Đặc điểm đứt gẫy hoạt động và tai biến nứt đất dọc đường Hồ Chí Minh, đoạn từ Tây Giang đến Phước Sơn (tỉnh Quảng Nam)

193 32(3), 193-199 T¹p chÝ C¸c khoa häc vÒ tr¸i ®Êt 9-2010 §ÆC §IÓM §øT GÉY HO¹T §éNG Vµ TAI BIÕN NøT §ÊT DäC §¦êNG Hå CHÝ MINH, §O¹N Tõ T¢Y GIANG §ÕN PH¦íC S¥N (TØNH QU¶NG NAM) Ph¹m V¨n Hïng I. Më ®Çu §−êng Hå ChÝ Minh (§HCM), ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n n»m ë phÝa t©y tØnh Qu¶ng Nam (h×nh 1) trªn r×a phÝa b¾c ®Þa khèi Kon Tum, n¬i cã cÊu tróc kiÕn t¹o phøc t¹p ; ho¹t ®éng T©n kiÕn t¹o vµ kiÕn t¹o hiÖn ®¹i diÔn ra kh¸ tÝch cùc, ®Æc biÖt ho¹t ®éng cña c¸c ®øt gÉy kiÕn t¹o [2, 3, 5]. Trong thêi gian gÇn ®©y, däc §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n xuÊt hiÖn nhiÒu ®iÓm nøt ®Êt ph¸ hñy nÒn ®−êng, cã ®o¹n dµi tõ vµi chôc mÐt ®Õn tr¨m mÐt, ph¸ hñy c¶ ®o¹n ®−êng g©y ¸ch t¾c giao th«ng nghiªm träng vµ tèn kÐm tiÒn cña kh«i phôc. Do vËy, viÖc nghiªn cøu lµm s¸ng tá nguyªn nh©n, khoanh vïng c¶nh b¸o nguy c¬ nøt ®Êt däc tuyÕn §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt, cã ý nghÜa khoa häc vµ thùc tiÔn. Trong bµi b¸o nµy, t¸c gi¶ ®· ph©n tÝch tæng hîp c¸c kÕt qu¶ nghiªn cøu míi nhÊt vÒ hiÖn tr¹ng, b−íc H×nh 1. S¬ ®å ®øt gÉy ho¹t ®éng khu vùc §−êng Hå ChÝ Minh, ®o¹n T©y Giang-Ph−íc S¬n 194 ®Çu lµm s¸ng tá nguyªn nh©n ph¸t sinh nøt ®Êt lµm c¬ së cho x©y dùng gi¶i ph¸p phßng chèng ë däc §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n, tØnh Qu¶ng Nam. II. HiÖn t−îng nøt ®Êt Däc theo tuyÕn §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n, hiÖn t−îng nøt ®Êt ®· xÈy ra ë nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau c¶ vÒ quy m« còng nh− c¬ chÕ ph¸t sinh (h×nh 1). Trong ®ã, ®iÓn h×nh lµ ë A TÐp (huyÖn T©y Giang), Ma Cooih (huyÖn §«ng Giang), ®Ìo S«ng Bung (huyÖn Nam Giang), Ph−íc Xu©n vµ ®Ìo Lß Xo (huyÖn Ph−íc S¬n). D−íi ®©y m« t¶ mét sè ®iÓm ®iÓn h×nh. 1) §iÓm nøt ®Êt cã täa ®é 15°59'03" V§B, 107° 30'17" K§§ trªn ®Þa phËn x· A TÐp, huyÖn T©y Giang ®· ph¸ hñy ®o¹n ®−êng dµi 30 - 40 m. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t ngang qua §HCM ch¹y theo ph−¬ng TB-§N vµ ¸ kinh tuyÕn, t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ". Khe nøt chÝnh lµ c¸c khe nøt c¾t, cã ph−¬ng TB-§N, ch¹y tõ trªn s−ên nói xuèng c¾t ngang §HCM, dµi kho¶ng 300 m (¶nh 1A, 1C). C¸c khe nøt phô lµ khe nøt t¸ch gi·n, cã ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, dµi 20 - 30 cm. TËp hîp c¸c khe nøt chÝnh vµ phô t¹o nªn kiÓu h×nh hµi d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh tÝnh chÊt tr−ît b»ng ph¶i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng TB-§N. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t s−ên nói vµ khèng chÕ khèi tr−ît lín dÞch chuyÓn xuèng phÝa d−íi theo h−íng dÞch chuyÓn ph¶i däc theo khe nøt chÝnh, lµm cho mÆt ®−êng bÞ sôt bËc, chªnh cao 15 - 20 cm (¶nh 1B, 1D). Qu¸ tr×nh nøt ®Êt kÌm theo tr−ît lë ®Êt ®· h×nh thµnh khèi tr−ît cã quy m« rÊt lín. Tr−ît lë ®Êt diÔn ra trong c¶ vá phong ho¸ vµ ®¸ gèc. MÆc dï, ë ®©y ®· cã biÖn ph¸p kü thuËt chèng tr−ît b»ng t−êng ch¾n bª t«ng, nh−ng ®o¹n ®−êng nµy vÉn bÞ ph¸ hñy nghiªm träng. 2) §iÓm nøt ®Êt trªn §HCM cã täa ®é 15°52' 11" V§B, 107°39'08" K§§ thuéc ®Þa phËn x· Za H−ng, huyÖn §«ng Giang ®· ph¸ hñy ®o¹n ®−êng dµi 300 - 350 m. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t ngang qua ®−êng ch¹y theo ph−¬ng §B-TN vµ ¸ kinh tuyÕn, t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ". C¸c khe nøt chÝnh lµ khe nøt c¾t, cã ph−¬ng §B- TN, ch¹y tõ trªn s−ên nói xuèng c¾t ngang ®−êng, A B C D ¶nh 1. ¶nh nøt ®Êt trªn §HCM, t¹i A TÐp, huyÖn T©y Giang (¶nh Ph¹m V¨n Hïng) Chó gi¶i (cho c¸c ¶nh 1-3) : mòi tªn ng¾n, rçng chØ vÞ trÝ khe nøt chÝnh ; mòi tªn dµi, ®Æc chØ h−íng dÞch chuyÓn cña khe nøt chÝnh 195 dµi 100 - 150 m. C¸c khe nøt phô lµ khe nøt t¸ch gi·n, cã ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, dµi 2 - 2,5 m, réng 0,2 - 0,5 cm. TËp hîp c¸c khe nøt chÝnh vµ phô t¹o nªn kiÓu h×nh hµi d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh tÝnh chÊt tr−ît b»ng tr¸i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng §B- TN (¶nh 2A, 2B), ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn ph¸t triÓn kiÓu t¸ch gi·n vµ cã yÕu tè thuËn - ph¶i (¶nh 2C, 2D). Ho¹t ®éng dÞch chuyÓn thuËn - t¸ch gi·n cña khe nøt ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn lµm cho mÆt ®−êng bÞ sôt bËc, chªnh cao tõ 20 ®Õn 25 cm. HiÖn nay, nøt ®Êt ®ang diÔn ra, g©y nguy hiÓm cho c¸c ph−¬ng tiÖn giao th«ng, rÊt cÇn cã gi¶i ph¸p kü thuËt chèng nøt ®Êt. A B C D ¶nh 2. Nøt ®Êt trªn §HCM, t¹i Za H−ng, huyÖn §«ng Giang (¶nh Ph¹m V¨n Hïng) 3) §iÓm nøt ®Êt trªn §HCM cã täa ®é 15°49' V§B, 107°44'20" K§§ thuéc ®Þa phËn x· Ma Cooih, huyÖn §«ng Giang ®· ph¸ hñy ®o¹n ®−êng dµi 350 - 400 m. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t ngang qua ®−êng ch¹y theo ph−¬ng §B-TN, TB-§N vµ ¸ kinh tuyÕn, t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ". C¸c khe nøt chÝnh lµ khe nøt c¾t, cã ph−¬ng TB-§N vµ §B-TN, ch¹y tõ trªn s−ên nói xuèng c¾t ngang ®−êng, dµi 100 - 150 m. C¸c khe nøt phô lµ khe nøt t¸ch gi·n, cã ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, dµi 20 - 30 m, réng 0,2 - 0,3 m. TËp hîp c¸c khe nøt chÝnh vµ phô t¹o nªn kiÓu h×nh hµi d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh tÝnh chÊt tr−ît b»ng