Bước đầu đánh giá hiệu quả kinh tế của việc khai thác các công trình thuỷ nông trên địa bàn huyện Thanh Thuỷ- Tỉnh Phú Thọ

PhÇn I §Æt vÊn ®Ò 1.1 TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi. Trong nh÷ng n¨m qua, nÒn kinh tÕ n­íc ta cã nh÷ng b­íc ph¸t triÓn m¹nh mÏ trªn mäi ph­¬ng diÖn, mµ trong ®ã n«ng nghiÖp lµ ®iÓn h×nh. NÒn n«ng nghiÖp n­íc ta tõ khi cã chØ thÞ 100 cña Ban bÝ th­ (1981), NghÞ quyÕt 10 cña Bé chÝnh trÞ (1988) vµ nh÷ng chÝnh s¸ch më cöa, héi nhËp cña §¶ng vµ nhµ n­íc ®· thu ®­îc nh÷ng thµnh tùu lín mang tÝnh ®ét ph¸ vµ lÞch sö s©u s¾c. Trªn thÕ giíi kh«ng cã n­íc nµo nh­ ViÖt Nam, mét ®Êt n­íc mµ tr­íc kia trong con m¾t vµ t©m trÝ cña b¹n bÌ quèc tÕ chóng ta chØ lµ mét d©n téc anh hïng, bÊt khuÊt trong chiÕn ®Êu vµ b¶o vÖ tæ quèc nh­ng nghÌo ®ãi, kiÖt quÖ vÒ kinh tÕ. Cßn b©y giê th× kh¸c, chóng ta kh«ng chØ ®¶m b¶o l­¬ng thùc cho gÇn 80 triÖu ng­êi mµ chóng ta cßn trë thµnh mét trong nh÷ng n­íc xuÊt khÈu g¹o vµ s¶n phÈm tõ n«ng nghiÖp hµng ®Çu thÕ giíi. §©y lµ mét thµnh tùu to lín mµ toµn thÓ d©n téc ViÖt Nam ®· giµnh ®­îc trong nh÷ng n¨m qua, ®· lµm thay ®æi c¸ch nh×n cña céng ®ång quèc tÕ vÒ ViÖt Nam vµ n©ng cao vÞ thÕ cña ViÖt Nam trªn tr­êng quèc tÕ. §Êt n­íc ta víi trªn 80% d©n sè lµ n«ng nghiÖp, 76,9% lùc l­îng lao ®éng sèng vµ lµm viÖc ë n«ng th«n. NÒn n«ng nghiÖp n­íc ta ngoµi viÖc s¶n xuÊt ra l­¬ng thùc, thùc phÈm cho x· héi cßn cung cÊp nh÷ng nguyªn liÖu cÇn thiÕt cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp nhÑ, c«ng nghiÖp chÕ biÕn vµ ®ãng gãp gÇn 30 % tæng thu nhËp quèc d©n. V× vËy mµ §¶ng vµ nhµ n­íc ta x¸c ®Þnh: "N«ng nghiÖp lµ mét ngµnh s¶n xuÊt chÝnh trong nÒn kinh tÕ n­íc ta trong giai ®o¹n hiÖn nay". B»ng nh÷ng chñ tr­¬ng, nh÷ng chÝnh s¸ch, sù chØ ®¹o kÞp thêi cña §¶ng vµ nhµ n­íc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho n«ng nghiÖp ph¸t triÓn lªn mét tÇm cao míi, ®ång thêi t¹o thÕ vµ lùc v÷ng ch¾c cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ n«ng nghiÖp n«ng th«n nãi riªng vµ sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n­íc nãi chung. Trong qua tr×nh ®ã thñy lîi - thuû n«ng lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. HÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng cã nhiÖm vô cung cÊp n­íc vµ tiªu óng khi cÇn thiÕt. N­íc ®èi víi n«ng nghiÖp lµ rÊt quan träng liªn ®Õn sù sèng, sù ®©m hoa kÕt tr¸i nh­ng còng g©y ra nh÷ng t¸c h¹i v« cïng to lín, nhiÒu n­íc qu¸ hoÆc Ýt n­íc qu¸ sÏ lµm h¹n chÕ ®Õn sinh tr­ëng vµ ph¸t triÓn cña c©y trång vµ lµm gi¶m n¨ng suÊt, s¶n l­îng c©y trång. Chñ tÞch Hå ChÝ Minh kÝnh yªu ®· tõng nãi rÊt gi¶n dÞ r»ng: “ N­íc còng cã thÓ lµm lîi, nh­ng còng cã thÓ lµm h¹i, nhiÒu n­íc qua th× óng lôt, Ýt n­íc qu¸ th× h¹n h¸n. NhiÖm vô cña chóng ta lµ lµm cho ®Êt víi n­íc ®iÒu hoµ víi nhau ®ª n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n, x©y dùng CNXH ” [1]. Do ®ã, trong ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, thñy lîi cÇn ph¶i ®i tr­íc mét b­íc ®Ó t¹o tiÒn ®Ò cho viÖc ¸p dông c¸c tiÕn bé KHKT nh­ gièng míi, ph©n bãn, chÕ ®é lu©n canh c©y trång vµ ®a d¹ng ho¸ n«ng nghiÖp. Thuû lîi tèt lµm tiÒn ®Ò cho viÖc n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång vµ hiÖu qu¶ sö dông c¸c nguån lùc kh¸c trong ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp n«ng th«n. V× vËy mµ trong nh÷ng n¨m qua §¶ng vµ nhµ n­íc ®· dµnh hµng tr¨m ngh×n tû ®ång tõ vèn ng©n s¸ch ( §Çu t­ cho thuû lîi chiÕm 50% vån ng©n s¸ch nhµ n­íc ®Çu t­ cho n«ng nghiÖp ) vµ ®i vay cña n­íc ngoµi ®Ó ®Çu t­ cho c«ng t¸c thuû lîi - thuû n«ng trªn c¶ n­íc. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng cña §¶ng vµ nhµ n­íc, huyÖn Thanh Thuû trong 3 n¨m trë l¹i ®©y ®ang thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh kiªn cè ho¸ kªnh m­¬ng vµ n©ng cÊp, lµm míi c¸c c«ng tr×nh thuû lîi trªn ®Þa bµn toµn huyÖn. Th«ng qua ®iÒu tra vµ c¸c sè liÖu trong b¸o c¸o vÒ c«ng t¸c thuû lîi - thuû n«ng cña huyÖn Thanh Thuû nhiÒu n¨m qua chóng t«i thÊy viÖc khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng trªn ®Þa bµn huyÖn cßn nhiÒu vÊn ®Ò cÇn quan t©m. _ HÇu hÕt c¸c c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng ®­îc ®­a vµo sö dông ch­a ®­îc sù ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ mµ viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh nµy ®em l¹i mét c¸ch thùc tiÔn, mµ nã chØ ®­îc xem xÐt ®¸nh gi¸ trªn c¬ së lý thuyÕt mét c¸ch chung chung. _ Sau khi c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ®­îc ®­a vµo sö dông viÖc qu¶n lý c¸c c«ng tr×nh nµy cßn gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n lµm h¹n chÕ hiÖu qu¶ khai th¸c c«ng tr×nh. _ Thanh Thuû ®­îc x¸c ®Þnh lµ vïng chËm lò cña quèc gia do ®ã mµ viÖc khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng võa ph¶i ®¶m b¶o ®­îc môc tiªu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ cña huyÖn, võa thùc hiÖn ®­îc môc tiªu chiÕn l­îc cña quèc gia khi cÇn lµ rÊt cÇn thiÕt. VËy ®Ó x©y dùng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng, cã hiÖu qu¶ kinh tÕ cña c¸c c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng nh»m thiÕt thùc phôc vô môc tiªu CNH- H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n cña huyÖn, ph¶i cÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p g× h÷u hiÖu nhÊt. XuÊt ph¸t tõ nhu cÇu thùc tÕ, tõ nh÷ng lý do trªn vµ nhu cÇu c¸ nh©n muèn t×m hiÓu vÒ ý nghÜa, tÇm quan träng trong viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng mang l¹i; ®­îc sù ph©n c«ng cña Khoa kinh tÕ vµ PTNT, sù h­íng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o h­íng dÉn vµ sù ®ång ý cña Phßng NN & PTNT huyÖn Thanh Thuû - tØnh Phó Thä, chóng t«i tiÕn hµnh nghiªn cøu ®Ò tµi: " B­íc ®Çu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng trªn ®Þa bµn huyÖn Thanh Thuû- tØnh Phó Thä ". 1.2 Môc tiªu nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 1.2.1 Môc tiªu chung. §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng mang l¹i cho huyÖn, x· vµ c¸c hé n«ng d©n vïng nghiªn cøu, gãp phÇn ph¸t triÓn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Èy nhanh sù nghiÖp CNH - H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n huyÖn Thanh Thuû - tØnh Phó Thä. §ång thêi rót ra mét sè bµi häc kinh nghiÖm trong viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng trªn ®Þa bµn huyÖn Thanh Thuû lµm c¬ së thùc tiÔn cho viÖc nghiªn cøu vµ ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. 