Bước đầu đánh giá mức độ thành công, thất bại và độ an toàn của kỹ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim

TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM - SỐ 52 - 2010 19 ñaët vaán ñeà Tái đồng bộ tim là phương pháp điều trị suy tim mới được áp dụng trên thế giới và Việt nam trong thời gian gần đây. Đến nay, đã có hàng loạt các nghiên cứu lâm sàng lớn nhỏ chứng minh hiệu quả của phương pháp điều trị mới này cho bệnh nhân suy tim [1- 6]. Điều trị bằng máy tạo nhịp tái đồng bộ tim cho bệnh nhân suy tim đã cho thấy tình trạng cải thiện tình trạng lâm sàng cũng như làm tái cấu trúc lại cơ tim [7]. Hướng dẫn mới đây của ACC/AHA về điều trị suy tim đã khuyến cáo tái đồng bộ tim điều trị suy tim là chỉ định loại I (với mức độ bằng chứng loại A) cho tất cả bệnh nhân suy tim giai đoạn C (NYHA III &IV) có EF = 35%, nhịp xoang và QRS >=120 ms [8]. Bước đầu đánh giá mức độ thành công, thất bại và độ an toàn của kỹ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim Ths. Phạm Như Hùng, TS. Tạ Tiến Phước, BS. Trinh Xuân Hội, GS.TS Nguyễn Lân Việt Viện Tim mạch Quốc gia Việt Nam toùm taét Mục đích: Đánh giá mức độ thành công, thất bại và độ an toàn của kỹ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim. Phương pháp và kết quả: 17 bệnh nhân được chẩn đoán suy tim (NYHA III & IV) với 10 bệnh nhân được chẩn đoán bệnh cơ tim giãn, 5 bệnh nhân tăng huyết áp và 2 bệnh nhân có bệnh động mạch vành, có EF =35%, nhịp xoang với phức bộ QRS =120ms trên điện tâm đồ được cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim. Thủ thuật thành công ở 15/17 bệnh nhân, chiếm 88,2%. Trong 17 bệnh nhân được cấy có 2 bệnh nhân được cấy qua tĩnh mạch dưới đòn phải, 15 bệnh nhân được cấy qua tĩnh mạch dưới đòn trái. Trong 2 bệnh nhân cấy không thành công có 1 bệnh nhân do không có các nhánh tĩnh mạch vành có thể đưa điện cực vào và 1 bệnh nhân còn lại do nhánh tĩnh mạch vành quá nhỏ. Các biến chứng được gặp là 2 ca bị bóc tách tĩnh mạch vành, 2 ca bị tràn dị?ch màng tim ngay khi cấy mà không phải chọc dịch, 1 ca bị hội chứng Dressler phải chọc dịch màng tim sau cấy máy 1 tháng, 1 ca bị máu tụ tại vùng cấy máy và phải mổ lại để lấy máu tụ, 1 ca bị biến chứng blốc nhĩ thất cấp III thoáng qua, 2 ca bị giật cơ hoành và phải điều chỉnh ngưỡng sau cấy. Kết luận: Cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim là một thủ thuật khá phức tạp với nhiều biến chứng. Tuy nhiên, kỹ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ là an toàn và có độ thành công cao. NgHIÊN CứU LÂM SÀNg20 Như vậy, thủ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim tiến hành trên những bệnh nhân có suy tim nặng, có nguy cơ tử vong cao. Với một phương pháp điều trị mới mẻ tiến hành trên những bệnh nhân có nguy cơ tử vong cao, việc đánh giá mức độ thành công, thất bại và độ an toàn của thủ thuật là cần thiết. Chính vì vậy chúng tôi tiến hành nghiên cứu này với mục đích: “đánh giá mức độ thành công, thất bại và độ an toàn của kỹ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim” ñoái töôïng & phöông phaùp Đối tượng: 17 bệnh nhân trong nghiên cứu của chúng tôi có độ suy tim NYHA III và NYHA IV. Trong 17 bệnh nhân có 4 bệnh nhân suy tim do tăng huyết áp, 3 bệnh nhân do bệnh mạch