ph¶i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng TB-§N vµ tr−ît b»ng tr¸i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng §B-TN (¶nh 3A, 3B). C¸c khe nøt c¾t ngang §HCM cã ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn ph¸t triÓn kiÓu t¸ch gi·n vµ cã yÕu tè thuËn - ph¶i (¶nh 3C, 3D). Ho¹t ®éng dÞch chuyÓn thuËn - t¸ch gi·n cña khe nøt ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn lµm cho mÆt ®−êng bÞ sôt bËc, chªnh cao tõ 20 ®Õn 30 cm. HiÖn nay, ®o¹n ®−êng nµy ®· cã biÖn ph¸p kü thuËt chèng nøt ®Êt b»ng c¸ch gia cè l¹i nÒn mãng vµ tr¶i th¶m nhùa míi. Ngoµi ra, trªn §HCM ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n cßn cã c¸c ®iÓm nøt ®Êt, nøt ®Êt kÌm theo tr−ît lë ®Êt rÊt nguy hiÓm. §iÓm nøt ®Êt cã täa ®é 15°56'02" V§B, 107°32'08" K§§ thuéc x· BHa Lªª, huyÖn T©y Giang ®· ph¸ hñy ®o¹n ®−êng dµi 30 - 40 m. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t ngang qua ®−êng ch¹y theo ph−¬ng §B-TN vµ ¸ kinh tuyÕn, t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh tÝnh chÊt tr−ît b»ng tr¸i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng §B-TN. §iÓm nøt ®Êt cã täa ®é 15°54'56" V§B, 107°38'39" K§§ thuéc x· A Rooih, huyÖn §«ng Giang ®· ph¸ hñy ®o¹n ®−êng dµi 40 - 50 m. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t ngang qua ®−êng ch¹y theo ph−¬ng TB-§N vµ ¸ vü tuyÕn, t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh tÝnh chÊt tr−ît b»ng 196 A B C D ¶nh 3. Nøt ®Êt trªn §HCM t¹i Ma Cooih, huyÖn §«ng Giang (¶nh Ph¹m V¨n Hïng) b»ng ph¶i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng TB-§N. §iÓm nøt ®Êt cã täa ®é 15°50'20" V§B, 107°41'45" K§§ thuéc x· Ma Cooih (c¹nh cÇu Qu©n §oµn), huyÖn §«ng Giang ®· ph¸ hñy ®o¹n ®−êng dµi 30 - 40 m, ph¸ hñy c¶ ®o¹n kÌ betong chèng tr−ît ë taluy ©m. TËp hîp c¸c khe nøt c¾t ngang qua ®−êng ch¹y theo ph−¬ng TB-§N vµ ¸ vü tuyÕn, t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh tÝnh chÊt tr−ît b»ng ph¶i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng TB-§N vµ nÐn Ðp ph−¬ng ¸ vü tuyÕn. Nh×n chung, c¸c ®iÓm nøt ®Êt trªn §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n ®Òu ®−îc t¹o nªn tõ tËp hîp c¸c khe nøt c¾t, t¸ch gi·n vµ nÐn Ðp. TËp hîp c¸c khe nøt chÝnh (khe nøt c¾t) vµ khe nøt phô (t¸ch gi·n vµ nÐn Ðp) t¹o nªn kiÓu h×nh hµi kiÕn tróc d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh c¬ chÕ biÕn d¹ng tr−ît b»ng tr¸i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng §B-TN, tr−ît b»ng ph¶i - thuËn cña khe nøt chÝnh ph−¬ng TB-§N. Ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¸c khe nøt kiÕn t¹o c¾t ngang §HCM ®· g©y biÕn d¹ng ph¸ hñy ®−êng, cã ®o¹n dµi tíi 400 m nh− t¹i phÝa nam ®Ìo S«ng Bung. III. §Æc ®iÓm ®øt gÉy ho¹t ®éng vµ nøt ®Êt 1. §Æc ®iÓm ph©n bè cña c¸c ®øt gÉy ho¹t ®éng Däc tuyÕn §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n ph©n bè c¸c ®øt gÉy ph−¬ng ¸ vü tuyÕn, ¸ kinh tuyÕn, §B-TN vµ TB-§N. Trong ®ã, râ nÐt h¬n c¶ lµ ®íi ®øt gÉy S«ng Bung - Trµ Bång (§SB-TB), A §en - ¸i NghÜa (§A§-AN), Ph−íc Xu©n - Tam Kú (§PX-TK), S«ng P« C« (§SPC) vµ c¸c ®øt gÉy bËc cao h¬n (h×nh 1). HÖ thèng c¸c ®øt gÉy ph−¬ng ¸ vü tuyÕn gåm c¸c ®øt gÉy S«ng C«n, §A§-AN, §PX-TK,... §A§- AN ch¹y däc s−ên phÝa nam nói Ca Can Ar«n, theo s«ng A V−¬ng ®Õn phÝa b¾c huyÖn §¹i Léc, dµi kho¶ng 70 km. §øt gÉy nµy c¾t qua §HCM ë phÝa nam huyÖn §«ng Giang. §íi ®øt gÉy thÓ hiÖn rÊt râ nÐt trªn c¸c ¶nh vÖ tinh vµ h×nh th¸i ®Þa h×nh. Trªn ®Þa h×nh, ®íi ®øt gÉy lµ mét d¶i tròng, réng kho¶ng 5 km ph©n c¸ch gi÷a mét bªn lµ vïng nói cao hiÓm trë ë phÝa b¾c vµ mét bªn lµ vïng nói thÊp h¬n nhiÒu 197 ë phÝa nam. Trong ®íi ®øt gÉy ph¸t triÓn d¶i ®Þa h×nh tròng thÊp gåm c¸c d¹ng ®Þa h×nh b·i båi, thÒm tÝch tô hçn hîp aluvi, proluvi cña c¸c s«ng A V−¬ng vµ s«ng C«n. Bªn ngoµi ®íi ®øt gÉy, c¸c dÉy nói ®Òu ph¸t triÓn theo ph−¬ng ¸ vü tuyÕn, trong ®ã ë phÝa b¾c, cã c¸c nói Ca Can Ar«n (cao 1.314 m), C¬ Rªnh (cao 1.193 m), phÝa nam lµ c¸c nói N¸p Nin (cao 1.052 m), Mai §¬ Giong (cao 1.072 m). §PX-TK kÐo dµi tõ Ph−íc Xu©n qua HiÖp §øc ®Õn thÞ x· Tam Kú, dµi kho¶ng 100 km vµ c¾t qua §HCM t¹i x· Ph−íc Xu©n. §íi ®øt gÉy nµy thÓ hiÖn rÊt râ nÐt trªn ®Þa h×nh bÒ mÆt vµ trªn ¶nh vÖ tinh. Trªn ®Þa h×nh, ®íi ®øt gÉy lµ mét d¶i tròng thÊp réng kho¶ng 5-6 km vµ ph©n biÖt râ víi c¸c ®Þa h×nh nói ë hai bªn. Bªn trong ®íi ®øt gÉy lµ d¶i ®Þa h×nh tÝch tô cña s«ng vµ c¸c trÇm tÝch hçn hîp aluvi, proluvi cña tròng gi÷a nói. §Þa h×nh nói ë hai bªn r×a ®íi ®øt gÉy chñ yÕu ch¹y theo ph−¬ng ¸ vü tuyÕn vµ bÞ ph©n c¾t rÊt m¹nh. HÖ thèng c¸c ®øt gÉy ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn ph©n bè tËp trung ë däc biªn giíi ViÖt-Lµo vµ ë phÝa nam huyÖn Ph−íc S¬n, tØnh Qu¶ng Nam, gåm c¸c §SPC vµ mét sè ®øt gÉy bËc cao h¬n däc biªn giíi ViÖt-Lµo. §SPC kÐo dµi theo ph−¬ng kinh tuyÕn, b¾t ®Çu tõ thÞ trÊn huyÖn Ph−íc S¬n, tØnh Qu¶ng Nam ch¹y däc theo thung lòng s«ng §¾c My, qua ®Ìo Lß Xo vµ ch¹y vÒ phÝa nam tØnh Kon Tum. §HCM, ®o¹n ë phÝa nam huyÖn Ph−íc S¬n chñ yÕu ch¹y däc theo ®øt gÉy nµy. §íi ®øt gÉy thÓ hiÖn rÊt râ trªn ®Þa h×nh vµ trªn ¶nh vÖ tinh. ë phÇn phÝa b¾c, ®íi ®øt gÉy lµ d¶i tròng thÊp, lÊp ®Çy trÇm tÝch §Ö Tø hçn hîp aluvi, proluvi, réng kho¶ng 5-7 km, ph©n c¸ch gi÷a mét bªn lµ vïng nói cao hiÓm trë ë phÝa ®«ng vµ mét bªn lµ vïng nói thÊp h¬n nhiÒu ë phÝa t©y. C¸nh phÝa ®«ng lµ nh÷ng dÉy nói ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn cao kho¶ng 2.000-2.500 m (nói Ngäc Linh 2.598 m, Lum Heo 2.045 m, Ni Ay 2.259 m) ; ë c¸nh phÝa t©y lµ c¸c dÉy nói vÉn ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, nh−ng thÊp h¬n nhiÒu, chØ cao kho¶ng 1.500-2.000 m (nói Ngäc Bin San 1.939 m, Ngäc Peng Tèc 1.599 m). C¸c ®øt gÉy ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn bËc cao ph©n bè däc theo biªn giíi ViÖt-Lµo. Chóng thÓ hiÖn rÊt râ trªn ®Þa h×nh vµ trªn ¶nh vÖ tinh. HÖ thèng c¸c ®øt gÉy ph−¬ng §B-TN chñ yÕu lµ c¸c ®øt gÉy ng¾n vµ ph©n bè ë trung t©m tØnh Qu¶ng Nam. §øt gÉy S«ng Giang c¾t qua §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n t¹i Th¹nh Mü, huyÖn Nam Giang. §øt gÉy ch¹y theo ph−¬ng §B- TN tõ Hµ T©n (huyÖn §¹i Léc), däc theo s«ng Giang qua thÞ trÊn Th¹nh Mü ®Õn A X¸ (huyÖn Nam Giang), dµi kho¶ng 50 km. TuyÕn §HCM trªn ®Þa phËn huyÖn Nam Giang chñ yÕu ch¹y däc theo ®íi ®øt gÉy nµy. §øt gÉy thÓ hiÖn rÊt râ trªn ®Þa h×nh vµ cã thÓ nhËn biÕt dÔ dµng trªn ¶nh vÖ tinh. Trªn ®Þa h×nh, ®íi ®øt gÉy lµ d¶i tròng thÊp, ph¸t triÓn c¸c d¹ng ®Þa h×nh tÝch tô thÒm, b·i båi cña s«ng vµ c¸c trÇm tÝch hçn hîp. HÖ thèng c¸c ®øt gÉy ph−¬ng TB-§N ë khu vùc §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n, ®Æc tr−ng nhÊt lµ ®íi ®øt gÉy S«ng Bung - Trµ Bång, ®o¹n S«ng Bung - Ph−íc S¬n. §SB-TB lµ phÇn cuèi cña mét ®íi ®øt gÉy lín b¾t ®Çu tõ phÝa b¾c Viªn Ch¨n (Lµo), ch¹y vµo ViÖt Nam ë phÝa b¾c s«ng Bung ®Õn thÞ trÊn huyÖn Ph−íc S¬n theo ph−¬ng TB-§N. §SB-TB c¾t qua §HCM t¹i thÞ trÊn huyÖn Ph−íc S¬n. §øt gÉy nµy thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt trªn ¶nh vÖ tinh vµ trªn bÒ mÆt ®Þa h×nh. ë ®o¹n tõ s«ng Bung ®Õn Ph−íc S¬n, ®íi ®øt gÉy lµ tËp hîp ®åi thÊp, thung lòng th¾ng, v¸ch dèc réng kho¶ng 5-8 km, dµi chõng 70 km. §øt gÉy c¾t chÐo qua dÉy nói Tr−êng S¬n, chia dÉy nµy thµnh hai phÇn : phÇn t©y nam gåm nh÷ng dÉy nói ch¹y dµi theo ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn víi ®é cao trung b×nh kho¶ng 1.800-2.000 m ; phÇn ®«ng b¾c gåm nh÷ng dÉy nói ch¹y theo ph−¬ng ¸ vü tuyÕn víi ®é cao kho¶ng 800-1.000 m. 2. §Æc ®iÓm ho¹t ®éng ®øt gÉy kiÕn t¹o hiÖn ®¹i vµ tai biÕn nøt ®Êt Tr−íc tiªn, trªn c¬ së ph©n tÝch khe nøt kiÕn t¹o trong c¸c ®¸ tr−íc Kainozoi muén däc c¸c ®íi ®øt gÉy ë khu vùc §HCM, ®o¹n T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n b»ng ph−¬ng ph¸p kiÕn t¹o ®éng lùc ®· kh«i phôc ®−îc hai tr−êng øng suÊt kiÕn t¹o (T¦SKT) [1, 2]. T¦SKT thø nhÊt cã trôc øng suÊt nÐn Ðp ph−¬ng ¸ vü tuyÕn, trôc øng suÊt t¸ch gi·n ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn. T¦SKT thø hai cã trôc øng suÊt nÐn Ðp ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, trôc øng suÊt t¸ch