nhằm mục đích bảo vệ người tiêu dùng liên quan đến việc bảo mật thông tin cá nhân, các nước CPTPP thống nhất thông qua và duy trì các điều luật bảo vệ người tiêu dùng liên quan đến các biện pháp bảo vệ tính riêng tư và các biện pháp bảo vệ người tiêu dùng khác có thể được áp dụng vào thị trường của các nước CPTPP11. Các nước thành viên CPTPP cũng phải đưa ra các biện pháp nhằm chấm dứt tin nhắn rác. Đồng thời, CPTPP khuyến khích sự hợp tác về chính sách liên quan đến bảo mật thông tin cá nhân, bảo vệ người tiêu dùng trên mạng, các nguy cơ và năng lực đối phó với tội phạm mạng. Theo đó Hiệp định cũng quy định rõ về vấn đề bảo vệ thông tin cá nhân đối với những người khai thác hoạt động thương mại điện tử. Chính nỗ lực của các bên trong việc đóng góp nhằm bảo vệ thông tin cá nhân của khách hàng sẽ củng cố niềm tin cho khách hàng, thúc đẩy hoạt động thương mại điện tử ngày càng phát triển hơn. Chính yêu cầu này bắt buộc các nước CPTPP phải xây dựng khung pháp lý về việc bảo vệ thông tin cá nhân một cách rõ ràng và hiệu quả nhất12. Có như vậy mới giúp cho các bên trong giao dịch bằng TMĐT an tâm sử dụng dịch vụ. Khi gia nhập CPTPP đồng nghĩa với việc các thành viên CPTPP phải cam kết bảo đảm rằng các công ty và người tiêu dùng có thể tiếp cận và chuyển dữ liệu, với các mục tiêu chính sách công hợp pháp, chẳng hạn như quyền riêng tư, nhằm đảm bảo tự do lưu chuyển thông tin và dữ liệu toàn cầu, dẫn dắt nền kinh tế Internet và kỹ thuật số. Các nước tham gia vào Hiệp định một khi đã trở thành thành viên CPTPP cũng đồng ý không yêu cầu các công ty trong thị trường các nước 8 Nhằm tạo khung pháp lý cho phát triển thương mại điện tử, năm 1996, tại phiên họp thứ 29 của Đại hội đồng Liên hiệp quốc (12.1996) Uỷ ban Luật Thương mại quốc tế của Liên hợp quốc (UNCITRAL) đã soạn thảo một luật mẫu về thương mại điện tử, hình thành những quy định mẫu về thừa nhận giá trị pháp lý của các thông điệp dữ liệu nhằm bảo vệ về mặt pháp lý cho những tổ chức, cá nhân mong muốn tham gia thương mại điện tử 9 Xem Điều 11 Chương 8 Luật mẫu về thương mại điện tử của UNCITRAL năm 1996 10 Công ước của Liên hợp quốc về sử dụng chứng từ điện tự trong hợp đồng quốc tế (Công ước 2005 - CUECIC) được Đại hội đồng Liên hợp quốc thông qua tại phiên họp lần thứ 38 tổ chức ngày 23 tháng 11 năm 2005 tại New York. 11 Bộ công thương Việt Nam, Cục quản lý cạnh tranh “Bảo vệ người tiêu dùng trong các giao dịch thương mại điện tử” ngày 23/7/2015 mai-dien-tu.aspx 12 xem: Điều 14.8 Hiệp định TPP về Bảo vệ thông tin cá nhân Soá 4/2018 - Naêm thöù Möôøi Ba 67 tham gia Hiệp định CPTPP thiết lập các trung tâm dữ liệu để lưu trữ dữ liệu như là một điều kiện để được hoạt động tại một thị trường CPTPP và thêm vào đó, mã nguồn của phần mềm không được yêu cầu lưu chuyển hoặc tiếp cận. Chương này nghiêm cấm việc áp dụng thuế quan đối với các sản phẩm kỹ thuật số và ngăn chặn các thành viên CPTPP tạo điều kiện thuận lợi cho các nhà sản xuất hoặc nhà cung cấp dịch vụ trong nước đối với các sản phẩm kỹ thuật số này thông qua các biện pháp như thuế phân biệt đối xử hoặc sự ngăn cấm một cách rõ ràng13. Chính những quy định như vậy cũng nhằm góp phần tạo môi trường thông thoáng hơn cho các doanh nghiệp phát triển, thúc đẩy việc nâng cao quyền lợi người tiêu dùng. Bên cạnh đó, để bảo vệ người tiêu dùng, các thành viên CPTPP đồng ý thông qua và duy trì các luật bảo vệ người tiêu dùng liên quan đến các hoạt động thương mại gian lận và lừa bịp trực tuyến và đảm bảo rằng sự riêng tư và sự bảo vệ người tiêu dùng khác sẽ có hiệu lực tại các thị trường CPTPP. Các thành viên cũng được yêu cầu phải có các biện pháp để chấm dứt các tin nhắn thương mại điện tử được gửi đi không do