vành và 11 bệnh nhân do bệnh cơ tim giãn. Toàn bộ bệnh nhân này đều có phân số tống máu thất trái = 35%, có đường kính cuối tâm trương trên 60mm. Các bệnh nhân đều được điều trị nội khoa một cách tối ưu bằng lợi tiểu, thuốc ức chế men chuyển, thuốc ức chế thụ thể, digitalis, nitrat và một số được truyền dobutamine. Tất cả bệnh nhân được làm siêu âm tim và siêu âm doppler mô cơ tim. Sau đó, những bệnh nhân này được cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim. Thời gian nghiên cứu: Từ 1/2008 đến 8/2009. Kỹ thuật cấy máy tạo nhịp ba buồng: Tất cả các điện cực cấy qua đường tĩnh mạch. Điện cực nhĩ được cấy ở vùng cao nhĩ phải. Điện cực thất phải được đặt vào mỏm tim hoặc vách liên thất hoặc đường ra thất phải. Điện cực thất trái được gắn vào nhánh của tĩnh mạch vành. Chụp xoang tĩnh mạch vành được làm để định vị vị trí đưa điện cực vào vị trí tối ưu. Vành được chúng tôi cố gắng đưa vào nhánh sau bên của tĩnh mạch vành. Bệnh nhân được thử ngưỡng dẫn cho các điện cực. Tất cả các điện cực đều được gắn dưới máy chụp mạch. Sau khi gắn các điện cực, máy tạo nhịp được khâu vùi dưới da giống với cấy máy tạo nhịp thông thường. Hình ảnh vị trí gắn điện cực (hình 1). Chúng tôi kiểm tra điện tâm đồ xem có thu hẹp được hình ảnh QRS (hình 2). Máy tạo nhịp chúng tôi dùng là hệ thống máy của các hãng Medtronic, St Jude và Biotronik. TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM - SỐ 52 - 2010 21 Hình 1. Vị trí gắn điện cực trong cấy máy tạo nhịp 2 buồng thất: NP: Nhĩ phải; XV: Tĩnh mạch vành (thất trái); TP: Thất phải. Đánh giá thành công của thủ thuật: Thủ thuật được cho là thành công khi cấy được 3 điện cực vào các vị trí: nhĩ phải, thất phải và nhánh tĩnh mạch vành. Các biến chứng cũng được ghi nhận trong và sau thủ thuật đến tháng thứ 1. Hình 2. Kiểm tra điện tâm đồ thấy sau cấy thấy có thu hẹp rõ ràng khoảng QRS. Hàng trên là hình ảnh QRS trước cấy. Hàng dưới là hình ảnh khoảng QRS sau cấy máy. Khoảng PR được lập trình ngắn lại 100ms. Xử lý số liệu: Các số liệu được nhập và xử lý theo các thuật toán thống kê trên máy tính với sự trợ giúp của phần mền SPSS for Windows version 10.0.1 (SPSS.Inc South Wacker Drive, Chicago, IL). NgHIÊN CứU LÂM SÀNg22 Bảng 1. Đặc điểm lâm sàng của bệnh nhân trước khi cấy máy Đặc điểm Tuổi (năm) 53,6±13,8 Giới (Nam/Nữ) 14/3 BN Độ NYHA III/IV. 7BN / 10BN Nhịp xoang (%) 100 Khoảng QRS (ms) 155,7±8,9 Huyết áp tâm thu (mmHg) 92,6±6,8 Huyết áp tâm trương (mmHg) 62,3±7,3 Tần số tim (nhịp/phút) 97,6±7,5 Gan to 4/17 bn EF (%) 22,7±5,4 Dd (mm) 71,4±7,4 Ds (mm) 61,2±4,9 %D 12,3±3,2 SV (ml) 43,0±16,7 SVI (ml/m2) 27,3±5,6 CO (l/phút) 2,45±0,62 CI (l/phút/m2) 1,59±0,36 áp lực động mạch phổi (mmHg) 48,9±15,6 Diện tích hở hai lá (cm2) 6,5±3,7 Dùng digitalis 13/17BN Dùng Dobutamine 11/17 BN Keát quaû nghieân cöùu Đặc điểm lâm sàng nhóm bệnh nhân nghiên cứu: 17 bệnh nhân được chẩn đoán suy tim (NYHA III & IV) với 10 bệnh nhân được chẩn đoán bệnh cơ tim giãn, 5 bệnh nhân tăng huyết áp và 2 bệnh nhân có bệnh động mạch vành, có EF = 35%, nhịp xoang với phức bộ QRS = 120ms trên điện tâm đồ được cấy máy tạo nhịp 2 buồng thất. Tất cả các bệnh nhân này đều được điều trị nội khoa tối ưu với lợi tiểu, ức chế men chuyển, chẹn bêta, một số bệnh nhân nặng được