gi·n ph−¬ng ¸ vü tuyÕn. Trong c¸c ®¸ basalt Pliocen - §Ö Tø lé ra ë Ph−íc S¬n, tØnh Qu¶ng Nam chØ kh«i phôc ®−îc mét T¦SKT t−¬ng tù T¦SKT thø hai ®· kh«i phôc ®−îc trong c¸c ®¸ cæ h¬n. Nh− vËy, T¦SKT thø hai sím nhÊt còng chØ xuÊt hiÖn trong Pliocen. §èi s¸nh víi T¦SKT hiÖn ®¹i §«ng Nam ¸ cho thÊy, T¦SKT Pliocen - §Ö Tø t−¬ng tù nh− T¦SKT hiÖn ®¹i ph©n bè ë khu vùc nµy [3, 4]. C¸c ®øt gÉy kiÕn t¹o ho¹t ®éng trong bèi c¶nh ®éng lùc víi T¦SKT cã trôc øng suÊt nÐn Ðp cùc ®¹i ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, trôc øng suÊt t¸ch gi·n cùc ®¹i ph−¬ng ¸ vü tuyÕn vµ trôc øng suÊt trung gian gÇn th¼ng 198 ®øng. TÝnh chÊt cña T¦SKT thay ®æi trong kh«ng gian. Trong khu vùc nghiªn cøu, T¦SKT chñ yÕu ph¸t sinh kiÓu tr−ît b»ng vµ tr−ît b»ng-gi·n. R¶i r¸c mét sè vïng ph©n bè kiÓu tr−êng tr−ît b»ng - nÐn Ðp nh− Ph−íc Xu©n vµ §«ng Giang, kiÓu t¸ch gi·n nh− ë phÝa nam Ph−íc S¬n. Ph©n tÝch khe nøt kiÕn t¹o b»ng c¸c ph−¬ng ph¸p d¶i khe nøt, ba hÖ khe nøt céng øng còng cho c¸c kÕt qu¶ vÒ tÝnh chÊt, c¬ thøc dÞch chuyÓn cña c¸c ®íi ®øt gÉy trong khu vùc nµy [1]. Trªn c¬ së kÕt qu¶ kh¶o s¸t vµ ph©n tÝch cã thÓ thÊy, nh÷ng ®íi ®øt gÉy chÝnh ë khu vùc nghiªn cøu ho¹t ®éng tÝch cùc víi tÝnh chÊt, tèc ®é kh«ng gièng nhau trong kh«ng gian. §SB-TB ®æ vÒ h−íng b¾c, ®«ng b¾c víi gãc c¾m kho¶ng 60-75°. §íi ®øt gÉy nµy ho¹t ®éng ®a kú. Pha muén diÔn ra trong bèi c¶nh ®éng lùc nÐn Ðp ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn ; ®íi ®øt gÉy ho¹t ®éng tr−ît b»ng ph¶i vµ tr−ît b»ng ph¶i nghÞch. Biªn ®é dÞch chuyÓn ngang ph¶i cña ®íi ®øt gÉy trong Pliocen - §Ö Tø kho¶ng 8 km víi tèc ®é chõng 1,2-1,3 mm/n¨m, trong Holocen kho¶ng 250- 300 m víi tèc ®é chõng 2,5-3,0 mm/n¨m. §íi §SB- TB cã kh¶ n¨ng sinh ®éng ®Êt víi Ms = 5,1-5,5, chÊn cÊp Io = 7 (MSK-64) [2]. ChiÒu réng ®íi ®éng lùc ®o¹n ph−¬ng TB-§N kho¶ng 5-8 km. Trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i, c¸c ®øt gÉy ph−¬ng TB- §N ho¹t ®éng tr−ît b»ng ph¶i, ph−¬ng ¸ vü tuyÕn ho¹t ®éng tr−ît b»ng ph¶i-nghÞch. §A§-AN ®æ vÒ phÝa b¾c víi gãc c¾m kho¶ng 60-70°. Biªn ®é dÞch chuyÓn ngang ®¹t kho¶ng 1-1,2 km víi tèc ®é kho¶ng 0,7-0,8 mm/n¨m trong §Ö Tø. §íi ®øt gÉy nµy cã kh¶ n¨ng sinh ®éng ®Êt Ms = 4,6-5,0, chÊn cÊp Io = 7 (MSK-64) ë ®é s©u 8-12 km [2]. ChiÒu réng ®íi ®éng lùc cña ®øt gÉy trong khu vùc nghiªn cøu ®¹t 3-4 km. §PX-TK ®æ vÒ phÝa b¾c víi gãc c¾m kho¶ng 60-70°. Biªn ®é dÞch chuyÓn ngang ®¹t kho¶ng 1,2- 1,5 km víi tèc ®é kho¶ng 0,7-0,9 mm/n¨m trong §Ö Tø. §íi ®øt gÉy cã kh¶ n¨ng sinh ®éng ®Êt víi Ms = 4,6-5,0, chÊn cÊp Io = 7 (MSK-64) ë ®é s©u 8-12 km [2]. ChiÒu réng ®íi ®éng lùc cña ®øt gÉy, ®o¹n trong khu vùc nghiªn cøu kho¶ng 3-5 km [1]. §íi §SPC ®æ vÒ h−íng t©y víi gãc c¾m kho¶ng 60- 75°. §íi ®øt gÉy ho¹t ®éng ®a kú. §øt gÉy ®æ vÒ phÝa t©y víi gãc c¾m 60-75°. Pha muén diÔn ra trong bèi c¶nh ®éng lùc nÐn Ðp ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, kiÓu T¦SKT t¸ch gi·n, ®íi ®øt gÉy ho¹t ®éng thuËn. §íi ®øt gÉy cã kh¶ n¨ng sinh ®éng ®Êt víi Ms = 5,6- 6,0 chÊn cÊp Io = 8 ë ®é s©u 15-20 km [2]. ChiÒu réng ®íi ®éng lùc ®øt gÉy ®o¹n ®Çu mót phÝa b¾c kho¶ng 5 km. Trong bèi c¶nh ®éng lùc nÐn Ðp ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, c¸c ®øt gÉy ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn ho¹t ®éng thuËn lµ chñ yÕu. §íi ®øt gÉy S«ng Giang ®æ vÒ phÝa ®«ng nam víi gãc c¾m kho¶ng 60-75°. §íi ®øt gÉy nµy ho¹t ®éng tr−ît b»ng tr¸i thuËn. Biªn ®é dÞch chuyÓn ngang trong §Ö Tø kho¶ng 1-1,5 km víi tèc ®é chõng 0,7-0,8 mm/n¨m. §íi ®øt gÉy cã kh¶ n¨ng sinh ®éng ®Êt víi Ms = 4,6-5,0, chÊn cÊp Io = 7 ë ®é s©u 10-15 km [2]. ChiÒu réng ®íi ®éng lùc ®øt gÉy kho¶ng 3-5 km [1]. C¸c ®iÓm nøt ®Êt ph©n bè däc tuyÕn §HCM ®Òu ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trªn c¬ së tæ hîp c¸c khe nøt c¾t, t¸ch gi·n vµ nÐn Ðp. Sù ph©n bè cña tËp hîp c¸c khe nøt phï hîp víi bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc nghiªn cøu. Ho¹t ®éng kiÕn t¹o hiÖn ®¹i cña c¸c ®øt gÉy ë khu vùc §HCM, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n ®· h×nh thµnh hÖ c¸c khe nøt kiÕn t¹o kh«ng chØ trong ®¸ gèc, trong vá phong ho¸ mµ c¶ trªn nÒn ®Êt, nÒn ®−êng, ruéng v−ên,... PhÇn lín c¸c ®iÓm nøt ®Êt ®Òu ph©n bè t¹i nh÷ng n¬i ®øt gÉy ho¹t ®éng c¾t qua §HCM. HÖ thèng c¸c khe nøt t¹i ®iÓm nøt ®Êt ph¶n ¸nh tÝnh chÊt ho¹t ®éng kiÕn t¹o cña c¸c ®øt gÉy c¾t qua t¹i ®iÓm ®ã. ChÝnh ho¹t ®éng cña c¸c ®øt gÉy trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i nÐn Ðp theo ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn, kiÓu tr−êng øng suÊt lµ tr−ît-gi·n ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c khe nøt t¹i c¸c ®iÓm nøt ®Êt. Nh− vËy, sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tai biÕn nøt ®Êt khu vùc nghiªn cøu do ho¹t ®éng cña c¸c ®øt gÉy ho¹t ®éng trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i. KÕt luËn §−êng Hå ChÝ Minh, ®o¹n tõ T©y Giang ®Õn Ph−íc S¬n n»m ë r×a phÝa b¾c ®Þa khèi Kon Tum, n¬i cã biÓu hiÖn ho¹t ®éng kiÕn t¹o hiÖn ®¹i kh¸ m¹nh mÏ. C¸c ®íi ®øt gÉy ho¹t ®éng ®· ph¸ hñy, g©y biÕn d¹ng m¹nh kh«ng chØ ®Êt ®¸ mµ cßn c¶ c¸c c«ng tr×nh kinh tÕ, d©n sinh. Trªn ®o¹n ®−êng nµy ®· diÔn ra 18 ®iÓm nøt ®Êt kh¸c nhau, cã ®iÓm nøt ®Êt ®· ph¸ hñy nghiªm träng nÒn ®−êng nh− ë : A TÐp, Za H−ng, Ma Cooih, ®Ìo S«ng Bung, Ph−íc Xu©n, ®Ìo Lß Xo,.... C¸c ®iÓm nøt ®Êt ph¸ hñy nÒn §HCM n»m ë nh÷ng n¬i ®øt gÉy