Bài giảng môn Pháp luật đại cương - Chương 5: Thực hiện pháp luật, vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý

CHƯƠNG 5. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT, VI PHẠM PHÁP LUẬT VÀ TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ I. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT a. Tuân thủ pháp luật b. Thi hành pháp luật c. Sử dụng pháp luật d. Áp dụng pháp luật II. VI PHẠM PHÁP LUẬT a. Khái niệm vi phạm pháp luật b. Các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật c. Các loại vi phạm pháp luật III. TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ a. Khái niệm và đặc điểm của trách nhiệm pháp lý b. Các loại trách nhiệm pháp lý I. THỰC HIỆN PHÁP LUẬT 1. Khái niệm thực hiện pháp luật Thực hiện pháp luật là hoạt động, là quá trình làm cho những quy tắc của pháp luật trở thành hoạt động thực tế của các chủ thể pháp luật. 2. Các hình thức thực hiện pháp luật Tuân thủ PL Thi hành PL Sử dụng PL Áp dụng PL * Tuân thủ pháp luật Tuân thủ pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể pháp luật kiềm chế không thực hành những hoạt động mà pháp luật ngăn cấm. Ví dụ 1: Khi điều khiển phương tiện giao thông đường bộ phải tuân thủ quy định của Luật an toàn giao thông đường bộ. * Thi hành pháp luật Thi hành pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể thực hiện nghĩa vụ của mình bằng hành động tích cực. Ví dụ 2: Công dân có nghĩa vụ phải nộp thuế theo quy định của pháp luật. * Sử dụng pháp luật Sử dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, trong đó các chủ thể được thực hiện những hành vi cho phép theo quy định của các QPPL. Ví dụ 3: Công dân có quyền tự do kinh doanh theo quy định của pháp luật. * Áp dụng pháp luật Áp dụng pháp luật là hình thức thực hiện pháp luật, NN thông qua CQNN có thẩm quyền hay nhà chức trách tổ chức cho các chủ thể thực hiện những quy định của PL hay tự mình căn cứ vào những quy định của PL để làm phát sinh, thay đổi và chấm dứt những QHPL cụ thể. Ví dụ 4: TAND tiến hành xét xử Công an tiến hành xử phạt HC II. VI PHẠM PHÁP LUẬT Tình huống thảo luận 1. Trần Hùng là sinh viên trường ĐHKT TP Hồ Chí Minh. Vào khoảng 9h ngày 20 tháng 8 năm 2002, Hùng đi xe máy tới trường rồi gửi xe vào bãi giữ xe của trường nhưng vẫn cắm chìa khóa ở ổ khóa. Khi Hùng đi khỏi Nguyễn Thành phát hiện thấy xe của Hùng có chìa cắm ở ổ khóa đã lợi dụng lúc người giữ xe không để ý, rút lấy chìa khóa đó rồi đi ra ngoài. Khoảng 10 phút sau Thành quay lại tra chìa vào ổ khóa chiếc xe của Hùng rồi dắt xe ra ngoài. Khi người giữ xe hỏi thẻ giữ xe, Thành luống cuống trả lời là dắt lộn xe rồi dắt xe quay lại để ở vị trí cũ. Người giữ xe thấy có nghi ngờ nên đã bắt giữ Thành. Qua điều tra Thành đã khai nhận diễn biến vụ việc như trên. Hỏi Thành có vi phạm pháp luật hay không? Trường hợp có vi phạm pháp luật thì đó là loại vi phạm pháp luật gì? 2. Tối ngày 24/4/2002, Nguyễn Văn K đang ở nhà thì thấy có người gọi ngoài ngõ. K ra xem ai gọi mình, nhưng do trời tối, chưa nhìn thấy ai thì bất thình lình bị nhiều người xông vào đấm đá túi bụi, thấy vậy K vội kêu cứu và bỏ chạy nhưng số người này vẫn đuổi theo tấn công. Sẵn có con dao nhíp trong tay, K rút ra nói: “Tao không có thù oán với đứa nào cả, để tao yên. Nếu đứa nào xông vào tao đâm chết”. Những người đuổi theo vẫn lao vào đánh, K bị ngã nhưng chúng vẫn không tha, sẵn có con dao trong tay K đâm ngược lại phía sau, không ngờ trúng tim một người trong bọn chúng chết