yêu cầu. 3. Giải pháp hoàn hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả áp dụng liên quan đến vấn đề bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng tại Việt Nam trong hợp đồng thương mại điện tử dưới tác động của Hiệp định đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương Các giải pháp được đưa ra với mục đích tạo môi trường cho ngành thương mại điện tử ngày càng phổ biến và phát triển hơn tại Việt Nam, tăng lợi nhuận cho các nhà kinh doanh cũng như đảm bảo cơ sở pháp lý vững chắc cho người tiêu dùng khi tham gia sử dụng dịch vụ. Chỉ có như vậy mới giúp cho nền kinh tế Việt Nam cạnh tranh được với các nền kinh tế nước ngoài nhất là các nước tham gia CPTPP. Để làm được điều này đòi hỏi hệ thống pháp luật Việt Nam cần có những thay đổi theo hướng: Thứ nhất, cần hoàn thiện pháp luật theo hướng cụ thể hóa các mức xử lý hành vi vi phạm đối với vấn đề xâm phạm thông tin người tiêu dùng nhằm ngăn chặn và răn đe đối với các cá nhân, tổ chức có hành vi vi phạm. Thực tế cho thấy Luật BVQLNTD chỉ có duy nhất Điều 6 đề cập đến vấn đề bảo vệ thông tin NTD nhưng lại mang tính chung chung; chưa có các điều khoản cụ thể liên quan đến việc để lộ bí mật, thông tin cá nhân của người khác hay là việc lừa đảo người tiêu dùng thì xử lý như thế nào. Các văn bản pháp luật có liên quan chỉ đưa ra việc nếu người tiêu dùng bị xâm phạm về quyền lợi thì có thể thông qua Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng ở từng địa điểm cụ thể để đàm phán, hoà giải và giải quyết hậu quả. Nhưng với những hành vi xâm phạm có giá trị nhỏ, hoặc là ảnh hưởng về mặt tinh thần của người tiêu dùng như những tin nhắn rác thì chưa có giải pháp phòng ngừa và ngăn chặn triệt để. Ngoài ra, tại Nghị định 124/2015/NĐ-CP về việc sửa đổi bổ sung một số điều của Nghị định 185/2013/NĐ-CP ban hành ngày 15 tháng 11 năm 2013 về xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng đã quy định mức phạt cho cá nhân có hành vi vi phạm quyền lợi người tiêu dùng nói chung. Do đó, cần có các quy định mang tính trừng phạt và răn đe để tránh sự vi phạm nêu trên. Ví dụ: quy định mức xử lý hành chính cụ thể đối với những cá nhân, tổ chức sử dụng thông tin cá nhân của khác hàng để quảng cáo, lừa đảo mà chưa được NTD cho phép thì sẽ bị phạt mức phạt tiền nhất định. Mức phạt cần căn cứ theo mức độ thiệt hại sau đó phạt lên gấp hai hoặc ba lần, chứ không phải theo quy định hiện nay là tổ chức vi phạm thì phạt gấp đôi so với cá nhân. Như vậy sẽ mang tính răn đe cao hơn đối với các hành vi vi phạm, sẽ thực tế hơn14; đối với những tin nhắn rác có thể phạt theo hướng bồi thường về mặt tinh 13 Xem: trang trung tâm xúc tiến thương mại đầu tư thành phố Hồ Chí Minh “Tác động của hiệp định TPP đến ngành thương mại điện tử” n_tich_tpp/tpp_nganh_thuong_mai_dt/view 14 Xem thêm tại Nghị định 124/NĐ-CP/2015 ngày 19 tháng 11 năm 2015 của Chính phủ về sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 185/2013/NĐ-CP ngày 15 tháng 11 năm 2013 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong hoạt động thương mại, sản xuất, buôn bán hàng giả, hàng cấm và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng HOÏC VIEÄN TÖ PHAÙP 68 thần cho NTD; mặt khác, những tổ chức, cá nhân có hành vi xâm phạm quyền lợi NTD với mức độ lặp lại thường xuyên có thể tính đến giải pháp truy cứu trách nhiệm hình sự... Thứ hai, hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi NTD cần có các quy định phù hợp với những quy định tại Hiệp định CPTPP. Vấn đề hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt Nam về bảo vệ quyền lợi NTD trong giao dịch thương mại điện tử cũng cần phù hợp với những quy định của Hiệp định CPTPP. Cụ thể: cần bổ sung định