Bài giảng Luật hình sự 1 - Bài 2: Tội phạm trong luật hình sự Việt Nam - Nguyễn Thị Lan

v1.0015102204 1 LUẬT HÌNH SỰ I Giảng viên: ThS. Nguyễn Thị Lan v1.0015102204 2 BÀI 2 TỘI PHẠM TRONG LUẬT HÌNH SỰ VIỆT NAM Giảng viên: ThS. Nguyễn Thị Lan v1.0015102204 3 MỤC TIÊU BÀI HỌC • Trình bày được khái niệm tội phạm và nắm bắt được các dấu hiệu cơ bản của tội phạm. • Trình bày được cách phân loại tội phạm và ý nghĩa của việc phân loại tội phạm. • Phân biệt được tội phạm với các vi phạm pháp luật khác. • Phân tích được nguồn gốc và bản chất giai cấp của tội phạm theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin. v1.0015102204 CÁC KIẾN THỨC CẦN CÓ • Để học được tốt môn học này, người học phải học xong các môn sau:  Lý luận nhà nước và pháp luật;  Luật Hành chính. 4 v1.0015102204 5 • Đọc giáo trình; • Sưu tầm và đọc các tài liệu tham khảo có liên quan; • Thảo luận với giáo viên và các sinh viên khác về những vấn đề chưa nắm rõ; • Trả lời các câu hỏi ôn tập ở cuối bài; • Đọc và vận dụng những kiến thức đã học để tập phân tích, đánh giá các tình huống pháp lý trong thực tiễn. HƯỚNG DẪN HỌC v1.0015102204 CẤU TRÚC NỘI DUNG Khái niệm tội phạm2.1 Phân loại tội phạm2.2 Phân biệt tội phạm với các vi phạm pháp luật khác2.3 Vấn đề nguồn gốc và bản chất giai cấp của hiện tượng tội phạm trong xã hội 2.4 6 v1.0015102204 2.1. KHÁI NIỆM TỘI PHẠM 2.1.1. Định nghĩa tội phạm 2.1.2. Các dấu hiệu cơ bản của tội phạm 2.1.3. Ý nghĩa việc ghi nhận khái niệm tội phạm trong Bộ luật hình sự 7 v1.0015102204 8 2.1.1. ĐỊNH NGHĨA TỘI PHẠM • Định nghĩa lập pháp: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội được quy định trong Bộ luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự thực hiện một cách cố ý hoặc vô ý, xâm phạm độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ tổ quốc, xâm phạm chế độ chính trị, chế độ kinh tế, nền văn hóa, quốc phòng an ninh, trật tự, an toàn xã hội, quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tự do, tài sản, các quyền, lợi ích hợp pháp khác của công dân, xâm phạm những lĩnh vực khác của trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa (Khoản 1 Điều 8 Bộ luật hình sự năm 1999). • Định nghĩa khoa học: Tội phạm là hành vi nguy hiểm cho xã hội, trái pháp luật hình sự, do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm hình sự thực hiện một cách có lỗi. v1.0015102204 2.1.2. CÁC DẤU HIỆU CƠ BẢN CỦA TỘI PHẠM Tính nguy hiểm cho xã hội Tính trái pháp luật hình sự Tính có có lỗi Tính phải chịu phạt Các dấu hiệu cơ bản 9 Năng lực chịu trách nhiệm hình sự v1.0015102204 2.1.3. Ý NGHĨA VIỆC GHI NHẬN KHÁI NIỆM TỘI PHẠM TRONG BỘ LUẬT HÌNH SỰ • Bộ luật hình sự đã xác lập một ranh giới để xem xét một hành vi bị coi là tội phạm. • Việc đặt ra định nghĩa pháp lý về khái niệm tội phạm một cách chặt chẽ, phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội của đất nước góp phần hạn chế đến mức tối đa sự “quy kết” một cách tùy tiện của con người đối với một hành vi do người khác thực hiện. • Nhờ có khái niệm tội phạm, một hành vi sẽ chỉ có thể bị coi là tội phạm và người thực hiện hành vi đó chỉ có thể bị coi là có tội nếu hành vi mà người đó thực hiện có đủ cả 4 dấu hiệu được nêu tại khoản 1 Điều 8 Bộ luật hình sự Việt Nam năm 1999, đó là:  Là hành vi nguy hiểm cho xã hội;  Trái pháp luật;  Do người có năng lực trách nhiệm hình sự và đủ tuổi chịu trách nhiệm thực hiện;  Được thực hiện một cách có lỗi. 10 v1.0015102204 2.2. PHÂN LOẠI TỘI PHẠM 2.2.1. Khái niệm phân loại tội phạm 2.2.2. Nội dung của phân loại tội phạm theo quy định của Bộ luật hình sự hiện hành 2.2.3. Ý nghĩa của việc phân loại tội phạm 11 v1.0015102204 2.2.1. KHÁI NIỆM PHÂN LOẠI TỘI PHẠM • Là việc phân nhóm các tội phạm theo những tiêu chí nhất định để làm tiền đề cho việc xác định loại và mức hình phạt cũng như xác định các điều kiện để miễn trách nhiệm hình sự và hình phạt. • Phân loại tội phạm đúng là tiền đề cơ bản cho việc áp dụng chính xác các biện pháp (hành vi) trong hoạt động tư pháp hình sự. • Phân loại tội phạm đúng