Bài giảng Siêu âm đánh giá tràn dịch màng tim và bệnh lý màng ngoài tim

BS Giáp Minh Nguyệt Viện Tim Mạch Việt Nam Siêu âm đánh giá tràn dịch màng tim và bệnh lý màng ngoài tim Sinh lý bệnh • Cấu tạo: màng tim là túi xơ chun, che phủ tim, đoạn gần các đại động mạch và tĩnh mạch chủ • Gồm 2 lá: lá thành và lá tạng • Lá thành: ở phía ngoài, gồm màng trong và màng sợi • Lá tạng: ở phía trong, che phủ thượng tâm mạc • Bình thường: chứa 15-50 ml dịch có ít albumin • Có khả năng co giãn, thích ứng với sự thay đổi thể tích các buồng tim Bệnh lý màng tim: • Tràn dịch màng tim: là tình trạng tích trữ dịch trong khoang màng tim, lâm sàng rất thay đổi tuỳ thuộc tốc độ tích trữ dịch và bệnh nền • Ép tim: là cấp cứu. Khi dịch màng tim làm giảm đổ đầy tâm trương, gây ra giảm cung lượng tim • Viêm màng ngoài tim co thắt: màng tim dày lên và xơ hoá do tình trạng viêm mãn tính Màng ngoài tim bình thường Màng ngoài tim bình thường Nguyên nhân viêm màng tim • Viêm màng ngoài tim cấp (Acute pericarditis): đau ngực, cọ màng tim, thay đổi đặc trưng trên điện tim • Tràn dịch màng tim (Pericardial effusion): là tình trạng tích luỹ dịch trong khoang màng tim, lâm sàng phụ thuộc tốc độ tích trữ dịch và bệnh nền • Viêm màng ngoài tim co thắt (constrictive pericarditiC): màng tim dày lên và xơ hoá do tình trạng viêm mãn tính Các phương pháp đánh giá bệnh màng tim Đặc điểm Siêu âm CT CMR Ưu điểm Thăm dò đầu tay, ân toàn, nhanh. hướng dẫn chọc dịch Đánh giá màng tim Có dịch, vôi, dày Đánh giá vôi hoá Đánh giá tình trạng viêm Đánh giá cấu trúc tim ++ ++ +++ Đánh giá chức năng tim • Chức năng tâm thu • C/n tâm trương • VLT vận động bất thường • Thay đổi theo hô hấp +++ +++ +++ ++ ++ - +/- +/- +++ ++ +++ ++ Viêm màng ngoài tim cấp Tràn dịch màng tim Tràn dịch màng tim: dịch nhiều, ép thất phải Tràn dịch màng tim ép nhĩ phải, thất phải Nhầm với tràn dịch màng tim? Tràn dịch màng tim, màng phổi SA trong ép tim (Tamponade) • Có dịch màng tim • Giảm kích thước thất trái, giả dày thất trái • Giãn TMC dưới, TM trên gan • Thay đổi kích thước buồng tim theo hô hấp: hít vào thất trái nhỏ, thất phải lớn • Ép các buồng tim (collapse) • Thay đổi dòng chảy qua các van tim theo hô hấp • Thay đổi dòng tĩnh mạch trên gan Hiện tượng phụ thuộc của 2 thất Tràn dịch màng tim, có ép tim: hít vào, thất phải giãn thất trái nhỏ lại Tràn dịch màng tim có ép tim: TM chủ dưới Tràn dịch màng tim có ép NP, TP Tràn dịch màng tim TDMT có ép tim, thay đổi dòng chảy qua van hai lá TDMT có ép tim thay đổi dòng chảy qua van ba lá TDMT có ép tim thay đổi dòng chảy qua van ba lá TDMT có ép tim thay đổi dòng chảy qua van hai lá Thay đổi dòng tĩnh mạch trên gan Thay đổi dòng tĩnh mạch trên gan Viêm màng ngoài tim co thắt • Là tình trạng màng tim dày lên, sẹo, không chun giãn, màng tim trở nên vôi hoá và không đàn hồi  hạn chế đổ đầy thất vào kì tâm trương • Nguyên nhân: nhiều (virus, phẫu thuật tim, bệnh hệ thống, sau xạ trị, lao, không rõ nguyên nhân) Hậu quả huyết động • Màng tim cứng, mất tính đàn hồi – Giảm đổ đầy tâm trương – Tăng áp lực trong buồng tim – phân ly áp lực trong buồng tim và áp lực trong lồng ngực  cân bằng áp lực cuối tâm trương ở cả 4 buồng tim • Hậu quả: tăng áp lực tĩnh mạch trung tâm và tĩnh mạch hệ thống  biểu hiện cả suy tim trái và suy tim phải • Cấu trúc cơ tim bình thường không ảnh hưởng chức năng tâm thu. • Chức năng tâm trường: thay đổi rõ rệt. Giảm chức năng tâm trương theo thời gian SA trong viêm màng ngoài tim co thắt • 2D • M mode • Doppler • Tissue Doppler SÂ 2D trong VMNT co thắt • Tăng độ dày của màng tim, vôi hoá màng tim. Lá thành và lá tạng dịch chuyển song song với nhau, cách nhau một khoảng trống âm • Nội mạc thành sau thất trái thì tâm trương trở nên phẳng (flattening); • “Giật” vách liên thất: vách liên thất đột ngột dịch chuyển về phía thành sau -Septal shudder and bounce (xảy ra vào đầu kì tâm trương) • Vận động bất thường của vách liên thất do tương tác giữa 2 thất (septal shift) • Septal shift: là dấu hiệu rất gợi ý VMNT co thắt • Vách liên thất di chuyển về phía thất trái thời kì hít vào, di chuyển về phía thất phải thời kì thở ra VMNT co thắt SA 2D SA 2D SA 2D Septal shudder and bounce SA Doppler trong VMNT co thắt • Giảm đổ đầy thất trái và thất phải • Với dòng van hai lá: vận tốc sóng E thay dổi > 25% • Với dòng van ba lá: vận tốc sóng E thay đổi > 40% • Dòng tĩnh mạch trên gan: đảo ngược tâm trương thì thở ra • Theo hiệp hội siêu âm Mỹ Cách tính : thay đổi = (thở ra – hít vào)/ thở ra x 100% SA Doppler mô trong VMNT co thắt: giá trị VMNT co thắt: septal bounce VMNT co thắt: thay đổi dòng chảy qua van hai lá và van ba lá Strain: giảm sức căng theo chiều dọc Phân biệt VMNT co thắt và bệnh cơ tim hạn chế Viêm màng ngoài tim co thắt Bệnh cơ tim hạn chế Septal shudder and bounce. Màng tim dày, vôi Cơ tim dày, 2 nhĩ giãn, 2 thất nhỏ E/A > 2, DT ngắn Thay đổi sóng E (van hai lá) theo hô hấp > 25% < 10% Đảo ngược dòng tâm trương TM trên gan: thì thở ra Thì hít vào Vận tốc vòng van hai lá (E’) > 8 E’ < 8 E’ vách > E’ thành bên E’ vách < E’ thành bên Vp > 45 ms Vp < 45 Xin cảm ơn sự chú ý lắng nghe!