1.2.2 Môc tiªu cô thÓ. _ HÖ thèng c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cña hiÖu qu¶ kinh tÕ vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ trong viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. _ §¸nh gi¸ thùc tr¹ng c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ë ®Þa bµn nghiªn cøu. _ §¸nh gi¸ thùc tr¹ng khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ë ®Þa bµn nghiªn cøu. _ §¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng mang l¹i cho huyÖn, x· vµ c¸c hé n«ng d©n vïng nghiªn cøu. _ X¸c ®Þnh c¸c yÕu tè ¶nh h­ëng vµ x©y dùng mét sè gi¶i ph¸p chñ yÕu nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. 1.3 §èi t­îng nghiªn cøu vµ ph¹m vi nghiªn cøu cña ®Ò tµi. 1.3.1 §èi t­îng nghiªn cøu. §èi t­îng nghiªn cøu cña ®Ò tµi lµ c¸c vÊn ®Ò vÒ kinh tÕ trong viÖc khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng cña huyÖn Thanh Thuû, vµ t×nh h×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña c¸c hé n«ng d©n trªn mét sè x· ®iÒu tra (®Æc biÖt lµ viÖc khai th¸c vµ sö dông c¸c lo¹i kªnh m­¬ng cña huyÖn sau khi ®­îc KCH). 1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu. * Ph¹m vi néi dung: _ §Ó tµi tËp trung nghiªn cøu gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò vÒ lý luËn vµ thùc tiÔn cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. _ X¸c ®Þnh, ®¸nh gi¸ vµ so s¸nh hiÖu qu¶ kinh tÕ trong viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ cña huyÖn, cña c¸c x· vµ cña c¸c hé n«ng d©n tr­íc vµ sau khi khai th¸c vµ sö dông hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. Cô thÓ, ®Ò tµi tËp trung vµo ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ mang l¹i cho c¸c hé n«ng d©n sau khi hÖ thèng KCH kªnh m­¬ng vµ n©ng cÊp c¸c c«ng tr×nh ®Çu mèi ®­îc ®­a vµo khai th¸c vµ sö dông. _ X¸c ®Þnh nh÷ng yÕu tè cßn tån t¹i trong viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ trong viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh nµy. * Ph¹m vi kh«ng gian. §Ò tµi ®­îc nghiªn cøu trªn ph¹m vi huyÖn Thanh Thuû - tØnh Phó Thä. Vµ ®Ò tµi ®­îc t×m hiÓu chi tiÕt, cô thÓ ë c¸c x· ®¹i diÖn ®iÓn h×nh trong viÖc khai th¸c hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng trªn ®Þa bµn huyÖn: X· §ång LuËn, Trung NghÜa, Xu©n Léc. * Ph¹m vi thêi gian. Sè liÖu nghiªn cøu cña ®Ò tµi ®­îc sö dông trong 3 n¨m tõ 1999 ®Õn 2001. * Thêi gian nghiªn cøu cña ®Ò tµi t¹i c¬ së tõ 14 th¸ng 01 n¨m 2002 ®Õn 20 th¸ng 05 n¨m 2002. PhÇn II Tæng quan tµi liÖu 2.1 Vai trß thuû lîi - thuû n«ng ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ sù nghiÖp CNH - H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n. §Êt vµ n­íc lµ hai yÕu tè quan träng ®èi víi viÖc s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, n­íc trªn ®ång ruéng lu«n lu«n thay ®æi theo hai h­íng tr¸i ng­îc nhau. §Êt ngµy cµng tèt lªn hoÆc ngµy cµng xÊu ®i. NÕu chóng ta n¾m v÷ng qui luËt biÕn ®æi cña chÕ ®é n­íc vµ sö dông hîp lý c¸c nguån n­íc ë tõng vïng th× ®é ph× cña ®Êt ngµy cµng t¨ng lªn hoÆc h¹n chÕ ®Õn møc thÊp nhÊt sù ph¸t triÓn xÊu cña ®Êt ®ai. Ng­îc l¹i, nÕu kh«ng n¾m v÷ng quy luËt biÕn ®æi chÕ ®é n­íc cña ®Êt vµ sö dông kh«ng hîp lý nguån n­íc th× ®é ph× cña ®Êt gi¶m dÇn, ®Êt bÞ b¹c mµu, mét sè n¬i ®Êt cã thÓ bÞ ho¸ mÆn, ho¸ lÇy, thËm chÝ kh«ng sö ®Êt ®Ó trång trät ®­îc n÷a. Râ rµng, n­íc lµ mét yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt.§«cutraiep ®· nãi: “§Ó ®Æt n«ng nghiÖp lªn ®«i ch©n v÷ng ch¾c vµ ®¶m b¶o cho nã mét con ®­êng ph¸t triÓn b×nh th­êng,cÇn tiªn ®o¸n th«ng th¹o qu¸ tr×nh h×nh thµnh ®Êt, ®iÒu kiÖn chÕ ®é n­íc cña ®Êt vµ cña c¶ vïng”[2]. Ngµy nay, víi nh÷ng tiÕn bé KHKT hiÖn ®¹i, ng­êi ta ®· biÕn hµng triÖu hÐcta ®Êt kh« c»n, ®Êt lÇy thôt, ®Êt mÆn thµnh ®Êt trång trät ph× nhiªu. §Ó ®¹t ®­îc nh÷ng yÕu tè trªn th× thuû lîi - thuû n«ng lµ mét trong nh÷ng biÖn ph¸p hµng ®Çu ®Ó cã nh÷ng hÐcta ®Êt trång trät ph× nhiªu. Vµ chóng ta còng ®· biÕt mét trong nh÷ng ®èi t­îng chÝnh cña n«ng nghiÖp lµ c©y trång. Muèn n¨ng suÊt c©y trång ngµy cµng cao vµ æn ®Þnh cÇn ph¶i tho¶ m·n c¸c ®iÒu kiÖn sèng cña nã. C¸c ®iÒu kiÖn ®ã lµ n­íc, chÊt dinh d­ìng, ¸nh s¸ng, nhiÖt ®é vµ kh«ng khÝ.Theo V.R.Viliam: “ C¸c ®iÒu kiÖn sèng cña c©y cã liªn quan mËt thiÕt víi nhau vµ tu©n theo qui luËt kh«ng thay thÕ”[2]. Tuy nhiªn, n­íc ®ãng vai trß ®Æc biÖt h¬n, n­íc cã kh¶ n¨ng ®iÒu hoµ c¸c yÕu tè cßn l¹i vµ ph¸t huy t¸c dông cña chóng lµm cho c©y trång ph¸t triÓn tèt. Trong thiªn nhiªn n­íc l¹i ph©n bè kh«ng ®Òu c¶ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian, kh«ng phï hîp víi nhu cÇu n­íc cña c©y trång trong hÖ thèng lu©n canh. L­îng n­íc chñ yÕu lµ n­íc m­a vµ n­íc ngÇm cung c©p kh«ng ®Òu, qu¸ nhiÒu hoÆc qu¸ Ýt so víi l­îng n­íc tiªu hao th× c©y trång bÞ óng hoÆc bÞ h¹n. V× vËy, ®iÒu tiÕt chÕ ®é n­íc cña ®Êt phï hîp víi nhu cÇu n­íc cña c©y trång lµ mét biÖn ph¸p kü thuËt quan träng ®èi víi t¨ng vô, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vµ n©ng cao ®é ph× cña ®Êt.Thùc tiÔn s¶n xuÊt, nhiÒu vïng kh« h¹n trªn thÕ giíi thÊy r»ng s¶n phÈm thu ®­îc trªn diÖn tÝch cã t­íi t¨ng tõ 2 ®Õn 3 lÇn s¶n phÈm thu ®­îc trªn diÖn tÝch kh«ng ®­îc t­íi. Nh­ vËy, thuû lîi - thuû n«ng chÝnh lµ biÖn ph¸p, lµ ®iÒu kiÖn hµng ®Çu ®Ó gi¶i c¸c vÊn ®Ò vÒ chÕ ®é n­íc cho c©y trång, tiªu tho¸t óng, chèng h¹n vµ gãp phÇn t¨ng n¨ng suÊt, t¨ng vô cho c©y trång, t¨ng ®é ph× cho ®Êt. ë ViÖt Nam trong thêi ®¹i CNH-H§H n«ng nghiÖp n«ng th«n thuû ho¸ lµ mét qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Thuû lîi lµ mét trong nh÷ng c¬ së h¹ tÇng thiÕt yÕu ®Ó æn ®Þnh vµ tõng b­íc n©ng cao ®êi sèng vËt chÊt tinh thÇn cña nh©n d©n. ThiÕt lËp nh÷ng tiÒn ®Ò c¬ b¶n vµ t¹o ra m«i tr­êng thuËn lîi, thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt n­íc[3]. Ngµy 10/05/1999, quèc héi ®· th¶o luËn vÒ b¸o c¸o cña chÝnh phñ cho r»ng: “Cã ®i vay n­íc ngoµi còng ph¶i ®Çu t­ cho thuû lîi”. §Çu t­ cho thuû lîi võa ®Ó kÝch cÇu võa ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ, kinh nghiÖm cho thÊy ë ®©u cã thuû lîi th× ë ®ã cã s¶n xuÊt ph¸t triÓn vµ ®êi sèng nh©n d©n æn ®Þnh.ViÖc ®Çu t­ cho thuû lîi cña §¶ng vµ nhµ n­íc lµ hoµn toµn ®óng ®¾n, ®¸p øng ®­îc mong mái cña bµ con n«ng d©n. Thuû lîi - thuû n«ng thùc hiÖn tæng hîp c¸c biÖn ph¸p sö dông c¸c nguån lùc cña n­íc trªn mÆt ®Êt vµ d­íi mÆt ®Êt ®Ó phôc vô s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, sinh ho¹t n«ng th«n, ®ång thêi h¹n chÕ t¸c h¹i cña n­íc g©y ra cho s¶n xuÊt vµ sinh ho¹t cña n«ng d©n. Nh­ vËy, thuû lîi ho¸ lÇ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p, l©u dµi nh­ng cã ý nghÜa to lín ®èi víi viÖc ph¸t triÓn nÒn n«ng nghiÖp n­íc ta nh­:[4] -T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó më réng diÖn tÝch, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång mét c¸ch bÒn v÷ng vµ æn ®Þnh. -Lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho c¸c biÖn ph¸p kü thuËt kh¸c ph¸t huy t¸c dông. -Lîi dông triÖt ®Ó tiÒm n¨ng cña tù nhiªn vµ h¹n chÕ t¸c h¹i cña n­íc( lò lôt, óng, h¹n h¸n,... ). -Trong c¬ cÊu c©y trång ng¾n ngµyth× nlóa n­íc chiÕm tû träng lín. Do ®ã lµm tèt c«ng t¸c thuû lîi - thuû n«ng sÏ gãp phÇn n©ng cao n¨ng suÊt c©y trång, gi¶i quyÕt v÷ng ch¾c an toµn; an ninh l­¬ng thùc. -Gãp phÇn thóc ®Èy ngµnh nghÒ, dÞch vô vµ ®Æc biÖt lµ c¶i thiÖn ®iÒu kiÖn sinh ho¹t cho d©n c­ sinh sèng ë n«ng th«n. 2.2 C¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n. 2.2.1 Kh¸i niÖm vµ ®Æc ®iÓm c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. 