Bài giảng Pháp luật đại cương - Chương 2: Tổng quan về nhà nuosc và pháp luật

Ch­¬ng 2. Tæng quan vÒ Nhµ n­íc vµ Ph¸p luËt 1 2.1 Tæng quan vÒ nhµ n­íc 2.2 Tæng quan vÒ ph¸p luËt Nguyễn Thị Yến 2.1 Tæng quan vÒ N hà Nước 2 2.1.1. Nguån gèc vµ b¶n chÊt cña nhµ n­íc 2.1.2 H×nh thøc, kiÓu nhµ n­íc 2.1.3 Bé m¸y nhµ n­íc 2.1.4 Tổ chức bộ máy nhà nước cộng hòa XHCN Việt Nam Nguyễn Thị Yến 2.1.1 Nguån gèc ra đời vµ b¶n chÊt cña nhµ n­íc 1. Quan điểm phi mác xít về nguồn gốc của nhà nước Thuyết thần học Thuyết gia trưởng Thuyết bạo lực Thuyết khế ước xã hội Nguyễn Thị Yến 3 2.1.1 Nguån gèc ra đời vµ b¶n chÊt cña nhµ n­íc 4 2. Quan ®iÓm M¸c-Lªnin vÒ nguån gèc nhµ n­íc vµ ph¸p luËt Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt ra ®êi khi trong x· héi cã sù ph©n chia giai cÊp C¸c giai cÊp cã lîi Ých kh¸c nhau, xuÊt hiÖn nh÷ng m©u thuÉn ®èi kh¸ng gi÷a c¸c giai cÊp ®ã Khi m©u thu©n ®èi kh¸ng ®ã trë nªn gay g¾t kh«ng thÓ ®iÒu hßa ®­îc Nhµ n­íc vµ ph¸p luËt ra ®êi Nguyễn Thị Yến 3. B¶n chÊt cña nhµ n­íc 5 B¶n chÊt giai cÊp cña NN Nhµ n­íc lµ s¶n phÈm cña x· héi cã giai cÊp, QuyÒn lùc nhµ n­íc mang tÝnh giai cÊp + quyÒn lùc ®ã thuéc vÒ giai cÊp thèng trÞ + b¶o vÖ, duy tr× ®Þa vÞ cña giai cÊp thèng trÞ + c«ng cô ®µn ¸p sù ph¶n kh¸ng cña c¸c giai cÊp kh¸c B¶n chÊt x· héi cña NN B¶o vÖ tr©t tù x· héi X©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh c«ng céng; thùc hiÖn nh÷ng c«ng viÖc chung cña x· héi Nguyễn Thị Yến Chức năng của Nhà nước Chức năng đối nội Đảm bảo trật tự xã hội Trấn áp các phần tử chống đối chế độ Bảo vệ chế độ kinh tế Chức năng đối ngoại Phòng thủ đất nước Chống sự xâm lược từ bên ngoài Thiết lập quan hệ với các quốc gia khác Nguyễn Thị Yến 6 Kh¸i niÖm nhµ n­íc Nhµ n­íc lµ mét tæ chøc ®Æc biÖt cña quyÒn lùc chÝnh trÞ, mét bé m¸y chuyªn lµm nhiÖm vô c­ìng chÕ, thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng qu¶n lý ®Æc biÖt nh»m duy tr× trËt tù x· héi, thùc hiÖn môc ®Ých b¶o vÖ ®Þa vÞ cña giai cÊp thèng trÞ trong x· héi 7 Nguyễn Thị Yến C¸c ®Æc tr­ng cña nhµ n­íc 8 Nhµ n­íc ph©n chia d©n c­ theo c¸c ®¬n vÞ hµnh chÝnh l·nh thæ Nhµ n­íc thiÕt lËp quyÒn lùc c«ng ®Æc biÖt Nhµ n­íc ban hµnh ph¸p luËt buéc mäi thµnh viªn trong x· héi thùc hiÖn Nhµ n­íc quy ®Þnh vµ tiÕn hµnh thu c¸c lo¹i thuÕ Nhµ n­íc cã chñ quyÒn quèc gia Nguyễn Thị Yến 2.1.2 H×nh thøc, kiÓu nhµ n­íc H×nh thøc chÝnh thÓ CÊu tróc nhµ n­íc ChÕ ®é chÝnh trÞ 9 H×nh thøc nhµ n­íc lµ c¸ch thøc thùc hiÖn quyÒn lùc nhµ n­íc vµ nh÷ng biÖn ph¸p ®Ó thùc hiÖn quyÒn lùc Êy Nguyễn Thị Yến H×nh thøc chÝnh thÓ lµ c¸ch tæ chøc vµ tr×nh tù lËp ra c¸c c¬ quan tèi cao vµ mèi quan hÖ c¬ b¶n cña c¸c c¬ quan ®ã 10 Hinh thøc nhµ n­íc Hinh thøc chÝnh thÓ Hinh thøc cÊu tróc ChÕ ®é chÝnh trÞ Qu©n chñ Céng hoµ Nhµ n­íc ®¬n nhÊt Nhµ n­íc liªn bang D©n chñ Ph¶n d©n chñ Qu©n chñ tuyÖt ®èi Qu©n chñ h¹n chÕ Đại nghị Tổng thống Nguyễn Thị Yến KiÓu nhµ n­íc Lµ tæng thÓ c¸c ®Æc tr­ng cña nhµ n­íc, thÓ hiÖn b¶n chÊt giai cÊp, vai trß, gi¸ trÞ x· héi vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ph¸t sinh, tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña nhµ n­íc trong mét h×nh th¸i kinh tÕ x· héi nhÊt ®Þnh. 11 Nguyễn Thị Yến C¸c kiÓu nhµ n­íc X· héi loµi ng­êi tr¶i qua c¸c kiÓu nhµ n­íc 12 Nhµ n­íc XHCN Nhµ n­íc t­ s¶n Nhµ n­íc phong kiÕn Nhµ n­íc chñ n« PT SX XHCN PT SX T­ B¶n PT SX Phong kiÕn PT SX ChiÕm h÷u n« lÖ Nguyễn Thị Yến C¸c kiÓu nhµ n­íc trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña x· Nhµ n­íc chñ n« Nhµ n­íc phong kiÕn Nhµ n­íc t­ s¶n Nhµ n­íc XHCN C¬ së kinh tÕ Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt chiÕm h÷u n« lÖ; së h÷u chñ n« víi n« lÖ, ruéng ®Êt vµ c¸c tµi s¶n kh¸c Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt phong kiÕn; së h÷u ruéng ®Êt cña ®Þa chñ vµ t­ liÖu s¶n xuÊt kh¸c; së h÷u c¸ thÓ n«ng d©n vµ thî thñ c«ng lÖ thuéc vµo giai cÊp ®Þa chñ Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt t­ b¶n chñ nghÜa; së h÷u t­ nh©n vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt; sù gi¶i phãng søc lao ®éng cña giai cÊp v« s¶n Ph­¬ng thøc s¶n xuÊt XHCN; chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t­ liÖu s¶n xuÊt CÊu tróc x· héi Cã 2 giai cÊp ®èi kh¸ng lµ cñ n« vµ n« lÖ §Þa chñ vµ n«ng d©n, thî thñ c«ng Giai cÊp t­ s¶n vµ giai cÊp v« s¶n. M©u thuÉn mÒm dÎo h¬n Liªn minh gi÷a c¸c giai cÊp, m©u thuÉn giai cÊp kh«ng ®èi kh¸ng HÖ t­ t­ëng T«n gi¸o thÇn bÝ ThÇn häc ®­îc t«n träng, c¸c ®¹o gi¸o ph¸t triÓn T­ t­ëng ®a ®¶ng, ®ang nguyªn T­ t­ëng M¸c-Lªnin 13 Nguyễn Thị Yến 2.1.3 Bé m¸y nhµ n­íc Bé m¸y nhµ n­íc lµ hÖ thèng c¸c c¬ quan chuyªn tr¸ch cña nhµ n­íc ®­îc thµnh lËp ®Ó thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng vµ nhiÖm vô cña nhµ n­íc. §Æc ®iÓm cña c¸c c¬ quan nhµ n­íc §­îc thµnh lËp theo tr×nh tù, thñ tôc do ph¸p luËt quy ®Þnh Sö dông quyÒn lùc nhµ n­íc, nh©n danh nhµ n­íc Mçi c¬ quan nhµ n­íc ®Òu cã thÈm quyÒn nhÊt ®Þnh Ho¹t ®éng cña c¬ quan nhµ n­íc ®­îc ®¶m b¶o bëi c¬ së vËt chÊt vµ tµi chÝnh cña nhµ n­íc 14 Nguyễn Thị Yến Tæ chøc cña bé m¸y nhµ n­íc Tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc ®­îc thùc hiÖn theo thuyÕt tam quyÒn ph©n lËp Quèc héi, NghÞ viÖn ChÝnh phñ Toµ ¸n QuyÒn lùc nhµ n­íc QuyÒn lËp ph¸p QuyÒn hµnh ph¸p QuyÒn t­ ph¸p 15 Nguyễn Thị Yến Ph©n lo¹i c¬ quan nhµ n­íc Theo cơ chế thực hiện quyền lực N hà nước C¬ quan lËp ph¸p C¬ quan hµnh ph¸p C¬ quan t­ ph¸p Tr×nh tù thµnh lËp C¬ quan do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra C¬ quan kh«ng do nh©n d©n trùc tiÕp bÇu ra Theo ph¹m vi quyÒn lùc C¬ quan nhµ n­íc ë trung ­¬ng C¬ quan nhµ n­íc cë ®Þa ph­¬ng 16 Nguyễn Thị Yến 2.1. 