truyền dobutamine. Đặc điểm nhóm bệnh nhân nghiên cứu được trình bày ở bảng 1. Trong nhóm bệnh nhân nghiên cứu tuổi trung bình là 53 với bệnh nhân lớn tuổi nhất là 72 và bệnh nhân nhỏ tuổi nhất là 30. Giới tính của nhóm nghiên cứu đa phần là nam giới chiếm 82%. Các bệnh nhân đa phần đều có tình trạng lâm sàng nặng nề với EF trung bình 22,7%, Dd trung bình 71 mm với độ NYHA IV (58%) và NYHA III (52%). TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM - SỐ 52 - 2010 23 Bảng 2. Các biến chứng liên quan tới cấy máy Các biến chứng Tỷ lệ (%) Các biến chứng trong thủ thuật Tràn dịch màng tim Tách thành tĩnh mạch vành Blốc nhĩ thất thoáng qua Giật cơ hoành 2/17 (11%) 2/17 (11%) 1/17 (5%) 2/17 (11%) Các biến chứng sau thủ thuật Tràn dịch màng tim (hc dressler) Tụ máu vết mổ Giật cơ hoành 1/17 (5%) 1/17 (5%) 1/17 (5%) Thành công của thủ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ: Trong tổng số 17 bệnh nhân được cấy, chúng tôi cấy thành công được 15 bệnh nhân (88%). Có 2 trường hợp thất bại là do 1 không có nhánh tĩnh mạch vành có thể đưa điện cực vào vị trí kích thích ở thất trái. 1 trường hợp do tĩnh mạch vành tối ưu đưa vào thất trái quá nhỏ và có hẹp nhánh tĩnh mạch vành nên dù chúng tôi đã cố gắng nong bằng bóng để nhánh tĩnh mạch vành rộng hơn nhưng không thành công. Trong quá trình cấy máy, 15/ 17 bệnh nhân chúng tôi tiếp cấy qua tĩnh mạch dưới đòn trái, 2/17 ca cấy qua đường tĩnh mạch dưới đòn phải. Độ an toàn của thủ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim. Trong quá trình thủ thuật chúng tôi không gặp bệnh nhân tử vong nào trong quá trình cấy máy. Các biến chứng chúng tôi gặp là có 2 ca bị tách thành tĩnh mạch vành. Trong 2 ca đó 1 ca có thể cấy thành công, 1 ca chúng tôi gặp thất bại do nhánh tĩnh mạch vành nhỏ như đã trình bày ở trên. 2 ca tách thành tĩnh mạch này cũng gây ra tràn dịch màng tim số lượng ít. Cả hai ca này đều không cần phải chọc dịch màng tim. Chúng tôi cũng gặp 1 ca bị hội chứng Dressler gây tràn dịch màng tim muộn sau 1 tháng chúng tôi cấy máy tạo nhịp. Ca này chúng tôi đã phải tiến hành chọc tháo dịch màng tim cho bệnh nhân sau đó. Chúng tôi cũng gặp 1 ca bị khối máu tụ ở vùng cấy máy mà chúng tôi phải mổ lại lấy khối máu tụ sau 1 tuần. Các biến chứng gặp của nghiên cứu chúng tôi được trình bày ở Bảng 2. NgHIÊN CứU LÂM SÀNg24 Baøn luaän Đánh giá về mức độ thành công Tỷ lệ thành công của nghiên cứu của chúng tôi là 88% tương đương với một số nghiên cứu lớn trên thế giới như MUSTIC (90%) [4], CONTACK CD (87%) [6] và MI- CRACLE ICD (88%) [2]. Tỷ lệ thành công phụ thuộc chính vào cấy điện cực xoang vành. Trong nghiên cứu của chúng tôi cũng như trong các nghiên cứu ghi nhận lại cấy điện cực xoang vành không có tỷ lệ thành công 100% như cấy các điện cực thất phải hoặc nhĩ phải do giải phẫu của tĩnh mạch vành. Hình ảnh giải phẫu tĩnh mạch vành quyết định thành công của thủ thuật. Ghi nhận từ nghiên cứu của chúng tôi cho thấy một số trường hợp tĩnh mạch vành quá nhỏ hoặc không có tĩnh mạch vành để đưa đến thủ thuật thành công. Đánh giá về độ an toàn. Trong nghiên cứu của chúng tôi, đa phần các bệnh nhân là những bệnh nhân suy tim nặng có độ NYHA III và IV, có phân số tống máu thấp với trung bình 22% và đường kính thất trái