Bài giảng Lịch sử nhà nước và pháp luật thế giới - Bài 4: Nhà nước và pháp luật Ngô, Đinh, Tiền Lê. Giai đoạn củng cố nền độc lập và bước đầu xác lập nhà nước trung ương tập quyền - Nguyễn Thị Nguyệt

v1.0015104206 1 LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT VIỆT NAM Giảng viên: ThS. Nguyễn Thị Nguyệt 1 v1.0015104206 BÀI 4 NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT NGÔ, ĐINH, TIỀN LÊ – GIAI ĐOẠN CỦNG CỐ NỀN ĐỘC LẬP VÀ BƯỚC ĐẦU XÁC LẬP NHÀ NƯỚC TRUNG ƯƠNG TẬP QUYỀN Giảng viên: ThS. Nguyễn Thị Nguyệt 2 v1.0015104206 MỤC TIÊU BÀI HỌC • Phân tích để thấy được cách thức tổ chức chính quyền ở trung ương và địa phương trong các giai đoạn: Ngô – Đinh – Tiền Lê. • Khái quát được thành tựu pháp luật thời Ngô – Đinh – Tiền Lê. • Chỉ ra được kỹ thuật lập pháp và các hình thức pháp luật thời kỳ này. • Chỉ ra một số nội dung cơ bản và nét đặc sắc trong kỹ thuật lập pháp trong một số lĩnh vực pháp luật thời kỳ. 3 v1.0015104206 CÁC KIẾN THỨC CẦN CÓ Để học được tốt môn học này, người học phải học xong môn Lý luận Nhà nước và pháp luật Việt Nam. 4 v1.0015104206 HƯỚNG DẪN HỌC • Đọc tài liệu tham khảo. • Thảo luận với giảng viên và các sinh viên khác về những vấn đề chưa nắm rõ. 5 v1.0015104206 Tổ chức bộ máy nhà nước4.1. Tình hình pháp luật4.2. CẤU TRÚC NỘI DUNG 6 v1.0015104206 4.1. TỔ CHỨC BỘ MÁY NHÀ NƯỚC 4.1.1. Chính quyền trung ương 4.1.3. Quân đội 4.1.2. Chính quyền địa phương 7 v1.0015104206 4.1.1. CHÍNH QUYỀN TRUNG ƯƠNG • Chính quyền độc lập tự chủ từ họ Khúc đến Ngô Quyền Các điều kiện về kinh tế Sở hữu ruộng đất tập thể chiếm đa số, sở hữu tư nhân có tồn tại nhưng chỉ chiếm một số ít. Về quan hệ bóc lột, Công xã phải nộp tô thuế cho nhà nước. 8 v1.0015104206 Các điều kiện về xã hội Hệ quả từ các quan hệ kinh tế trên đây nên xã hội hình thành 3 tầng lớp: Quý tộc, quan lại, thổ hào giàu có đứng đầu những vùng khác nhau. Nông dân công xã và nô tỳ tồn tại. 4.1.1. CHÍNH QUYỀN TRUNG ƯƠNG (tiếp theo) • Chính quyền độc lập tự chủ từ họ Khúc đến Ngô Quyền 9 v1.0015104206 4.1.1. CHÍNH QUYỀN TRUNG ƯƠNG (tiếp theo) • Chính quyền nhà Ngô:  Sau chiến thắng Bạch Đằng năm 938, Ngô Quyền xây dựng chính quyền nhà Ngô đóng đô ở Cổ Loa.  Về tổ chức nhà nước: Ngô Quyền đặt ra các chức quan văn – võ, quy định lễ nghi trong triều và màu sắc trang phục. Sử sách còn ghi chép rất ít về bộ máy chính quyền họ Ngô, nhưng các sử gia nhìn nhận là bộ máy còn giản đơn, hoạt động chưa được thể chế hóa. • Chính quyền nhà Đinh:  Sau khi dẹp loạn 12 sứ quân, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi, xây dựng chính quyền nhà Đinh, đổi tên nước là Đại Cồ Việt.  