2.2.1.1. Mét sè kh¸i niÖm: Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ th× c¬ së h¹ tÇng ®ãng vai trß hÕt søc quan träng, nÕu c¬ së h¹ tÇng tèt sÏ phôc vô ®¾c lùc cho sù ph¸t triÓn vµ ng­îc l¹i nã g©y c¶n trë cho sù ph¸t triÓn.Trong n«ng nghiÖp c¸c c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng lµ mét yÕu tè quan träng, do vËy ®Ó khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh cã hiÖu qu¶ chóng ta cÇn hiÓu râ mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n: * Thuû lîi lµ sù tæng hîp c¸c biÖn ph¸p khai th¸c, sö dông vµ b¶o vÖ nguån n­íc trªn mÆt ®Êt vµ n­íc ngÇm, ®Êu tranh; phßng chèng c¸c thiÖt h¹i do n­íc g©y ra víi nÒn kinh tÕ quèc d©n vµ d©n sinh, ®ång thêi lµm tèt c«ng t¸c b¶o vÖ m«i tr­êng [2]. * HÖ thèng thuû n«ng lµ tËp hîp c¸c c«ng tr×nh lµm nhiÖm vô lÊy n­íc tõ nguån n­íc, dÉn vµo ®ång ruéng t­íi cho c©y trång vµ tiªu hÕt l­îng n­íc thõa trªn ®ång ruéng, bao gåm c«ng tr×nh lÊy n­íc, hÖ thèng kªnh m­¬ng lÊy n­íc t­íi tiªu vµ c¸c c«ng tr×nh phôc vô trªn hÖ thèng ®ã [2]. * C«ng tr×nh lÊy n­íc: Nguån n­íc t­íi trong n«ng nghiÖp cã thÓ lµ n­íc s«ng ngßi, n­íc trong c¸c hå chøa, n­íc th¶i cña c¸c thµnh phè, c¸c nhµ m¸y c«ng n«ng nghiÖp vµ n­íc ngÇm ë d­íi ®Êt. Tuú theo nguån n­íc vµ c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa h×nh, thuû v¨n ë tõng vïng mµ c¸c c«ng tr×nh lÊy n­íc cã thÓ x©y dùng kh¸c nhau, ®Ó phï hîp víi kh¶ n¨ng lÊy n­íc, vËn chuyÓn n­íc vÒ khu t­íi vµ c¸c ®Þa ®iÓm cÇn n­íc kh¸c. Ng­êi ta th­êng gäi chóng lµ c«ng tr×nh ®Çu mèi cña hÖ thèng t­íi. * HÖ thèng kªnh m­¬ng dÉn n­íc bao gåm hÖ thèng t­íi vµ hÖ thèng tiªu. HÖ thèng t­íi lµm nhiÖm vô vËn chuyÓn n­íc tõ c«ng tr×nh ®Çu mèi vÒ ph©n phèi cho hÖ thèng ®iÒu tiÕt n­íc mÆt ruéng trªn tõng c¸nh ®ång trong khu vùc t­íi. HÖ thèng tiªu lµm nhiÖm vô vËn chuyÓn n­íc thõa trªn mÆt ruéng do t­íi hoÆc do m­a g©y nªn, ra khu vùc chøa n­íc. Theo tiªu chuÈn thiÕt kÕ hÖ thèng kªnh t­íi ViÖt Nam TCVN 4118- 85, hÖ thèng kªnh t­íi ®­îc ph©n ra nh­ sau [5]: _ Kªnh ®Çu mèi: DÉn n­íc tõ nguån ®Õn kªnh cÊp 1. _ Kªnh cÊp 1: LÊy n­íc tõ kªnh ®Çu mèi ph©n phèi n­íc cho kªnh cÊp 2. _ Kªnh cÊp 2: LÊy n­íc tõ kªnh nh¸nh cÊp 1 ph©n phèi cho kªnh nh¸nh cÊp 3. _ Kªnh cÊp 3: LÊy n­íc tõ kªnh nh¸nh cÊp 2 ph©n phèi cho cÊp kªnh cuèi cïng. _ Kªnh nh¸nh cÊp 4: ( Cßn gäi lµ kªnh néi ®ång):§©y lµ cÊp kªnh t­íi cè ®Þnh cuèi cïng trªn ®ång ruéng, phô tr¸ch t­íi cho kho¶nh ruéng, thöa ruéng. * Khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng: Lµ mét qu¸ tr×nh vËn hµnh, sö dông vµ qu¶n lý c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng nh»m ®¶m b¶o cung cÊp vµ tiªu tho¸t n­íc ®óng kÕ ho¹ch t­íi tiªu, gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ cho khu vùc t­íi tiªu vµ xÉ héi. * Thuû lîi phÝ: Lµ mét phÇn phÝ dÞch vô vÒ n­íc cña c«ng tr×nh thuû lîi, ®Ó gãp phÇn chi phÝ cho c«ng t¸c tu bæ, vËn hµnh vµ b¶o vÖ c«ng tr×nh thuû lîi. 2.2.1.2. Mét sè ®Æc ®iÓm c«ng tr×nh thuû n«ng. Thuû lîi - thuû n«ng lµ ngµnh thuéc kÕt cÊu h¹ tÇng, võa cã tÝnh chÊt lµ ngµnh s¶n xuÊt, võa cã tÝnh chÊt lµ ngµnh dÞch vô nªn ®ßi hái ph¶i cã sù ho¹t ®éng thèng nhÊt ®Ó c«ng tr×nh ph¸t huy hiÖu qu¶ cao nhÊt. V× vËy, chóng ta cÇn ph¶i n¾m ch¾c mét sè ®Æc ®iÓm c¬ b¶n cña c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. * §Æc ®iÓm kinh tÕ - kü thuËt: + §Æc ®iÓm kinh tÕ: _ Vèn ®Çu t­ x©y dùng th­êng lín, thu håi vèn ®Çu t­ trùc tiÕp th­êng chËm, hoÆc kh«ng thu håi ®­îc, kinh doanh kh«ng cã l·i.Vèn ®Çu t­ lín ®Õn ®©u còng chØ phôc vô trong mét ph¹m vi l­u vùc t­íi nhÊt ®Þnh, mang tÝnh hÖ thèng. _ C¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ®Òu ®­îc x©y dùng theo ph­¬ng ch©m "Nhµ n­íc vµ nh©n d©n cïng lµm”. Nguån vèn lÊy tõ ng©n s¸ch Nhµ n­íc, vèn vay, vèn ®Þa ph­¬ng hoÆc trÝch tõ thuû lîi phÝ cña c¸c CTKTCTTN vµ nh©n d©n ®ãng gãp,... C«ng tr×nh ®­îc hoµn thµnh sÏ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao trong mét thêi gian dµi nÕu khai th¸c vµ qu¶n lý tèt + §Æc ®iÓm kü thuËt: _ C¸c c«ng tr×nh thi c«ng kÐo dµi, n»m d¶i r¸c trªn diÖn réng, chÞu sù t¸c ®éng cña thiªn nhiªn vµ con ng­êi. _ §¶m b¶o hÖ sè t­íi mÆt ruéng nh­ ®· x¸c ®Þnh trong quy ho¹ch, cung cÊp n­íc vµ tho¸t n­íc khi cÇn. _ HÖ sè lîi dông kªnh m­¬ng lÊy t­¬ng øng víi t×nh tr¹ng ®Êt cña khu vùc theo quy ph¹m thiÕt kÕ kªnh t­íi. _ Kªnh m­¬ng cøng hãa ®¸y b»ng bª t«ng, thµnh x©y g¹ch, mÆt kªnh cã thÓ h×nh thang hoÆc h×nh ch÷ nhËt. * §Æc ®iÓm khai th¸c vµ sö dông: _ Khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng cÇn ph¶i cã sù kÕt hîp gi÷a nh÷ng hé ®ang dïng n­íc víi nh÷ng ng­êi qu¶n lý ®Ó ®¶m b¶o t­íi tiªu chñ ®éng. C¸c hé cã tr¸ch nhiÖm b¶o vÖ gi÷ g×n, tr¸nh t×nh tr¹ng “cha chung kh«ng ai khãc”. Mçi ng­êi d©n ph¶i cã ý thøc h¬n vµ còng cã ®¬n vÞ qu¶n lý th­êng xuyªn kiÓm tra, b¶o d­ìng vµ b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ®­îc tèt h¬n. _ Khai th¸c vµ qu¶n lý c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng tèt sÏ n©ng cao ®­îc hÖ sè sö dông n­íc h÷u Ých, gi¶m bít l­îng n­íc rß rØ, thÈm lËu, n©ng cao tÝnh bÒn v÷ng cña hÖ thèng, gi¶m bít chi phÝ tu söa. MÆt kh¸c, khai th¸c vµ qu¶n lý tèt sÏ t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch dïng n­íc, thùc hiÖn chÕ ®é vµ kü thuËt t­íi phï hîp víi yªu cÇu kü thuËt cña n«ng nghiÖp, ng¨n ngõa ®­îc hiÖn t­îng ®Êt bÞ lÇy ho¸, t¸i mÆn hoÆc bÞ röa tr«i do t×nh tr¹ng sö dông n­íc bõa b·i g©y nªn. 2.2.2.1 Kh¸i niÖm vµ néi dung hiÖu qu¶ kinh tÕ. Tr­íc kia, hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ mét chØ tiªu ®¸nh gi¸ riªng biÖt kh«ng mang tÝnh bao trïm vÒ néi dung nghiªn cøu réng r·i nh­ hiÖn nay. HiÖu qu¶ kinh tÕ chØ lµ thuÇn tuý so s¸nh sù t­¬ng quan gi÷a chi phÝ bá ra vµ kÕt qu¶ kinh tÕ ®¬n thuÇn nh­ s¶n phÈm, l·i thu ®­îc,.... Trong khi ®ã t­¬ng quan so s¸nh gi÷a chi phÝ bá ra víi kÕt qu¶ vÒ mÆt x· héi cña mét qu¸ tr×nh s¶n xuÊt hay mét dù ¸n ®Çu t­ (nh­: gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm, b¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i,....) l¹i bÞ t¸ch rêi vµ tån t¹i ®éc lËp so víi hiÖu qu¶ kinh tÕ. X· héi ngµy cµng ph¸t triÓn, nhu cÇu con ng­êi ngµy cµng t¨ng lµm cho lùc tù nhiªn dÇn trë nªn khan hiÕm, tÝnh x· héi ®­îc ®Ò cao nªn c¬ së ®Ó ph¸t triÓn mét c¸ch bÒn v÷ng chung cho toµn x· héi ®ßi hái ph¶i cã sù g¾n kÕt gi÷a hiÖu qu¶ kinh tÕ víi hiÖu qu¶ x· héi vµ m«i tr­êng. V× vËy, khi nãi ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ lµ nãi ®Õn hiÖu qu¶ x· héi vµ m«i tr­êng. HiÖu qu¶ kinh tÕ lµ mét ph¹m trï kinh tÕ mµ trong ®ã ®¹t c¶ hiÖu qu¶ kü thuËt vµ hiÖu qu¶ ph©n bæ. §iÒu ®ã cã nghÜa c¶ hai yÕu tè hiÖn vËt vµ gi¸ trÞ ®Òu ®­îc tÝnh ®Õn khi xem xÐt sö dông c¸c nguån lùc trong n«ng nghiÖp. NÕu ®¹t mét trong hai yÕu tè hiÖu qu¶ kü thuËt hay hiÖu qu¶ ph©n bæ míi lµ ®iÒu kiÖn cÇn chø ch­a ph¶i lµ ®iÒu kiÖn ®ñ ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ. ChØ khi nµo viÖc sö dông nguån lùc ®¹t c¶ chØ tiªu hiÖu qu¶ kü thuËt vµ hiÖu qu¶ ph©n bæ th× khi ®ã s¶n xuÊt míi ®¹t hiÖu qu¶ kinh tÕ [6]. _ HiÖu qu¶ kü thuËt lµ sè l­îng s¶n phÈm cã thÓ ®¹t ®­îc dùa trªn mét ®¬n vÞ chi phÝ ®Çu vµo hay nguån lùc sö dông vµo s¶n xuÊt trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cô thÓ vÒ kü thuËt hay c«ng nghÖ ¸p dông vµo n«ng nghiÖp [6]. _ HiÖu qu¶ ph©n bæ lµ chØ tiªu hiÖu qu¶ trong ®ã c¸c yÕu tè gi¸ s¶n phÈm vµ gi¸ ®Çu vµo ®­îc tÝnh ®Ó ph¶n ¸nh gi¸ trÞ thu thªm trªn mét ®ång chi phÝ chi thªm vÒ ®Çu vµo hay nguån lùc. Thùc chÊt hiÖu qu¶ ph©n bæ lµ hiÖu qu¶ kü thuËt cã tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè vÒ gi¸ cña ®Çu vµo vµ gi¸ cña ®Çu ra. V× thÕ nã cßn ®­îc gäi lµ hiÖu qu¶ vÒ gi¸ [6]. Khi tiÕn hµnh ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng còng chÝnh lµ ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ ®ång thêi c¶ hiÖu qu¶ kü thuËt vµ hiÖu qu¶ ph©n bæ mµ c¸c c«ng tr×nh mang l¹i cho huyÖn, x· vµ c¸c hé n«ng d©n. 2.2.2.2 Ph­¬ng ph¸p x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ. * HiÖu qu¶ = KÕt qu¶/ Chi phÝ. Hay H=
(I). Trong ®ã: H:HiÖu qu¶ kinh tÕ. Q: KÕt qu¶ C: Chi phÝ ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh tr×nh ®é sö dông c¸c nguån lùc, gióp so s¸nh ®­îc hiÖu qu¶ gi÷a c¸c qui m« s¶n xuÊt kh¸c nhau. Song chØ tiªu nµy kh«ng ph¶n ¸nh ®­îc qui m« hiÖu qu¶. * HiÖu qu¶ kinh tÕ ®­îc x¸c ®Þnh b»ng chªnh lÖch gi÷a kÕt qu¶ vµ chi phÝ hay H= Q- C (II). ChØ tiªu nµy ph¶n ¸nh ®­îc qui m« hiÖu qu¶ kinh tÕ, nh­ng gi¸ ph¶i tr¶ cho qui m« hiÖu qu¶ nµy lµ kh«ng râ rµng. V× vËy ®Ó ph¸t huy mÆt tÝch cùc vµ h¹n chÕ mÆt tiªu cùc trong viÖc ph©n tÝch, ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ ng­êi ta sö dông kÕt hîp c¶ hai c«ng thøc (I) vµ (II). Mét ph­¬ng ph¸p kh¸c ®Ó x¸c ®Þnh hiÖu qu¶ kinh tÕ ®ã lÇ sù so s¸nh phÇn t¨ng thªm cña kÕt qu¶ thu ®­îc víi phÇn t¨ng thªm cña chi phÝ bá ra. Hay: H =

H = (Q-(C Trong ®ã: (Q lµ phÇn t¨ng lªn cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt hay lµ ®é biÕn ®éng cña kÕt qu¶ s¶n xuÊt. (C lµ phÇn t¨ng lªn cña chi phÝ s¶n xuÊt haylµ ®é biÕn ®éng cña chi phÝ s¶n xuÊt. HiÖu qu¶ kinh tÕ tÝnh theo ph­¬ng ph¸p nµy võa ph¶n ¸nh tr×nh ®é sö dông c¸c nguån lùc, võa ph¶n ¸nh qui m« hiÖu qu¶. ¦u thÕ cña ph­¬ng ph¸p nµy lµ ®¸nh gi¸ ®­îc hiÖu qu¶ cña ®Çu t­ theo chiÒu s©u, h¹n chÕ lµ kh«ng xem xÐt ®Õn hiÖu qu¶ kinh tÕ cña tæng chi phÝ bá ra. Tõ c¸c c«ng thøc, ®Þnh nghÜa, quan ®iÓm trªn vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ chóng ta rót ra ®­îc: Q- C ( Max: BiÓu thÞ trÞ sè tuyÖt cña hiÖu qu¶. Q/C ( Max: BiÓu thÞ sè t­¬ng ®èi cña hiÖu qu¶. C/Q ( Min: BiÓu thÞ träng chi phÝ cÇn thiÕt ®Ó cã mét ®¬n vÞ kÕt qu¶ hay gäi lµ hiÖu suÊt tiªu hao, hiÖu suÊt chi phÝ. §Ó ®Ò tµi ®­îc ®¸nh gi¸, ph©n tÝch chÝnh x¸c vµ cô thÓ chóng t«i sö dông mét sè chØ tiªu kÕt qu¶ dïng lµm c¬ së x©y dùng hÖ thèng chØ tiªu hiÖu qu¶ kinh tÕ ®ã lµ [7]: _ Gi¸ trÞ s¶n xuÊt(GO): Lµ gi¸ trÞ tÝnh b»ng tiÒn cña c¸c s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô ®­îc t¹o ra trong mét thêi kú nhÊt ®Þnh. Trong n«ng nghiÖp gi¸ trÞ s¶n xuÊt lµ toµn bé gi¸ trÞ cña c¸c lo¹i s¶n phÈm trªn mét ®¬n vÞ diÖn tÝch trong mét vô hay mét chu kú s¶n xuÊt. _ Chi phÝ trung gian(IC): Lµ toµn bé c¸c lo¹i chi phÝ vËt chÊt( trõ khÊu hao TSC§) vµ dÞch vô s¶n xuÊt. _ Gi¸ trÞ gia t¨ng(VA): Lµ gi¸ trÞ s¶n phÈm vËt chÊt vµ dÞch vô do c¸c ngµnh s¶n xuÊt s¸ng t¹o ra trong mét n¨m hay mét chu kú s¶n xuÊt: VA = GO- IC _ Thu nhËp hçn hîp(MI): Lµ phÇn thu nhËp thuÇn tuý cña ng­êi s¶n xuÊt, bao gåm phÇn tr¶ c«ng lao ®éng vµ phÇn lîi nhuËn mµ hä cã thÓ nhËn ®­îc trong chu kú s¶n xuÊt: MI ®­îc x¸c ®Þnh: MI=VA-(A+T). Trong ®ã: MI: Thu nhËp hçn hîp. A : KhÊu hao TSC§ T : ThuÕ NÕu tr­êng hîp thuª lao ®éng th× cßn ph¶i trõ ®i c¸c kho¶n thuª m­ín ®ã.Thu nhËp hçn hîp lµ phÇn ®¶m b¶o cho ®êi sèng, tÝch luü cña ng­êi s¶n xuÊt(ë ®©y lµ hé n«ng d©n). _ Lîi nhuËn(LN): Lµ phÇn l·i rßng trong thu nhËp hçn hîp. LN=MI-L*P2 Trong ®ã: L:Sè c«ng lao ®éng bá ra ®Ó tiÕn 0hµnh s¶n xuÊt. P2: §¬n gi¸ ngµy c«ng lao ®éng ë ®Þa ph­¬ng. 2.2.2.3. HÖ thèng c¸c chØ tiªu ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ kinh tÕ cña viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng. Tæng s¶n l­îng thu ®­îc _ N¨ng suÊt b×nh qu©n = Tæng diÖn tÝch gieo trång _ DiÖn tÝch gieo trång t¨ng. _ Hao phÝ n­íc t­íi gi¶m. _ HÖ sè sö dông ruéng ®Êt t¨ng. _ DiÖn tÝch ®Êt lµm thuû lîi gi¶m. _ Thêi gian dÉn n­íc gi¶m. _ Gi¸ trÞ s¶n xuÊt trªn diÖn tÝch gieo trång t¨ng. _ Gi¸ trÞ gia t¨ng trªn diÖn tÝch gieo trång t¨ng. _ Chi phÝ ttrung gian trªn diÖn tÝch gieo trång gi¶m. _ Thu nhËp hçn hîp,thu nhËp trªn diÖn tÝch gieo trång t¨ng. _ GO/IC, VA/IC, MI/IC, LN/IC, IC/GO,.... * Ngoµi ra, cßn c¸c chØ tiªu hiÖu qu¶ x· héi. _ N©ng cao møc sèng cña ng­êi d©n. _ Gãp phÇn xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo. _ Gi¶i quyÕt c«ng ¨n viÖc lµm. _ Gi¶m c¸c tranh chÊp vÒ n­íc gi÷a c¸c hé d©n. _ B¶o vÖ m«i tr­êng sinh th¸i,.... 2.3 T×nh h×nh thùc tiÔn vÒ ph¸t triÓn thuû lîi-thuû n«ng trªn thÕ giíi vµ ViÖt Nam. 2.3.1 Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc trªn thÕ giíi vµ khu vùc vÒ x©y dùng, khai th¸c vµ qu¶n lý hÖ thèng thuû lîi - thuû n«ng. Ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng cã mét ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn cña mçi quèc gia. V× vËy, nhiÒu n­íc trªn thÕ giíi rÊt chó träng ®Õn c¬ së h¹ tÇng. Vµ thuû lîi - thuû n«ng lµ mét trong nh÷ng ­u tiªn hµng ®Çu, thu hót vèn ®Çu t­ lín. C¸c n­íc trong khu vùc nh­:Trung Quèc, §µi Loan, Hµn Quèc, Th¸i Lan, Malaixia,... ®Òu cã chÝnh s¸ch ®Çu t­ m¹nh cho ph¸t triÓn c¬ së h¹ tÇng nh»m t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ n«ng nghiÖp. Trong ®ã hÖ thèng c¬ së h¹ tÇng trùc tiÕp cho n«ng nghiÖp lµ thuû lîi thuû n«ng ®­îc ®Çu t­ rÊt cao. ë In®«nªxia, Th¸i Lan thuû lîi ®­îc coi lµ biÖn ph¸p sè mét trong viÖc ph¸t triÓn n«ng nghiÖp. HiÖn nay ë Th¸i Lan, thuû lîi ®­îc ®Çu t­ tíi 5 tû USD, In®«nªxia lµ 4 tû USD b»ng ng©n s¸ch nhµ n­íc cÊp, chÝnh phñ ®øng ra quy ho¹ch vµ ®Çu t­ trùc tiÕp. NhËt B¶n lµ mét quèc gia ®¹t tr×nh ®é thuû lîi ho¸ trong n«ng nghiÖp ë møc ®é cao trªn thÕ giíi, 63% diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña nhËt ®· ®­îc t­íi tiªu theo khoa häc kü thuËt cao. Møc thu thuû lîi phÝ bï ®¾p ®­îc 100% chi phÝ b¶o d­ìng vµ 20 - 40% vèn x©y dùng ban ®Çu. Malaixia cã nÒn n«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhê c¸c hÖ thèng thuû n«ng tèt. ChÝnh phñ ®Çu t­ 100% vèn ®Çu t­ x©y dùng ban ®Çu. C¸c hé n«ng d©n dïng n­íc chØ ph¶i tr¶ 50% c¸c chi phÝ khai th¸c vµ b¶o d­ìng c«ng tr×nh. V× vËy n¨m 1983 gÇn nh­ tÊt c¶ c¸c n«ng tr¹i trång lóa ë n­íc nµy ®Òu ®­îc t­íi tiªu chñ ®éng. ë Trung Quèc, c¸c dù ¸n t­íi ®· lµm cho mét sè vïng ®Êt hoang ho¸ biÕn thµnh ®Êt trång trät mµu mì cho n¨ng suÊt cao. ë l­u vùc s«ng Hoµng Hµ ®· chÕ ngù ®­îc óng lôt vµ duy tr× cung cÊp n­íc cho canh t¸c trong thêi kú kh« h¹n. N¨ng suÊt lóa mú ë mét sè vïng v­ît qu¸ 5 tÊn/ha(®­îc t­íi tiªu) so víi n¨ng suÊt 1,1tÊn/ha (kh«ng ®­îc t­íi tiªu)[8]. Nh­ vËy, thñy lîi cã ¶nh h­ëng tÝch cùc ®Õn t¨ng n¨ng suÊt c©y trång. HiÖn nay, chiÕn l­îc ph¸t triÓn thuû lîi - thuû n«ng cña c¸c n­íc trong khu vùc lµ ®Çu t­ theo chiÒu s©u, gi¶m x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh cã quy m« lín, ph¸t huy hiÖu qu¶ c¸c c«ng tr×nh hiÖn cã. Møc ®é ®Çu t­ b×nh qu©n vµo thuû lîi cña c¸c n­íc trong khu vùc tõ 3000 USD ®Õn 4000 USD/ha, c¸c c«ng tr×nh ®­îc ®©u t­ kh¸ ®ång bé tõ c«ng tr×nh ®Çu mèi xuèng[9]. ë c¸c n­íc ph¸t triÓn møc ®é ®©u t­ rÊt cao kho¶ng 10000USD/ha[9]. C¸c c«ng tr×nh thuû lîi kh«ng nh÷ng chØ v÷ng ch¾c vÒ kü thuËt mµ cßn mang tÝnh mü thuËt, kiÕn tróc hiÖn ®¹i. * Bµi häc kinh nghiÖm. Kinh nghiÖm cña c¸c n­íc cho thÊy viÖc thu thuû lîi phÝ lµ mét c«ng viÖc khã kh¨n, phøc t¹p. Bëi v× ®Æc thï cña hÖ thèng thuû n«ng lµ kh«ng kiÓm so¸t ®­îc chÝnh x¸c toµn bé hoÆc tõng phÇn n­íc sö dông trong mçi n«ng tr¹i. H¬n n÷a, c«ng tr×nh thuû lîi kh«ng nh÷ng chØ phôc vô t­íi tiªu cho n«ng nghiÖp mµ cßn ®¸p øng nhu cÇu s¶n xuÊt phi n«ng nghiÖp vµ sinh ho¹t cña c¸c thµnh phè, c¸c khu vùc ®« thÞ, song ng­êi tiªu dïng ë c¸c khu vùc nµy l¹i kh«ng ph¶i tr¶ tiÒn. Do ®ã khã x¸c ®Þnh phÇn mµ ng­êi n«ng d©n ph¶i tr¶ do ®­îc h­ëng lîi tõ c¸c c«ng tr×nh thuû lîi. Tr­íc nh÷ng khã kh¨n ®ã hÇu hÕt c¸c chÝnh phñ ®Òu lùa chän chÝnh s¸ch tõ bá thu thuû lîi phÝ vµ khuyÕn khÝch réng r·i n«ng d©n; nh÷ng ng­êi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp tù lµm thuû lîi. Riªng ®èi víi nh÷ng c«ng tr×nh thuû lîi lín ®· ®­îc x©y dùng nhiÒu nhµ kinh tÕ cho r»ng: duy tr× møc thu, ®¶m b¶o ®ñ kinh phÝ khai th¸c vµ vËn hµnh c«ng tr×nh lµ hîp lý h¬n c¶, cßn chi phÝ söa ch÷a, n©ng cÊp c«ng tr×nh sÏ do chÝnh phñ g¸nh chÞu. 2.3.2 LÞch sö ph¸t triÓn cña thuû n«ng vµ nhiÖm vô c«ng t¸c thuû n«ng ViÖt Nam. Tõ l©u, nh©n d©n ta ®· ®¾p bê gi÷ n­íc, ®µo giÕng, kh¬i m­¬ng lÊy n­íc t­íi ruéng. ThÕ kû thø 10 (n¨m 938) nh©n d©n Thanh Ho¸ ®· ®µo s«ng §ång Cá; Th¸i Hoµ; d­íi triÒu Lý Th¸i T«n ®µo s«ng §an N·i. Thêi TrÇn Th¸i T«ng (n¨m 1231) ®µo s«ng Hµo vµ s«ng TrÇm. N¨m 1390, ®µo s«ngThiªn §øc (s«ng §uèng ngµy nay). Tõ khi x· héi phong kiÕn, n­íc ta b­íc vµo thêi kú suy tµn, c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng Ýt ®­îc x©y dùng, h¹n h¸n; lò lôt x¶y ra th­êng xuyªn. Thêi kú thùc d©n Ph¸p x©m l­îc n­íc ta, chóng x©y dùng ®­îc 10 c«ng tr×nh thuû n«ng.Vµ trong qu¸ tr×nh x©m l­îc chóng l¹i nÐm bom vµo c¸c hÖ thèng thuû n«ng quan träng cña ta nh­: hÖ thèng thuû n«ng s«ng Chu, s«ng CÇu hßng ph¸ ho¸ s¶n xuÊt lµm kiÖt quÖ kinh tÕ hËu ph­¬ng cña ta. §Þch ph¸ ho¹i hÖ thèng thuû n«ng lín nh©n d©n ta tÝch cùc ®µo giÕng, tr÷ n­íc ao hå lµm thuû n«ng nhá t­íi ruéng ®¶m b¶o s¶n xuÊt cung cÊp ®Çy ®ñ l­¬ng thùc thùc phÈm cho tiÒn tuyÕn. Hoµ b×nh lÆp l¹i(1954) d­íi sù l·nh ®¹o cña §¶ng c¸c c«ng tr×nh thuû thuû n«ng ®­îc phôc håi nhanh chãng. §Õn n¨m 1957,c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng d­îc söa ch÷a cã thÓ t­íi cho 27 v¹n hÐcta ruéng ®Êt gãp phÇn phôc håi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Trong 3 n¨m ph¸t triÓn kinh tÕ (1958-1960), chóng ta ®· x©y dùng ®­îc c«ng tr×nh ®Çu mèi cña hÖ thèng ®¹i thuû n«ng B¾c - H­ng- H¶i cã thÓ t­íi cho kho¶ng 54.000 ha vµ x©y dùng mét sè tr¹m b¬m lo¹i võa nh­; Thuþ Ph­¬ng, Gia Th­îng Hµ Néi, t©y vµ nam NghÖ An,... D­íi ¸nh s¸ng nghÞ quyÕt ®¹i héi §¶ng III, Nhµ n­íc vµ nh©n ®©n ®· t¨ng ®Çu t­ vèn vµ søc lùc vµo x©y dùng thªm nhiÒu hÖ thèng c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng, n¨m 1964 -1965 ®· ®éng viªn ®«ng ®¶o quÇn chóng x©y dùng m¹ng l­íi c«ng tr×nh t­íi tiªu réng kh¾p trªn ®ång ruéng. Thêi kú chèng chiÕn tranh ph¸ ho¹i cña ®Õ quèc Mü ë miÒn B¾c, chóng ta tÝch cùc b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh hiÖn cã, ®ång thêi x©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh míi nh­: hå chøa n­íc Cam S¬n, §ång M«, c¸c tr¹m b¬m tiªu óng lín Cèc Thµnh, ... Trong thêi kú nµy, Nhµ n­íc ®· ®Çu t­ sè tiÒn lín cïng víi søc lao ®éng s¸ng t¹o cña ®«ng ®¶o nh©n d©n, chóng ta ®· x©y dùng ®­îc h¬n 56 hÖ thèng c«ng tr×nh thuû n«ng lo¹i lín, hµng ngh×n c«ng tr×nh lo¹i võa vµ hµng v¹n c«ng tr×nh thuû n«ng lo¹i nhá. §· h×nh thµnh m¹ng l­íi c«ng tr×nh thuû n«ng cã thÓ t­íi cho h¬n 1triÖu hÐcta ruéng ®Êt, chèng óng cho h¬n 30 v¹n hÐcta lóa rau mµu vµ c©y c«ng nghiÖp. Thêi kú 1975 ®Õn nay, §¶ng vµ Nhµ n­íc lu«n coi hoµn thiÖn hÖ thèng thuû n«ng lµ nhiÖm vô cÊp b¸ch. Nh÷ng n¨m 90, n­íc ta ®· cã mét sè c¬ së vËt chÊt vÒ thuû lîi kh¸ m¹nh cã n¨ng lùc h¹n chÕ bít phÇn nµo h¹n h¸n, óng lôt ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp. Nhê ®Çu t­ cao nªn ®· më réng ®­îc diÖn tÝch lóa §«ng Xu©n, HÌ Thu vµ diÖn tÝch ®­îc t­íi tiªu chñ ®éng t¨ng lªn ®¸ng kÓ. Theo sè liÖu cña Bé N«ng nghiÖp & PTNT th× diÖn tÝch lóa §«ng Xu©n ®­îc t­íi tõ 2.074.000 ha (n¨m 1991) lªn 2.408.000 ha (n¨m 1995) t¨ng 16% hay t¨ng 334.000 ha vµ diÖn tÝch lóa HÌ Thu ®­îc tiªu óng tõ 2.041.000 ha (n¨m1991) lªn 2.410.000 ha (n¨m 1995) t¨ng 18% hay t¨ng 369.000 ha. Ngµy 18 th¸ng 07 n¨m 1996, Bé N«ng nghiÖp & PTNT ®· ra chØ thÞ sè 12 NN-CS/CT vÒ viÖc “ Tæ chøc triÓn khai KCH- KM thuû lîi néi ®ång”. RÊt nhiÒu tØnh thµnh trong c¶ n­íc ®· ñng hé kÕ ho¹ch KCH- KM nh­: Thanh Ho¸, Hµ T©y, Hµ Néi, Phó Thä, H­ng Yªn,... cho tíi nay rÊt