lớn. Nghĩa là thủ thuật tiến hành trên những bệnh nhân có nguy cơ cao. Tuy nhiên thủ thuật cho thấy cũng khá an toàn do không có bệnh nhân nào bị tử vong. Trong một nghiên cứu gộp [9] từ nhiều nghiên cứu lớn trên Các thông số liên quan đến quá trình cấy máy. Thời gian cấy máy trung bình của chúng tôi kéo dài 115 phút. Thời gian này tính từ lúc bệnh nhân bắt đầu vào phòng can thiệp đến lúc bệnh nhân được đưa ra khỏi phòng can thiệp. Thời gian chiếu tia trung bình của chúng tôi là 23 phút. Các thông số liên quan đến quá trình cấy máy được trình bày ở bảng 3. Bảng 3. Các thông số liên quan đến quá trình cấy máy Các thông số Trung bình Thời gian cấy máy Thời gian chiếu tia 115,6 ± 34,8 phút 23,5 ± 18,3 phút Ngưỡng kích thích Nhĩ phải Thất phải Thất trái Trở kháng Nhĩ phải Thất phải Thất trái 0,8 ± 0,2 mA 0,5 ± 0,1 mA 1,0 ± 0,8 mA 478,6 ± 215,4 ôm 572,4 ± 157,6 ôm 692,1 ± 318,2 ôm TẠP CHÍ TIM MẠCH HỌC VIỆT NAM - SỐ 52 - 2010 25 thế giới với trên 2000 bệnh nhân cho thấy tỷ lệ tử vong trong cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ là 0,4%. Những bệnh nhân này thường do chức năng tim quá thấp và tình trạng lâm sàng quá tồi. Nghiên cứu gộp này cũng cho thấy tỷ lệ biến chứng có thể gặp là 23,8% [9]. Biến chứng được quan tâm nhiều nhất trong thủ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ là chấn thương của xoang vành. Chấn thương này có thể do dây dẫn đường của ống thông, ống thông, hoặc dây thông điện cực, đầu của bóng chụp hình xoang tĩnh mạch vành. Các chấn thương xoang vành cho thấy có thể là thủng tĩnh mạch vành nhưng thường không gây ra ép tim do tràn dịch màng tim vì áp lực tại tĩnh mạch vành là thấp nên lượng máu chảy ra không nhiều. Điều này ngược với thủng động mạch vành khi ta tiến hành can thiệp động mạch vành, một biến chứng rất nguy hiểm khi can thiệp động mạch vành. Tỷ lệ biến chứng xoang vành của chúng tôi là 11%; khá cao khi so với các nghiên cứu khác như 2% ở nghiên cứu CONTACK CD [6] và 4% ở nghiên cứu MIRACLE ICD [2]. Sự cao hơn ở biến chứng này có thể do số lượng bệnh nhân của chúng tôi ít hơn và kinh nghiệm của chúng tôi cũng ở bước đầu. Biến chứng này cũng là một nguyên nhân dẫn đến thất bại trong 1 bệnh nhân ở nghiên cứu của chúng tôi. Trong các biến chứng khác, chúng tôi gặp 1 ca bị tràn dịch màng tim sau 1 tháng cấy máy. Trường hợp này chúng tôi cũng không ghi nhận được trên các nghiên cứu khác trên thế giới. Tuy nhiên, trường hợp này chúng tôi đặt giả thiết giống như bệnh nhân bị hội chứng dressler sau nhồi máu cơ tim. Các biến chứng muộn sau thủ thuật là ít và không nguy hiểm. Chúng tôi không gặp bệnh nhân nào bị tuột điện cực nhưng có 1 trường hợp chúng tôi bị giật cơ hoành sau cấy, tuy nhiên chúng tôi chỉ cần điều chỉnh lại ngưỡng tạo nhịp và không cần cấy lại. Sự thay đổi này có thể do sự di chuyển vị trí điện cực từ tư thế nằm khi thủ thuật sang tư thế đứng sau khi bệnh nhân về buồng bệnh. Kết quả và biến chứng phụ thuộc nhiều vào kinh nghiệm tay nghề của bác sĩ làm thủ thuật, chúng tôi hy vọng kết quả sẽ cải thiện hơn khi chúng tôi nâng cao được thêm “bài học kinh nghiệm” (learning curve). Keát luaän Cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ tim là một thủ thuật khá phức tạp với nhiều biến chứng. Tuy nhiên, kỹ thuật