ho¹t ®éng c¾t qua. TËp hîp c¸c khe nøt h×nh thµnh ®iÓm nøt ®Êt t¹o nªn h×nh hµi kiÕn tróc cã d¹ng "c¸nh gµ" ph¶n ¸nh ho¹t ®éng tr−ît b»ng tr¸i - thuËn cña c¸c ®øt gÉy ho¹t ®éng ph−¬ng §B-TN, ph¶i - thuËn cña ®øt gÉy ph−¬ng 199 TB-§N trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i nÐn Ðp ph−¬ng ¸ kinh tuyÕn. Trong bèi c¶nh ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i khu vùc, ho¹t ®éng tÝch cùc cña c¸c ®øt gÉy ®· ph¸ hñy nÒn ®−êng, g©y nøt ®Êt t¹i nh÷ng ®iÓm c¾t qua §HCM. V× thÕ, trong thêi gian tíi cÇn ph¶i ®Çu t− nghiªn cøu chi tiÕt c¸c ®iÒu kiÖn ®Þa ®éng lùc hiÖn ®¹i, ®Æc biÖt lµ c¸c ®øt gÉy ®ang ho¹t ®éng, ph©n vïng dù b¸o nguy c¬ tai biÕn ®Þa chÊt nh»m ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p phßng tr¸nh gi¶m nhÑ thiÖt h¹i ®èi víi c¸c c«ng tr×nh d©n sinh, kinh tÕ. TµI LIÖU dÉn [1] Ph¹m V¨n Hïng, 2001 : §Æc ®iÓm ho¹t ®éng cña ®øt gÉy kiÕn t¹o ë R×a B¾c ®Þa khèi Kon Tum. T¹p chÝ C¸c Khoa häc vÒ Tr¸i §Êt, 4, 370- 377. Hµ Néi. [2] Lª Tö S¬n, 1997 : §é nguy hiÓm ®éng ®Êt khu vùc miÒn Nam Trung Bé. T¹p chÝ C¸c Khoa häc vÒ Tr¸i §Êt, 4, 256-263. Hµ Néi. [3] NguyÔn Träng Yªm, 1996 : Ph©n vïng tr−êng øng suÊt kiÕn t¹o hiÖn ®¹i ViÖt Nam. §Þa chÊt Tµi nguyªn, tËp 1, 8-13. Nxb Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. [4] NguyÔn Träng Yªm, O.I. Gusenko, Lª Minh Quèc, A. Mostrikov, 1996 : Tr−êng øng suÊt hiÖn ®¹i vµ c¬ thøc biÕn d¹ng vá Tr¸i §Êt §«ng Nam ¸. §Þa chÊt Tµi nguyªn, tËp 2, 8-13. Nxb Khoa häc vµ Kü thuËt, Hµ Néi. SUMMARY The characteristics of active faults and land cracking hazard along Tay Giang - Phuoc Son section of the Ho Chi Minh route, Quang Nam Province The Tay Giang - Phuoc Son section of Ho Chi Minh route locates at an active tectonic area. Active faulting is one of the main causes which are responsible for land cracking hazard in the route. - In the section, land cracking hazard can be observed at 18 sites, some locations were seriously damaged such as : A Tep, Za Hung, Ma Cooih, Phuoc Xuan, Song Bung pass and Lo Xo pass,... - Land cracking hazard sites of the Ho Chi Minh route - bed locate on crosscut between the route and active faults. Fracture sets of “en-echelon” tention cracks show systematic displacements of tectonic faults: normal-left slip of the NE-SW faults and normal-right strike slip of the NW-SE ones. - In the recent geodynamic setting with submeridian compression, some active faults such as A Den - Ai Nghia, Phuoc Xuan - Tam Ky, Song Bung - Tra Bong, Po Ko River, Con River,... caused route-bed damage and land cracking hazard at the crosscut with Ho Chi Minh route. Ngµy nhËn bµi : 22-4-2010 ViÖn §Þa chÊt (ViÖn Khoa häc vµ C«ng nghÖ ViÖt Nam)