nhiÒu c«ng tr×nh thuû lîi - thuû n«ng ®· ®­îc KCH ®­a vµo sö dông vµ mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ cao. Thùc hiÖn chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn n«ng nghiÖp cña §¶ng vµ Nhµ n­íc th× c«ng t¸c thuû lîi - thuû n«ng lµ biÖn ph¸p hµng ®Çu thóc ®Èy n«ng nghiÖp pÊat triÓn. Thuû lîi - thuû n«ng ph¶i ®¶m b¶o t­íi tiªu n­íc chñ ®éng, gãp phÇn tÝch cùc vµo viÖc t¨ng vô, t¨ng n¨ng suÊt c©y trång vµ c¶i t¹o ®Êt. §Ó thùc hiÖn yªu cÇu nãi trªn c«ng t¸c thuû n«ng cã c¸c nhiÖm vô sau ®©y: _ TiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng, ®¶m b¶o n­íc th«ng suèt tõ c«ng tr×nh ®Çu mèi ®Õn mÆt ruéng. X©y dùng nh÷ng c«ng tr×nh míi trªn c¬ së quy ho¹ch s¶n xuÊt, thuû n«ng cho c¸c vïng chuyªn canh vµ c¸c n«ng tr¹i lín theo h­íng quy m« s¶n xuÊt lín XHCN. _ N©ng cao chÊt l­îng qu¶n lý vµ khai th¸c hÖ thèng thuû n«ng. §­a c«ng t¸c sö dông n­íc cã kÕ ho¹ch vµo nÒ nÕp, ®¸p øng yªu cÇu th©m canh t¨ng vô, c¶i t¹o ®Êt. N©ng cao hÖ sè sö dông n­íc h÷u Ých trong ®¬n vÞ s¶n xuÊt vµ hÖ thèng t­íi tiªu gi¶m chi phÝ n­íc t­íi; gãp phÇn h¹ gi¸ thµnh s¶n phÈm. _ Sö dông n­íc c¶i t¹o ®Êt mÆn, chua mÆn, lÇy thôt, chèng sãi mßn b»ng biÖn ph¸p thuû n«ng ®Ó b¶o vÖ ®Êt ®åi nói. 2.4 Chñ tr­¬ng chÝnh s¸ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, ®Þa ph­¬ng vÒ ph¸t triÓn thuû lîi - thuû n«ng. Môc tiªu ph¸t triÓn n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n n­íc ta giai ®o¹n 2001-2005 ®­îc x¸c ®Þnh râ t¹i ®¹i héi lÇn thø IX cña §¶ng: “ Gi¸ tri s¶n xuÊt n«ng l©m ng­ nghiÖp cña c¶ n­íc t¨ng b×nh qu©n 4%/n¨m. §Õn n¨m 2005, gi¸ trÞ s¶n xuÊt ngµnh n«ng nghiÖp chiÕm 75-76% gi¸ trÞ s¶n xuÊt toµn ngµnh n«ng l©m ng­ nghiÖp, trong ®ã trång trät 54-57%, ch¨n nu«i 15-16%, dÞch vô n«ng nghiÖp 2 - 3%; l©m nghiÖp chiÕm kho¶ng 5 - 6%; thuû s¶n chiÕm kho¶ng 19 - 20%. PhÊn ®Êu ®Õn n¨m 2005, ®­a n¨ng lùc t­íi lªn trªn 6,5 ha gieo trång lóa vµ 1,5 triÖu ha rau mµu, c©y c«ng nghiÖp”. §Ó thùc hiÖn ®­îc môc tiªu ®ã §¶ng vµ nhµ n­íc ®· vµ ®ang cã rÊt nhiÒu chÝnh s¸ch ®Ó quyÕt t©m ®¹t ®­îc môc tiªu cña ®¹i héi. §èi víi thuû lîi - thuû n«ng §¶ng vµ nhµ n­íc cã chñ tr­¬ng “ ph¸t triÓn m¹ng l­íi thuû lîi, b¶o ®¶m th©m canh, t¨ng vô vµ khai th¸c c¸c vïng ®Êt míi. Hoµn thµnh x©y dùng c¸c c«ng tr×nh thuû lîi kÕt hîp víi phßng tr¸nh lò ë miÒn trung nh­ hÖ thèng thuû lîi s«ng Chu, thuû lîi An M· (Qu¶ng B×nh), Thuû ®iÖn; thuû lîi Rµo Qu¸n ( Qu¶ng TrÞ), hå T¶ Tr¹ch (Thõa Thiªn HuÕ), §Þnh B×nh ( B×nh §Þnh). X©y dùng vµ cñng cè hÖ thèng c¸c c«ng tr×nh thuû lîi phôc vô nu«i trång thuû s¶n vµ thùc hiÖn ch­¬ng tr×nh KCH - KM” [10]. Vµ dùa trªn mét sè chÝnh s¸ch thuû lîi - thuû n«ng hiÖn cã: _ NghÞ ®Þnh cña H§BT N§- 122/H§BT ( 1984) ®· ban hµnh vÒ qui ®Þnh vÒ møc thu thuû lîi phÝ. _ Ph¸p lÖnh vÒ khai th¸c vµ b¶o vÖ c«ng tr×nh thuû lîi. _ ChØ thÞ sè 12 NN - CS/NT ngµy 18 th¸ng 7 n¨m 1996 cña Bé n«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n vÒ viÖc “ tæ chøc triÓn khai kiªn cè ho¸ kªnh m­¬ng thuû lîi néi ®ång”. _ QuyÕt ®Þnh 08/1999 NQ- CT ngµy 9 th¸ng 7 n¨m 1999 cña ChÝnh phñ vÒ viÖc thùc hiÖn KCHKM nh»m tiÕt kiÖm n­íc; ®Êt; ®iÖn n¨ng; c«ng lao ®éng,... §­îc sù chØ ®¹o cña §¶ng vµ nhµ n­íc, §¶ng uû - UBND tØnh Phó Thä trong nh÷ng n¨m qua lu«n ­u tiªn ®Çu t­ c¸c c«ng tr×nh ®Çu mèi, thñy lîi vïng ®åi, KCH - KM vµ x¸c ®inh c¸c XNKTCT thñy n«ng lµ mét ®¬n vÞ c«ng Ých. §¶ng uû vµ UBND tØnh ®· cã c¸c c«ng v¨n, v¨n b¶n vÒ ph¸t triÓn thuû lîi - thuû n«ng cña tØnh: _ V¨n b¶n sè 1874/HC ngµy 10 th¸ng 9 n¨m 1999 c¶u UBND tØnh vÒ viÖc lËp dù ¸n KCH- KM giai ®o¹n 2. _ V¨n b¶n sè 14/KTN- KH ngµy 7 th¸ng 1 n¨m 2002 cña UBND tØnh Phó Thä- Së kÕ ho¹ch vµ ®Çu t­ vÒ viÖc “lËp kÕ ho¹ch ch­¬ng tr×nh KCH- KM ®ît hai cña tØnh”. PhÇn III §Æc ®iÓm ®Þa bµn vµ ph­¬ng ph¸p nghiªn cøu 3.1 §Æc ®iÓm ®Þa bµn nghiªn cøu. 3.1.1 §Æc ®iÓm tù nhiªn. 3.1.1.1 VÞ trÝ ®Þa lý. HuyÖn Thanh Thuû n»m ë phÝa §«ng Nam tØnh Phó Thä, tõ 21010’ ®Õn 21024’ ®é vÜ B¾c, 105009’ ®Õn 105020’ ®é kinh §«ng. Trung t©m huyÖn lµ thÞ trÊn La Phï, c¸ch thµnh phè ViÖt Tr× 40 km ®­êng bé theo quèc lé 2, quèc lé 32A vµ tØnh lé 317. *VÞ trÝ huyÖn Thanh Thuû. + PhÝa B¾c gi¸p huyÖn Tam N«ng. + PhÝa §«ng B¾c vµ phÝa §«ng Nam gi¸p tØnh Hµ T©y, ranh giíi tù nhiªn lµ s«ng §µ. + PhÝa T©y Nam gi¸p huyÖn Thanh S¬n, ranh giíi tù nhiªn lµ d·y nói Thµnh TiÓu, Má Ngät vµ YÕn Mao. HuyÖn Thanh Thuû cã 15 x·, tæng diÖn tÝch tù nhiªn toµn huyÖn lµ 12382,47 ha (123.82 km2). HuyÖn Thanh Thuû do n»m gÇn ®Ønh tam gi¸c ®ång b»ng B¾c Bé, n¬i tiÕp gi¸p gi÷a ®ång b»ng vµ miÒn nói, tr­íc ®©y ®­îc lµ huyÖn trung du ®Êt gi÷a, ngµy nay ®­îc x¸c ®Þnh lµ huyÖn miÒn nói phÝa B¾c. Víi vÞ trÝ ®Þa lý nh­ vËy, huyÖn cã nh÷ng lîi thÕ vÒ thu gom, tiªu thô s¶n phÈm vµ hµng ho¸. Vµ huyÖn còng cã nh÷ng thuËn lîi trong tiÕp thu vµ øng dông c¸c tiÕn bé KHKT vµo s¶n xuÊt c«ng nghiÖp, n«ng l©m nghiÖp, tiÓu thñ c«ng nghiÖp vµ c¸c lÜnh vùc kh¸c so víi nhiÒu huyÖn miÒn nui xa. Tuy nhiªn, do vÞ trÝ ®Þa lý cña huyÖn n»m ë vïng tiÕp gi¸p gi÷a miÒn nói vµ ®ång b»ng, nªn ®Þa h×nh bÞ chia c¾t m¹nh mÏ vµ phøc t¹p, nÕu sö dông ®Êt kh«ng hîp lý th× ®é ph× nhiªu sÏ gi¶m hoÆc tµng kiÖt, ¶nh h­ëng kh«ng nhá ®Õn kh¶ n¨ng s¶n xuÊt cña ®Êt. Vµ thuû lîi - thuû n«ng tèt chÝnh lµ gi¶i quyÕt ®­îc phÇn nµo nh÷ng h¹n chÕ nµy. 3.1.1.2. §Þa h×nh. Do ®Æc ®iÓm huyÖn Thanh Thuû dµi vµ hÑp, mét phÝa gi¸p s«ng, ba phÝa ®­îc bao bäc bëi nói cao, ®Þa h×nh phøc t¹p, tiªu biÓu cña vïng ®Êt b¸n s¬n ®Þa: dèc; bËc thang vµ lßng ch¶o. _ §Þa h×nh dèc cña huyÖn Thanh Thuû ®­îc thÓ hiÖn ë hai d¹ng sau: + D¹ng 1 dèc theo thÕ ®Êt: ë d¹ng nµy huÖn Thanh Thuû cã ®Þa h×nh thÊp dÇn tõ T©y san §«ng vµ ®Þa h×nh cao dÇn vÒ phÝa Nam. + D¹ng 2 lµ d¹ng dèc cña s­ên ®åi: do ®Æc ®iÓm cña huyÖn Thanh Thuû, võa lµ d·y c¸c nói cuèi cïng cña hÖ thèng Hoµng Liªn S¬n, võa chÞu ¶nh h­ëng cña qu¸ tr×nh biÕn chÊt phøc t¹p, ph©n lín ®åi cao vµ dèc. _ §Þa h×nh bËc thang lµ ®iÓn h×nh cña vïng ®Êt b¸n s¬n ®Þa, ë ®©y cã ®Çy ®ñ c¸c lo¹i ®Êt ruéng bËc thang xÕp thø tù tõ cao xuèng thÊp lµ:®Êt dèc tô ë c¸c khe ®åi, ®Êt bËc thang phï sa cæ, ®¸t phï sa cò vµ phï sa míi ë c¸c x· ven s«ng t­¬ng ®èi b»ng ph¼ng. _ §Þa h×nh lßng ch¶o còng t­¬ng ®èi lµ phæ biÕn vµ tËp trung chñ yÕu ë c¸c x· La Phï, B¶o Yªn vµ §oan H¹. Víi ®Æc ®iÓm ®Þa h×nh khã kh¨n nh­ vËy, huyªn Thanh Thuû cã thuËn lîi vÒ tiªu tho¸t óng, nh­ng l¹i khã kh¨n cho viÖc x©y dùng vµ khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng vµ c¸c c«ng tr×nh kh¸c cña huyÖn. 