4 Tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc cộng hoa XHCNVN 1. Hệ thống chính trị Việt Nam 2. Bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam Nguyễn Thị Yến 17 1. Hệ thống chính trị ở Việt Nam Mặt trận tổ quốc VN và các thành viên Công đoàn Hội nông dân Đoàn thanh niên Hội liên hiệp phụ nữ VN Nhà nước CHXHCN Việt Nam Đảng cộng sản Việt nam Nguyễn Thị Yến 18 2. Bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam Đảm bảo sự lãnh đạo của Đảng Cộng Sản Việt Nam trong tổ chức và hoạt động của bộ máy Nhà nước Nguyên tắc toàn bộ quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân. Nguyên tắc quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan Nhà nước trong việc thực hiện quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp. Nguyên tắc tập trunng dân chủ . Nguyễn Thị Yến 19 Nguyên tắc tổ chức bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam Tæ chøc bé m¸y nhµ n­íc XHCNVN S¬ ®å bé m¸y nhµ n­íc Quèc héi ChÝnh phñ Chñ tÞch n­íc TAND tèi cao ViÖn tr­ëng VKSND tèi cao H§ND ®Þa ph­¬ng UBND ®Þa ph­¬ng TAND tØnh ViÖn tr­ëng VKSND tØnh TAND huyÖn ViÖn tr­ëng VKSND huyÖn TrËt tù hinh thµnh Quan hÖ gi¸m s¸t, kiÓm tra 20 Nguyễn Thị Yến Câu hỏi về nhà nước Nêu nguồn gốc ra đời của nhà nước, pháp luật theo quan điểm của Mác- Lênin ? Tại sao trong xã hội cộng sản nguyên thủy Nhà nước chưa thể ra đời? Phân biệt hình thức chính thể quân chủ với hình thức chính thể cộng hòa? Nhà nước chỉ mang bản chất giai cấp. Nhà nước tiến bộ thì không còn mang bản chất giai cấp nữa Hình thức tổ chức của Nhà nước cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt nam hiện nay? Nguyễn Thị Yến 21 2.2 Tæng quan vÒ ph¸p luËt 2.2.1 B¶n chÊt vµ c¸c ®Æc tr­ng cña ph¸p luËt 2.2.2 HÖ thèng ph¸p luËt 22 Nguyễn Thị Yến Nguồn gốc ra đời của Pháp luật Quan điểm phi mác xít Quan điểm thần học ThuyÕt gia tr­ëng ThuyÕt ph¸p quyÒn tù nhiªn Chñ nghÜa ph¸p luËt thùc ®Þnh Quan điểm mác xít Nguyễn Thị Yến 23 Nguồn gốc ra đời của pháp luật Hạn chế của các quy phạm xã hội Sự phân chia thành giai cấp, Nhà nước ra đời dẫn đến sự ra đời của Pháp luật. Các con đường hình thành quy phạm pháp luật Nhà nước duy trì phong tục, tập quán có sẵn phù hợp với lợi ích của giai cấp thống trị, bổ sung, sửa đổi những nội dung những nội dung phù hợp và nâng chúng lên thành luật. Nhà nước ban hành các quy tắc xử sự mới và đảm bảo cho chúng được thực hiện. Nguyễn Thị Yến 24 2.2.1 B¶n chÊt cña ph¸p