nghĩa về “ bảo vệ thông tin cá nhân”, “tin nhắn rác”. Hiện nay tại Luật An toàn thông tin mạng năm 2015 có hiệu lực vào ngày 01 tháng 7 năm 2016 chỉ mới đưa ra khái niệm vệ thông tin cá nhân. Không những thế việc xây dựng được khung pháp lý hoàn chỉnh cho các hoạt động giao dịch điện tử ở Việt Nam, đưa ra các giải pháp bảo vệ khách hàng qua mạng nhằm tránh việc các tổ chức cá nhân khác lợi dụng mạng Internet để xâm phạm quyền lợi khác hàng... Pháp luật Việt Nam liên quan đến vấn đề này cần xây dựng được hệ thống các điều luật về bảo vệ thông tin khách hàng chứ không phải chỉ là các quy định chung chung như hiện nay, ví dụ: mỗi doanh nghiệp kinh doanh khi tiến hành thu thập thông tin khách hàng đều phải thiết lập bản cam kết về việc bảo vệ thông tin khách hàng; hoặc là vấn đề xây dựng lộ trình cắt giảm những “tin nhắn rác” từ phía các doanh nghiệp quảng cáo, việc tiếp tay của các nhà mạng và tiến tới loại bỏ hoàn toàn những tin nhắn kiểu tương tự... Thứ ba, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến an ninh mạng nhằm đảm bảo hạ tầng công nghệ thông tin ngày càng hoàn thiện góp phần quản lý tốt hơn việc xâm phạm thông tin cá nhân của người tiêu dùng. Việc hoàn thiện hạ tầng công nghệ thông tin có lẽ là một trong những mấu chốt để đảm bảo cho hệ thống mua bán thông qua phương tiện điện tử được bảo đảm an toàn. Pháp luật Việt Nam cũng đã có các quy định liên quan đến việc bán hàng qua mạng15 tuy nhiên để nó thực sự thiết thực cho người dân thì hệ thống pháp luật về an ninh mạng cần phải được quan tâm hơn. Cơ quan ban hành pháp luật cần chú trọng trong việc thiết lập các quy định liên quan đến việc xây dựng cơ sở dữ liệu, vấn đề xây dựng các phần mềm nhằm bảo mật thông tin cá nhân của khách hàng; đồng thời học tập kinh nghiệm kinh doanh bằng hình thức thương mại điện tử của các nước trên thế giới. Ví dụ gần nhất đó là Trung Quốc, láng giềng của Việt Nam nơi mà hệ thống mua bán bằng Internet rất phát triển. Tuy nhiên, người tiêu dùng hoàn toàn yên tâm khi sử dụng dịch vụ, bởi vì số tiền trả cho món hàng mà khách hàng mua chưa được chuyển ngay đến cho người bán mà phải thông qua bên trung gian giữ tiền của khách hàng cho đến khi khách hàng không có bất kỳ khiếu nại gì liên quan đến hàng hoá. Tiền mua hàng được chuyển khoản cho người bán khi người tiêu dùng xác nhận mặt hàng không có khuyết tật và không có bất kỳ khiếu nại nào liên quan đến sản phẩm trong vòng bảy ngày16. Đồng thời, hệ thống pháp luật về an toàn công nghệ thông tin của Việt Nam cũng cần đưa ra những chế tài nghiêm khắc xử lý vi phạm hành chính. Bên cạnh đó, các vi phạm trên nếu tiếp diễn có thể bị truy cứu hình sự đối với các cá nhân, người đứng đầu của pháp nhân, tổ chức cố tình lợi dụng hệ thống thông tin, thông điệp dữ liệu để chiếm đoạt thông tin của người tiêu dùng một cách bất hợp pháp. Không thể phủ nhận rằng đang có một hệ thống “chợ đen” hoạt động bất hợp pháp với mục đích mua bán thông tin cá nhân của khách hàng. Mục đích của việc mua bán đa phần là giúp cho các nhà kinh doanh tiến hành các hoạt động quảng cáo sản phẩm dịch vụ kinh doanh thậm chí là cơ hội cho những mưu đồ bất chính ví dụ như: theo dõi thời gian cá nhân đó không có ở nhà để thực hiện các hành vi xấu...Vì vậy đã đến lúc pháp luật hình sự cần có quy định cụ thể về việc xử phạt đối với hành vi vi phạm thông tin cá nhân người tiêu dùng một cách có hệ thống trong quá trình sử dụng các phương thức giao dịch qua mạng... (Tiếp theo trang 74) 15 Xem thêm tại Tìm hiểu các quy định pháp luật về bán hàng qua mạng Internet - Trần Thị Minh, 2015 16 Xem thêm điều 25 Luật bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng Trung Quốc năm 1993 sửa đổi bổ sung năm 2014