không chỉ là một trong những căn cứ quan trọng để phân hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt. 12 v1.0015102204 13 2.2.2. NỘI DUNG CỦA PHÂN LOẠI TỘI PHẠM THEO QUY ĐỊNH CỦA BỘ LUẬT HÌNH SỰ HIỆN HÀNH Tội phạm ít nghiêm trọng Tội phạm nghiêm trọng Tội phạm rất nghiêm trọng Tội phạm đặc biệt nghiêm trọng v1.0015102204 14 2.2.3. Ý NGHĨA CỦA VIỆC PHÂN LOẠI TỘI PHẠM • Phân loại tội phạm đúng là tiền đề cơ bản cho việc áp dụng chính xác các biện pháp (hành vi) trong hoạt động tư pháp hình sự như: truy cứu trách nhiệm hình sự; khởi tố bị can; xác định thẩm quyền điều tra, thẩm quyền truy tố và thẩm quyền xét xử; cá thể hóa hình phạt; lựa chọn loại trại cải tạo đối với người bị kết án; • Phân loại tội phạm đúng là một trong những căn cứ quan trọng để phân hóa trách nhiệm hình sự và hình phạt, đồng thời áp dụng chính xác các quy định khác thuộc phần chung Luật Hình sự (như miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt, án treo, xác định tái phạm, ...). v1.0015102204 2.3. PHÂN BIỆT TỘI PHẠM VỚI VI PHẠM PHÁP LUẬT KHÁC 2.3.1. Khái niệm vi phạm pháp luật 2.3.2. Những điểm giống và khác nhau giữa tội phạm và vi phạm pháp luật khác 2.3.3. Ý nghĩa của việc phân biệt tội phạm với vi phạm pháp luật khác 15 v1.0015102204 16 2.3.1. KHÁI NIỆM VI PHẠM PHÁP LUẬT • Là hành vi trái với quy định của pháp luật, được thực hiện một cách có lỗi, xâm hại đến những quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ và chủ thể thực hiện hành vi đó phải chịu trách nhiệm pháp lý theo quy định của pháp luật. • Hành vi của con người trái với quy định của pháp luật. • Do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện. • Được thực hiện một cách có lỗi. • Chủ thể phải chịu trách nhiệm pháp lý về hành vi đó. v1.0015102204 2.3.2. NHỮNG ĐIỂM GIỐNG VÀ KHÁC NHAU GIỮA TỘI PHẠM VÀ VI PHẠM PHÁP LUẬT KHÁC • Những điểm giống nhau:  Về hành vi;  Khách thể xâm hại;  Lỗi;  Chủ thể có năng lực. • Những điểm khác nhau: chỉ những quan hệ xã hội được Luật Hình sự bảo vệ; tính chất và mức độ nguy hiểm; biện pháp cưỡng chế. 17 v1.0015102204 2.3.3. Ý NGHĨA CỦA VIỆC PHÂN BIỆT TỘI PHẠM VỚI VI PHẠM PHÁP LUẬT KHÁC • Nhận thức đúng đắn về mức độ lên án của nhà nước đối với tội phạm hoặc vi phạm pháp luật khác. • Nâng cao ý thức pháp luật về trách nhiệm đấu tranh phòng, chống tội phạm. • Giúp cho cán bộ tư pháp áp dụng đúng đắn các quy định của pháp luật; không bỏ lọt tội phạm; không hình sự hóa các quan hệ kinh tế - dân sự. • Dưới góc độ nhân quyền, việc phân biệt tội phạm với vi phạm pháp luật khác còn mang ý nghĩa bảo vệ quyền của con người. 18 v1.0015102204 2.4. VẤN ĐỀ NGUỒN GỐC VÀ BẢN CHẤT GIAI CẤP CỦA TỘI PHẠM 2.4.1. Nguồn gốc của tội phạm 2.4.2. Bản chất của tội phạm theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin 19 v1.0015102204 20 2.4. NGUỒN GỐC CỦA TỘI PHẠM Nguồn gốc của tội phạm gắn liền với sự ra đời của nhà nước và pháp luật, cũng như với sự xuất hiện của sở hữu tư nhân và sự phân chia xã hội thành các giai cấp đối kháng. v1.0015102204 2.4.2. BẢN CHẤT CỦA TỘI PHẠM THEO QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN Sau khi chế độ công xã nguyên thủy tan rã, trong tất cả các hình thái kinh tế - xã hội nào tiếp theo, các quy định của pháp luật hình sự về tội phạm đều thể hiện ý chí của giai cấp thống trị về kinh tế và chính trị - giai cấp nắm quyền lực nhà nước. 21 v1.0015102204 2.4.2. BẢN CHẤT CỦA TỘI PHẠM THEO QUAN ĐIỂM CỦA CHỦ NGHĨA MÁC-LÊNIN Sau khi chế độ công xã nguyên thủy tan rã, trong tất cả các hình thái kinh tế - xã hội nào tiếp theo, các quy định của pháp luật hình sự về tội phạm đều thể hiện ý chí của giai cấp thống trị về kinh tế và chính trị - giai cấp nắm quyền lực nhà nước. 22 v1.0015102204 23 Bài học này đã đề cập đến các nội dung sau: • Khái niệm tội phạm, các dấu hiệu cơ bản của tội phạm và phân loại tội phạm. • Phân biệt được tội phạm với các vi phạm pháp luật khác. • Nguồn gốc và bản chất giai cấp của tội phạm theo quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin. TÓM LƯỢC CUỐI BÀI