cấy máy tạo nhịp tái đồng bộ là an toàn và có độ thành công cao. NgHIÊN CứU LÂM SÀNg26 aBtract Objects: We investigated the successful rate, unsuccessful rate and safety in proceduces of the biventricular implantation. Methods and Results: 17 patients (pts) with severe heart failure (NYHA III & IV) consist of 10 pts due to myocardiopathy, 5 pts due to hypertension and 2 pts due to ischemic myocardiopathy and EF <35%, with sinus rhythm and a duration of the QRS in- terval of more than 120ms, received atriobiventricular pacemakers. Implantation of pacemakers were performed successfully in 15/17 patients (88,2%). In 17 pts, 2 pts with right side and 15 pts with left side was performed. Our study showed that the 2 unsuccessful cases due to one case without optimal vein and one case with very small optimal vein. We showed that complications is complex with 2 cases in cardiac effusion, one case in Dressler syndrome after one month, one case in heamatoma, one case in transient completed AV block, 2 cases in the diagram stimulation. Conclusions: Cardiac resynchronization is a complex procedure with diversified complications. However, we found that the biventricular implantation appears safe, has a high success rate. taøi lieäu tham Khaûo Abraham WT, Fisher WG et al. MIRACLE 1. study group. Multicenter InSync Random- ized Clinical Evaluation. Cardiac resyn- chronization in chronic heart failure. N Engl J Med 2002; 346:1845-1853 Young JB, Abraham WT et al. Multicenter 2. InSync ICD Randomized Clinical Evalua- tion (MIRACLE ICD) Trial Investigators. Combined cardiac resynchronization and implantable cardioversion defibrilation in advanced chronic heart failure: MIRACLE- ICD Trial. JAMA 2003;289:2685-2694 Bristow MR, Saxon LA et al. Comparision 3. of Medical Therapy, Pacing and Defibri- lation in Heart Failure (COMPANION) Investigators. Cardiac resynchronization therapy with and without an implantable defibrillator in advanced chronic heart fail- ure. N Engl J Med 2004; 350: 2140-2150. Cazeau S, Leclercq C et al. Multisite Stim-4. ulation in Cardiomyopathies (MUSTIC) study investigators. Effects of multisite biventricularpacing in pts with heart fail- ure and intraventricular conduction delay. N Engl J Med 2001;344:873-880 Cleland JG, Daubert JC et al. Cardiac Re-5. synchronization- Heart Failure (CARE- HF) study investigators. The effect on car- diac resynchronization on morbidity and mortality in heart failure. N Engl J Med 2003;352: 1539-1549. Lozano I, Bocchiardo M et al. VENTAK 6. CHF/CONTAK CD Investigators study group. Impact of biventricualr pacing on mortality in a randomized crossover study of pts with heart failure and ventricular ar- rhythmias. PACE 2000;23:1711-1712. Auricchio A, Ding J et al. Cardiac resyn-7. chronization therapy restores optimal atrioventricular mechanical timing in heart failure pts with ventricular conduction de- lay. JACC 2002;39:1163-69. Epstein EA, DiMarco JP et al. ACC/AHA/8. HRS 2008 guidelines for Device-Based therapy of cardiac Rhythm Abnormalities.; JACC 2008;21:1-62. Leon AR, Abraham WT, Curtis AB et al 9. Safety of Transvenous Cardiac Resyn- chronization System Implantation in Pa- tients with Chronic Heart Failure; JACC 2005;46:2348-56.