Các bệnh thiếu dinh dưỡng có ý nghĩa cộng đồng

Khoa YTCC BM Dinh Dƣỡng – VSATTP Bs. Phan Kim Huệ CÁC BỆNH THIẾU DD CÓ Ý NGHĨA CỘNG ĐỒNG MỤC TIÊU HỌC TẬP 1. Liệt kê các bệnh thiếu và thừa dd có ý nghĩa cộng đồng 2. Trình bày ý nghĩa sức khoẻ cộng đồng của các bệnh thiếu và thừa dd 3. Phân tích nguyên nhân 1 số bệnh thiếu dd 4. Trình bày 1 số biện pháp giải quyết các vấn đề dinh dƣỡng cộng đồng KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ MỘT SỐ BỆNH THIẾU & THỪA DD THƢỜNG GẶP Ở CỘNG ĐỒNG THIẾU DINH DƯỠNG THỪA DINH DƯỠNG - SDD thiếu Protein – Năng lƣợng - Thừa cân – béo phì - Thiếu Vitamin A – bệnh khô mắt - Thiếu máu thiếu sắt - Thiếu Iod – bệnh bƣớu cổ KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ SDD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ •Chỉ số nhân trắc: tuổi, CN, CC, bề dày LMDD •Chỉ số khối cơ thể (BMI) < 18,5 Xác định SDD nhƣ thế nào? SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Bắt đầu thiếu dd Thiếu ít Thiếu trung bình Thiếu nặng - SDD nặng (Marasmus, Kwashiokor,) hiện nay ít gặp trong CĐ - SDD thể vừa và nhẹ có ý nghĩa quan trọng vì: + Làm tăng nguy cơ bệnh tật và tử vong ở trẻ em. + Can thiệp kịp thời có thể giúp trẻ phục hồi hoàn toàn SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Maramus •Không phù • Cơ teo đét • Cân nặng rất thấp • Ít RL sắc tố da •Tóc xơ cứng Kwashiorkor • Phù mặt/tay chân • Không rõ teo cơ • CN Thấp/ bình thƣờng • RL sắc tố da • Tóc xơ cứng bạc màu SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ  Nguyên nhân trực tiếp  Chế độ ăn uống không đủ : số lƣợng & chất lƣợng  Các bệnh nhiễm trùng : sởi, tiêu chảy  Nguyên nhân gián tiếp  Các yếu tố KT- XH: nghèo đói, văn hóa thấp, vệ sinh kém, phong tục  Các yếu tố môi trƣờng: Nƣớc, không khí  Dịch vụ chăm sóc y tế. SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ CHIẾN LƢỢC QUỐC GIA VỀ DINH DƢỠNG 2010 – 2020 • Giảm tỷ lệ SDD thể nhẹ cân của trẻ em dƣới 5 tuổi trên toàn quốc xuống 14% và dƣới 10% vào năm 2020. • Giảm tỷ lệ SDD thấp còi của trẻ em dƣới 5 tuổi trên toàn quốc xuống dƣới 25% (năm 2015) và dƣới 20% (năm 2020). • Khống chế tỷ lệ thừa cân béo phì của trẻ em dƣới 5 tuổi trên toàn quốc ở dƣới mức 5%. SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Giảm tỉ lệ SDD thể thấp còi Giảm tỉ lệ SDD thể nhẹ cân Tập trung vào trẻ ≤ 2 tuổi DỰ PHÒNG LÀ CHỦ ĐẠO SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ SUY DD – THIẾU PROTEIN, NĂNG LƢỢNG KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Bạn biết gì về Vitamin A? Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ - Tính phổ biến và nghiêm trọng: theo WHO, mỗi năm ƣớc tính có khoảng 6 triệu trẻ em thiếu Vit A  tỉ lệ mù mắt ~ 10% - Ở VN: năm 2004, trẻ < 5 tuổi thiếu Vit A tiền lâm sàng là 12,4%  chƣơng trình uống Vit A cho trẻ 6 – 36 tháng tuổi đạt >98%, cho bà mẹ sau sinh đạt > 90% (VDD – từ 2008 – 2012) Ý NGHĨA CỘNG ĐỒNG Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ • NGUYÊN NHÂN • Nguyên nhân thiếu Vit A: • Trẻ không đƣợc bú sữa non • Mẹ không có sữa hoặc dinh dƣỡng của mẹ không đảm bảo • Ăn kiêng chất béo, • Nguyên nhân bệnh lý thị giác do thiếu Vit A: liên quan đến sự chuyển hoá Rhodopsin của tb hình que và Iodopsin của tb hình nón trên võng mạc. Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt XN X1B X2 X3 (X3A, X3B) XS XF KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ - XN: quáng gà - X1B: Vệt Bitot - X2: Khô giác mạc - X3: loét nhuyễn giác mạc (X3A: <1/3 dt GM X3B: >1/3 dt GM) - XS: seọ GM do khô mắt - XF: Tổn thƣơng đáy mắt do khô mắt Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ - Sắp xếp theo mức độ nguy hiểm? - Những bệnh mắt do thiếu Vit A nào có thể phục hồi hoàn toàn? Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Bảng: Tỷ lệ khô mắt do thiếu vitamin A Tổn thương lâm sàng 1985- 1988* n=34, 214 1994** n= 37,920 Ngưỡng WHO Quáng gà (XN) Trẻ em 2-5 tuổi Phụ nữ tuổi sinh đẻ 0,37 - 0,05 0,58 >1.0 >5.0 Vệt Bitot (X1B) trẻ em 0,16 0,045 >0.5 Khô loét giác mạc X2/X3/X3B 0,07 0,005 >0.01 Sẹo giác mạc 0,12 0,048 >0.05 Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt • ĐIỀU TRỊ • Khi có các triệu chứng phải lập tức điều trị theo phác đồ của WHO • Ở trẻ em cần phân ra đối tƣợng: • <1 tuổi • >= 1 tuổi KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt dự phòng KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu vitamin a – bệnh khô mắt dự phòng KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ • Bữa ăn phong phú các loại thực phẩm, đặc biệt là tp giàu Vit A • Khuyến khích cho bú mẹ đến 24 tháng tuổi • Bổ sung vit A liều cao: • Phụ nữ sau sinh trong vòng 0- 4 tuần: 200.000UI – 1 liều duy nhất. • Trẻ em 6-12 tháng: 100.000 UI • Trẻ em 1-6 tuổi: 200.000UI Thiếu máu dd do thiếu sắt Thiếu máu Thiếu máu dinh dƣỡng Thiếu máu thiếu sắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Ngoài thiếu sắt, những nguyên nhân thiếu máu DD khác có thể còn có: thiếu acid folic, vit B12, Thiếu máu dd do thiếu sắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ  Theo WHO dựa trên hàm lƣợng Hb Nam trƣởng thành < 13 g/dl Nữ trƣởng thành < 12 g/dl Phụ nữ mang thai < 11 g/dl Trẻ từ 6 – 16 tuổi < 12 g/dl Trẻ từ 6 tháng – 5 tuổi < 11 g/dl  Mức độ: Nhẹ > 10 g/dl Trung bình 7 – 10 g/dl Nặng < 7 g/dl Thiếu máu dd do thiếu sắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ  Trên thế giới - Nƣớc phát triển: 8% - Nƣớc đang phát triển: 36%  Tại Việt Nam - Trẻ dƣới 5 tuổi: 34,1% - PN mang thai: 32,2% (UNICEF – 2003) Thiếu máu dd do thiếu sắt Ai dễ bị thiếu máu thiếu sắt? KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ - Trẻ em có cân nặng sơ sinh thấp, không đƣợc nuôi bằng sữa mẹ hoặc bị suy dinh dƣỡng - Tuổi vị thành niên, nhất là trẻ em gái. - Phụ nữ : mang thai hoặc sau khi sinh - Ngƣời già, nhất