3.1.1.3 Thêi tiÕt khÝ hËu. HuyÖn Thanh Thuû mang ®Æc ®iÓm chung khÝ hËu miÒn B¾c ViÖt Nam lµ khÝ hËu nhiÖt ®íi giã mïa, mét n¨m chia lµm bèn mïa Xu©n - H¹ - Thu - §«ng. Theo sè liÖu quan s¸t cña tr¹m khÝ t­îng thuû v¨n La Phï th× nhiÖt ®é trung b×nh ngµy cña huyÖn lµ 23,120C, sè giê n¾ng trung b×nh n¨m lµ 1553 giê, sè ngµy m­a trung b×nh n¨m lµ125 ngµy, l­îng m­a trung b×nh n¨m lµ 1719 mm vµ tæng tÝch «n trung b×nh n¨m lµ 8436 0C. B¶ng I. Mét sè yÕu tè khÝ t­îng trung b×nh cña huyÖn Thanh Thuû. ChØ tiªu  Th¸ng trong n¨m   Th¸ng  1  2  3  4  5  6  7  8  9  10  11  12  C¶ n¨m   NhiÖt ®é 0C  16,3  17  19,8  23,6  27  28,3  28,2  27,8  26,7  24,2  21  17,7  21,12   N¾ng(giê)  86  48  43  87  177  140  192  185  188  172  131  104  1553   L.M­a(mm)  27  41  52  100  187  248  292  346  218  137  44  27  1719   Bèc h¬i(mm)  47,3  47,5  46,7  58,2  85,9  78,3  87,5  66,8  72,2  34,5  54,1  62,0  791   N.m­a(mm)  7  9  10  11  14  13  15  14  12  7  7  6  125   §é Èm(%)  87  87  89  87  85  87  85  89  88  85  88  85  87   T.tÝch «n 0C  505  484  613  708  810  849  874  861  801  750  630  548  8436   Nguån sè liÖu: Tr¹m khÝ t­îng thuû v¨n La Phï - Phó Thä. Ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung cña khÝ hËu miÒn B¾c th× vïng còng cã mét sè ®Æc ®iÓm riªng vÒ khÝ hËu, ®ã lµ: trong mét n¨m chia lµm 2 mïa râ rÖt: Mïa nãng b¾t ®Çu tõ th¸ng 4 ®Õn th¸ng 10 nhiÖt ®é t­¬ng ®èi cao trung b×nh 26,50C. §Æc ®iÓm mïa nµy lµ m­a nhiÒu víi l­îng m­a trung b×nh th¸ng lµ 218,2mm, giã thÞnh hµnh lµ giã ®«ng nam. Mïa l¹nh b¾t ®Çu tõ th¸ng 11 vµ kÕt thóc vµo th¸ng 3 n¨m sau.§Æc ®iÓm mïa nµy lµ do chÞu ¶nh h­ëng cña giã mïa ®«ng b¾c nªn khÝ hËu Èm ­ít, trêi l¹nh (nhiÖt ®é trung b×nh 18,4 0C ), xuÊt hiÖn m­a muèi vµ m­a ch×. Víi ®iÒu kiÖn khÝ hËu trªn ¶nh h­ëng hai mÆt tíi viÖc sö dông ®Êt vµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn. ¶nh h­ëng tÝch cùc ë Thanh Thuû cã nhiÖt ®é thÝch hîp, l­îng m­a kh¸, tæng tÝch «n dåi dµo thuËn lîi cho viÖc ph¸t triÓn n«ng l©m nghiÖp nhiÒu vô, nhiÒu lo¹i c©y trång trong mét n¨m. §iÒu kiÖn khÝ hËu thuËn lîi ®Êt ®ai sÏ ®­îc khai th¸c tèt, hiÖu qu¶ sö dông ®Êt ngµy cµng ®­îc n©ng cao. ¶nh h­ëng tiªu cùc cña ®iÒu kiÖn khÝ hËu ë Thanh Thuû lµ do chÕ ®é nhiÖt, l­îng m­a ph©n bè kh«ng ®Òu trong n¨m; ®Æc biÖt lµ m­a lín tËp trung vµo th¸ng 6,8,7,8,9 th­êng g©y ra xãi mßn, röa tr«i rÊt m¹nh ®èi víi ®Êt ®åi, lò vµ ngËp óng ®èi víi ®ång ruéng. Ng­îc l¹i m­a Ýt trong c¸c th¸ng 11,12,1 vµ 2 g©y ra h¹n h¸n cho c©y trång vô ®«ng xu©n vµ lµm t¨ng qu¸ tr×nh ®¸ ong ho¸ cña ®Êt ®åi. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ vµ kÝch thÝch s¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn th× viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng lµ mét nhu cÇu thiÕt yÕu trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn. 3.1.1.4 Thuû v¨n. HuyÖn Thanh Thuû cã s«ng §µ ch¶y qua. Tæng chiÒu dµi s«ng §µ ch¶y qua huyÖn lµ 35 km, chiÒu réng trung b×nh lµ 700 m.Theo kÕt qu¶ ®o ®¹c l­îng n­íc ch¶y cña s«ng §µ qua huyÖn Thanh Thuû hµng n¨m lµ rÊt lín c¸c th¸ng mïa m­a lµ kho¶ng 2004 m3/gi©y, mïa kh« kho¶ng 220 m3/gi©y. S«ng §µ gãp phÇn båi ®¾p chñ yÕu ®ång ruéng c¸c x· Tu Vò, YÕn Mao, Ph­îng Mao, §ång LuËn, §oan H¹, B¶o Yªn,.... §©y còng lµ con s«ng ®¶m nhËn t­íi tiªu n­íc chñ yÕu cho 15 x· cña huyÖn Thanh Thuû. 3.1.1.5. §Æc ®iÓm tËp qu¸n s¶n xuÊt. Do d©n sè huyÖn chñ yÕu lµ n«ng d©n nªn trong ®êi sèng hµng ngµy cña nh©n d©n huyÖn Thanh Thuû thÓ hiÖn râ rÖt nh÷ng ®Æc tÝnh chung cña n«ng d©n ViÖt Nam lµ cÇn cï, gi¶n dÞ, chÞu th­¬ng, chÞu khã, hay lµm cã ý thøc céng ®ång cao vµ mang nÆng t×nh lµng nghÜa xãm. Bªn c¹nh nh÷ng ®øc tÝnh tèt còng thÓ hiÖn nh÷ng cè tËt cña n«ng d©n nh­ tù do, b¶o thñ, chËm tiÕp thu KHKT. ChÝnh nh÷ng tån t¹i nµy g©y c¶n trë ®Õn viÖc khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ. D©n sè huyÖn thuÇn n«ng lµ chñ yÕu, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vÉn mang tÝnh tù cÊp, tù tóc. Nh÷ng n¨m gÇn ®©y nhê tiÕp xóc víi nh÷ng tiÕn bé KHKT míi nh­ gièng vËt nu«i, c©y trång, thuèc BVTV, c¸c m¸y mãc thiÕt bÞ hiÖn ®¹i. Nh÷ng tËp qu¸n canh t¸c l¹c hËu cò dÇn dÇn ®­îc lo¹i bá, c¸c biÖn ph¸p th©m canh tiªn tiÕn dÇn dÇn ®­îc ¸p dông gãp phÇn ®Èy m¹nh ph¸t triÓn n«ng nghiÖp, tõng b­íc hoµ nhËp víi c¬ chÕ thÞ tr­êng. 3.1.2. §Æc ®iÓm kinh tÕ - x· héi cña huyÖn Thanh Thuû. 3.1.2.1.T×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai. §Êt ®ai lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp còng nh­ tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c. §Êt ®ai võa lµ t­ liÖu s¶n xuÊt, võa lµ ®èi t­îng s¶n xuÊt. Do ®ã, viÖc sö dông ®Êt ®ai hîp lý ®ang lµ mét yªu cÇu ®Æt ra kh«ng chØ riªng víi huyÖn Thanh Thuû mµ ®èi víi c¶ n­íc nãi chung hiÖn t¹i vµ t­¬ng lai. §Êt ®ai cña huyÖn Thanh Thuû t­¬ng ®èi phong phó vµ ®Æc ®iÓm d¹ng bao gåm hÇu hÕt c¸c lo¹i ®Êt: ®åi nói, ®Êt ruéng, ®Êt b·i, hå ®Çm, vµ s«ng ngßi. C¸c lo¹i ®Êt nµy ®­îc ph©n bè gÇn nh­ ®Òu kh¾p ë c¸c x· tõ ®Çu huyÖn ®Õn cuèi huyÖn gãp phÇn t¹o ­u thÕ riªng cho tõng x·. Do vËy, c©y trång cña huyÖn Thanh Thuû còng cã nhiÒu lo¹i kh¸c nhau. Trªn ®åi ngoµi c¸c lo¹i c©y rõng cßn cã c¸c lo¹i c©y l©m nghiÖp nh­: lim, mì, b¹ch ®µn, th«ng,... C¸c lo¹i c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy nh­: chÌ, døa,.... D­íi ruéng lµ :lóa, ng«, l¹c, ®Ëu, rau,... §Êt ®ai huyÖn Thanh Thuû mÆc dï lµ mét vïng ®Êt cæ, nh­ng do lîi thÕ lµ nhiÒu diÖn tÝch ®Êt ®åi nói míi khai th¸c, nhiÒu diÖn tÝch ®Êt ®ång ruéng ®­îc phï sa båi ®¾p hµng n¨m, chÊt l­îng mét sè lo¹i ®Êt chÝnh cña huyÖn cßn kh¸ tèt. §©y lµ nh÷ng tiÒn ®Ò gãp phÇn lµm t¨ng n¨ng suÊt c¸c c©y trång trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y. Qua biÓu 1 ta thÊy, toµn huyÖn Thanh Thuû víi 14 x· vµ 1 thÞ trÊn cã tæng diÖn tÝch ®Êt tù nhiªn lµ 12.382,47 ha, trong ®ã: ®Êt n«ng nghiÖp lµ 5.048,14 ha chiÕm 40,77% n¨m 2001. Qua 3 n¨m sö dông, ®Êt dïng cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cã t¨ng nh­ng møc ®é t¨ng kh«ng ®¸ng kÓ, b×nh qu©n mçi n¨m t¨ng 0,78%/N¨m. Trong ®Êt n«ng nghiÖp, ®Êt trång c©y hµng n¨m chiÕm diÖn tÝch lín nhÊt 3.775,36 ha; chiÕm 75,96% tæng diÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp n¨m 1999. §Êt trång c©y hµng n¨m cña huyÖn cã xu h­íng ngµy cµng gi¶m qua3 n¨m sö dông ; gi¶m b×nh qu©n 2,12%/n¨m. Lý do cña diÖn tÝch ®Êt canh t¸c gi¶m lµ do qu¸ tr×nh x©y dùng c¸c cë h¹ tÇng cña huyÖn trong 3 n¨m qua ®· ph¶i lÊy mét phÇn diÖn tÝch ®Êt canh t¸c. Vµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cña huyÖn trong nh÷ng n¨m tíi do sù chuyÓn ®æi c¸c lo¹i ®Êt sang phôc vô môc tiªu kh¸c cña huyÖn. Qua biÓu ta thÊy, diÖn tÝch c©y hµng n¨m huyÖn Thanh Thuû t¨ng kh¸ nhanh, n¨m 2000 so víi n¨m 1999 t¨ng 46,77% (9,4 ha); n¨m 2001 so víi n¨m 2000 t¨ng 296,69% (86,64 ha) vµ b×nh qu©n 3 n¨m t¨ng 140,37%/n¨m. DiÖn tÝch ®Êt