ngay tại chỗ. Thấy vậy, cả bọn sợ bỏ chạy, sau đó K ra cơ quan Công an trình báo sự việc. Tại cơ quan công an, K được biết người chết là Nguyễn Văn B người làng bên. Do căm tức K tìm hiểu yêu đương Nguyễn Thị L là bạn thân của mình nên B đã rủ một số thanh niên trong làng tìm gặp cho K một bài học và dẫn đến sự việc đau lòng như đã nêu trên. Hỏi K có vi phạm pháp luật hay không? Trường hợp có vi phạm pháp luật thì phạm tội gì? 3. Chiều ngày 09/6/2001, ông Ngô Hà (trú tại thị trấn Tứ Hạ, huyện Hương Trà) mua 02 vé xổ số kiến thiết loại vé 3.000đ. Khoảng 10 giờ sáng hôm sau anh Nguyễn Lam hàng xóm sang chơi, do không biết chữ nên ông Hà đã đưa cho Lam 02 vé số nhờ dò hộ. Khi dò thấy 02 vé số trúng giải đặc biệt với số tiền 150 triệu đồng. Vì lòng tham muốn chiếm đoạt 02 vé số đó nên Lam nói là vé không trúng thưởng rồi vứt 02 vé số vào sọt rác trong góc nhà ông Hà. Sau 15 phút, Lam về nói với vợ là bà Nga: “Trong sọt rác nhà ông Hà có 02 vé số trúng giải đặc biệt cô qua đó giả vờ xin tấm bìa rồi lấy về”. Nga thực hiện theo sự sắp đặt của Lam lấy được 02 vé số về rồi 2 vợ chồng đi nhận thưởng. Sau đó, hành vi trên của 2 vợ chồng đã bị phát hiện. Hỏi Lam và Nga có vi phạm pháp luật hay không? Trường hợp có vi phạm pháp luật thì Lam và Nga phạm tội gì? Lê Công B (35 tuổi) và Đào Văn H (30 tuổi) là hai anh em đồng hao. Trong khi H đi làm xa, vợ con H vẫn ở chung với gia đình B. Ngày 25/01/2001, nhân dịp về quê ăn tết, H và vợ có chuyện xích mích, cãi nhau. B thấy vậy nói xen vào: “Mày đi cả năm mới về một lần, không thèm đoái hoài tới vợ con, khi về lại cãi nhau, không thấy xấu hổ à”. H nói: “Đây là chuyện riêng của vợ chồng tôi, anh không được chõ mồm vào”. Thế là hai bên gây sự cãi nhau. Trong khi lời qua tiếng lại, H có nói: “Tao nghe dân làng nói, trong thời gian tao vắng nhà mày dan díu với vợ tao. Con tao là con mày, vợ tao là vợ mày”, đồng thời đấm B một cái vào mặt. B tức giận chạy từ nhà ngoài (chỗ hai người cãi nhau) qua phòng trong vào bếp lấy con dao dài 40cm đem ra ngoài nhắm vào đầu H chém liền 3 nhát. H bị 3 vết thương nặng, trong đó có một vết chém dài 8cm ở vùng trán phải, làm vỡ xương sọ. Do được đưa đi cứu chữa kịp thời tại bệnh viện Bạch Mai (Hà Nội) nên H thoát chết nhưng phải mang thương tích suốt đời với tỷ lệ thương tật là 65%. Trong quá trình điều tra cho thấy giữa hai người B và H trước đó không có mâu thuẫn gì. Từ các tình tiết vụ án, bạn hãy cho biết B có vi phạm pháp luật hay không? Trường hợp có vi phạm pháp luật thì B phạm tội gì? Hãy xác định các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật trên? Khoảng 16h ngày 23/9/2003, Đoàn Minh Đĩnh trú ở quận 12, TP.HCM cao hứng chở vợ là Mạc Thị Ngân đến thăm nhà người bạn là Huệ ở cách nhà Đĩnh khoảng 2km. Tại nhà Huệ, uống xong một tuần trà, Đĩnh bảo vợ: “Em ở lại chơi với Huệ, anh về cho heo ăn”, rồi Đĩnh lấy xe đi về nhà. Ngân vừa nói chuyện với Huệ vừa hồ nghi trong bụng, bởi chính Ngân vừa cho heo ăn xong. Hơn nữa, từ trước tới nay Đĩnh đâu có để ý tới chuyện nuôi heo, cớ gì hôm nay lại quan tâm như vậy. Ngân nói với Huệ cho qua chuyện rồi ra thuê xe ôm về nhà quyết tìm cho ra sự thật. Tới nhà, cửa nhà mở, trong nhà im ắng, Ngân lại nghe có tiếng nói nho nhỏ, tiếng thở khe khẽ. Ngân cầm cái kéo may, đạp mạnh cửa buồng xông vào và sững sờ nhìn thấy chồng mình đang cùng chị Yến Vy (người hàng xóm đã có chồng) đang làm chuyện mây mưa trên giường. Ngân quơ hết mớ quần áo của 2 người vứt ra khỏi buồng. Tiếp