luËt B¶n chÊt giai cÊp cña ph¸p luËt Ph¸p luËt ph¶n ¸nh ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ Môc ®Ých ®iÒu chØnh cña PL nh»m h­íng c¸c quan hÖ x· héi theo trËt tù phï hîp B¶n chÊt x· héi Ph¸p luËt ph¶n ¸nh ý chÝ cña c¸c giai cÊp kh¸c trong x· héi Ph¸p luËt mang tÝnh kh¸ch quan, phï hîp víi ®iÒu kiÖn kinh tÕ-x· héi cña ®Êt n­íc 25 Nguyễn Thị Yến 2.2.2 C¸c ®Æc tr­ng cña ph¸p luËt 26 TÝnh quyÒn lùc: Ph¸p luËt do nhµ n­íc ban hµnh vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn TÝnh quy ph¹m: Lµ quy t¾c xö sù, lµ khu«n mÉu mùc th­íc ®­îc x¸c ®Þnh cô thÓ điều chỉnh điều chỉnh hành vi của con người, xác định nh÷ng c¸i g× ®­îc lµm vµ kh«ng ®­îc lµm TÝnh ý chÝ: Ph¶n ¸nh ý chÝ cña giai cÊp cÇm quyÒn TÝnh x· héi cña ph¸p luËt: Ph¶n ¸nh ®Æc tr­ng v¨n hãa, phï hîp víi phong tôc, tËp qu¸n cña quèc gia; phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ cña ®Êt n­íc Ph¸p luËt lµ hÖ thèng c¸c quy t¾c xö sù do nhµ n­íc ban hµnh vµ b¶o ®¶m thùc hiÖn, thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ trong x· héi, lµ nh©n tè ®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi Nguyễn Thị Yến 2.2.3 Chức năng của pháp luật Điều chỉnh các quan hệ xã hội Ghi nhận Bảo vệ Ví dụ: cho phép; ngăn cấm, được làm. Chức năng bảo vệ các QHXH Áp dụng biện pháp cưỡng chế khi có sự xâm phạm Chức năng giáo dục Tác động vào ý thức con người Nguyễn Thị Yến 27 2.2.4 Mối quan hệ giữa pháp luật và các hiện tượng xã hội khác Pháp luật với kinh tế Pháp luật do trình độ nền kinh tế quyết định Sự tác động trở lại của pháp luật đối với kinh tế Pháp luật với đạo đức Pháp luật chịu sự tác động của đạo đức Sự khác biệt giữa pháp luật và đạo đức Pháp luật với Nhà nước Pháp luật và nhà nước là hai hiện tượng không thể tách rời Nhà nước sử dụng pháp luật để quản lí xã hội, đông thời bị giới hạn bởi pháp luật. Nguyễn Thị Yến 28 Câu hỏi ôn tập chương Nhà nước chỉ mang bản chất giai cấp đúng hay sai? Bản chất giai cấp là đặc trưng không thể thiếu được của nhà nước đúng hay sai vì sao? Nhà nước ra đời chỉ nhằm mục đích bảo vệ lợi ích của giai cấp thống trị? ở Việt nam bộ máy nhà nước không phân thành cơ quan lập pháp, hành pháp, tư pháp vì tổ chức bộ máy nhà nước theo nguyên tắc quyền lực nhà nước là tập trung? Tại sao nói Nhà Nước mang bản chất giai cấp sâu sắc? Những khác biệt cơ bản giữa hình thức chính thể quân chủ và chính thể cộng hòa? Pháp luật chỉ phản ánh ý chí của giai cấp thống trị trong xã hội. Các quy định của pháp luật chỉ do nhà nước ban hành. Pháp luật luôn chỉ tác động tích cực đối với kinh tế, thúc đẩy kinh tế phát triển. Mọi quy tắc xử sự tồn tại trong xã hội có nhà nước đều được xem là pháp luật Nguyễn Thị Yến 29