trång c©y hang n¨m t¨ng nhanh lµ do huyÖn ®ang triÓn khai dù ¸n trªn toµn huyÖn vµ diÖn tÝch trèng chÌ ®­îc lÊy tõ nh÷ng qu¶ ®åi träc cña c¸c x·: Ph­îng Mao,Trung NghÜa, YÕn Mao, Hoµng X¸, §µo X¸. Vµ diÖn tÝch nµy ®Õn n¨m 2005 sÏ lµ 500 ha theo kÕ ho¹ch vµ dù ¸n ®Ò ra. Víi sù ph¸t triÓn m¹nh cña huyÖn nh÷ng n¨m qua vµ nh÷ng n¨m tiÕp theo khi mµ c¸c dù ¸n cña huyÖn ®­îc ®­a vµo thùc hiÖn hÕt (dù ¸n chÌ, dù ¸n nu«i trång thuû s¶n) th× c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ngoµi viÖc phôc vô tèt cho s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn, cßn ph¶i phôc cho c¸c dù ¸n cña huyÖn. V× vËy ®©y chÝnh lµ mét khã kh¨n ®ßi hái khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng ph¶i hîp lý ®Ó ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña c«ng tr×nh vµ phôc vô tèt s¶n xuÊt n«ng nghiÖp cña huyÖn. Thanh Thuû lµ mét huyÖn míi ®­îc t¸ch ra tõ huyÖn Tam Thanh cò nªn c¬ së vËt chÊt cßn thiÕu thèn rÊt nhiÒu. V× vËy nh÷ng n¨m qua trªn ®Þa bµn toµn huyÖn ®· ®­îc ®Çu t­ x©y dùng r©t nhiÒu c«ng tr×nh, tõ ®ã lµm cho quü ®Êt chuyªn dïng cña huyÖn ngµy cµng t¨ng víi tèc ®é t¨ng b×nh qu©n 15,03%/n¨m. H¬n n÷a, Thanh Thuû ®­îc x¸c ®Þnh lµ vïng chËm lò cña quèc gia nªn trong nh÷ng n¨m tíi quü ®Êt chuyªn dïng vµ quü ®Êt cho thuû lîi cßn t¨ng lªn, ®©y còng chÝnh lµ nguyªn nh©n lµm cho quü ®Êt canh t¸c cña huyÖn gi¶m. Ngoµi ra trªn ®Þa bµn huyÖn, diÖn tÝch ®Êt canh t¸c cßn kh¸ lín chiÕm 35,71% (4.421,1 ha) n¨m 1999, 3% (4.209,96 ha) n¨m 2000 vµ 32,92% (4.076,74 ha) n¨m 2001. DiÖn tÝch nµy nh÷ng n¨m qua tuy cã gi¶m nh­ng kh«ng ®¸ng kÓ, trung b×nh mét n¨m gi¶m 3,97%/n¨m. DiÖn tÝch ®Êt ch­a sö dông nµy chñ yÕu lµ c¸c nói ®¸ v«i, ®åi träc, vµ s«ng suèi rÊt cã lîi cho ph¸t triÓn l©m nghiÖp, Khai th¸c ®¸ v¶tån c©y c«ng nghiÖp dµi ngµy.Do quü ®Êt cho n«ng nghiÖp ngµy cµng t¨ng dÉn ®Õn møc ®Êt n«ng nghiÖp b×nh qu©n hé n«ng nghiÖp còng t¨ng lªn trung b×nh 0,58%/n¨m. Vµ diÖn tÝch ®Êt canh t¸c ngµy cµng gi¶m dÉn tíi møc ®Êt canh t¸c b×nh qu©n khÈu n«ng nghiÖp ngµy cµng gi¶m, trung b×nh 2,31%/n¨m. Qua sù gi¶m sót vµ t¨ng lªn cña c¸c lo¹i ®Êt cho thÊy t×nh h×nh sö dông ®Êt ®ai cña huyªn Thanh Thuû cã rÊt nhiÒu biÕn ®éng do nhiÒu nguyªn nh©n c¶ kh¸ch quan vµ chñ quan. DiÖn tÝch ®Êt chuyªn dïng ngµy cµng t¨ng, ®Æc biÖt lµ ®Êt thuû lîi cho thÊy nh÷ng n¨m qua huyÖn rÊt quan t©m ®Õn ph¸t triÓn thuû lîi - thuû n«ng. Tãm l¹i, ®Êt ®ai huyÖn Thanh Thuû cßn nhiÒu tiÒm n¨ng lín vÒ khai hoang, t¨ng vô, th©m canh t¨ng n¨ng suÊt c©y trång nÕu nh­ c«ng t¸c thuû lîi - thuû n«ng phôc vô tèt cho viÖc t­íi tiªu cña huyÖn. C«ng t¸c qu¶n lý mÆt b»ng vµ chÊt l­îng ®Êt trong nh÷ng n¨m qua tõng b­íc ®­îc lµm tèt ®· gãp phÇn khai th¸c sö dông c¸c lo¹i ®Êt ®óng môc ®Ých, tiÕt kiÖm ®Êt vµ cã hiÖu qu¶ cao. 3.1.2.2. T×nh h×nh d©n sè vµ lao ®éng cña huyÖn Thanh Thuû. Cïng víi ®Êt ®ai th× nguån lùc con ng­êi lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong bÊt cø sù ph¸t triÓn nµo. D©n sè nhiÒu khi cã t¸c ®éng tÝch cùc ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nh­ng nhiÒu lóc h¹n chÕ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. HuyÖn Thanh Thuû víi d©n sè n¨m 2001 lµ 74.817 ng­êi t­¬ng øng víi 16.497 hé. Trong ®ã hé n«ng nghiÖp, khÈu n«ng nghiÖp lÇn l­ît chiÕm 94,59% (15.604 hé) vµ 94,59% (70.772 ng­êi). Qua sè nh©n khÈu vµ hé n«ng nghiÖp cho thÊy, Thanh Thuû lµ mét huyÖn thuÇn n«ng, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp lµ chñ yÕu. Qua biÓu 2 ta thÊy sè hé phi n«ng nghiÖp qua c¸c n¨m lµ qu¸ nhá bÐ, tuy r»ng mçi n¨m sè hé nµy cã t¨ng lªn nh­ng víi tû lÖ kh«ng cao, trung b×nh mçi n¨m lµ 10,98%; n¨m 1999 chiÕm 4,43% (725 hé) ®Õn n¨m 2001 chiÕm 5,41% (893 hé). Thùc hiÖn chñ tr­¬ng sinh ®Ó cã kÕ ho¹ch cña §¶ng vµ Nhµ n­íc, Thanh Thuû mÆc dï lµ mét huyÖn miÒn nói nh­ng nhËn thøc cña ng­êi d©n vÒ sinh ®Î cã kÕ ho¹ch lµ rÊt cao, sè gia ®×nh sinh con thø ba gi¶m xuèng, nhiÒu x· nhiÒu n¨m liÒn kh«ng cã gia ®×nh nµo sinh con thø ba nh­: Trung NghÜa, §ång LuËn, La Phï. Tû lÖ nh©n khÈu n«ng nghiÖp cã xu h­íng gi¶m xuèng nh­ng rÊt chËm, n¨m 2000 chiÕm 94,95% ®Õn n¨m 2001 chiÕm 94,59%. Sù dÞch chuyÓn nh©n khÈu vµ lao ®éng n«ng nghiÖp cña huyÖn sang c¸c ngµnh phi n«ng nghiÖp cã xu h­íng t¨ng lªn; hé phi n«ng nghiÖp n¨m 1999 lµ725 hé vµ lao ®éng phi n«ng nghiÖp lµ 1.599 ng­êi (chiÕm 4,42%) th× ®Õn n¨m 2001 sè hé phi n«ng nghiÖp lµ 893 hé (5,41%) vµ lao ®éng phi n«ng nghiÖp lµ 1.929 ng­êi ( chiÕm 5,4%). Sù chuyÓn dÞch nµy mét mÆt gi¶i quyÕt viÖc lµm cho ng­êi lao ®éng, mét mÆt t¨ng thu nhËp vµ quan träng h¬n lµ n©ng cao tr×nh ®é lao ®éng vµ ®a d¹ng ho¸ ngµnh nghÒ cho phï hîp víi t×nh h×nh ®æi míi cña ®Êt n­íc trong thêi kú CNH-H§H. ChØ tiªu ®Êt canh t¸c b×nh qu©n mét hé n«ng nghiÖp qua 3 n¨m ®Òu gi¶m, do diÖn tÝch ®Êt canh t¸c gi¶m. V× vËy, cÇn kh¾c phôc t×nh tr¹ng nµy b»ng viÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p th©m canh t¨ng vô, t¨ng diÖn tÝch gieo trång, n©ng cao n¨ng suÊt vµ s¶n l­îng n«ng nghiÖp nh»m giai quyÕt nhu cÇu cña ng­êi d©n vµ t¨ng nhanh khèi l­îng s¶n phÈm hµng ho¸. ChÝnh søc Ðp cña d©n sè vÒ nhu cÇu l­¬ng thùc vµ c¸c yªu cÇu kh¸c trong cuéc sèng ®ßi hái khai th¸c vµ sö dông c«ng tr×nh thuû n«ng cã hiÖu qu¶ kinh tÕ ®Ó ®¸p øng ®­îc c¸c yªu cÇu ®ã. D©n sè cña huyÖn chñ yÕu lµ n«ng nghiÖp nªn tr×nh ®é thÊp sÏ gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n trong qu¸ tr×nh vËn hµnh vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng, nh­ng c¸c c«ng tr×nh l¹i phôc vô cho chÝnh hä nªn ý thøc b¶o vÖ c¸c c«ng tr×nh cña hä lµ rÊt cao. §©y chÝnh lµ nh÷ng lîi thÕ vµ khã kh¨n khai th¸c c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng sÏ gÆp ph¶i do søc Ðp d©n sè mang l¹i, ®ßi hái ph¶i cã biÖn ph¸p gi¶i quyÕt hîp lý. 3.1.2.3 HÖ thèng c¬ së vËtchÊt chñ yÕu cña huyÖn Thanh Thuû . C¬ së vËt chÊt kü thuËt lµ nh÷ng ph­¬ng tiÖn thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn cña bé mÆt n«ng th«n cña mét ®Þa ph­¬ng. C¬ së vËt chÊt cã ¶nh h­ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi vïng, mçi ®Þa ph­¬ng. Thanh Thuû lµ mét huyÖn miÒn nói, míi t¸i lËp nªn c¬ së vËt chÊt cßn thÊp kÐm vÒ mäi mÆt. HÖ thèng ®iÖn cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh vËn hµnh vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh n«ng th«n ®Ó lÊy n­íc cung cÊp cho ®ång ruéng vµ tho¸t n­íc khi bÞ óng. Trªn ®Þa bµn huyÖn n¨m 2001 cã 21 tr¹m h¹ thÕ vµ chØ cã 12/15 x· cã ®iÖn l­íi quèc gia. T¹i c¸c x· kh«ng cã ®iÖn l­íi hiÖu qu¶ khai th¸c vµ sö dông c¸c c«ng tr×nh thuû n«ng kh«ng cao v× chi phÝ b¬m n­íc lín. Còng do kh«ng cã ®iÖn mµ th«ng tin chØ ®¹o s¶n xuÊt cña huyÖn x· ®èi víi ng­êi d©n kh«ng kÞp thêi.