đến, Ngân nhảy vào tát vào mặt Vy hai cái và đạp 3 đạp. Vy ngồi im không dám la. Đĩnh cũng ngồi im ôm gối sợ vợ làm to chuyện. Ngân đánh đấm Vy một hồi mỏi tay chân, Ngân quay ra dùng kéo cắt tóc Vy. Ngân vừa cắt tóc vừa dọa: “Mày khôn hồn thì ngồi im, nếu chống cự thì tao la làng ngay cho mọi người đến coi thử xem ai xấu hổ nào”. Vy phải cúi lạy Ngân, xin Ngân tha thứ. Ngân nói: “Mày phải mua danh dự”. Vy năn nỉ Ngân cho đền 2 con bò có sẵn bên nhà nhưng Ngân không đồng ý. Sau đó, Ngân thấy sợi dây chuyền 3 chỉ lấp lánh trên ngực Vy, Ngân cởi ra lấy luôn rồi cho Vy và Đĩnh mặc quần áo ra về. Từ các tình tiết vụ án, Anh (chị) hãy cho biết Ngân có Vi phạm pháp luật là hành vi (hành động hoặc không hành động) trái PL và có lỗi do chủ thể có năng lực trách nhiệm pháp lý thực hiện xâm hại đến các QHXH được pháp luật bảo vệ. 1. Khái niệm vi phạm pháp luật Vi phạm pháp luật Chủ thể Khách thể Mặt khách quan Mặt chủ quan 2. Các yếu tố cấu thành vi phạm pháp luật - Mặt khách quan của VPPL * Khái niệm: là những biểu hiện ra bên ngoài của vi phạm pháp luật. * Các yếu tố thuộc mặt khách quan của VPPL: + Hành vi trái pháp luật (hành động hoặc không hành động). + Hậu quả + Mối quan hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả. + Các yếu tố khách quan khác: thời gian, địa điểm, công cụ, phương tiện - Mặt chủ quan của VPPL * Khái niệm: là các dấu hiệu bên trong của VPPL. * Các yếu tố thuộc mặt chủ quan của VPPL: Lỗi Động cơ Mục đích * Yếu tố lỗi: + Khái niệm lỗi: Là trạng thái tâm lý phản ánh thái độ tiêu cực của chủ thể đối với: Hành vi trái PL Hậu quả do hành vi đó gây ra Trên cơ sở xem xét lý trí và ý chí của chủ thể, lỗi được xác định bao gồm: 1. Lỗi cố ý 2. Lỗi vô ý Cố ý trực tiếp Cố ý gián tiếp Vô ý do quá tự tin Vô ý do cẩu thả * Các loại lỗi: Bảng phân tích, so sánh các loại lỗi Tên lỗi Tiêu chí Cố ý trực tiếp Cố ý gián tiếp Vô ý do quá tự tin Vô ý do cẩu thả Lý trí Nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho XH và thấy trước hậu quả của hành vi. Nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho XH và thấy trước hậu quả của hành vi có thể xảy ra. Thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hiểm cho XH. Không biết tính nguy hiểm cho XH của hành vi mặc dù có thể hoặc cần phải biết. Bảng phân tích, so sánh các loại lỗi (Tiếp) Tên lỗi Tiêu chí Cố ý trực tiếp Cố ý gián tiếp Vô ý do quá tự tin Vô ý do cẩu thả Ý chí Mong muốn cho hậu quả xảy ra. Không mong, nhưng có ý thức bỏ mặc cho hậu quả xảy ra. Cho rằng hậu quả không xảy ra và nếu có xảy ra thì cũng có thể khắc phục được. Không thấy trước hậu quả do mình gây ra mặc dù phải thấy trước hậu quả đó. * Động cơ và mục đích: Động cơ Mục đích - Khách thể của VPPL * Khái niệm: là những quan hệ xã hội được pháp luật bảo vệ nhưng lại bị hành vi trái pháp luật xâm hại đến. * Ý nghĩa: Tính chất và tầm quan trọng của khách thể xác định mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi VPPL. - Chủ thể của VPPL * Khái niệm: Cá nhân Chủ thể Tổ chức Có năng lực trách nhiệm pháp lý Thực hiện hành vi trái PL 3. Các loại vi phạm pháp luật Vi phạm kỷ luật Vi phạm dân sự Vi phạm hành chính Vi phạm hình sự (Tội phạm) * Vi phạm kỷ luật là những hành vi có lỗi xâm hại tới chế độ kỷ luật lao động, kỷ luật công vụ, kỷ luật học tập gây thiệt hại cho hoạt động bình thường của các cơ quan Nhà nước, tổ chức kinh tế, đơn vị sự nghiệp, trường học và những tổ chức khác. * Vi phạm dân sự là hành vi trái pháp luật, có lỗi, xâm