là những ngƣời nghèo Thiếu máu dd do thiếu sắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ - Trẻ biếng ăn, chậm lớn, ảnh hƣởng phát triển trí tuệ - Xanh xao, mất tập trung, trí nhớ kém, ngủ gật, - Phụ nữ mang thai: sức đề kháng giảm, sanh con nhẹ cân, nguy cơ bệnh tật và tử vong tăng cho cả mẹ và thai nhi, dự trữ sắt cho thai nhi giảm, • XN định lƣợng Hemoglobin • Các XN tìm bệnh lý của tb máu • XN phân  ? • XN khác??? Thiếu máu dd do thiếu sắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ • Các chế phẩm chứa sắt phổ biến hiện nay: Ferrovit, Fe Nana, Obimin, • Loại chứa 60mg sắt nguyên tố, hoặc kết hợp acid folic, 1 số vitamin khác thƣờng đƣợc dùng • Trẻ nhỏ có thể chọn chế phẩm dạng lỏng • Tránh lạm dụng  ??? • Sử dụng đúng cách  ??? Thiếu máu dd do thiếu sắt KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu máu dd do thiếu sắt 1. Giữ vệ sinh ăn uống, sinh hoạt 2. Tầm soát phát hiện bệnh KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu máu dd do thiếu sắt 3. Sd thực phẩm giàu sắt, acid folic 4. Vit C giúp hấp thu sắt tốt hơn KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu máu dd do thiếu sắt Không uống trà, cà phê ngay sau bữa ăn Bổ sung sắt cho phụ nữ mang thai và mới sinh KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu máu dd do thiếu sắt Nuôi con bằng sữa mẹ KHHGĐ  sinh con cách khoảng KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Iod Hormone tuyến giáp Bƣớu cổ Đần độn, kém phát triển Sẩy thai, sinh non Thiếu iod và bƣớu cổ KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu iod và bƣớu cổ • Từ 1992, chƣơng trình phòng chống rối loạn do thiếu Iod đã đƣợc triển khai  đặc biệt vùng miền núi • 2005  tỉ lệ phủ muối Iod trên toàn quốc đạt 93% thì đến 2008 – 2009, tỉ lệ này chỉ còn 69,5%  Khi chƣơng trình quốc gia Phòng chống bƣớu cổ kết thúc, bệnh bƣớu cổ có xu hƣớng tăng trở lại. KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu iod và bƣớu cổ KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu iod và bƣớu cổ Trẻ em: kém phát triển, chậm chạp, ngủ nhiều, hay quên, bƣớu cổ, nặng hơn là đần độn Phụ nữ mang thai: dễ sẩy thai, sinh non, trẻ sinh ra bị thiểu năng giáp, các khuyết tật tay, chân bẩm sinh KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ Thiếu iod và bƣớu cổ KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ • Đánh giá, sàng lọc thiếu Iod trong cộng đồng • Thăm khám thực thể • XN Iod/nƣớc tiểu: • Tỉ lệ Iod hoá muối ăn • Tỉ lệ bƣớu cổ ở trẻ em (6-14 tuổi) Bình thường: từ 10 mcg/dl trở lên Thiếu nhẹ: 5 – 9,9 mcg/dl Thiếu vừa: 2 – 4,9 mcg/dl Thiếu nặng: < 2mcg/dl PHÒNG CHỐNG •Sử dụng muối Iod trong ăn uống – bảo quản đúng cách tránh làm mất Iod trong muối •Đƣa Iod vào các chế phẩm gia vị, thực phẩm khác: bột nêm, bánh, sữa, nƣớc mắm, Thiếu iod và bƣớu cổ KHOA YTCC – ĐẠI HỌC Y DƢỢC CẦN THƠ EMAIL: huephan0204@gmail.com Mobile: 0919 575919