Đứng đầu là vua, giúp việc cho vua có các quan chia hai ngạch quan văn và võ, có sự phân công rõ ràng ở các lĩnh vực: Chính trị, quân sự, luật pháp, tôn giáo  Đinh Bộ Lĩnh chia đất nước thành 10 đạo, không có tài liệu nào cho thấy tên các đạo và cấp chính quyền dưới đạo. 10 v1.0015104206 • Chính quyền Tiền Lê:  Năm 979, Đinh Tiên Hoàng và Đinh Liễn bị ám sát, Lê Hoàn lên ngôi vua và bắt đầu xây dựng chính quyền Tiền Lê.  Bộ máy chính quyền trung ương nhà Lê mô phỏng cách bố trí quan lại của nhà Tống Trung Quốc. So với triều Đinh, triều Lê có thêm nhiều chức quan mới và bắt đầu tiến hành việc phong tước, coi trọng hơn trật tự lễ nghi. 4.1.1. CHÍNH QUYỀN TRUNG ƯƠNG (tiếp theo) 11 v1.0015104206 4.1.2. CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG • Chính quyền địa phương triều Ngô:  Vẫn phỏng theo bộ máy của chính quyền Trung Hoa trước đây (do thời gian nắm quyền ngắn ngủi).  Những người đứng đầu các châu là Thứ sử.  Các đơn vị bên dưới kế thừa từ thời Tự chủ gồm có giáp, xã. Đứng đầu giáp là Quản giáp và Phó tư giáp, đứng đầu xã là hai người lệnh trưởng, Chính và Tá. • Chính quyền địa phương triều nhà Đinh:  Cấp đạo: Trong các bộ sử cũ, chỉ có Khâm định Việt sử thông giám cương mục chép rằng Đinh Tiên Hoàng chia nước làm 10 đạo, nhưng không ghi chép rõ tên và vị trí các đơn vị hành chính. Các bộ sử khác không ghi chép điều này. Tuy nhiên, Đại Việt sử ký toàn thư lại ghi sự kiện: Đổi 10 đạo làm lộ, phủ, châu thời Tiền Lê. Như vậy có thể thừa nhận nước Đại Cồ Việt chia làm 10 đạo trong thời Đinh.  Dưới đạo là cấp giáp và xã: Đứng đầu giáp là Quản giáp, Phó tri giáp; đứng đầu xã là Chánh lệnh trưởng và Tá lệnh trưởng. 12 v1.0015104206 4.1.2. CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG (tiếp theo) • Chính quyền địa phương nhà Tiền Lê:  Có xu hướng trở lại hệ thống tổ chức hành chính địa phương thời Khúc Hạo. Sử sách không ghi chép một cách cụ thể, nhưng nhìn chung vẫn tồn tại các cấp: Lộ, Phủ, Châu, Giáp (hương) và Xã.  Qua sự phản ánh của sử sách cũng cho thấy, các triều đại đều rất chú trọng đến cấp hành chính cơ sở, vì các công xã nông thôn là cơ sở kinh tế – xã hội của cả nước. 13 v1.0015104206 4.1.2. CHÍNH QUYỀN ĐỊA PHƯƠNG (tiếp theo) An Nam đô hộ phủ Khúc – Ngô Khúc – Ngô Khúc – Ngô Châu Huyện Hương Xã Lộ Phủ Châu Giáp Châu Xã Giáp Đạo Xã Giáp – Hương Châu Phủ Lộ 14 v1.0015104206 4.1.3. TỔ CHỨC QUÂN ĐỘI • Tổ chức quân đội được đặc biệt chú trọng. • Năm 980, Lê Đại Hành cho điểm dân làm binh lính, chia ngạch quân 10 đạo và điểm dân đinh làm lính. • Thiết lập Thập đạo quân thể hiện lực lượng vũ trang toàn dân, gồm lực lượng dân binh rộng rãi với đội quân thường trực. Đây là nét độc đáo