hại tới các quan hệ tài sản và quan hệ nhân thân có liên quan với chúng trong lĩnh vực hợp đồng hoặc ngoài hợp đồng. * Vi phạm hành chính Vi phạm hành chính là hành vi có lỗi do cá nhân, tổ chức thực hiện, vi phạm quy định của PL về quản lý NN mà không phải là tội phạm và theo quy định của PL phải bị xử phạt HC. Cảnh sát giao thông tiến hành lập biên bản xử phạt HC * Vi phạm hình sự (Tội phạm) Vi phạm hình sự là những hành vi nguy hiểm cho xã hội và được quy định trong Bộ luật hình sự. Tòa án tiến hành xét xử III. TRÁCH NHIỆM PHÁP LÝ 1. Khái niệm TNPL Tích cực Tiêu cực Bổn phận, chức trách Hậu quả bất lợi về vật chất hoặc tinh thần Trách nhiệm pháp lý là một loại quan hệ đặc biệt giữa Nhà nước và người vi phạm pháp luật, trong đó Nhà nước có quyền áp dụng các biện pháp cưỡng chế có tính chất trừng phạt được quy định ở các chế tài quy phạm pháp luật đối với người VPPL và người đó phải gánh chịu hậu quả bất lợi về vật chất, tinh thần tương ứng với tính chất, mức độ nguy hại cho xã hội của hành vi VPPL do mình gây ra. b. Đặc điểm của TNPL Cơ sở TNPL là hành vi VPPL Là việc áp dụng chế tài đối với chủ thể VPPL Là những biện pháp cưỡng chế của NN Do CQNN có thẩm quyền áp dụng TNPL chỉ áp dụng đối với chủ thể có khả năng nhận thức và điều khiển được hành vi của mình. TNPL là sự lên án của NN và XH đối với chủ thể VPPL Cưỡng chế NN có thể áp dụng cả khi chưa có vi phạm xảy ra hoặc cưỡng chế để thực hiện các Quyết định ADPL. Đây là mối quan hệ không t ể tách rời giữa TNPL và NN 2. Các loại trách nhiệm pháp lý Trách nhiệm pháp lý Trách nhiệm vật chất VP hình sự TN hình sự TN dân sự VP hành chính TN hành chính VP dân sự TN dân sự VP kỷ luật TN kỷ luật TN vật chất Bài tập: Hãy xác định hành vi vi phạm pháp luật và trách nhiệm pháp lý áp dụng trong các trường hợp sau: 1. Trần Văn Tý có hành vi cố ý gây thương tích cho anh B (tỷ lệ thương tích là 30%). 2. Nguyễn Văn Tèo thực hiện hành vi cướp giật sợi dây chuyền (trị giá 5 triệu đồng) của chị Mùi. Hậu quả sợi dây chuyền của chị Mùi đã bị mất. 3. Kso Hri là người Êđê nhưng đã có hành vi sản xuất trái phép chất ma túy. Hành vi trên đã bị cơ quan Công an phát hiện và bắt giữ. 4. Phan Bưởi là sinh viên trường Cao đẳng Y đã có hành vi điều khiển xe mô tô vượt đèn đỏ trái phép và hành vi trên đã bị cảnh sát giao thông lập biên bản xử phạt. 5. Vợ chồng ông Bom trong quá trình kinh doanh đã nhiều lần có hành vi lấn chiếm vỉa hè dành cho người đi bộ và hành vi trên đã bị đội quy tắc đô thị phường Thuận Phước xử lý. 6. Ông Bí trong quá trình xây dựng nhà đã làm đổ sập căn nhà bếp của chị Bầu, gây thiệt hại về tài sản cho chị Bầu. Hành vi trên đã bị chị Bầu khởi kiện ra Tòa. 7. Ông Quang Tài là người đại diện theo pháp luật của Công ty TNHH Bình Bể đã ký kết hợp đồng thuê chiếc xe tải của Công ty Bình Minh. Trong quá trình sử dụng chiếc xe tải đã bị lật và bị hư hỏng nặng nề. Do đó, Công ty Bình Minh đã yêu cầu Công ty TNHH Bình Bể bồi thường thiệt hại cho Công ty. 8. Anh Hợi là công nhân Công ty xi măng Hải Vân. Trong quá trình làm việc, do chủ quan đã vận hành máy sai quy trình kỹ thuật và hậu quả làm hỏng một dây chuyền sản xuất của Công ty. 9. Ông Quách Hòe là cán bộ Phòng TN-MT Quận K nhưng đã có hành vi cấp Giấy chứng nhận quyền sử dụng đất giả mạo cho vợ chồng ông Quách Quỳ. Hành vi trên của ông Quách Hòe đã bị phát hiện và xử lý. 10. Ông Dương là cán bộ Sở GD-ĐT nhưng đã có hành vi vi phạm kỷ luật Đảng viên và hành vi vi phạm trên đã bị xử lý.