trong quân đội thời này. • Tổ chức quân sự gắn liền với tổ chức hành chính trong chế độ Thập đạo quân, lực lượng vũ trang được chia làm 5 cấp “đạo, quân, lữ, tốt, ngũ”. • Ở trung ương có quân đội thường trực, có nhiệm vụ canh phòng bảo vệ kinh đô. 15 v1.0015104206 4.2. TÌNH HÌNH PHÁP LUẬT 4.2.1. Khái quát chung về tình hình pháp luật 4.2.2. Hình thức và nội dung của pháp luật 16 v1.0015104206 4.2.1. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ TÌNH HÌNH PHÁP LUẬT • Pháp luật thời Ngô, Đinh, Tiền Lê được phản ánh rất ít trong Đại Việt sử kí toàn thư và một số tài liệu. • Pháp luật thời kì này còn tương đối sơ khai, đơn giản, sơ sài và phiến diện. Pháp luật chưa được phát triển nhiều, bởi giai đoạn này đang tập trung cho việc bình định chống cát cứ và chống ngoại xâm. 17 v1.0015104206 4.2.2. HÌNH THỨC VÀ NỘI DUNG PHÁP LUẬT Tuy với nguồn sử liệu ít ỏi, nhưng qua đó cũng hình dung một số nét về pháp luật thời kỳ này như sau: • Pháp luật tồn tại với những hình thức:  Luật thành văn: Theo Đại Việt sử ký toàn thư, năm 1002, Lê Hoàn bắt đầu định luật lệ, và cho rằng thời đó đã có luật thành văn. Có ý kiến cho rằng, Lê Hoàn có ý định ban hành một bộ luật nhưng chưa thực hiện được.  Tập quán chính trị.  Luật tục: Lệ làng xã cổ truyền. 18 v1.0015104206 4.2.2. HÌNH THỨC VÀ NỘI DUNG PHÁP LUẬT (tiếp theo) • Nội dung pháp luật:  Những pháp luật thành văn và tập quán chính trị chủ yếu xác lập và điều chỉnh một số lĩnh vực về quan chế, quân sự để trấn áp những kẻ chống đối, nhà Đinh dùng những hình phạt khốc liệt như đặt vạc lớn ở sân triều, nuôi hổ dữ trong cũi và quy định: ai có tội sẽ bỏ vào vạc nấu hay cho hổ ăn.  Đến thời Lê, theo lời của Tống Cảo (sứ giả nhà Tống), quan lại tả hữu có lỗi nhỏ cũng bị giết, hoặc đánh từ 100 đến 200 roi. Quan lại giúp việc, ai hỏi có điều gì làm phật ý quan trên cũng đánh từ 30 đến 50 roi, truất xuống làm gác cổng.  Đến thời Lê Long Đĩnh, nhà vua áp dụng những hình phạt giết người dã man tàn bạo như thiêu người, xẻo thịt cho chết dần (lăng trì), giam người vào nhà tù dưới nước (thủy lạo), bắt trèo cây rồi đẩn cho cây đổ  Trong khi những lệ làng cổ truyền có hiệu lực không gian rộng khắp điều chỉnh quan hệ trong lĩnh vực ruộng đất, hôn nhân, gia đình.  Nhìn chung pháp luật thời kì này khá hà khắc đối với các thế lực cát cứ, chống đối. Những hình phạt tàn bạo không phải đặt ra để trừng trị toàn thể nhân dân. 19 v1.0015104206 TÓM LƯỢC CUỐI BÀI Trong bài học này, chúng ta đã cùng nhau tìm hiểu các nội dung: Tổ chức bộ máy nhà nước và tình hình pháp luật Ngô, Đinh, Tiền Lê giai đoạn củng cố nền độc lập và bước đầu xác lập nhà nước trung ương tập quyền. 20